MG-Schartenstand – schron bojowy z 8 cm płytą (1930)

Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Widok schronu od strony płyty ze strzelnicą, chroniącą stanowisko bojowe sMG08. Widoczna jest asymetria schronu, wynikająca z wzmocnienia ściany czołowej z planowanych 100 cm do 150 cm. Nad strzelnicą dwa puste otwory po kotwach.

 

 

Rys. 01. Schemat stanowiska ckm za płytą ze strzelnicą (niem. Unterstand für ein M.G. mit Schartenplatte) z instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku dla budowy w okresie pokoju. a – płyta o grubości 8 cm ze strzelnicą ckm, b – cokół pod stolik dla ckm, c – drzwi stalowe z włazem (lub bez), d – drzwi stalowe (dwudzielne), e – drzwi gazoszczelne, f – doprowadzenie kabli telefonicznych, g – rura doprowadzająca powietrze do układu wentylacyjnego, h – rura układu wentylacyjnego.

 

 

 

W ramach prac przygotowawczych do umocnienia niemieckich granic na początku lat trzydziestych zeszłego stulecia, projektanci obiektów fortyfikacyjnych otrzymali jako wzory gotowe projekty studyjne schronów. Spełniały wymagania instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku. Jeden z nich dotyczył żelbetonowego stanowiska bojowego dla ciężkiego karabinu maszynowego, chronionego płytą ze strzelnicą (niem. Unterstand für ein M.G. mit Schartenplatte). Schrony o tej konstrukcji, ale z licznymi modyfikacjami, wznoszone były na Pozycji Odry. W późniejszym latach określenie „Unterstand” stosowane było w niemieckiej fortyfikacji w odniesieniu do schronów biernych. Dla podkreślenia bojowej funkcji schronu, obiekty te otrzymały w nazwie dodatkowe uzupełnienie np.: „Kampfstand”  lub „Schartenstand”. W  instrukcji określono wymagania jakie powinny spełniać obiekty fortyfikacyjne w określonych klasach odporności na ostrzał. Wprowadzono również podział na obiekty budowane w czasie pokoju (niem. Friedensbauten) i podczas wojny (niem. Kriegsbauten). Obiekty drugiej grupy zostały lekko „odchudzone”.

Lokalizacja

Przedstawiony na zdjęciach schron na ciężki karabin maszynowy znajduje się na terenie pomiędzy nowym a starym korytem rzeki Bóbr w pobliżu Krosna Odrzańskiego. Zgodnie z rozkazem Inspektoratu Saperów i Fortyfikacji Ministerstwa obrony Rzeszy (niem. Inspektion der Pioniere und Festungen im Reichswehramt) z 18.04.1931 roku został wybudowany na terenie zabudowań gospodarczych folwarku Kletna ( niem. Vorwerk Klette) przyległych do lewego brzegu Odry.  W sektorze ognia ckm schronu znajdował się lewy brzeg Odry. Kierunek ostrzału zachodni, równoległy do linii brzegowej. Początkowo obiekt miał być maskowany jako budynek gospodarczy. Ostatecznie podjęto decyzję o wybudowaniu schronu przyległego do południowej ściany murowanej szopy tak aby, zgodnie z założeniami obronnymi, strzelnica schronu nie mogła być widoczna z kierunku północno wschodniego tj. z miejscowości Marcinowice (niem. Merzdorf). Marcinkowice położone są na północnym brzegu Odry. Pozostałości po ceglanej ścianie budynku gospodarczego zachowały się przy czołowej ścianie schronu. Widoczne są na zdjęciu 02.

Fot. 02. Widok schronu. Po lewej stronie, przy ścianie czołowej schronu, widoczny jest zachowany fragment muru lub ceglanej ściany zabudowania gospodarczego.

Konstrukcja schronu

Schron, ze względu na bezpośrednie położenie rzeki, otrzymał szczególne dobre zabezpieczenie przed wpływem wilgoci, wysokiego stanu wód gruntowych oraz zalewaniem. Został umieszczony w żelbetonowej „wannie”, której zarys sięga aż do podstawy płyty chroniącej stanowisko ckm (Fot. 01).  Grubość ściany zabezpieczającej wynosi 26 cm.
Schron posiadał dwa pomieszczenia, standardową izbę bojową o wymiarach (dł. x szer. x wys.) 252 x 200 x 190 cm oraz przedsionek o wymiarach 100 x 200 x 190 cm. Zgodnie z projektem z instrukcji „Budowa pozycji obronnej” wejście do schronu umieszczono w tylnej ścianie. Grubość ściany czołowej, narażanej na bezpośredni ostrzał z północnego brzegu, zwiększono z przewidzianych 100 cm  do 150 cm.

 

Fot. 03. Widok ściany tylnej schronu. Widoczne są dwa otwory doprowadzenia kabli i dwa otwory (większej średnicy) układu wentylacji schronu.
Fot. 04. Widok schronu od strony zapola.

Stanowisko bojowe ckm chronione było płytą o wymiarach 280 x 180 x 8 cm. Mocowano ją do bryły schronu pomocą kotw. Kotwy to cylindryczne pręty wykonanych z ciągliwej stali o wydłużeniu do 25%. Osadzano je w bryle schronu w procesie betonowania schronu. W przypadku omawianego obiektu tylko dwie górne kotwy z ośmiu, posiadały mocowanie za pomocą połączenia gwintowego (Fot. 05).

Wymiary płyty wymusiły obniżenie stropu o około 20 cm w tej części schronu na całej szerokości izby bojowej  oraz wykonanie część  ściany w postaci żelbetowej ławy w kształcie litery „T”.  Oba rozwiązania zaprezentowane są na zdjęciu 05. Zostało wykonane w innym obiekcie niż prezentowany na zdjęciach, ale wzniesionym w tym samym okresie. Do żelbetowej ławy mocowano stolik z podstawą forteczną (Rys. 01) dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG08 (niem. schwere Maschinengewehr 08). Strzelnica o wymiarach (szer. x wys.) 21 x 28 cm w świetle (Fot. 05) zapewniała sektor ostrzału równy 720. Po lewej stronie strzelnicy znajduje się przeziernik do prowadzenia obserwacji. Oba otwory w płycie zamykano przy pomocy zasuw, przesuwanych pomiędzy poziomymi prowadnicami. Konstrukcja zasuwy, sposób ryglowania oraz metoda uszczelnienia stosowana była w kolejnych rozwiązaniach niemieckich pancerzy.

 

Fot. 05. Widok izby bojowej schronu z 1932 roku z płytą o grubości 8 cm. 1- kotwa z podkładką i nakrętką dociskową, 2 – obniżenie stropu przy płycie ze strzelnicą, 3 – zamknięcie strzelnicy, 4 – żelbetowa ława (zredukowana ściana boczna) jako cokół dla ckm na podstawie fortecznej.

Wymianę powietrza w schronie miały zapewnić rury napowietrzające i odprowadzające powietrze. W tylnej ścianie, bezpośrednio pod stropem (Fot. 06), umieszczono dwa przewody o średnicy 10 cm. Poprowadzono je na wprost przez całą grubość ściany (!), prawie prostopadle do jej płaszczyzny. Zgodnie z instrukcją „Budowa pozycji obronnej” z 1930 roku jeden z przewodów, zabezpieczony drucianą siatką na zewnętrznej powierzchni ściany schronu, miał doprowadzać powietrze do urządzenia ochrony przeciwgazowej (niem. Gasschutzeinrichtung). W instrukcji przewidziano wyposażenie niemieckich schronów fortyfikacji stałej z tego okresu w urządzenie firmy Auer, składający się z filtra nasadowego i wentylatora. Zasysane z zewnątrz powietrze miało być oczyszczane przez filtr i rozprowadzane za pomocą rury z nawierconymi promieniowo otworami.

 

Fot. 06. Zamknięcia przewodów wentylacyjnych.

 

 

Od strony izby oba przewody wentylacyjne zamykane były za pomocą zasuw. Każda z zasuw była unieruchamiana w pozycji zamknięte i dociskana do filcowej uszczelki dwoma pokrętłami.
Pomieszczenie bojowe i przedsionek były oddzielone drzwiami gazoszczelnymi (niem. gassdichte Tür) od strony izby oraz drzwiami stalowymi dwudzielnymi (niem. leichte Flußstahltur) od strony przedsionka. Otwór wejściowy posiadał wymiary w świetle (szer. x wys.) 80 x 170 cm. Przedsionek pełnił rolę śluzy gazoszczelnej. Na początku lat trzydziestych niemieccy konstruktorzy obiektów fortecznych nie widzieli konieczności zapewnienia wymuszonego obiegu powietrza w przedsionku. Rozwiązanie to zaczęło być stosowane od 1937 roku.
Wejście do schronu chroniły drzwi stalowe z wyłazem lub bez (niem. schwere Flußstahltür mit oder ohne Mannloch). Posiadały grubość 3 cm. Wymiary wejścia w świetle wynosiły (szer. x wys.) 80 x 110 cm.

Stan zachowania obiektu.

Stan zachowania obiektu określany jest jako dobry. W pełni zachowała się bryła schronu z osadzoną płytą ze strzelnicą ckm. Płyta jest całkowicie zdekompletowana. Zostały zdemontowane prowadnice dla zasuwy strzelnicy i przeziernika. Brak filcowych uszczelnień. Zdemontowano również dwie kotwy (Fot. 01), mocowane za pomocą zestawu podkładek i nakrętki.