Prace studyjne nad konstrukcją schronu bojowego o klasie odporności na ostrzał B1, z wydzielonym pomieszczeniem dla drużyny piechoty, były nadal prowadzone w kierunku zwiększenia bezpieczeństwa obiektów. Przyjęto, że układ szeregowy pomieszczeń, bojowego oraz izby dla drużyny piechoty), w schronach (niem. MG-Schartenstand mit Einheitsgruppe wznoszonych w 1935 roku [01] a bazujących na rysunku 106B8, należy do rozwiązań optymalnych. Zachowano dwie strzelnice obrony wewnętrznej. Każda z nich nadzorowała jedno z dwóch wejść do schronu. Zwiększenie bezpieczeństwa obiektów upatrywano w nowym stanowisku do obrony podejścia do obiektu i jego bliskiego zapola.

 

Staranie opracowywana koncepcja obrony pozycji, oparta na sprawdzonym w okresie Wielkiej Wojny systemie ogni bocznych, zaczyna ulegać w 1934 roku modyfikacją. Uznano że, celowe jest wzmocnienie obrony przez zastosowanie ogni czołowych. Niemieckie pozycje obronne zdominowane były przez jednoizbowe schrony broni maszynowej [01] (niem. MG-Schartenstand ohne Bereischaftsraum). Obiekty te świetnie spisywały się w realizacji zadań taktyczno- obronnych w wąskim sektorze ostrzału karabinu maszynowego. Dowódca stanowiska ogniowego posiadał możliwość prowadzenia obserwacji pola walki tylko i wyłącznie przez wąski przeziernik po lewej stronie strzelnicy broni maszynowej [02]. Umieszczony był  w stalowej płycie, chroniącej stanowisko bojowe ckm.

 

Schrony ze stanowiskiem obserwatora artylerii w kopule 44P8, wznoszone w 1936 roku na Pozycji Lidzbarskiej, wyposażono w układ wentylacyjny o wymuszonym obiegu powietrza. Skomplikowany przebieg rur wentylacyjnych i kominowych sprzyjał  błędom podczas prac. Obiekt o wydzielonych pięciu pomieszczeniach, o zróżnicowanej wysokości od 1,90 do około 4,65 metra, okazał się trudnym do wentylowania przy zastosowaniu jeszcze niedoskonałych  urządzeń do wymuszonego obiegu powietrza. Wystąpiły problemy z odpowiednią wymianą powietrza. Poprawę efektywności wymiany powietrza utrudniało niepowtarzalne wykonanie połączeń wentylacyjnych pomiędzy pomieszczeniami.

Więcej informacji w opracowaniu:  Układ wentylacji w schronie ze stanowiskiem obserwatora w kopule 44P8

Warszawa, 30.11.2020 r.

Więcej informacji w opracowaniu:  Meandry wentylacji grawitacyjnej na przykładzie schronu biernego

Warszawa, 28.11.2020 r.

Część schronów ze stanowiskiem obserwatora artylerii w kopule 44P8 [02], wzniesionych w 1936 roku na Pozycji Lidzbarskiej, nie otrzymała pomocniczego stanowiska obserwacyjnego w niszy. Zachowano w schronie konfigurację pomieszczeń. Natomiast istotną równicą było wprowadzenie rozbudowanej strefy wejścia (Rys. 01). Schron bez pomocniczego stanowiska obserwatora uzyskał dodatkowe pomieszczenie – przedsionek. Zostało zaprojektowane na planie czworokąta o wymiarach 2,00 x 1,70 m. Wysokość pomieszczenia ze standardowej 2,10 m wzrosła do około 3,30 m. Grubość ścian jest zgodna z wymaganiami odporności na ostrzał B1. Przy wejściu, chronionym drzwiami 14P7, znajdował się prawdopodobnie mały pomost z krótką schodnią lub drabiną. Zachowały się jedynie w niektórych schronach dwa wsporniki, osadzone w ścianie. Wejście z przedsionka do śluzy przeciwgazowej chronione było wysokimi drzwiami dwudzielnymi.

Więcej informacji w opracowaniu: Schron dla stanowiska obserwatora artylerii w kopule, z rozbudowaną strefą wejścia (1936)

Warszawa, 16.11.2020 r.

Sygnalizacja świetlna, zaliczana w Wojsku Polskim do pomocniczych środków łączności, miała być zastosowana w polskich schronach, wzniesionych w 1939 roku w Nowogrodzie nad Narwią. Zaplanowano, że stanowiska sygnalistów będą mieściły się w schronach a nadawanie i odbiór sygnałów w wyznaczonym kierunku umożliwią dwie rury osadzone w zewnętrznej ścianie schronu. Od strony stanowiska sygnalisty wloty rur umieszczono w małej niszy zamykanej przy pomocy gazoszczelnych, stalowych drzwiczek.
Precyzyjne osadzenie rur w przewidzianym kierunku nie było możliwe w procesie betonowania schronu. Ubijanie kolejnych warstw betonu aż do pojawienia się na powierzchni cementowego mleczka, mogło spowodować ich przemieszczenie. Dlatego też w wyznaczonych miejscach wykonano kanały technologiczne o czworokątnym przekroju. Dopiero w procesie wyposażania schronów, po precyzyjnym ustawieniu rur, kanały zalewano betonem. W obiektach Nowogrodu zaistniały oba wspomniane przypadki. Na tytułowym zdjęciu widoczny jest czworokątny zarys kanału technologicznego i odciski dwóch rur do sygnalizacji świetlnej w uszkodzonej eksplozją ścianie schronu (D) przy starej grobli. Rury skierowane były w kierunku schronu przy moście (L). Dwa niewypełnione betonem kanały technologiczne istnieją w schronie przy moście (L), dwa w ruinie schron bojowego w lesie (E) i jeden w tradytorze artyleryjskim [01] (F). Przegląd zachowanej sowieckiej dokumentacji obiektów pod Nowogrodem wykazał wykonanie stanowiska z sygnalizacją świetlną w schronie (A) u podnóża wzniesienia „Lepak”.

Więcej informacji w opracowaniu: Eksperymenty z sygnalizacją świetlną  w schronie przy starej grobli w Nowogrodzie nad Narwią

Warszawa, 14.11.2020 r.

Więcej informacji w opracowaniu: Schron z otwartym stanowiskiem obserwatora i chronionym kopułą 44P8 (1936)

Warszawa, 08.11.2020 r.

W kolejnych latach konstrukcja, opisana w opracowaniu „Schron – schron stanowisko obserwatora w niemieckiej fortyfikacji”, zostaje zmodyfikowana. Przykładem takiego postępowania może być obiekt wzniesiony po zachodniej stronie jeziora Zdbiczno w 1936 roku na Pozycji Pomorskiej. Schron otrzymał śluzę przeciwgazową. Śluza, bez wymuszonej wymiany powietrza, tworzyła strefę buforową pomiędzy wejściem do schronu a pomieszczeniem dla załogi.

W śluzie umieszczono strzelnicę obrony wejścia, wyjście ewakuacyjne oraz trzy nisze. Nisza po prawej stronie wejścia  przeznaczona była na ciężki karabin maszynowy. Broń miała być wykorzystywana do działań obronnych, prowadzonych w pobliżu obiektu. Nisza po lewej stronie posiada tylną ścianę wyłożoną drewnianymi deskami. Tu też znajduje się doprowadzenie telefonicznego kabla ziemnego oraz doprowadzenie kabla telefonicznej sieci polowej. Drewniana boazeria niszy ułatwiała montaż podzespołów telefonicznych. Złącze telefonicznej sieci polowej znajdowało się niszy na elewacji schronu, po lewej stronie wejścia. Widoczna jest na tytułowym zdjęciu. Trzecia nisza, wykonana naprzeciwko wejścia do pomieszczenia załogi, jako jedyna została wyposażona w blaszane drzwi lub parę drzwiczek.
….

Więcej informacji w opracowaniu: Schron – stanowisko obserwatora pod poziomą płytą (1936)

Warszawa, 01.11.2020 r.

….

 

Schron – stanowisko dla obserwatora artylerii został wzniesiony w odległości około 400 m na wschód od drogi wojewódzkiej 507 z Ornety do Pieniężna a ówczesnej Reichstraße 126 z Wormitt do Mehlsack. Schron dla stanowiska obserwatora artylerii znajduje się po północnej stronie strumienia „Młyńska Struga”.  Wybudowany został w 1936 roku. Posiada odporność na ostrzał B1.

W stropie schronu została osadzona kopuła 44P8 (Rys. 01. 1) dla obserwatora artylerii. Wykonano ją w klasie odporności B1. Grubość pancerza w strefie narażonej na ostrzał wynosi 16 cm. W procesie betonowania ustawiono ją na staliwnym cokole (Rys. 01. 2) o wysokości 100 cm i zamocowano za pomocą 6 kotw z ciągliwej stali do bryły stropu.

Średnica wewnętrzna pancerza wynosząca 130 cm umożliwiała, jednemu z dwóch dyżurnych obserwatorów [01], prowadzenie obserwacji w komfortowych warunkach. Obserwator zajmuje stanowisko na składanym siedzisku (Rys. 01. 11) przy kolumnie peryskopu (Rys. 01. 5), ustawionej w pionowej osi pancerza. Po lewej stronie kolumny, w zasięgu ręki obserwatora, znajduje się pokrętło do wysuwania peryskopu do pozycji roboczej ( widoczne w przekroju poprzecznym) lub do puszczania do pozycji spoczynkowej. Otwór w sklepieniu zabezpieczany jest specjalnym zamknięciem (Rys. 01. 19 lub 10).

Więcej informacji w opracowaniu: Kopuła dla obserwatora artylerii 44P8
Warszawa, 18.10.2020 r.

Belgijski fort Eben Emael został wybudowany w pierwszej połowie lat trzydziestych dwudziestego wieku dla zabezpieczenia granicy belgijskiej. Zadaniem fortu była obrona strategicznie ważnych mostów nad Kanałem Alberta. Obronę pozycji miało zapewnić wyjątkowo silne uzbrojenie w broń artyleryjską. Skuteczne zwalczanie pojazdów miało zapewnić 12 armat przeciwpancernych kalibru 60 mm. Uzbrojenie artyleryjskie umieszczono w czterech blokach artyleryjskich po trzy armaty 75 mm i trzech wieżach obrotowych po dwie armaty. Wybudowano jedną wieżę dla dwóch armat kalibru 120 mm oraz dwie wieże dla  dwóch armat kalibru 75 mm każda. Wieża artyleryjska prowadziła ogień w sektorze 350 stopni. W pozycji spoczynkowej widoczna jest tylko czasza pancerza kopuły. Średnica czaszy dla wieży dla armat 120 mm wynosi 575 cm a całkowita waga 450 ton. Do prowadzenia ognia wieże z działami 75 mm musiały unieść się na wysokość około 60 cm pond poziom stropu schronu.

 

Więcej informacji w opracowaniu: Badania terenowe – Pozycja Lidzbarska cd
Warszawa, 10.10.2020 r.

 

Część polskich kopuł, wykonanych przez Zakłady Ostrowieckie, posiada zachowaną konstrukcyjną numerację strzelnic. Numeracja ta, w odróżnieniu od taktycznej, miała usprawnić proces produkcyjny pancerza oraz ułatwić wzajemne spasowanie i skompletowanie podzespołów jego wyposażenia. Konieczność spasowania i sparowania elementów wynikała z jednostkowego charakteru produkcji staliwnych korpusów kopuł. Ze względu na problemy występujące przy odlewaniu korpusów kopuł, niemożliwe było wprowadzenie zamienności części, zasady typowej dla produkcji seryjnej. Zakłady Ostrowieckie, jako jedyna z polskich firm do 1938 roku, posiadała możliwości techniczne do produkcji odlewów ze stali chromowo-niklowej o wadze do 15 ton i ich dalszej obróbki mechanicznej. Udało się do 1936 roku opanować proces technologiczny korpusów kopuł w takim stopniu, że osiągano grubość pancerza z dokładnością do 10 mm a wymiary gabarytowe mieściły się w 1% błędzie. Dokładność części obrobionych mechanicznie wynosiła +/- 1 mm [01].

Więcej informacji w opracowaniu: Konstrukcyjna numeracja strzelnic polskich kopułach pancernych
Warszawa, 6.10.2020 r.

Więcej informacji w opracowaniu: Schron bojowy ze stanowiskiem obserwacyjnym i pomieszczeniem dla drużyny piechoty (1934)
Warszawa, 24.09.2020 r.

W roku budowlanym 1934 wypracowana we wcześniejszych latach koncepcja linii obrony opartej na schronach broni maszynowej fortyfikacji stałych ulega modyfikacjom. Uznano, że schrony broni maszynowej do ognia bocznego tworzące system ogni bocznych (niem. Breitenfeuer) mogą zapewnić skuteczniejszą obronę pozycji posiadając wsparcie ogniem czołowym. Zdaniem niemieckich fortyfikatorów rozwiązanie problemu mogło nastąpić poprzez:

– wybudowanie schronów broni maszynowej o klasie odporności na ostrzał C i B1 do ognia czołowego
lub
– wprowadzenie do walki oddziałów piechoty prowadzących frontalny ostrzał ze stanowisk polowych.

Dlatego też dla wybranych lokalizacji obiektów fortyfikacji stałej na nowo wznoszonych odcinkach linii obrony, należało przewidzieć istnienie dodatkowych pomieszczeń dla drużyn piechoty w osłanianych przez nią schronach. Pomysł ten rozszerzono również na obiekty fortyfikacji stałej do ognia czołowego. Drużyna piechoty, najmniejsza stała jednostka w formacjach piechoty, liczyła 13 osób. Składała się z dowódcy w stopniu podoficera lub starszego szeregowego i 12 żołnierzy.
Zwiększenie kubatury schronu o dodatkową izbę musiało być uzasadnione uwarunkowaniami taktyczno-technicznymi. Wybudowanie schronu bojowego dla ckm z dodatkową izbą było ekonomicznie uzasadnione. Koszt budowy takiego schronu był niższy niż dwóch – bojowego dla ckm i biernego dla drużyny. Jednoczenie zwracano uwagę projektantom, że dążenie do realizowania możliwie dużej ilości zadań bojowych z jednego obiektu fortyfikacji stałej, jest niewłaściwe. Rozbudowany obiekt cechowało podwyższone oddziaływanie pojedynczego trafienia pocisku artyleryjskiego, jak i znikoma odporność na zadymienie przez nieprzyjaciela.

Więcej informacji w opracowaniu: Schron bojowy dla ckm i drużyny piechoty (1934)
Warszawa, 16.09.2020 r.

Granátový skluz – to czeskie określenie zrzutni granatów [01]. W czechosłowackiej fortyfikacji stałej zaczęto ją standardowo stosować w nowo budowanych obiektach od 1937 roku, zgodnie z projektem z 1936 roku. Jej zadaniem była bezpośrednia obrona otoczenia schronu, które znajdowało się w martwym polu ostrzału strzelnic. Problem nadzoru martwych pól w obiektach fortyfikacji stałej rozwiązano przy pomocy optycznego peryskopu. Obiektyw peryskopu wysuwany był na zewnątrz obiektu poprzez skośnie osadzoną rurę w zewnętrznej ścianie schronu.

Zrzutnia posiada masywne uchylne zamknięcie, które chroniło obsługującego ją żołnierza przed obrażeniami w wyniku przedwczesnej eksplozji granatu. Klapę, zabezpieczającą wlot zrzutni, można było uchylić po wcześniejszym jej odryglowaniu poprzez przesunięcie w płaszczyźnie czoła zrzutni (po skosie w dół). Klapa, po opuszczeniu, opadała pod własnym ciężarem i samoczynnie ryglowała się dzięki zastosowaniu dwóch spiralnych sprężyn. Dlatego też podczas osadzania zrzutni granatów należało zachować odchylenie oś obrotu klapy od pionu mniejsze niż 45 stopni. Zamknięcie zrzutni osadzone było na staliwnej rurze o średnicy 100 mm. Zrzutnię granatów osadzano skośnie w ścianie zewnętrznej.

Więcej informacji w opracowaniu: Zrzutnia ręcznych granatów w czechosłowackiej fortyfikacji

Warszawa, 02.09.2020 r.

 

W niemieckich fortyfikacjach stałych okresu międzywojennego zakładano możliwość wykorzystywania otwartych stanowisk obserwatora piechoty lub artylerii. Przewidywano wykonanie nisz dla stanowiska obserwatora artylerii w murze oporowym lub na tylnej elewacji schronu. W zależności od odporności obiektów na ostrzał, otwarte stanowiska obserwacyjne, mogły być zabezpieczone stalowymi drzwiami, osadzanymi w płaszczyźnie elewacji schronu. Równolegle podjęto prace nad konstrukcją pancerzy, które mogłyby skutecznie chronić obserwatora podczas ostrzału. Już w pierwszych projektach z 1921 roku przewidziano zastosowanie stalowej, czworokątnej płyty, osadzanej poziomo w płaszczyźnie stropu nad wydzielonym pomieszczeniem obserwatora. Na przestrzeni czasu, grubość płyty, w zależności od odporności obiektów na ostrzał, ulegała zmianie z 4 do 10 cm.
W celu prowadzenia obserwacji należało wysunąć lornetkę nożycową poprzez wykonany w płycie cylindryczny otwór. Zastosowano rozwiązanie niezwykle proste a zarazem funkcjonalne. Stanowisko było wyjątkowo trudne do wykrycia przez obserwatorów nieprzyjaciela.
W latach 1934 – 1936 zakładano, że otwarte stanowisko obserwatora artylerii będzie rozwiązaniem tymczasowym. W 1934 roku opracowano i przyjęto na uzbrojenie małą kopułą  9P7, pierwszą z serii pancerzy, chroniących stanowisko obserwatora piechoty. Do końca 1935 roku następuje zakończenie kilku projektów kopuł obserwacyjnych dla potrzeb artylerii. Dla obiektów o odporności B1 przeznaczono kopułę obserwacyjną 44P8. Została wyposażona w optyczny peryskop, wysuwany w pionowej osi czaszy pancerza. Grubości ściany kopuły wynosiła 16 cm. Od tego momentu dalsze wznoszenie obiektów fortyfikacyjnych z otwartymi stanowiskami obserwatora artylerii można byłoby uznać za nieracjonalne.

Więcej informacji w opracowaniu: Schron – stanowisko obserwatora  w niemieckiej fortyfikacji stałej

Warszawa, 04.08.2020 r.

Stanowisko bojowe broni maszynowej NPS-3, stosowane w sowieckiej fortyfikacji stałej, składało się z 7,62 mm ciężkiego karabinu maszynowego Maxim wz. 1910, ustawionego na podstawie fortecznej nowego wzoru z 1939 roku. Lufa standardowego karabinu maszynowego  Maxim wz. 1910 była chłodzona cieczą. W warunkach fortecznych, przy założeniu prowadzenia intensywnego ognia, karabin maszynowy otrzymał standardowy zamknięty układ chłodzenie lufy. Podstawowymi elementami układu były dwa zbiorniki na chłodziwo. Dolny zbiornik ustawiony był na dwóch wypoziomowanych podporach na poziomie posadzki (Fot. 02. 1.). Górny zbiornik, o pojemności 50 litrów z bocznym wodomierzem, umieszczono na dwóch wspornikach, osadzonych w ścianie (Fot. 02. 4). Do przepompowywania chłodziwa między zbiornikami służyła pompa, mocowana na dwóch kotwach (Fot. 02. 2.). Nie zastosowano samoczynnego przepływu ogrzanego chłodziwa w chłodnicy karabinu maszynowego. Zjawisko to było z powodzeń wykorzystywane w polskim układzie chłodzenia ckm, stosowanym w ciężkich schronach fortyfikacji stałej.

Więcej informacji w opracowaniu: Układ chłodzenia ckm Maxim wz. 1910 w sowieckiej fortyfikacji

Warszawa, 18.07.2020 r.

 

W ramach przyszłej rozbudowy istniejących już fortyfikacji na wschodzie Niemiec opracowano w 1921 roku na zlecenie Ministerstwa Obrony (niem. Reichswehrministerium) projekty nowych konstrukcji obiektów fortyfikacji stałych. Zgodnie z założeniami projektowymi obiekty miały służyć jako schrony dla grup bojowych, dla stanowiska obserwacyjnego lub dowodzenia do realizacji zadań piechoty lub artylerii. W obiekcie wydzielono pomieszczenie dla stanowiska obserwatora a wejście do niego zabezpieczono drzwiami gazoszczelnymi. Stanowisko obserwacyjne, jako otwarte, mogło być wykorzystywane również do obrony schronu przy pomocy karabinu maszynowego. W celu ochrony stanowiska przewidziano płytę stalową (niem. die Deckenplatte), poziomo osadzoną w stropie obiektu.

Więcej informacji w opracowaniu: Stalowa płyta stanowiska obserwacyjnego

Warszawa, 12.07.2020 r.

Więcej informacji w opracowaniu: Schron bojowo-obserwacyjny  z 1934 roku ze stanowiskiem obserwacyjnym chronionym poziomą płytą

Warszawa, 20.06.2020 r.

Odkryte stanowisko obserwatora zostało umieszczone na tylnej ścianie schronu. Niszę stanowiska obserwacyjnego zabezpieczały od tyły stalowe drzwi 54 P8 (osadzone w płaszczyźnie elewacji), a od góry pozioma osłona. Pozioma osłona nie zachowała się. Zapewne wykonano ją ze stalowej walcowanej blachy. Obserwator, po podniesieniu stalowej osłony do góry, mógł prowadzić nadzór pola walki za pomocą sprzętu optycznego. Osłona unoszona była na dwóch pionowych kolumnach, przesuwnych w cylindrycznych prowadnicach osadzonych w bocznych ścianach stanowiska obserwacyjnego.

Więcej informacji w opracowaniu: Odkryte stanowisko obserwatora – Badania terenowe

Warszawa, 16.06.2020 r.

W dniu 30.11.1938 roku przeprowadzono próbne strzelania z ciężkiego karabinu maszynowego na podstawie fortecznej ze stanowiska bojowego w kopule pancernej [01]. Zdaniem komisji nadzorującej przebieg doświadczenia, wyniki strzelania można było uznać za pozytywne. Do prób zastosowano korpus kopuły, wyprodukowany przez Hutę „Zygmunt” (dalej kopuła HZ). Obsada stanowiska wykonała próbne strzelanie bez użycia masek przeciwgazowych. Ogień prowadzono krótkimi seriami po 25 sztuk naboi. Pod komorą zamkową podwieszono giętki przewód, po przez który łuski z wystrzelonych naboi spadały do hermetycznego zbiornika na łuski. Zbiornik umieszczono w szybie kopuły.

 

Więcej informacji w opracowaniu: Próby układu wentylacji dla  kopuły HZ i jego późniejsze zastosowanie

Warszawa, 05.06.2020 r.

Schron na ckm z wejściem pod fundamentem

Jednoizbowy schron na ciężki karabin maszynowy Maxim wz. 1910, z niestandardowo rozwiązanym wejściem, wzniesiono w ramach rozbudowy punktu oporu w pobliżu miejscowości Podbiele (64 Zambrowski Rejon Umocniony). Budowę schronu zakończono na etapie wykonania betonowej bryły. W kolejnych etapach miały być osadzone pancerze, montowane uzbrojenie, stanowisko dowodzenia i wyposażenie schronu. Schron wzbudził zainteresowanie niemieckich funkcjonariuszy wydziału rozpoznania obcych fortyfikacji (niem. Abteilung Auswerung frender Landesbefestigung). W opracowaniu dotyczącym sowieckich fortyfikacji „Denkschrift über die russische Landesbefestigung” z 1942 roku pojawił się krótki opis schronu.

.

Więcej informacji w opracowaniu: Schron na ckm z wejściem pod fundamentem

Warszawa, 27.05.2020 r.

---

.

Więcej informacji w opracowaniu:  Polskie kopuły obserwacyjne

Warszawa, 21.05.2020 r.

 

Dwa schrony broni maszynowej, prowadzące ogień boczny, zostały wzniesione w 1933 roku poniżej zbiornika wodnego, na północnym brzegu Nysy Kłodzkiej. Podstawowym uzbrojeniem obu obiektów był 7,92 mm karabin maszynowy sMG08 na podstawie fortecznej, chroniony 10 cm płytą stalową. Konstrukcja schronów spełnia wymagania instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku. Oba schrony są niemalże kopią jednego z projektów studyjnych (jakie otrzymali do dyspozycji projektanci obiektów fortyfikacji stałych)  wzbogaconą o nietypowe dla fortyfikacji niemieckiej elementy chroniące strzelnicę ckm przed bezpośrednim ostrzałem.
Schron bardziej oddalony od tamy zbiornika wodnego posiada typowy nasyp ziemny, chroniący ściany schronu przed odstrzałem wroga. Schron zlokalizowany przy zaporze jeziora Otmuchowskiego, znajdujący się na ówczesnym terenie rekreacyjnym dla mieszkańców pobliskiego miasteczka, otrzymał elewację wyłożoną identycznym kamieniem (Fot. 01), jaki zastosowano do budowy elementów konstrukcji pobliskiej tamy.

Zachowały się trzy egzemplarze kopuły obserwacyjnej, produkowanej w 1939 roku przez Spółkę Górniczą i Hutniczą Karwina-Trzyniec. W dobrym stanie, wprawdzie z widocznymi śladami walki, jest kopuła osadzona w stropie schronu ze stanowiskiem dowodzenia odcinkiem obrony „Nowogród”. Drugi z egzemplarzy, ale z uszkodzonym podestem, można  oglądać w schronie bojowym w pobliżu miejscowości Niezdara na Górnym Śląsku. Trzeci zachowany egzemplarz, pozyskany z polskich składów saperskich na wschodnich terenach Polski, został osadzony w sowieckim schronie dla dwóch 76,2 mm armat fortecznych. Schron, przynależny do 08 Przemyskiego Rejonu Umocnionego, znajduje się w pobliżu miejscowości Dybawka pod Przemyślem. Kopuła posiada podest wykonany ze stalowej walcowanej blachy..
.

Więcej informacji w opracowaniu:  Kopuła dla obserwatora artylerii -1939 r.

Warszawa, 19.05.2020 r.

 

Schron do ognia dwubocznego (ros. orudijno- pulemiotnyj kaponir- czyli OPK) został wzniesiony w 1941 roku na wschodnim brzegu Sanu w ramach rozbudowy umocnień na nowej zachodniej granicy państwowej ZSRR. Umocnienia te przeszły do historii  pod nieformalną nazwa „Linii Mołotowa”. Ze względu na wysoki stan wód gruntowych przewidziano w planie taktyczno-fortyfikacyjnym schron jednokondygnacyjny. Zaprojektowano obiekt o czterech strzelnic dla broni głównych, po dwie w każdym kierunku. Zgodnie z przyjętymi zasadami w pierwszej strzelnicy od strony orylonu ustawiona była armata przeciwpancerna kalibru 45 mm wz. 1934 typu 20K, sprzężona z 7,62 mm ckm wzór 39 DS (Rys. 01, 7). Karabin maszynowy posiadał lufę chłodzoną powietrzem. Stanowisko bojowe posiadało oznaczenie DOT-4.

W drugiej strzelnicy od strony orylonu ustawiono ciężki karabin maszynowy na podstawie fortecznej Maxim wz. 1910 (Rys. 01, 5). To stanowisko bojowe posiadało oznaczenie NPS-3. Oba stanowiska posiadały gazoszczelne pancerze. Przed ostrzałem od strony przedpola chronione były orylonami a żelbetowe okapy przed uderzeniami pocisków wystrzelonych z broni stromotorowej. Stanowiska bojowe DOT-4 i NPS-3 posiadały sektor ostrzału 60 stopni a osie strzelnic były równoległe. Łuski po wystrzelonych nabojach usuwane była na zewnątrz schronu, do rowu diamentowego za pomocą zrzutni.
.
.

Więcej informacji w opracowaniu: OPK – schron do ognia dwubocznego na 2 armaty ppanc i 2 ckmy (z kopułą)

Warszawa, 18.05.2020 r.

Produkcję nowo opracowanej kopuły pancernej, chroniącej stanowisko obserwatora artylerii, zlecono na początku 1939 roku Spółce Górniczo i Hutniczej Karwina-Trzyniec (dalej: kopuła obserwacyjna HT). Przed przejęciem Zaolzia w 1938 roku przez Polskę, czeska huta w Trzyńcu (czech. Báňská a hutní společnost) należała do trzech wytypowanych dostawców kopuł dla czechosłowackich umocnień, wznoszonych w terenie przygranicznym z Niemcami. Huta wykonywała staliwne pancerze o wadze do 22 ton.
Stanowisko obserwatora chronił staliwny pancerz (wykonywany metodą odlewania) o grubości ścianki około 19 cm, mierzonej na wysokości 6 otworów obserwacyjnych, równomiernie rozłożonych na obwodzie części walcowej  kopuły. Grubość ściany pancerza, około 12 cm poniżej dolnej krawędzi otworu obserwacyjnego ulega przewężeniu do około 17 cm.
Kopuła otrzymała typowe zabezpieczenie przeciwodpryskowe, jakie stosowano już wcześniej w polskich kopułach bojowych na ckm. Wewnętrzny pancerz, wykonany z plastycznej blachy, zamocowano pod sklepieniem kopuły. Chronił załogę przed odpryskami głównego pancerza tylko w przypadku uderzeń pocisków o większych kalibrach w część stropową.

Więcej informacji w opracowaniu: Kopuła obserwacyjna HT pod ostrzałem – 1939

Warszawa, 16.05.2020 r.

 

Jedną ze skutecznych metod utrudniającym nieprzyjacielowi rozpoznanie rzeczywistego uzbrojenia obiektu fortyfikacyjnego było w okresie międzywojennym skuteczne maskowanie. W praktyce równie dobrze sprawdzała się metoda wyeksponowania niektórych elementów uzbrojenia. Dzieła fortyfikacji zaczęto wyposażać w strzelnice, kopuły lub wieże pozorne. Ten sposób dezinformacji z powodzeniem stosowano w dziełach europejskiej fortyfikacji stałej okresu międzywojennego. Kopuły pozorne, bardziej wyeksponowane, skupiały na sobie uwagę obserwatorów  i absorbowały siły i środki do zwalczania stanowisk bojowych chronionych pancerzami.

Więcej informacji w opracowaniu: Kopuły pozorne okresu międzywojennego

Warszawa, 08.05.2020 r.

Więcej informacji w opracowaniu: Drewniane płyty i kopuły pancerne

Więcej informacji w opracowaniu: Stanowisko obserwacyjne w schronie – 735P3 rura szybu na  peryskop SR9 w schronach o odporności na ostrzał B neu

Niniejsza część opracowania dotyczy konstrukcji niemieckich schronów broni maszynowej, składających się z jednej izby i biernej śluzy przeciwgazowej  (niem. MG-Schartenstand ohne Bereitschaftsraum). W 1934 roku następuje intensywna rozbudowa Pozycji Pomorskiej. Budowa nowych obiektów fortyfikacji stałej następuje między innym na planowanym odcinku linii obrony pomiędzy jeziorem Wielimie (leżącym na wschód od Szczecinka) a jeziorem Cieszęcino znajdującym się na północ od Białego Boru.
Skuteczną obronę pozycji miały zapewnić schrony broni maszynowej. Schron broni maszynowej funkcjonował w niemieckiej nomenklaturze jako Kampfstand – stanowisko ogniowe lub jako Schartenstand, czyli stanowisko ogniowe za strzelnicą. Zgodnie z doświadczeniami Wielkiej Wojny planowano wykorzystać system ogni bocznych (niem. Breitenfeuer) – płaskich zapór ogniowych, gwarantujących skuteczną obronę pozycji.

  .

Więcej informacji w opracowaniu: Schrony broni maszynowej wzniesione w 1934 roku na Pozycji Pomorskiej

Warszawa, 11.03.2020 r.

Każde stanowisko ogniowe fortyfikacji stałej posiadało przydzielone zadania ogniowe. Zadania ogniowe określane były już na etapie powstawania planu taktyczno-fortyfikacyjnego dla danego obszaru. Plan taktyczno-fortyfikacyjny [01] obejmował sprawy związane z projektowaniem, budową fortyfikacji, rozbudową infrastruktury wewnątrz pozycji oraz określał zakres zniszczeń. Definiował zadania związane z zabezpieczeniem tajności prawdziwych i pozorowanych robót.
W planie taktyczno- fortyfikacyjnym linię obrony dzielono na odcinki. Wyróżniano odcinki wymagające fortyfikacji stałej lub rozbudowy szkieletowej oraz odcinki nie przewidziane do rozbudowy w okresie pokoju. Planowano rozmieszczenie sił obrony i warianty ich użycia. W przypadku poleskich fortyfikacji należy zwrócić uwagę na wyjątkowo dobrze planowane wykorzystanie naturalnych przeszkód lub ich celowe dostosowanie do potrzeb obrony. W tak przewidzianych uwarunkowaniach terenowych określano optymalne położenie schronów bojowych wraz z sektorami ostrzału dla każdego stanowiska ogniowego, schronów dowodzenia, ukrycia dla odwodów oraz stanowisk obserwacyjnych.  Informacje dotyczące obiektów obronnych były wyszczególnione w dokumencie „Warunki wykonawcze”. Dokument ten potocznie nazywano „Karnetem”. Karnet był podstawą do zaprojektowania konstrukcji schronu. Schron bojowy otrzymywał zadania ogniowe w ramach obrony w wyznaczonym rejonie.

 

W schronach fortyfikacji stałej, wznoszonych w okresie międzywojennym, stosowano zabezpieczenie przeciwodpryskowe na wewnętrznych powierzchniach ścian zewnętrznych,  narażonych na bezpośredni ostrzał.  Zabezpieczenie przeciwodpryskowe miało chronić załogę obiektu przed rażeniem przez odłamki betonu, powstałe po uderzeniu pocisku większego kalibru po przeciwległej stronie ściany. Rozróżnia się sztywne i elastyczne zabezpieczenie przeciwodpryskowe. W większości przepadków stropy obiektów zabezpieczano przy pomocy arkuszy stalowej blachy rozłożonych pomiędzy belkami, które podtrzymywały strop. Również sztywne zabezpieczenie przeciwodłamkowe mogły otrzymać ściany narażone na bezpośredni ostrzał. Zdjęcie 02 prezentuje izbę bojową bloku bojowego małej grupy warownej „Rohrbach”, wniesionej w 1938 roku. Stosowano połączenia nitowane elementów przeciwodpryskowych. Grupa warowna wchodziła w skład umocnień „Linii Maginot”.

Podstawowe uzbrojenie schronu stanowiło jedno stanowisko bojowe DOT-4 oraz dwa NPS-3. Stanowisko bojowe DOT-4 składało się z  45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1934 sprzężonej z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS  i dwuczęściowego, gazoszczelnego, staliwnego pancerza (Fot. 03). Stawisko bojowe NPS-3 obejmowało karabin maszynowy Maxim wz. 1910 na podstawie fortecznej za gazoszczelnym pancerzem skrzynkowym (Fot. 04). Stanowiska bojowe DOT-4 i NPS-3 umieszczono w sąsiednich pomieszczeniach zamykanych drzwiami gazoszczelnymi. Osie sektorów ostrzału dla obu stanowisk były równoległe. Izba bojowa dla stanowiska DOT-4 znajdowała się jako pierwsza od strony orylionu.  Trzecie stanowisko bojowe NPS-3 umieszczono w orylionie. Jego zadaniem była obrona zapola i podejścia do strzelnic broni podstawowej. Przed ścianą ze stanowiskami bojowymi wykonano rów diamentowy, stosowany w przypadku schronów dwukondygnacyjnych. Wyposażano go w układ odwodnienia. Utrudniał podejście do strzelnic broni głównej. Do rowu diamentowego następował zrzut łusek ze stanowisk bojowych. Poniżej otworu zrzutni łusek wykonano  wyprofilowany występ, który przeciwdziałał piętrzeniu się łusek.

Konstrukcja schronu pochodzi z 1935 roku. Zgodnie z warunkami wykonawczymi (karnetem) schron został wyposażony w wewnętrzną łączność przy pomocy rur głosowych. W listopadzie i grudniu 1936 roku przeprowadzono w polskim schronie bojowym, zlokalizowanym na zapolu grupy fortecznej Carski Dar modlińskiej twierdzy, badania doświadczalne z zakresu ogólnie pojętej obrony przeciwgazowej. Zbadano również możliwość wykorzystania łączności za pomocą rur głosowych podczas prowadzenia ognia z ciężkiego karabinu maszynowego.

W listopadzie i grudniu 1936 roku przeprowadzono w schronie bojowym, zlokalizowanym na zapolu grupy fortecznej Carski Dar, badania doświadczalne z zakresu ogólnie pojętej obrony przeciwgazowej. W zachowanej dokumentacji [01] z doświadczeń znajdują się uwagi dotyczące zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych, jak i jakości prac wykonanych podczas budowy schronu. Podstawą do oceny modlińskiego schronu były przyjęte standardy dla wznoszonych obiektów na odcinku operacyjnym Armii „Polesie”.

Modliński schron przygotowywano w listopadzie 1936 roku do obsadzenia. Zewnętrzne ściany były pokryte tynkiem a  wewnętrzne pobielono wapnem [02]. Schron nie otrzymała pełnego wyposażenia, spełniającego samowystarczalność obiektu fortyfikacyjnego. Wykazała to inwentaryzacja, przeprowadzona przed przystąpieniem do badań doświadczalnych. Stwierdzono brak wyposażenia, które w normalnych warunkach obniżało wolumen zapasu powietrza dla załogi przebywającej w schronie [03]. W zakresie obrony przeciwgazowej nie wyposażono schronu w pochłaniacze przeciwgazowe dla załogi i w aparat Dreagera wraz z zapasem butli z tlenem. W izbie załogi nie umieszczono wymaganych karnetem [04] środków tlenotwórczych na 24 godziny. W przelotni stwierdzono brak ubrań ochronnych i środków odkażających.

Już wcześniej pojawiły się wpisy dotyczące drogowych zapór przeciwpancernych. W „chmurce tagów” wystarczy kliknąć tag „zapora”, aby uzyskać dostęp do wcześniejszych wpisów.
Szybki rozwój broni pancernej wymuszał ciągłą modyfikację lub opracowywanie nowych typów broni oraz przeszkód przeciwczołgowych. Zadaniem przeszkód przeciwczołgowych było spowolnienie ataku lub zatrzymanie pojazdu na wyznaczonym obszarze terenu, który znajdował się w sektorze ostrzału broni przeciwpancernej.