Płyta stalowa o wymiarach 280 x 180 x 10 cm

Opracował:
Franz Aufmann

Fot. 01 Widok uszkodzonej płyty o wymiarach (szer. x wys. x gr.) 280 x 180 x 8 cm w schronie nr 711 na 2 ciężkie karabiny maszynowe (Leśna Góra, Pozycja Odry).

Płyta stalowa o wymiarach (szer. x wys. x gr.) 280 x 180 x 10 cm stosowana była w początkowym etapie wznoszenia niemieckich pozycji obronnych w okresie międzywojennym. Wykonywano ją ze stali konstrukcyjnej niestopowej. Skład chemiczny pobranych próbek do analizy odpowiada stali w gatunku St37 – St44. Płyta miała za zadanie ochronę stanowiska bojowego w obiektach fortyfikacji stałej. Umożliwiała prowadzenie ognia z 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej w symetrycznym sektorze ognia 65 stopni, mierzonym obustronnie w płaszczyźnie poziomej względem osi strzelnicy. Prowadzenie ognia  było możliwe z podniesieniami w zakresie od -15 stopni do + 5 stopni w płaszczyźnie pionowej.

 

Fot. 02. Widok ściany schronu nr 639 na ckm z wyciętą 10 cm płytą stalową. Część płyty została przysłonięta 20 cm warstwą żelbetonu [01]. Schron wzniesiono na szóstym odcinku dywizyjnym Pozycji Lidzbarskiej (lokalizacja – w pobliżu osady Retowy, gmina Bartoszyce).

Wzorcowym zastosowaniem płyty 280 x 180 x 10 cm może być zachowany w dobrym stanie schron na dwa ckm-y (niem. MG- Doppel- Schartenstand) o numerze 711, wzniesiony na Pozycji Odry w 1932 roku. Powierzchnia zewnętrzna płyty stalowej pokrywała się z żelbetonowym licem ściany. Taki montaż płyty był charakterystyczny dla Pozycji Odry i Pozycji Pomorskiej w przypadku omawiania cech charakterystycznych schronów niemieckich z okresu międzywojennego zachowanych na terytorium Polski. Na pozycji Lidzbarskiej płyta stosowana była w obiektach wykonanych w klasie odpowiadającej odporności na ostrzał B1 i B [01] z zastrzeżeniem, że w obiektach o klasie  B od zewnętrznej strony otrzymywała na całej powierzchni żelbetonowy płaszcz o grubości około 50 cm z ambrazurą bez profilu przeciwrykoszetowego.

 

Fot. 02. Widok ściany schronu nr 639 na ckm z wyciętą 10 cm płytą stalową. Część płyty została przysłonięta 20 cm warstwą żelbetonu [01].
Fot. 03. Widok w kierunku stanowiska bojowego schronu nr 639 na ckm. Wykonano żelbetonową ławę o wysokości 60 cm w kształcie litery „T” i obniżenie stropu o około 27 cm [01]. Uwagę zwraca wylewka poziomująca.
Fot. 03. Widok w kierunku stanowiska bojowego schronu nr 639 na ckm. Wykonano żelbetonową ławę o wysokości 60 cm w kształcie litery „T” i obniżenie stropu o około 27 cm [01]. Uwagę zwraca wylewka poziomująca.

 

Przeprowadzone badania terenowe wykazały, że schrony odpowiadające kategorii odporności na ostrza B1, a wznoszone w 1933 roku na Pozycji Lidzbarskiej, posiadały lico płyty cofnięte względem powierzchni czoła schronu. Wielkość przesunięcia mogła zawierać się od 20 cm do 30 cm. Pierwszą wartość potwierdza pomiar wykonany w schronie 639 szóstego odcinka dywizyjnego [01]. W przypadku tego obiektu płyta nie została odstrzelona wraz z żelbetonowym przykryciem jej obwodu a wycięta przy pomocy palnika acetylenowo tlenowego.

Przesunięcie rzędu 30 cm zostało potwierdzone w schronach na 2 ckm-y, wybudowanych na drugim odcinku dywizyjnym Pozycji Lidzbarskiej w pobliżu miejscowości Stygajny i Giedyle [02]. Cechą charakterystyczną wspomnianych obiektów jest grubość żelbetonowych ścian zewnętrznych rzędu 100 cm i stropu około 80 cm. Osadzone płyty zostały odstrzelone wraz z fragmentem ściany. Obecnie na podstawie przeprowadzonych badań terenowych nie można ustalić na jak dużej zewnętrznej powierzchni zastosowanych płyt stalowych 280 x 180 x 10 cm wykonano wzmocnienie żelbetonowe. W opublikowanych opracowaniach dotyczących niemieckich obiektów  fortyfikacjach stałych okresu międzywojennego nie został określony numer rysunku omawianej płyty. Kwestia ta wymaga przeprowadzenia kwerendy zasobów archiwalnych.

Płytę, osłaniającą stanowisko bojowe ckm, mocowano za pomocą dziewięciu kotw do bryły schronu. Kotwy wykonano ze stali o dużej plastyczności. Ewentualne przemieszczenia spękanej bryły schronu w wyniku ostrzału miały powodować wydłużenie kot, a nie ich zerwanie. Otwory pod kotwy rozmieszczono na obwodzie płyty.

Standardowa szerokość izby bojowej wynosiła 200 cm przy wysokości 190 cm. Płyta zachodziła po 40 cm cm na ściany boczne. Wysokość płyty wymusiła wykonanie wysokiej na 60 cm żelbetonowej ściany (ławy) o grubości 50 cm oraz obniżenia stropu o około 27 cm [01]. Ścianę uformowano na kształt litery „T”  Środkowa część ściany, szersza o 42 cm, została wykorzystana do zamontowania blaszanego stolika z saniami na podstawę forteczna dla ciężkiego karabinu maszynowego.

Duża, czworokątna strzelnica 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego MG 08 o wymiarach (szer. x wys.) 21 x 28 cm znajdowała się w pionowej osi płyty. Zamykana była stalową gazoszczelną zasuwą. Środkowa część lica zasuwy, odpowiadająca zarysowi strzelnicy został lekko cofnięta do tyłu. Powstające odkształcenia plastyczne lica strzelnicy w przypadku uderzenia pocisków nie powodowały zablokowania przesuwu zasuwy. Unieruchamiano ją w pozycji „otwarte” i „zamknięte” przy pomocy dźwigni z dwoma ryglami.

 

Fot. 04. Widok miejsca po stalowej płycie, odstrzelonej wraz z jej żelbetonowym przykryciem na części powierzchni. Schron na dwa ckm-y drugiego odcinka dywizyjnego Pozycji Lidzbarskiej wzniesiony na wschodnim brzegu Pasłęki (w pobliżu miejscowości Giedyle).

Rygle, opierające się o pionową część prowadnicy, dociskały zasuwę do powierzchni płyty wyłożonej filcową uszczelką. W ten sposób zrealizowano jednocześnie unieruchomienie zasuwy i gazoszczelność zamknięcia strzelnicy. Filcowa uszczelka, okresowo zwilżana olejem, była rozpięta na powierzchni płyty pomiędzy poziomymi prowadnicami. W dolnej części zasuwy osadzono dwie rolki w celu zminimalizowania oporów przetaczania zasuwy pomiędzy prowadnicami. Każda z rolek osadzona była bezpośrednio na cylindrycznej powierzchni trzpienia. Zapewniono okresowe smarowanie rolek przy pomocy otworów smarnych.

Po lewej stronie strzelnicy znajdowała się wąska szczelina obserwacyjna o wymiarach (szer. x wys.) 15,0 x 1,0 cm dla dowódcy stanowiska.  Przeziernik był zabezpieczony przesuwną zasuwą, blokowaną w pozycji „zamknięte” przy pomocy dwóch pokręteł.

Płyta stosowana była na Pozycji Lidzbarskiej w nowo budowanych obiektach do końca 1934 roku.

Rys. 02. Widok szczeliny obserwacyjnej i strzelnicy ckm płyty starszego typu o wymiarach (szer. x wys.) 280 x 180 cm, nie uwzględnionej w katalogu standardowych konstrukcji pancerzy (Panzer – Atlas 1.). a – stalowa płyta, b – strzelnica ckm, c – zasuwa strzelnicy, d- zasuwa szczeliny obserwacyjnej, e- szczelina obserwacyjna, 1. – górna prowadnica zasuwy strzelnicy ckm, 2. – śruba mocująca prowadnicę zasuwy strzelnicy ckm, 3. – filcowa uszczelka, 4. – dolna prowadnica zasuwy z kanałkami na podstawę forteczną, 5. – górna prowadnica zasuwy szczeliny obserwacyjnej, 6. – śruba mocująca prowadnicą zasuwy szczeliny obserwacyjnej, 7. – ogranicznik przesuwu zasuwy, 8. – pokrętło mocujące zasuwę szczeliny obserwacyjnej, 9. – dolna prowadnica zasuwy szczeliny obserwacyjnej, 10. – oś obrotu dźwigni ryglującej, 11. – rygiel 12. – dźwignia ryglująca, 13. – zestaw podkładek, ołowianej i stalowej dla śruby mocującej prowadnicę szczeliny obserwacyjnej, 14. – zestaw podkładek, ołowianej i stalowej dla śruby mocującej prowadnicę zasuwy strzelnicy, 15. – rolka.
Rys. 03. Przekrój poprzeczny zamknięcia szczeliny obserwacyjnej A-A i zamknięcia strzelnicy ckm B-B.

[01] – W ułatwienia ułatwienia prezentacji konstrukcji z lat 1932 -1934 w opracowaniu odwołano się do klasyfikacji odporności obiektów fortecznych wprowadzonej w trzeciej części instrukcji „Vorschrift für den Bau ständiger Befestigunsanlagen” z 16.08.1933 r. Instrukcja wprowadza zmiany w klasyfikacji odporności obiektów fortecznych z 4.08.1930 roku. Kategorie odporności otrzymują oznaczenia kolejne oznaczenia (od najbardziej odpornej na ostrzał do najsłabszej): A, A1, B, B1, C, i D.  Kategoria – klasa odporności na ostrzał B1 charakteryzuje się grubością stropu 80 cm, ściany 100 cm przy grubości pancerzy rzędu 10 cm. W przypadku klasy odporności na ostrzał B grubość stropu wynosi 150 cm, ścian 150 cm a pancerzy 20 cm.

[02] – pomiary izby bojowej w schronie nr 639 zostały wykonane przez Stefana Fiedorowicza.

[03] – Mapa „Trójkąt Lidzbarski – mapa turystyczna” wydawnictwa Casamata (https://www.facebook.com/casamata.info/). Schrony posiadają odpowiednio odautorską numerację 2-42 i 2- 06 , wprowadzoną przez Arkadiusza Woźniakowskiego.