Fot. 01. Obudowa lampy oświetleniowej w sowieckim schronie tak zwanej „Linii Mołotowa”.
Do oświetlenia pomieszczeń w schronach tak zwanej Linii Mołotowa, wyposażonych w agregaty prądotwórcze, stosowano lampy elektryczne. Jeden z typów lamp prezentują zdjęcia załączone do opracowania. Obudowa lampy zapewniała wodoszczelność. Pokrywa ze szkłem mocowana była do korpusu za pomocą czterech połączeń śrubowych. Nakrętki motylkowe ułatwiały wymianę uszkodzonej żarówki a kauczukowa uszczelka zapewniała wodoszczelność obudowy. Szklana część pokrywy była chroniona od zewnątrz drucianą siatką. Obudowę lampy mocowano do stropu za pomocą czterech lub trzech wsporników.
Fot. 02. Obudowa lampy oświetleniowej w sowieckim schronie tak zwanej „Linii Mołotowa”.Fot. 03. Elementy mocujące obudowę lampy w sowieckim schronie tak zwanej „Linii Mołotowa”.
Fot. 01. Części składowe – oprawka żarówki do oświetlenia wnętrza kopuły 20P7.
Fot. 02. Oprawka żarówki do oświetlenia wnętrza kopuły 20P7.
Główne oświetlenie kopuły umieszczono wokół pierścienia prowadzącego peryskop Pz.Rbl.F. 5a do obserwacji okrężnej (więcej >>). Żarówka z mocowaniem bagnetowym była osadzona w oprawce (Fot. 02). Korpus prawki, składający się z dwóch części, wykonano z tłoczonej blachy stalowej. Żarówka była w pełni chroniona metalową obudową. Zasilana była napięciem stałym 22V/24V. Strumień światła oświetlał przestrzeń poprzez czworokątne wycięcie w obudowie (obejmowało 1/2 obwodu). Wielkość strumienia światła była regulowana w pełnym zakresie. Oznacza to, że bez konieczności wyłączenia zasilania, można było w pełni przysłonić otwór oświetlający. W tym celu należało obrócić blendę z wyciętym czworokątnym otworem, obejmującym 1/3 obwodu. Blenda wykonana została ze stopów aluminium. Radełkowany chwyt ułatwiał obrót blendy.
Długość całkowita oprawki wynosi 10 cm.
Fot. 01. Lampa elektryczna jako oświetlenie główne i naftowa jako oświetlenie zastępcze (Mała grupa warowna Rohrbach).
W obiektach fortyfikacji stałych Linii Maginot wyposażonych w agregaty prądotwórcze stosowano oświetlenie elektryczne. W przypadku awarii zasilania elektrycznego lub jego braku przewidziano zastosowanie lamp naftowych lub karbidowych. Wsporniki do mocowania oświetlenia zastępczego znajdowały się zazwyczaj w pobliżu lamp elektrycznych (Fot. 01).
Kopuły pancerne posiadały oświetlenie stacjonarne i przenośne. W kopułach obserwacyjnych, ze względu na specyfikę wymaganego oświetlenia, przewidziano wyjątkowo delikatne oświetlenie. Zastosowano lampę wyposażoną w czworokątną mleczną szybę. Czynna część mlecznej szyby posiadała wymiary 16,0 x 7,5 cm. Obejmę mlecznej szyby przykręcano do korpusu za pomocą śrub. Uszczelka zapewniała wodoszczelność połączenia. Korpus lampy oraz obejmę szybki wykonano z stopów metali lekkich. Mocowany go do powierzchni pancerza za pomocą dwóch blaszanych wsporników na wysokości przejęcia części cylindrycznej
Fot. 02. Lampa oświetleniowa z mleczna szybą, stosowana w kopułach obserwacyjnych i obserwacyjno – bojowych. Lampa posiadała regulację natężenia oświetlenia i położenia kątowego.
Lampy przenośne stosowano w przypadku wyposażenia kopuły w peryskop, umieszczony w osi pionowej pancerza. Zdjęcie 02 i 03 wykonano w bloku bojowym nr 1 (nieudostępnionym do zwiedzania) dużej grupy warownej Michelsberg (fr. L’ouvrage du Michelsberg).
W przypadku kopuł bojowych, przedział bojowy oświetlany był przez dwie lampy elektryczne nowego typu. Istniała możliwość podłączenia dodatkowego przenośnego oświetlenia. Należy zwrócić uwagę na mocowanie lampy elektrycznej, które było standardowym we francuskich pancerzach okresu międzywojennego. Obudowa lampy nie przylegała bezpośrednio do powierzchni wewnętrznej pancerza. Mocowana była za pomocą dwóch szpilek zakończonych gwintem (Fot. 06).
Fot. 03. Lampa oświetleniowa z mleczna szybą, stosowana w kopułach obserwacyjnych i obserwacyjno – bojowych.
Fot. 04. Elektryczna lampa oświetleniowa w kopule bojowej. Po prawej stronie uchwyt na oświetlenie zastępcze – lampę naftową.
Fot. 05. Elektryczna lampa oświetleniowa w kopule bojowej..
Docisk uchwytu lampy oraz stałą odległość od pancerza zapewniały dwie sprężyny śrubowe nasunięte na szpilkę. Pierwsza – dystansowa znajdowała się pomiędzy pancerzem i uchwytem obudowy lampy a druga – dociskowa pomiędzy uchwytem lampy a nakrętką dociskającą.
Obudowa lamy wyposażona została w grubą szklaną płytkę, wzmocnioną cienką siatką drucianą. Jest w pełni przezroczysta w przeciwieństwie do mlecznych stosowanych w kopułach obserwacyjnych.
Oświetleniem zapasowym lub głównym, w przypadku obiektów bez zasilania elektrycznego, były dwie lampy naftowe umieszczone na wspornikach. Położenie wspornika lampy naftowej widoczne jest na Fot. 04.
Fot. 01. Nisza oświetleniowa w niemieckiej fortyfikacji stałej.
Lampy naftowe i karbidowe należały do najbardziej popularnego wyposażenia schronów bojowych fortyfikacji stałych w okresie międzywojennym. Początkowo stosowano je jako oświetlenie podstawowe. W późniejszym okresie, wypierane przez oświetlenie elektryczne, nadal pozostawały w obiektach fortecznych jako oświetlenie zastępcze. Zasadniczą wadą lamp naftowych było zagrożenie pożarowe oraz stosunkowo duże zapotrzebowanie na tlen do podtrzymania płomienia oświetlającego. Emitowane gazy podczas spalania nafty zawierały duże ilości dwutlenku węgla, trującego tlenku węgla oraz tlenów azotu, ołowiu i siarki. Powstałe gazy były usuwane z pomieszczeń na zewnątrz przez sprawnie działający układ wentylacji.
W schronach niemieckiej fortyfikacji stałej, lamy naftowe umieszczane były w specjalnie wykonanych niszach ściennych. Wnęki w ścianach były opisane jako „Licht” lub „Lichtnische”. W polskiej fortyfikacji można zobaczyć nisze oświetleniowe tylko w części obiektów, wznoszonych w 1939 roku. Typowe są dla schronów bojowych budowanych tuż przed wybuchem wojny, np. w Krzyżowej i Przyborowie.
Dla części obiektów francuskiej fortyfikacji stałej, nie posiadających na wyposażeniu agregatów prądotwórczych, opracowano specjalne pojemniki dla lamp naftowych. Ich producentem była paryska firma Epervier Gillet et Cie [01]. Szklane ścianki pojemnika zapewniały dobre oświetlenie. Przy pomocy przesuwnej zasuwy regulowano ilość dopływającego do lamy powietrza. Niektóre z nich miały możliwość regulowania wysokości płomienia przez pokrętło bez konieczności otwierania pojemnika. Gazy spalinowe, powstałe w wyniku spalania nafty były odprowadzane metalową rurą na zewnątrz schronu. Takie oświetlenie wraz z systemem odprowadzania gazów spalinowych otrzymała między innymi mała grupa warowna La Ferté (Ufortyfikowany sektor Montmédy Linii Maginot).
