Opracował: Franz Aufmann
Linia Mołotowa to nieformalna współczesna nazwa umocnień budowanych w latach 1940-41 wzdłuż nowej zachodniej granicy państwowej między ZSRR a III Rzeszą, wytyczonej zgodnie z zawartym paktem Ribbentrop – Mołotow a nieznacznie skorygowanej po podpisaniu traktatu o granicach i przyjaźni we wrześniu 1939 roku. Nowa granica państwowa wymagała odpowiedniej obrony. Pierwsze fortyfikacje polowe w przygranicznych okręgach wojskowych zaczęto wznosić już od października 1939 roku. W styczniu 1940 roku nakazano czynić przygotowania do budowy fortyfikacji stałych. Równolegle w Sztabie Generalnym, jak i w Głównym Zarządzie Wojskowo-Inżynieryjnym Armii Czerwonej prowadzono prace nad projektami budowy umocnień, które zakończono latem 1940 roku. Wszelkie prace nabrały tępa po przejęciu przez marszałka S. K. Timoszenko funkcji Ludowego Komisarza Obrony. Kolejnym kluczowym etapem było opracowanie nowego planu operacyjnego obrony. Plan pod tytułem “Rozważania o założeniach strategicznego rozwinięcia sił zbrojnych Związku Sowieckiego na Zachodzie i Wschodzie na lata 1940-1941″ [01] został zatwierdzony przez J. Stalina 14 października 1940 roku. Nowa dyrektywa z 20 lutego 1941 roku uwzględniła uwagi Głównego Zarządu Wojskowo- Inżynieryjnego. Dotyczyły one zmian w wykorzystaniu budowanego systemu fortyfikacji. Wprowadzono pas przysłaniania zmuszający nieprzyjaciela do rozwinięcia swoich wojsk przed atakiem ma główną pozycję obrony. W ten sposób zwiększono głębokość linii obrony. Zrezygnowano z koncepcji opartej na niemieckim precedensie “Festungsfront”, że dzieła fortyfikacji stałej, obsadzone przez odpowiednio dobrane i przeszkolone załogi forteczne, powstrzymają atak nieprzyjaciela. Budowę fortyfikacji stałych z obiektami dla armat fortecznych, armat przeciwpancernych i broni maszynowej, miano prowadzić równolegle wraz z umocnieniami dla wojsk polowych. Wojska polowe miały brać czynny udział w walkach obronnych. Zakładano zatrzymanie nieprzyjaciela na przedpolu głównej linii oporu i przeprowadzenie skutecznego kontrataku przy skoordynowanym współdziałaniu wszystkich rodzajów wojsk.
Linia obrony na założonych głównych kierunkach natarcia nieprzyjaciela oparta była na fortyfikacjach rejonów umocnionych (dalej RU). W skład rejonu umocnionego wchodziło 8-9 węzłów obrony. Te zaś składały się z 3-5 punktów oporu. Węzły obrony miały posiadać własny garnizon. Tworzyły go samodzielne bataliony ciężkich karabinów maszynowych i artylerii fortecznej. Kompanie batalionów obsadzały przynależne punkty oporu.
Na terenie Polski znajdują się fortyfikacje rejonów umocnionych na nowej zachodniej granicy państwowej ZSRR. W kolejności od północy na południe są to: 68 Grodzieński Rejon Umocniony (częściowo), 66 Osowiecki Rejon Umocniony, 64 Zambrowski Rejon Umocniony, 62 Brzeski Rejon Umocniony (częściowo), 06 Rawsko-Ruski Rejon Umocniony (częściowo) i 08 Przemyski Rejon Umocniony (częściowo).
Poza terytorium Polski pozostaje: Telszewski RU, Szawelski RU, 44 Kowieński RU, 48 Olicki RU, Kowelski RU, 02 Włodzimiersko-Wołyński RU i 04 Strumiłowski RU.
„Linia Mołotowa” – Terminologia dotycząca schronów bojowych
Podstawowym a zarazem najbardziej ogólnym określeniem schronów bojowych fortyfikacji stałej w terminologii radzieckiej był stały punkt ogniowy (ros. dołgowriemiennaja ogniewaja toczka – dalej DOT). Ważnym kryterium podziału schronów bojowych był sposób prowadzenia ognia oraz rodzaj podstawowego uzbrojenia. Wyróżniono grupę schronów prowadzących ogień boczny. Dokonano ich podziału na obiekty do ognia dwubocznego (ros. kaponir) i jednobocznego (ros. połukaponir).
Ze względu na rodzaj podstawowego uzbrojenia obiekty sklasyfikowano i nadano określenia:
- schron artylerii do ognia dwubocznego (ros. artillerijskij kaponir) (dalej AK),
- schron artylerii do ognia jednobocznego (ros. artillerijskij połukaponir) (dalej APK),
- schron na broń przeciwpancerną i maszynową do ognia dwubocznego (ros. orudijno- pulemiotnyj kaponir) (dalej OPK),
- schron na broń przeciwpancerną i maszynową do ognia jednobocznego (ros. orudijno- pulemiotnyj połukaponir) (dalej OPPK),
- schron na broń maszynową do ognia dwubocznego (pulemiotnyj kaponir) (dalej PK),
- schron na broń maszynową do ognia jednobocznego (pulemiotnyj połukaponir) (dalej PPK).
Zgodnie z przyjętym podziałem w polskiej fortyfikacji stałej, po wyodrębnieniu grupy schronów do ognia bocznego, pozostałe obiekty bojowe powinny być przeznaczone do ognia czołowego lub okrężnego. W fortyfikacji sowieckiej pozostałe schrony bojowe sklasyfikowano tylko pod względem rodzaju posiadanego podstawowego uzbrojenia. W zależności od wymagań planu ogni punktu oporu i swojego położenia, prowadziły ogień boczny lub czołowy względem założonego kierunku ataku nieprzyjaciela. Nadane określenia obiektów bojowych to:
- schron artylerii (ros. artillerijskaja dołgowriemiennaja ogniewaja toczka) (dalej ADOT),
- schron na broń przeciwpancerną (ros. orudijnaja dołgowriemiennaja ogniewaja toczka) (dalej ODOT),
- schron na broń przeciwpancerną i maszynową (ros. orudijno- pulemiotnaja dołgowriemiennaja ogniewaja toczka) (dalej OPDOT),
- schron na broń maszynową (ros. pulemiotnaja dołgowriemiennaja ogniewaja toczka) (dalej PDOT).
Zaprezentowany podział schronów bojowych jest bardzo ogólny, nie mniej wystarczający do określenia sposobu powadzenia ognia i rodzaju podstawowego uzbrojenia. Lokalizacja schronów była uwarunkowana założeniami taktyczno-obronnymi. Uzbrojenie schronów musiało spełniać założenia planu ogni.
Wznoszone na Linii Mołotowa schrony bojowe o pełnym zapleczu technicznym i socjalnym, przeznaczono do obrony pozycji na głównych kierunkach ataku nieprzyjaciela. W zależności od warunków terenowych i geologicznych stawiano schrony jedno lub dwukondygnacyjne. W szczególnych przypadkach, na podmokłym terenie lub z wysokim stanem wód gruntowych, schron umieszczano w tzw. „wannie”, zapobiegającej przed przenikaniem wody do wnętrza. Poszczególne schrony fortyfikacji stałych mogły być wybudowane w jednej z dwóch klas odporności na ostrzał. Dopuszczalne były zmiany grubości poszczególnych ścian dla typowych projektów schronów w zależności od przewidzianego kierunku ostrzału.
Na kierunkach o mniejszym znaczeniu obronnym przewidziane były schrony jednokondygnacyjne ze zredukowanym zapleczem technicznym. W tym przypadku projekt konstrukcyjny nie zakładał wyposażenia obiektu w pełne zaplecze techniczne z generatorem prądotwórczym. Schron posiadały ręczny układ wentylacji a tylko w przypadkach możliwości doprowadzenia zasilania energetycznego z sieci lub z sąsiedniego obiektu, stosowano mechaniczny układ wentylacji.
Na terenie 66 Osowieckiego Rejonu Umocnionego wzniesiono obiekty bojowe fortyfikacji stałej, które posiadały tylko część bojową. Obiekty wznoszono w pobliżu schronu – matki. Schron ten wyposażano w pełne zaplecze techniczne i socjalne. Zadaniem schronu – matki było dostarczenie niezbędne media do funkcjonowania bloku bojowego. Obiekty łączono podziemnym korytarzem – poterną. Była budowana metoda odkrywkową.
Obiekty Linii Mołotowa posiadają wyjątkowo silne uzbrojenie, konstrukcję uzasadnioną ekonomicznie i oraz świetnie opracowany układ wentylacji i usuwania powietrza skażonego gazami prochowymi. Można mieć duże zastrzeżenia co do jakości wykonanych prac betoniarskich. Jakość żelbetonu stawianych schronów Linii Mołotowa była zróżnicowana. Najgorsza występowała na Brzeskim i Zambrowskim Rejonie Umocnionym. Problem jakości prac betoniarskich nie dotyczył tylko i wyłącznie sowieckich fortyfikacji. Podobne przypadki występowały na francuskiej Linii Maginot. Fakt ten został potwierdzony przez niemieckich funkcjonariuszy Wydziału Rozpoznania Obcych Fortyfikacji (niem. Abteilung Auswertung fremder Landesbefestigungen) Sztabu Głównego w kolejnym opracowaniu z serii „Denschrift über …… Landesbefestigung”.
OPDOT – Dwukondygnacyjny schron na dwie 45 mm armaty ppanc i ckm w prawej izbie (Linia Mołotowa).
„Linia Mołotowa” – Katalog konstrukcji typowych
Radzieckie schrony bojowe posiadały swój odrębny numer katalogowy, do którego przywiązana była nazwa schronu. Określenia typów schronu są w tym wypadku bardzo precyzyjne. Obejmują podstawowe uzbrojenie schronów. Uwzględniają stanowisko ręcznego karabinu maszynowego do obrony wejścia i zapola a umieszczonego w zewnętrznej strzelnicy. W wielu przypadkach sektor ognia z tej strzelnicy ograniczał się do kilku metrów.
Katalogi konstrukcji typowych [02] wydawane były przez Biuro Projektowo-Konstrukcyjne Głównego Zarządu Wojenno-Technicznego Armii Czerwonej. Każdy rysunek posiada oznaczenie “Особо секретно”, czyli ściśle tajne. Rysunki zawierają widok schronu w rzucie poziomym z podanymi wymiarami gabarytowymi. Podano podstawowe uzbrojenie, położenie stanowisk ogniowych i ich sektory ognia. Określono pole martwe pomiędzy kolejnymi strzelnicami. Zaznaczono położenie wejścia do schronu. Podano kubaturę schronu w uzależnieniu od grubości ścian oraz odporności na ostrzał. Na żadnym z rysunków nie podano konfiguracji izb.
Po prawej stronie jedna z kart katalogu konstrukcji typowych. Karta dotyczy obiektu nr 262. Oryginalna nazwa z katalogu konstrukcji typowych: двухэтажная ОПДОТ на две 45 мм пушки и одну пулемётную установку в правом каземате – czyli schron na dwie 45 mm armaty przeciwpancerne i ckm w prawej izbie bojowej. W kolejnych opracowaniach będę starał się zaprezentować konstrukcję, uzbrojenie i wyposażenie radzieckich schronów bojowych “Linii Mołotowa”. Przy opisie schronów będę posługiwać się określeniami stosowanymi dla typowych konstrukcji. Schrony w lustrzanym odbiciu posiadały odrębny numer katalogowy. Numery katalogowe, przynależne do określonego schronu, będę podawać tylko w szczególnych przypadkach. Rysunki będą uwzględniać położenie stanowisk bojowych i rozkład pomieszczeń.
Linia Mołotowa – typy schronów – przykłady rozwiązań konstrukcyjnych
PPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckmy
Rysunek prezentuje jednokondygnacyjny schron. Obiekt przeznaczony jest do ognia bocznego. Dwie strzelnice o równoległych osiach chronione są przed ostrzałem od strony przedpola przez orylon. Podstawowym uzbrojeniem schronu były dwa 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim na podstawach fortecznych z 1939 r., umieszczone w oddzielnych izbach. W terminologii radzieckiej ckm na lawecie fortecznej za dwudzielnym staliwnym pancerzem nazywano stanowiskiem NPS-3. Określenie dla schronu z rysunku będzie następujące i jednoznaczne: jednokondygnacyjny schron na dwa ckm-y do ognia bocznego (PPK). Oryginalna nazwa obiektu, zaczerpnięta z katalogu konstrukcji typowych, brzmi: одноэтажный пулеметный полукапонир на две пулемётные установки.
Pomieszczenie dowodzenia i izba załogi znajduje się w podanej kolejności za izbą bojową stanowiska NPS-3, pierwszą od strony orylonu. Zgodnie z projektem schron miał posiadać pełne zaplecze techniczne. Maszynownia, wyposażona w agregat prądotwórczy napędzany silnikiem wysokoprężnym, oraz izba filtrów posiadała wyodrębnione pomieszczenia.
Schron został opisany w opracowaniu: PPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckmy. Pomiary obiektu wykonano 62- Brzeskim Rejonie Umocnionym.
PPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckm-y
Rysunek przedstawia dwukondygnacyjny schron. Budowany był na terenie z niskim poziomem wód gruntowych. Obiekt przeznaczony jest do ognia bocznego. Dwie strzelnice o równoległych osiach chronione są przed ostrzałem od strony przedpola przez orylon. Podstawowym uzbrojeniem schronu były dwa 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe Maxim wz. 1910 na lawetach fortecznych z 1939 roku za dwudzielnymi pancerzami skrzynkowymi. W terminologii radzieckiej takie stanowisko bojowe nazywano NPS-3. Stanowiska bojowe umieszczono w oddzielnych izbach.
Górna kondygnacja obejmuje jedynie izby bojowe, pomieszczenie dowodzenia, korytarz z szybem do dolnej kondygnacji oraz część wejściową ze śluzą przeciwgazową. W dolnej kondygnacji umieszczono zaplecze techniczne i socjalne dla załogi. Schron wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał.
Określenie dla schronu z rysunku będzie następujące i jednoznaczne: dwukondygnacyjny schron na dwa ckm-y do ognia bocznego (PPK). Oryginalna nazwa obiektu, zaczerpnięta z katalogu konstrukcji typowych, brzmi: двухэтажный пулеметный полукапонир на две пулемётные установки.
Schron został opisany w opracowaniu: PPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckm-y
PPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckm-y z osadzoną kopułą
Rysunek 01 przedstawia dwukondygnacyjny schron broni maszynowej ze stanowiskiem rkm do obrony zapola. W stropie osadzono polską kopułą pancerną. Obiekt przeznaczony jest do ognia bocznego. Dwie strzelnice o równoległych osiach do ognia bocznego były chronione przed ostrzałem od strony przedpola przez orylon. Podstawowym uzbrojeniem schronu były dwa 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim na podstawach fortecznych z 1939 roku, umieszczone w oddzielnych izbach. Sektor ognia wynosił 60 stopni. W drugiej izbie od strony orylonu znajduje się gazoszczelne stanowisko Pz-39 na ręczny karabin maszynowy do obrony wejścia i zapola schronu.
Rys. 02 prezentuje dwukondygnacyjny schron broni maszynowej do ognia bocznego z osadzoną w stropie kopułą, ale bez strzelnicy obrony wejścia i zapola. Schron posiada pełne zaplecze techniczne. Schron wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał.
Obiekty spełniające wspomniane uwarunkowania były budowane na terenie z niskim poziomem wód gruntowych. W szczególnych przypadkach umieszczane były w „wannie” (np. schron w Przemyślu przy ulicy Sanowej – Przemyski Rejon Umocniony), chroniącej schron przed zalaniem przez wody gruntowe.
Polskie kopuły uzyskały schrony Przemyskiego Rejonu Umocnionego, Rawsko-Ruskiego Rejonu Umocnionego, Strumiłowskiego Rejonu Umocnionego, Włodzimiersko-Wołyńskiego Rejonu Umocnionego oraz niektóre nowo budowane obiekty Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego (ros. КОВО – Киевский Особый Военный Округ). Z podanych rejonów umocnionych w granicach Polski znajdują się fortyfikacje Przemyskiego RU i Rawsko-Ruskiego RU.
Schron został opisany w opracowaniu: PPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckm z osadzoną w stropie kopułą
PPK – jednokondygnacyjny schron z kopułą do ognia bocznego na trzy stanowiska ckm w tym jedno w orylonie.
Rysunek przedstawia jednokondygnacyjny schron z osadzoną kopułą. Schron prowadzi ogień boczny z dwóch stanowisk bojowych 7,62 mm ckm wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3) o równoległych osiach. Trzecie stanowisko ckm znajduje się w orylonie. Sektor ognia skierowany jest w kierunku zapola. Broni podejścia do schronu i rowu diamentowego (brak na rysunku). Pierwotna konstrukcja schronu została już w następnym roku zmodyfikowana. W ścianie bocznej schronu usytuowano szyb dla kopuły pancernej, tak że do minimum zostało ograniczone pole martwe ostrzału w kierunku przedpola. Do szybu kopuły, od strony zaplecza technicznego, prowadziło wejście chronione drzwiami gazoszczelnymi. Projekt schronu przewidywał wyposażenie schronu w pełne zaplecze techniczne ze stacjonarnym agregatem prądotwórczym. Schron wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał.
PPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego ze stanowiskiem ckm w orylonie i rkm
Rysunek prezentuje jednokondygnacyjny schron broni maszynowej. Obiekt przeznaczony jest do ognia bocznego. Podstawowe uzbrojenie to trzy stanowiska 7,62 mm ckm wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3). W dwóch sąsiadujących izbach bojowych umieszczono uzbrojenie prowadzące ogień boczny przez strzelnice o równoległych osiach. Przed ostrzałem od strony przedpola chronione są odpowiednio uformowaną bryłą schronu. Trzecie stanowisko znajduje się w orylonie i prowadziło ogień w kierunku zapola. Broniło podejścia do strzelnic oraz zapola obiektu. Schron nie posiada pełnego zaplecza technicznego. W ciągu za izbą bojową w orylonie znajduje się kolejno, pomieszczenie dowodzenia, izba załogi i pomieszczenie techniczne na wentylator i filtry przeciwchemiczne. Schron nie posiadał stacjonarnego agregatu prądotwórczego.
Dla schronu z rysunku po prawej stronie przyjąłem określenie: jednokondygnacyjny schron broni maszynowej do ognia bocznego ze stanowiskiem ckm w orylonie i rkm. Oryginalna nazwa obiektu, zgodnie z katalogiem konstrukcji typowych, brzmi: Одноэтажный пулеметный полукапонир на три пулемётные установки c огнём в тыл из крыла и ручной пулемёт. Dosłowne tłumaczenie podanej nazwy jest następujące: jednokondygnacyjny schron broni maszynowej do ognia bocznego z stanowiskiem ckm do ognia ze skrzydła w tył i rkm.
Schron został opisany w opracowaniu: PPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na trzy ckmy i rkm
PPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckm-y i rkm
Rysunek 01 przedstawia jednokondygnacyjny schron. Obiekt przeznaczony jest do ognia bocznego. Dwie strzelnice o równoległych osiach chronione są przed ostrzałem od strony przedpola przez orylon. Podstawowym uzbrojeniem schronu były dwa 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim na podstawach fortecznych (stanowisko NPS-3). Ten typ schronu wznoszony był na Linii Mołotowa w kilku wersjach, oznaczanych numerami katalogowymi konstrukcji typowych. Poszczególne wersje schronów mogły się różnić odpornością na ostrzał, kubaturą, planem izb i podstawowym wyposażeniem. Wymienione wersje występowały również w „lustrzanym” odbiciu.
Pomieszczenie dowodzenia, korytarz a zarazem skład amunicji i izba załogi znajduje się w podanej kolejności za izbą bojową, pierwszą od strony orylonu. Schron posiada układ wentylacji z napędem ręcznym lub mechanicznym w przypadku doprowadzenia zasilania z lokalnej sieci energetycznej lub pobliskiego obiektu z pełnym zapleczem technicznym.
Określenie dla schronu (Rys. 01 po prawej stronie) będzie następujące: jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckm-y i rkm Oryginalna nazwa obiektu, zaczerpnięta z katalogu konstrukcji typowych, brzmi: одноэтажный пулеметный полукапонир на две пулемётные установки и ручной пулемёт.
Schron został opisany w opracowaniu: PPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckmy i rkm
Inne wersje jednokondygnacyjnego schronu do ognia bocznego na dwa ckmy i rkm
Konstrukcję jednokondygnacyjnego schronu (Rys. 02.) do ognia bocznego na dwa 7,62 mm ckmy Maxim wz 1910 i rkm dostosowano tak, aby obiekt mógł być wznoszony również na terenach podmokłych lub z wysokim stanem wód gruntowych. Ze względów ekonomicznych starano się wyeliminować konieczność budowy tzw. „wanny”, chroniącej obiekt przed przenikaniem do jego wnętrza wód gruntowych. Podjęto decyzję o umieszczeniu wyjścia ewakuacyjnego w bocznej ścianie zewnętrznej izby bojowej.
Pomieszczenie dowodzenia, korytarz a zarazem skład amunicji i izba załogi znajduje się w podanej kolejności za izbą bojową, pierwszą od strony orylonu. Schron posiada układ wentylacji z napędem ręcznym lub mechanicznym tylko w przypadku doprowadzenia zasilania z lokalnej sieci energetycznej lub pobliskiego obiektu z pełnym zapleczem technicznym.Uzbrojenie podstawowe pozostawiono bez zmian. Schron nie posiada pełnego zaplecza technicznego.
Schron został opisany w opracowaniu: PPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckmy i rkm
Opracowano również nową konstrukcję obiektu fortyfikacji stałej, który spełnia wymagania taktyczno – obronne schronu do ognia bocznego na dwa 7,62 mm ckm Maxim wz 1910 i rkm. Schron miał być wyposażony w nowe stanowisko bojowe – PK 4b. Pancerze skrzynkowe nie zostały osadzone. Rysunek 03 przedstawia rozkład izb. Ze względów ekonomicznych zredukowano część socjalną i techniczną schronu do minimum. Schron nie został wyposażony w stacjonarny agregat prądotwórczy. Wznoszony był w pobliżu obiektów z pełnym zapleczem techniczny. Za pierwszą izbą bojową od strony orylonu znajduje się izba dowodzenia. Na rysunku zostały zaznaczone dwa otwory technologiczne na nieosadzone pancerze stanowisk bojowych.
Schron został opisany w opracowaniu: PPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckmy i rkm
OPPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę i ckm
Rysunek prezentuje jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego. Występował w podstawowym i lustrzanym odbiciu. Podstawowe uzbrojenie stanowiło stanowisko bojowe 45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1934 sprzężonej z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) oraz ciężki karabin maszynowy na podstawie fortecznej Maxim wz. 1910 (stanowisko NPS-3). W dwóch sąsiadujących izbach bojowych umieszczono uzbrojenie prowadzące ogień boczny przez strzelnice o równoległych osiach. Strzelnice obu izb chronione są orylonem przed ostrzałem od strony przedpola. Schron posiada pełne zaplecze techniczne. W ciągu za izbą bojową dla stanowiska DOT-4 znajduje się skład amunicji i izba załogi. Pomieszczenie dowodzenia umieszczono za izbą stanowiska bojowego NPS-3. Schron wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał.
Oryginalna nazwa obiektu, zgodnie z katalogiem konstrukcji typowych brzmi: Одноэтажный ОППК на 1 – 45 мм пушку и одну пулеметную установку и ручной пулемёт. Dosłowne tłumaczenie podanej nazwy jest następujące: jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę i ckm.
Więcej informacji w opracowaniu : OPPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę i ckm
OPPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę i ckm
OPPK – dwukondygnacyjny schron przeznaczony do prowadzenia ognia jednobocznego. Dwie strzelnice o równoległych osiach do ognia bocznego były chronione przed ostrzałem od strony przedpola przez orylon. Podstawowe uzbrojenie umieszczono w oddzielnych izbach bojowych. W izbie od strony orylonu znajdowało sie stanowisko 45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1934 sprzężonej z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4). W drugiej izbie mieścił się 7,62 mm ciężki karabin maszynowy wz. 1910 Maxim na lawecie fortecznej z 1939 roku za dwudzielnym skrzynkowym pancerzem (stanowisko NPS-3).
Górna kondygnacja obejmuje jedynie izby bojowe, pomieszczenie dowodzenia, korytarz z szybem do dolnej kondygnacji i miejscem na skład amunicji oraz część wejściową ze śluzą przeciwgazową. Za izbą bojową DOT-4 znajduje się kolejno: skład amunicji i izba dowodzenia. W dolnej kondygnacji umieszczono pełne zaplecze techniczne i socjalne dla załogi. Schron wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał.
Obiekty spełniające wspomniane uwarunkowania były budowane na terenie z niskim poziomem wód gruntowych.
Więcej informacji w opracowaniu: OPPK – dwukondygnacyjny schron na armatę ppanc i ckm
OPPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę i ckm, ze stanowiskiem ckm w orylonie
Rysunek prezentuje jednokondygnacyjny schron. Obiekt przeznaczony jest do ognia bocznego. Podstawowe uzbrojenie stanowiła 45 mm armata przeciwpancerna wz. 1934 sprzężona z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) oraz trzy 7, 62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3). W dwóch sąsiadujących izbach bojowych umieszczono uzbrojenie prowadzące ogień boczny przez strzelnice o równoległych osiach. Przed ostrzałem od strony przedpola chronione są odpowiednio uformowaną bryłą schronu. Trzecie stanowisko ckm znajdowało się w orylonie i prowadziło ogień w kierunku zapola. Broniło podejścia do strzelnic.
Za izbą ckm w orylonie znajduje się kolejno: pomieszczenie dowodzenia, izba załogi i pomieszczenie dla filtrów przeciwchemicznych. Schron osiada pełne zaplecze techniczne. Schron wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał.
Schron występuje również w wersji z kopułą pancerną.
Więcej informacji w opracowaniu: OPPK – schrony na 45 mm armatę i ckm, z osadzoną kopułą.
OPPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę ze stanowiskiem ckm w orylionie i rkm
Na rysunku górna kondygnacja schronu do ognia bocznego. Podstawowe uzbrojenie stanowiło stanowisko bojowe 45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1934 sprzężonej z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) oraz ciężki karabin maszynowy na podstawie fortecznej Maxim wz. 1910 (stanowisko NPS-3). Zadaniem ciężkiego karabinu maszynowego w orylonie była obrona zapola i podejścia do strzelnic broni podstawowej. Uformowana bryła schronu chroniła strzelnice do ognia bocznego przed ostrzałem od strony przedpola. Schron wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał. W lewej izbie bojowej znajdowało się gazoszczelne stanowisko Pz -39 dla ręcznego karabinu maszynowego do obrony wejścia i zapola schronu. W dolnej kondygnacji umieszczono pełne zaplecze techniczne i socjalne dla załogi.
Więcej w opracowaniu: OPPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę ze stanowiskiem ckm w orylionie i rkm
OPPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę i ckm, ckm w orylonie i kopułę pancerną
Rysunek przedstawia górną kondygnację schronu z osadzona w stropie polską kopułą pancerną. Obiekt przeznaczony jest do ognia bocznego. Dwie strzelnice o równoległych osiach chronione są przed ostrzałem od strony przedpola przez orylon. Podstawowym uzbrojeniem schronu do ognia bocznego była 45 mm armata przeciwpancerna wz. 1934 sprzężona z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS oraz 7,62 mm ciężki karabin maszynowy wz. 1910 Maxim na lawetach fortecznych z 1939 r. Stanowiska bojowe o równoległych osiach strzelnic umieszczono w oddzielnych izbach. Drugi ckm posiadał stanowisko w orylonie. Jego zadaniem była obrona zapola. Za izbą bojowa w orylonie znajdowało się pomieszczenie dowodzenia. Na rysunku zaznaczono położenie szybu technologicznego dla kopuły. Szyb mógł posiadać zarys wielokąta foremnego lub koła.
Polskie kopuły uzyskały schrony Przemyskiego Rejonu Umocnionego, Rawsko-Ruskiego Rejonu Umocnionego, Strumiłowskiego Rejonu Umocnionego, Włodzimiersko-Wołyńskiego Rejonu Umocnionego oraz wybrane nowo budowane obiekty Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego (ros. КОВО – Киевский Особый Военный Округ). Z podanych rejonów umocnionych w granicach Polski znajdują się fortyfikacje Przemyskiego RU i Rawsko-Ruskiego RU.
Schron został opisany w opracowaniu: OPPK – schrony do ognia bocznego na 45 mm armatę i ciężki karabin maszynowy z osadzoną kopułą .
OPPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę, ckm i rkm.
Rysunek prezentuje jednokondygnacyjny schron. Obiekt przeznaczony jest do ognia bocznego. Występował w dwóch klasach odporności na ostrzał. Podstawowe uzbrojenie stanowiło stanowisko bojowe 45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1934 sprzężonej z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) oraz ciężki karabin maszynowy na podstawie fortecznej Maxim wz. 1910 (stanowisko NPS-3). W dwóch sąsiadujących izbach bojowych umieszczono uzbrojenie prowadzące ogień boczny przez strzelnice o równoległych osiach. Strzelnice obu izb chronione są orylonem przed ostrzałem od strony przedpola. Obronę wejścia i zapola stanowił jeden rkm gazoszczelnego stanowiska Pz-39 w zewnętrznej izbie bojowej. Schron nie posiada pełnego zaplecza technicznego. W ciągu za izbą bojową dla stanowiska DOT-4 znajdują się pomieszczenia: skład amunicji, izba dowodzenia i izba załogi. Schron nie posiadał pełnego zaplecza technicznego. Schron wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał.
Oryginalna nazwa z katalogu konstrukcji typowych: Одноэтажный ОППК на 1 – 45 мм пушку и одну пулеметную установку и ручной пулемёт. Dosłowne tłumaczenie podanej nazwy jest następujące: jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na 45 mm armatę, ckm i rkm.
OPK – Dwukondygnacyjny schron do ognia dwubocznego na dwie 45 mm armaty i 2 ckm-y
Schron do ognia dwubocznego na dwie 45 mm armaty i 2 ckm-y, popularnie nazywany „kaponierą obrony przeciwpancernej”, wznoszono w dwóch kategoriach odporności na ostrzał. Podstawowe uzbrojenie umieszczono w oddzielnych izbach. Przyjęto zasadę, że pierwszym stanowiskiem bojowym od strony orylonu jest 45 mm armata przeciwpancerna wz. 1934 sprzężona z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4). W kolejnej izbie znajdował się 7,62 mm ciężki karabin maszynowy Maxim 1910 na podstawie fortecznej (stanowisko NPS-3). Stanowiska bojowe rozmieszczono symetrycznie względem osi schronu. Stanowisko obserwatora umieszczono w izbie przy lewym stanowisku NPS-3. Pomieszczenie łączności znajdowało się pomiędzy izbami bojowymi dla DOT 4.
Schron otrzymał pełne zaplecze socjalne i techniczne. Zostało umieszczone w dolnej kondygnacji. Zaplecze techniczne obejmowało izbę filtrów z mechanicznym wentylatorem głównym oraz agregat prądotwórczy z silnikiem wysokoprężnym. Szyb do komunikacji między kondygnacjami znajduje się pomiędzy izbami bojowymi dla DOT 4.
Oryginalna nazwa z katalogu konstrukcji typowych: двухэтажный ОПК на две 45 мм пушки и на две пулемётные установки.
Schron do ognia dwubocznego (ros. orudijno- pulemiotnyj kaponir- czyli OPK) został wzniesiony w 1941 roku na wschodnim brzegu Sanu w ramach rozbudowy umocnień na nowej zachodniej granicy państwowej ZSRR. Umocnienia te przeszły do historii pod nieformalną nazwa „Linii Mołotowa”. Ze względu na wysoki stan wód gruntowych przewidziano w planie taktyczno-fortyfikacyjnym schron jednokondygnacyjny. Zaprojektowano obiekt o czterech strzelnic dla broni głównych, po dwie w każdym kierunku. Zgodnie z przyjętymi zasadami w pierwszej strzelnicy od strony orylonu ustawiona była armata przeciwpancerna kalibru 45 mm wz. 1934 typu 20K, sprzężona z 7,62 mm ckm wzór 39 DS. Karabin maszynowy posiadał lufę chłodzoną powietrzem. Stanowisko bojowe posiadało oznaczenie DOT-4.
W drugiej strzelnicy od strony orylonu ustawiono ciężki karabin maszynowy na podstawie fortecznej Maxim wz. 1910. To stanowisko bojowe posiadało oznaczenie NPS-3. Oba stanowiska posiadały gazoszczelne pancerze. Przed ostrzałem od strony przedpola chronione były orylonami a żelbetowe okapy przed uderzeniami pocisków wystrzelonych z broni stromo lufowej. Stanowiska bojowe DOT-4 i NPS-3 posiadały sektor ostrzału 60 stopni a osie strzelnic były równoległe. Łuski po wystrzelonych nabojach usuwane była na zewnątrz schronu, do rowu diamentowego za pomocą zrzutni. Rów diamentowy chroni podejście do strzelnic broni głównych oraz uniemożliwiał zasypanie strzelnic gruzem lub ziemią w wyniku ostrzału artyleryjskiego.
Schron został opisany: OPK – Dwukondygnacyjny schron do ognia dwubocznego na dwie 45 mm armaty i 2 ckm-y (z kopułą)
APK – jednokondygnacyjny schron artyleryjski do ognia bocznego na dwie 76 mm armaty
Na zdjęciu (fot.01) jeden z dwóch schronów artyleryjskich do ognia bocznego punktu oporu „Putkowice”, należącego do 62-Brzeskiego Rejonu Umocnionego. Zadaniem schronu było prowadzenie ognia na przedpole sąsiedniego, lewoskrzydłowego punktu oporu „Minczewo”. Zadania wynikające z planu ogni spełniłby każdy ze standardowych dwukondygnacyjnych obiektów artyleryjskich. Ze względu na wysoki poziom wód gruntowych podjęto decyzję o budowie schronu jednokondygnacyjnego.
W ciągu pomieszczeń za pierwszą izbą bojową od strony orylonu znajdował się skład amunicji, izba dowodzenia, izba załogi i maszynownia. W ciągu za drugą izbą bojową umieszczono korytarz wejściowy ze śluzą przeciwgazową, dwa pomieszczenia ze strzelnicami obrony wejścia i pomieszczenie na filtry powietrza.
Przewidziane uzbrojenie jednokondygnacyjnego artyleryjskiego schronu do ognia bocznego (ros. одноэтажный артиллерийский полукапонир на двa 76 мм орудия) to dwie 7,62 mm armaty wz. 1938/1939 za dwuczęściowymi pancerzami skrzynkowymi (stanowisko Ł-17).
Schron został opisany w opracowaniu: APK – jednokondygnacyjny schron artyleryjski do ognia bocznego na dwie 76 mm armaty
APK – dwukondygnacyjny schron artyleryjski do ognia bocznego na dwie 76 mm armaty
Dwukondygnacyjny schron artyleryjski do ognia bocznego z osadzoną w stropie unikalną polską kopułą obserwacyjną został wybudowany w ramach umocnień Przemyskiego Rejonu Umocnionego pobliżu miejscowości Dybawka. Zachowały się tylko trzy egzemplarze. Pierwszy z nich chronił stanowisko obserwatora w schronie II linii obrony w pobliżu miejscowości Nowogród nad Narwią. Drugi znajduje się w stropie wysadzonego przez niemieckich saperów schronu punktu oporu „Niezdara”.
Sowieccy fortyfikatorzy świetnie wykorzystali ukształtowanie terenu. Schron został wbudowany w skarpę, która chroniła schron przed bezpośrednim ostrzałem od strony przedpola. Poziom gruntu przewyższała kopuła obserwacyjna.
Stanowiska 7,62 mm armat wz. 1938/1939 za pancerzami, o równoległych osiach strzelnic, umieszczono w dwóch oddzielnych izbach bojowych. Wejście do schronu broniły dwie strzelnice.
Schron zachowała się w świetnym stanie mimo naruszenia jego formy architektonicznej przez właściciela terenu w 1993 roku. Projekt przebudowy przewidywał dobudowanie do tylnej ściany schronu żelbetonowej klatki schodowej z windą. Prace zostały przerwane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.
APK – dwukondygnacyjny schron artyleryjski do ognia bocznego na dwie 76 mm armaty i rkm
A. Schron występował w kilku rozwiązaniach konstrukcyjnych. Projekt dwukondygnacyjnego schronu do ognia bocznego na dwie 76,2 mm armaty i rkm, o konfiguracji izb zgodnej ze schematem po prawej stronie, został opracowany w 1940 roku. Zgodnie z założeniami miał być budowany w dwóch klasach odporności na ostrzał. Stanowiska 7,62 mm armat wz. 1938/1939 za dwuczęściowymi pancerzami skrzynkowymi (stanowisko Ł-17), o równoległych osiach strzelnic, umieszczono w dwóch oddzielnych izbach. Wejście do schronu oraz zapole bronione było przez ręczny karabin maszynowy (stanowisko Pz-39) umieszczony w zewnętrznej izbie bojowej. Górna kondygnację schronu przeznaczono na dwie izby bojowe, pomieszczenie dowodzenia, skład amunicyjny i część wejściową do schronu ze śluzą przeciwgazową. Zaplecze socjalne i pełne zaplecze techniczne znajdowało się w dolnej kondygnacji.
Schron został opisany w opracowaniu: APK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwie 76 mm armaty i rkm
B. Schron do ognia bocznego na dwie 76,2 mm armaty i rkm spełniał identyczne wymagania planu ogni, co wcześniej opisany obiekt.
Projekt został opracowany prawdopodobnie już w 1939 roku. Stanowiska 7,62 mm armat wz. 1938/1939 za dwuczęściowymi pancerzami skrzynkowymi (stanowisko Ł-17), o równoległych osiach strzelnic, umieszczono w dwóch oddzielnych izbach. Nie zastosowano rowu diamentowego. Zrzut łusek następował do zbiorników pod fundamentem obiektu.
Do obrony zapola przewidziano ręczny karabin maszynowy (stanowisko Pz-39), umieszczony w zewnętrznej izbie bojowej. Dwie strzelnice wewnętrzny broniły wejścia do schronu. Górna kondygnację przeznaczono na dwie izby bojowe, pomieszczenie dowodzenia, skład amunicyjny, korytarz z szybem łączącym kondygnacje i część wejściową do schronu ze śluzą przeciwgazową. Zaplecze socjalne i pełne zaplecze techniczne znajdowało się w dolnej kondygnacji.
Schron został opisany w opracowaniu: APK – dwukondygnacyjny schron artyleryjski do ognia bocznego na dwie 76 mm armaty i rkm
APK – dwukondygnacyjny schron artyleryjski do ognia bocznego na dwie 76 mm armaty i ckm w orylonie
Rysunek prezentuje jeden z kilku typów schronów artyleryjskich do ognia jednobocznego na dwie 76,2 mm armaty, wznoszonych na Linii Mołotowa. Obiekt jest dwukondygnacyjny. Stanowiska 76,2 mm armat, o równoległych osiach strzelnic, umieszczono w dwóch oddzielnych izbach. Stanowisko 76,2 mm armaty fortecznej wz. 1938/1939 za skrzynkowym dwuczęściowym pancerzem staliwnym określano w nomenklaturze sowieckiej jako zestaw Ł-17.
Bryła schronu została zaprojektowana tak, aby strzelnice armat chronione były przed ogniem bocznym. W wysuniętej części schronu – tworzącej orylon, umieszczono stanowisko 7,62 mm ckm Maksim wz. 1910 (NPS-3). Zapewniało obronę zapola i podejścia do strzelnic broni głównej. Przed ścianą boczną z głównym uzbrojeniem wykonano rów diamentowy. Schron posiadał aż trzy wewnętrzne strzelnice obrony wejścia.
Górna kondygnacja obejmowała izby bojowe, pomieszczenie dowodzenia, magazyn amunicji oraz zespół wejściowy. Pomieszczenie dowodzenia znajduje się pomiędzy izba bojową w orylonie a centralną izbą dla stanowiska Ł-17. W dolnej części schronu zaplecze socjalne i techniczne.
Oryginalna nazwa z katalogu konstrukcji typowych: двухэтажный артиллерийский полукапонир на двa 76 мм орудия и одну пулеметную установку с огнём в тыл из крыла czyli dwukondygnacyjny schron artylerii do ognia jednobocznego na dwie 76 mm armaty z ckm obrony zapola.
Schron został opisany w opracowaniu: APK – dwukondygnacyjny schron artyleryjski do ognia bocznego na dwie armaty i ckm w orylonie
APK – dwukondygnacyjny schron artyleryjski do ognia bocznego na dwie 76 mm armaty, ckm w orylonie i rkm obrony wejścia
Rysunek prezentuje schron do ognia jednobocznego na dwie 76,2 mm armaty, ckm w orylonie i rkm. Obiekt jest dwukondygnacyjny. Wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał. Stanowiska 76,2 mm armat wz. 1938/1939 za skrzynkowym dwuczęściowym pancerzem staliwnym (stanowisko Ł-17), o równoległych osiach strzelnic, umieszczono w dwóch oddzielnych izbach. W orylonie, chroniącym strzelnice armat przed ostrzałem od strony przedpola, umieszczono stanowisko ckm Maksim wz. 1910 (stanowisko NPS-3). Zapewniało obronę zapola i podejścia do strzelnic broni głównej. Obronę wejścia i zapola zapewniał ręczny karabin maszynowy, umieszczony za gazoszczelną strzelnicą (stanowisko Pz-39) w zewnętrznej izbie bojowej Ł-17.
Górna kondygnacja obejmowała izby bojowe, pomieszczenie dowodzenia za izbą ze stanowiskiem NPS-3, magazyn amunicji, korytarz z szybem łączącym obie kondygnacje oraz zespół wejściowy ze śluzą gazoszczelną. Szyb wyjścia ewakuacyjnego przesunięty względem wejścia do schronu. W dolnej części schronu zaplecze socjalne i techniczne.
Schron został opisany w opracowaniu: APK – dwukondygnacyjny schron na dwie 76 mm armaty, ckm w orylonie i rkm
PDOT – dwukondygnacyjny schron na dwa ckm
Schron bojowy fortyfikacji stałej na dwa karabiny maszynowe (dalej w skrócie POT na dwa ckmy) został zaprojektowany przez Biuro Projektowo-Konstrukcyjne Głównego Zarządu Wojenno-Technicznego Armii Czerwonej w kilku wersjach. Pierwsze rozwiązania przeznaczone były dla potrzeb umocnień „Linii Stalina”, budowanych w 1938 roku. W późniejszym okresie, zastosowano je z powodzeniem na Linii Mołotowa. Zgodnie z projektem główne uzbrojenie umieszczono w dwóch izbach bojowych. Łączny sektor ostrzału broni głównej wynosił 115 stopni. Schron otrzymał pełne zaplecze techniczne i socjalne dla załogi.
Schron został opisany w opracowaniu: PDOT – dwukondygnacyjny schron na dwa ckmy
PDOT – jednokondygnacyjny schron na dwa ckmy i rkm
Rysunek prezentuje jednokondygnacyjny schron na dwa stanowiska bojowe ciężkich karabinów maszynowych – NPS-3 i rkm (ros. одноэтажная ПДОТ на две пулемётные установки и ручной пулемёт), dalej w skrócie PDOT.
Obiekt na dwa stanowiska bojowe ciężkich karabinów maszynowych występował na Linii Mootowa w kilku rozwiązaniach konstrukcyjnych. Jednokondygnacyjny schron ze stanowiskiem rkm za pancerzem Pz-39 do obrony wejścia i zapola został opracowany w 1940 roku i umieszczony w katalogu konstrukcji typowych. Schron wznoszony był w dwóch klasach odporności na ostrzał. Prezentowany na rysunku jest w lustrzanym odbiciu. Stanowiska bojowe 7,62 mm ciężkiego karabinu maszynowego wz. 1910 Maxim na podstawach fortecznych z 1939 roku chronione były staliwnymi gazoszczelnymi pancerzami skrzynkowymi (zestaw NPS-3). Każde z obu stanowisk znajdowało się w oddzielnej izbie bojowej. Łuski usuwane były po przez gazoszczelne zrzutnie do zbiorników pod fundamentem schronu. Izby izolowane były drzwiami gazoszczelnymi. Łączny sektor ostrzału broni głównej schronu wynosił 115 stopni a sektor ostrzału każdego stanowiska bojowego NPS -3 był równy 60 stopniom. Sektory ognia poszczególnych stanowisk bojowych uzupełniały się dopiero w odległości około 40 metrów od schronu. Opracowany projekt stanowił „ekonomiczną” wersję, dla nowo budowanych fortyfikacji Linii Mołotowa, dwukondygnacyjnego obiektu z 1938 roku. Jednokondygnacyjny schron na 2 ckmy nie otrzymał pełnego zaplecza technicznego ze stacjonarnym agregatem prądotwórczym.
Schron został opisany w opracowaniu: PDOT – jednokondygnacyjny schron na dwa ckmy i rkm
PDOT – dwukondygnacyjny schron na trzy ckm i opcjonalnie rkm
Rysunek prezentuje jednokondygnacyjny schron (PDOT). Niniejsze opracowanie dotyczy, dwukondygnacyjnego schronu na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm (ros. двуэтажная ПДОТ на три пулемётные установки и ручной пулемёт). Podstawowe uzbrojenie schronu stanowiły 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim na podstawach fortecznych z 1939 roku, ustawione za staliwnymi gazoszczelnymi pancerzami skrzynkowymi. Takie stanowisko bojowe w terminologii sowieckiej określane było jako zestaw NPS-3. Każde z trzech stanowisk znajdowało się w oddzielnej izbie bojowej. Te zaś zamykane były gazoszczelnymi drzwiami. Łączny sektor ostrzału broni głównej schronu wynosił 170 stopni a sektor ostrzału każdego stanowiska bojowego NPS -3 wynosił 60 stopni.
Schron został opisany w opracowaniu: PDOT – dwukondygnacyjny schron na trzy ckm i rkm.
PDOT – jednokondygnacyjny schron na trzy ckm i rkm
Rysunek prezentuje jednokondygnacyjny schron na trzy ckmy i rkm (oryginalna nazwa z katalogu konstrukcji typowych: одноэтажная ПДОТ на три пулемётные установки и ручной пулемёт, dalej w skrócie PDOT). Obiekt na trzy stanowiska bojowe ciężkich karabinów maszynowych występował w kilku rozwiązaniach konstrukcyjnych. Schron został opracowany w 1940 roku i został umieszczony w katalogu konstrukcji typowych. Stanowiska bojowe 7,62 mm ciężkiego karabinu maszynowego wz. 1910 Maxim na podstawach fortecznych z 1939 roku chronione były staliwnymi gazoszczelnymi pancerzami skrzynkowymi (stanowisko NPS-3). Każde z trzech stanowisk znajdowało się w oddzielnej izbie bojowej. Przejścia pomiędzy izbami zamykane były drzwiami gazoszczelnymi. Łączny sektor ostrzału broni głównej schronu wynosił 170 stopni a sektor ostrzału każdego stanowiska bojowego NPS -3 był równy 60 stopniom. Sektory ognia poszczególnych stanowisk bojowych uzupełniały się dopiero w odległości 43 metrów od schronu.
Schron został opisany w opracowaniu: PDOT – jednokondygnacyjny schron na trzy ckm i rkm
OPDOT – dwukondygnacyjny schron na 45 mm armatę i ckm
Rysunek prezentuje górną kondygnację dwukondygnacyjnego schronu (OPDOT). Górna kondygnacja obiektu to dwie izby bojowe, pomieszczenie dowodzenia, wyodrębniony ciąg komunikacji między kondygnacjami oraz część wejściowa do schronu. Podstawowe uzbrojenie schronu to jedna 45 mm armata przeciwpancerna sprzężona z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) i 7,62 mm ciężki karabin maszynowy wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3). Stanowisko DOT-4 znajduje się w izbie bojowej w osi schronu. Do składu amunicji prowadziło wejście z izby bojowej DOT-4. W prawej izbie znajduje się stanowisko bojowe NPS-3. W ciągu za izbą bojową ckm zlokalizowano korytarz z szybę komunikacyjnym do dolnej kondygnacji oraz pomieszczenie dowodzenia.
Obiekt uzyskał pełne zaplecze techniczne i socjalne dla załogi.
Określenie dla schronu to: dwukondygnacyjny schron na 45 mm armatę i ckm. Oryginalna nazwa z katalogu konstrukcji typowych: двухэтажная ОПДОТ на 1 – 45 мм пушку и одну пулемётную установку.
OPDOT – jednokondygnacyjny schron na 45 mm armatę przeciwpancerną, ckm i rkm
Rysunek prezentuje jednokondygnacyjny schron (OPDOT). Podstawowe uzbrojenie schronu to jedna 45 mm armata przeciwpancerna i dwa ckm. Stanowisko 45 mm armaty przeciwpancernej sprzężonej z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS znajduje się w izbie bojowej w osi schronu. W prawej izbie znajduje się stanowisko 7,62 mm ciężkiego karabinu maszynowego wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3).
Pomieszczenie dowodzenia oraz magazyn na amunicję znajduje się za izba bojową DOT-4 a izba załogi za izba bojową dla stanowiska NPS-3. Schron wyposażono w zewnętrzną strzelnicę obrony wejścia i zapola. Schron nie został wyposażony w pełne zaplecze techniczne.
Określenie dla schronu to: jednokondygnacyjny schron na 45 mm armatę przeciwpancerną, ckm (OPDOT) i rkm. Oryginalna nazwa z katalogu konstrukcji typowych: одноэтажная ОПДОТ на 1 – 45 мм пушку, одну пулемётную установку и один ручной пулемёт.
Schron został opisany w opracowaniu: OPDOT – jednokondygnacyjny schron na 45 mm armatę przeciwpancerną, ckm i rkm
OPDOT – jednokondygnacyjny schron na dwa ckmy i 45 mm armatę w lewej izbie
Rysunek przedstawia konfigurację podstawowego uzbrojenia i izb jednokondygnacyjnego schronu na dwa 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3) i 45 mm armatę przeciwpancerną wz. 1934 sprzężoną z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4). Budowa obiektu nie została ukończona. Linią przerywaną zaznaczono położenie niewykonanych ścian działowych.
Obiekt miał posiadać pełne zaplecze techniczne ze stacjonarnym agregatem prądotwórczym i izbą filtrów przeciwchemicznych. Za prawą izbą bojową NPS-3 zlokalizowano w ciągu kolejno izbę filtrów i maszynownię. Wspomniane pomieszczenia posiadają większą wysokość. Za centralną izbą bojową NPS-3 znajduje się kolejno pomieszczenie dowodzenia i izba załogi. W ciągu za lewą izba dla stanowiska DOT-4 zlokalizowano korytarz ze składem amunicji oraz pomieszczenie z ujęciem wody i strzelnicą obrony wejścia.
Schrony tego typu wznoszone były na terenie z wysokim stanem wód gruntowych. Obiekt na zdjęciu został doposażony w ościeżnice i nasyp kamienno-ziemny w drugiej połowie lat pięćdziesiątych zeszłego stulecia.
OPDOT – jednokondygnacyjny schron na dwa ckmy i 45 mm armatę w centralnej izbie
Rysunek przedstawia konfigurację podstawowego uzbrojenia i izb jednokondygnacyjnego schronu na dwa 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3) i 45 mm armatę przeciwpancerną wz. 1934 sprzężoną z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) w centralnej izbie. Budowa obiektu nie została ukończona. Schrony tego typu wznoszone były na terenie z wysokim stanem wód gruntowych.
Za lewą izbą bojową dla stanowiska NPS-3 zaplanowano pomieszczenie dla układu napowietrzania schronu (dwie czerpnie powietrza umieszczono w korytarzu wejściowym), maszynownię oraz pomieszczenie magazynowe. W ciągu za centralną izbą bojową dla stanowiska DOT-4 znajdował się skład amunicji, korytarz i śluza przeciwgazowa. Za prawą izbą dla stanowiska NPS-3 mieściło się pomieszczenie dowodzenia, izba załogi i pomieszczenie socjalne ze strzelnicą obrony wejścia.
Schron tego typu znajduje się w pobliżu miejscowości Podemszczyzna. Punkt oporu wchodził w skład Rawsko-Ruskiego Rejonu Umocnionego.
OPDOT – jednokondygnacyjny schron na dwa ckmy i 45 mm armatę w prawej izbie
Rysunek przedstawia konfigurację podstawowego uzbrojenia i izb jednokondygnacyjnego schronu na dwa 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3) i 45 mm armatę przeciwpancerną wz. 1934 sprzężoną z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) w prawej izbie. Konstrukcję schronu zaprojektowano dla terenu o wysokim poziomie wód gruntowych. Budowa obiektu nie została ukończona. Schron tego typu znajduje się w pobliżu miejscowości Podemszczyzna. Punkt oporu wchodził w skład Rawsko-Ruskiego Rejonu Umocnionego.
Za prawą izbą bojową dla stanowiska DOT-4 zaplanowano położenie maszynowni ze stacjonarnym agregatem prądotwórczym i izby dla filtrów przeciwchemicznych z głównym wentylatorem napowietrzającym. Równolegle poprowadzono skład na skład amunicji, korytarz łączący izbę załogi ze śluzą przeciwgazową, pomieszczenie socjalne z WC oraz izbę z wyjściem ewakuacyjnym. Wyjście ewakuacyjne, zabezpieczone rzędem pionowo ustawionych profili dwuteowych prowadzi do korytarz wejściowego.
W ciągu za centralną izbą bojową dla stanowiska NPS-3 umieszczono pomieszczenie dowodzenia, izbę załogi oraz izbę z ujęciem wodny i ze strzelnicą obrony wejścia do schronu. Woda niezbędna była do układu chłodzenia stanowiska NPS-3, układu chłodzenia silnika wysokoprężnego agregatu prądotwórczego, dla potrzeb socjalnych załogi schronu.
OPDOT – dwukondygnacyjny schron na dwa ckm-y i 45 armatę przeciwpancerną w prawej izbie
Rysunek prezentuje górną kondygnację schronu na dwa ckmy i 45 mm armatę w prawj izbie. Obiekt o konfiguracji uzbrojenia i izb stanowi lustrzane odbicie wcześniej opracowanej konstrukcji nr 80 z katalogu konstrukcji typowych z 1940 roku. Oba typy schronów można zwiedzać w pobliżu miejscowości Przyborowo (powiat kolneński). Przynależne były do Osowieckiego Rejonu Umocnionego. Podstawowe uzbrojenie schronu to jedna 45 mm armata przeciwpancerna sprzężona z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) i dwa 7,62 mm ckm (stanowisko NPS-3). Stanowisko 45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1934 sprzężonej z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS znajduje się w prawej izbie bojowej. W dwóch pozostałych izbach umieszczono stanowiska 7,62 mm ciężkich karabinów maszynowych Maxim wz. 1910. Pomieszczenie dowodzenia zlokalizowano bezpośrednio za centralną izbą ze stanowiskiem NPS-3. Skład amunicji znajduje się za izbą bojową DOT-4. Komunikację pomiędzy kondygnacjami zapewniał szyb, umieszczono w korytarzu ze strzelnicą obrony wejścia. W dolnej kondygnacji znajdowało się zaplecze techniczne schronu i socjalne dla załogi.
Określenie dla schronu to: dwukondygnacyjny schron na dwa ckm-y i 45 mm armatę przeciwpancerną w prawej izbie (OPDOT). Oryginalna nazwa z katalogu konstrukcji typowych: двухэтажная ОПДОТ на две пулемётные установки и 45 мм пушку в правом каземате.
Schron został opisany w opracowaniu: OPDOT – dwukondygnacyjny schron na dwa ckm-y i 45 mm armatę przeciwpancerną
OPDOT – dwukondygnacyjny schron na dwa ckmy, 45 mm armatę w prawej izbie i rkm.
Dwukondygnacyjny schron na 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3) i 45 mm armatę przeciwpancerną wz. 1934 sprzężoną z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) w prawej izbie uzyskał dodatkową strzelnicę (stanowisko Pz-39) na ręczny karabin maszynowy do obrony wejścia i zapola. Za lewą izbą stanowiska NPS-3 znajduje się pomieszczenie dowodzenia ze strzelnicą obrony wejścia. Za izbą bojową dla stanowiska DOT-4 zaplanowano pomieszczenie z szybem do komunikacji między kondygnacjami. W tej samej izbie umieszczono gazoszczelne stanowisko Pz-39 dla ręcznego karabinu maszynowego. Umieszczenie śluzy przeciwgazowej za centralna izbą bojową pozwoliła na zmniejszenie kubatury schronu.
OPDOT – dwukondygnacyjny schron na dwa ckmy i 45 mm armatę w centralnej izbie
Konstrukcja schronu została opracowana dla potrzeb nowo budowanych rejonów umocnionych na nowej zachodniej granicy ZSRR (nieformalna nazwa – Linia Mołotowa). Została umieszczona w katalogu konstrukcji typowych z 1940 roku. Planowano wznoszenie obiektu w dwóch klasach odporności na ostrzał. Podstawowe uzbrojenie umieszczono gazoszczelnych pomieszczeniach. Dwa 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3) znajdują się w bocznych izbach a 45 mm armata przeciwpancerna wz. 1934 sprzężoną z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) w centralnej. Górna kondygnacja składa się z izb bojowych, pomieszczenia dowodzenia (za lewą izbą NPS-3), składu na amunicję i części wejściowej. W dolnej kondygnacji znajduje się pełne zaplecze techniczne i socjalne dla załogi. Komunikację między kondygnacjami zapewniał szyb, zamykany gazoszczelną klapą.
OPDOT – dwukondygnacyjny schron na dwie 45 armaty i ckm w centralnej izbie
Rysunek prezentuje konfigurację uzbrojenia i izb górnej kondygnacji schronu na dwie 45 mm armaty przeciwpancerne sprzężone z 7,62 mm ciężkimi karabinami maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4) i 7,62 mm ciężki karabin maszynowy wz. 1910 Maxim (stanowisko NPS-3) w centralnej izbie. Projekt schronu dotyczył takiej konfiguracji planu ogni punktu oporu, który przewidywał, że najbardziej obciążanym stanowiskiem bojowym, zgodnie z przewidywanym kierunkiem natarcia nieprzyjaciela, będzie stanowisko DOT-4 w prawej izbie bojowej. Za centralną izbą bojową dla stanowiska bojowego NPS-3 zlokalizowano pomieszczenie dowodzenia. Za prawą izbą bojową stanowiska DOT-4 umieszczono skład amunicji.
Komunikację pomiędzy kondygnacjami zapewniał szyb, umieszczono w korytarzu ze strzelnicą obrony wejścia. W dolnej kondygnacji znajdowało sie pełne zaplecze techniczne schronu i socjalne dla załogi. Część wejściową do schronu rozwiązano w standardowy sposób. Ciężkie gazoszczelne drzwi wejściowe do schronu nie były narażone na bezpośredni ostrzał dzięki odpowiedniej konfiguracji korytarza wejściowego. Wejście do korytarza zamknięte było drzwiami kratowymi.
OPDOT – dwukondygnacyjny schron na dwie 45 mm armaty i ckm w prawej izbie
Uzbrojenie schronu to trzy 45 mm armaty przeciwpancerne wz. 1934, każda sprzężona z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (stanowisko DOT-4). W prawej strzelnicy został umieszczony 7,62 mm ckm Maxim wz. 1910 na podstawie fortecznej (stanowisko NPS-3). Schron posiada wyjątkowo dobrze opracowana konfigurację izb. Po lewej stronie, w ciągu za izbami bojowymi dla DOT-4 znajduje się skład amunicji. Na przeciwko składu, w ciągu za izba bojową ckm, umieszczono pomieszczenie dowodzenia.
Komunikację pomiędzy kondygnacjami zapewniał szyb, umieszczono w korytarzu ze strzelnicą obrony wejścia. W dolnej kondygnacji znajdowało sie zaplecze techniczne schronu i socjalne dla załogi.
Obiekt o konfiguracji izb i uzbrojenia zgodnym z rysunkiem umieszczono w katalogu konstrukcji z 1940 roku jako podstawowy. Zakładano wznoszenie obiektu w dwóch klasach odporności na ostrzał. Występował również w konfiguracji w lustrzanym odbiciu.
ODOT – dwukondygnacyjny schron na dwie 45 mm armaty przeciwpancerne
ODOT – Dwukondygnacyjny schron na dwie 45 mm armaty przeciwpancerne wz. 1934, każda sprzężona z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS zachował się w świetnym stanie na terenie Przemyskiego Rejonu Umocnionego. Na górnej kondygnacji zlokalizowano dwie izby bojowe, izbę dowodzenia, magazyn amunicji oraz śluzę przeciwgazową. Izbę dowodzenia umieszczono pomiędzy izbami bojowymi. Do obserwacji okrężnej przeznaczono peryskop, wysuwany przez strop.
Pomieszczenia połączono korytarzem. Komunikację miedzy piętrami zapewniał szyb, zamykany uchylną klapą. Wykonano ją z tłoczonej blachy.
W dolnej kondygnacji znajdowała się maszynownia z pomieszczeniem na filtry przeciwchemiczne. Wydzielono również część socjalną z izbą dla załogi, umywalką z WC. Załoga schronu miała do dyspozycji wyjście ewakuacyjne.
Dwukondygnacyjny schron na dwie 45 mm armaty przeciwpancerne nie został ujęty w katalogu konstrukcji typowych z 1940 roku.
ODOT – dwukondygnacyjny schron na trzy 45 mm armaty przeciwpancerne
Rysunek przedstawia dwukondygnacyjny schron (ODOT). Podstawowe uzbrojenie schronu to trzy 45 mm armaty przeciwpancerne wz. 1934, każda sprzężona z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS. W terminologii sowieckiej takie stanowisko armaty przeciwpancernej za dwudzielnym staliwnym pancerzem funkcjonowało pod nazwą stanowiska DOT-4 (dalej DOT-4). Podstawowe uzbrojenie schronu umieszczono w trzech strzelnicach. Komunikację pomiędzy kondygnacjami zapewniał szyb, umieszczono w korytarzu ze strzelnicą obrony wejścia. W dolnej kondygnacji znajdowało się pełne zaplecze techniczne schronu i socjalne dla załogi.
Określenie dla schronu to: dwukondygnacyjny schron na trzy 45 mm armaty przeciwpancerne (ODOT). Oryginalna nazwa z katalogu konstrukcji typowych jeszcze w 1940 roku brzmi: двухэтажная ОПДОТ на три 45 мм пушки.
Schron został opisany w opracowaniu : ODOT – dwukondygnacyjny schron na trzy 45 mm armaty przeciwpancerne
ADOT – jednokondygnacyjny schron do ognia czołowego na dwie 76,2 mm armaty i rkm.
Unikalny jednokondygnacyjny schron do ognia czołowego na dwie 76,2 mm armaty znajduje się w pobliżu miejscowości Ciemnoszyje. Dwa stanowiska Ł-17 znajdują się w oddzielnych izbach bojowych. Zrzut łusek następował do gazoszczelnego zbiornika pod fundamentem schronu. W izbie bojowej znajdował się właz, zamykany klapą, umożliwiający okresowe czyszczenie zbiornika. Izba dowodzenia została zlokalizowana pomiędzy izbami bojowymi. Schron został wyposażony w dwa peryskopy do okrężnej obserwacji pola walki. Pierwszy umieszczono w izbie dowodzenia a drugi w lewej izbie bojowej. Schron otrzymał pełne zaplecze techniczne i socjalne.
Obronę schronu zapewniały dwa stanowiska ręcznych karabinów maszynowe. Pierwsze za gazoszczelne za pancerzem Pz-39 do obrony wejścia i zapola. Drugie broniło wejścia do schronu. Strzelnica znajdowała się prawie w osi korytarza wejściowego.
Dla potrzeb rejonów umocnionych opracowano w 1938 roku konstrukcję schronu obserwacyjnego z wykorzystaniem pancernej kopuły. Żelbetowa bryła schronu była zabezpieczona płaszczem kamienno–ziemnym. Ponad poziom gruntu wystawiono tylko pancerną kopułę, chroniącą stanowisko obserwatora oraz odsłonięto elewację z wejściem do schronu. W ścianie umieszczono rząd wsporników dla dźwigarów siatki maskującej dla wejścia. Obiekt, ze względu na małe rozmiary, był celem wyjątkowo trudnym do zlokalizowania i zniszczenia. Grubość żelbetowych ścian bocznych mogła wynosić od 100 do 150 cm.
Schron został zaprojektowany jako jednoizbowy obiekt z typowym korytarzem wejściowym dla sowieckich obiektów, wznoszonych na Linii Mołotowa. Charakterystycznym elementem korytarza wejściowego jest szczelina antydetonacyjna. Wejście, bez zabezpieczenia drzwiami kratowymi osadzonymi w płaszczyźnie elewacji, bronione było przez stanowisko broni ręcznej Rz-39 [01].
Opis do szkicu schronu. 1. korytarz wejściowy do schronu ze szczeliną przeciwpodmuchową, 2. pomieszczenie, 3. strzelnica obrony wejścia z niszą technologiczną na stalową płytę z zamknięciem, 4. doprowadzenie zimnego kabla sieci telefonicznej, 5. rura przewodu kominowego, 6. szyb technologiczny na kopułę pancerną, chroniącą stanowisko obserwatora.
Więcej informacji w opracowaniu: Schron obserwacyjny z kopułą pancerną – Linia Mołotowa
Schron obserwacyjny nr 104/41-W-I na dwa peryskopy
Strop obiektu wysunięto nieznacznie ponad poziom gruntu (Fot. 01). Starano się w ten sposób wyeliminować zasypywania ziemią wylotów szybów na peryskopy podczas ostrzału artyleryjskiego. Podstawowym wyposażeniem schronu były dwa stanowiska obserwacyjne. Obserwację prowadzono za pomocą peryskopów optycznych.Strop schronu wyposażono w sztywne zabezpieczenie przeciwodłamkowe. Wykonane zostało z arkuszy stalowej blachy, rozłożonych pomiędzy belkami dwuteowymi. Do schronu prowadzi wejście bronione przez wewnętrzną strzelnicę.
Uzbrojony schron pozorny.
Obiekty pozorne były typem budowli fortecznej wyjątkowo rzadko stosowanym na „Linii Mołotowa”. Rysunek po prawej stronie przedstawia schron pozorno bojowy do ognia bocznego. Dwie ciekawe konstrukcje schronów pozorno-bojowych, zachowały się w pobliżu miejscowości Wólka Zamkowa. W widoku od strony nieprzyjaciela, posiadały wszystkie charakterystyczne cechy ciężkich obiektów bojowych fortyfikacji stałej. Uzbrojone schrony pozorne miały utrudniać nieprzyjacielowi rozpoznanie rzeczywistej siły umocnień i położenia schronów bojowych. W pierwszej fazie walki skutecznie absorbowały środki ogniowe nieprzyjaciela. Swoim ogniem mogły wypełniać martwe pola obrony.
Rysunek po prawej stronie przedstawia schron pozorno bojowy do ognia bocznego.
Schron został opisany w opracowaniu: Schrony pozorno-bojowe – Linia Mołotowa
[01] Tomasz Wesołowski, “Linia Mołotowa” Sowieckie fortyfikacje graniczne z lat 1940-1941 na przykładzie 62 Brzeskiego Rejonu Umocnionego, Białystok 2001.
[02] “Альбом №5/40 типовых сооружений с основными габаритными и огневыми схемами для посадки на местности” Проектно-конструкторского бюро Главного военно-инженерного управления Красной Армии, 1940-го года издания.