Opracował: Franz Aufmann
![](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-Hauba-7-900x600.jpg)
Schrony ze stanowiskiem obserwatora artylerii w kopule 44P8, wznoszone w 1936 roku na Pozycji Lidzbarskiej, wyposażono w układ wentylacyjny o wymuszonym obiegu powietrza. Skomplikowany przebieg rur wentylacyjnych i kominowych sprzyjał błędom podczas prac. Obiekt o wydzielonych pięciu pomieszczeniach, o zróżnicowanej wysokości od 1,90 do około 4,65 metra, okazał się trudnym do wentylowania przy zastosowaniu jeszcze niedoskonałych filtro-wentylatorów. Wystąpiły problemy z odpowiednią wymianą powietrza. Poprawę efektywności wymiany powietrza utrudniało niepowtarzalne wykonanie połączeń wentylacyjnych pomiędzy pomieszczeniami.
Pierwsze archiwalne dokumenty dotyczące układu wentylacji dla tego typu schronu, znane autorowi niniejszego opracowania, pochodzą z lipca 1936 roku. Urządzeniem mającym zapewnić oczekiwaną wymianę powietrza był filtro-wentylator. Projektanci przewidywali po 2 lub 3 egzemplarze na schron. Urządzenie to zasysało powietrze poprzez czerpnię z zewnątrz schronu, a następnie tłoczyło do jego wnętrza. W wyniku różnicy ciśnień powietrze przemieszczało się pomiędzy pomieszczeniami. Przepływ powietrza umożliwiały osadzone w ścianach rury.
![](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Artilleriebeobachter-Hauba-rysa-900x799-2-e1612733490660.jpg)
![](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-went-Hauba-3-900x600.jpg)
Opis do rys. 03.
1. Szyb kopuły dla stanowiska obserwatora artylerii, 2. Pomieszczenie operacyjne. 3. Izba gotowości bojowej, 4. Pomieszczenie dowódcy, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Czerpnia z przewodem dostarczającym powietrze do urządzeń filtro-wentylacyjnych HES, 7. Przewód napowietrzający stanowisko obserwacyjne lub pomieszczenie operacyjne, 8. Przewód napowietrzający izbę dowódcy, 9. Przewód odprowadzający powietrze ze stanowiska obserwatora, 10. Przewód odprowadzający powietrze z izby dowódcy, 11. Przewód odprowadzający powietrze z pomieszczenia operacyjnego i izby gotowości, 12. Zabezpieczony pancerzem przewód odprowadzający powietrze ze schronu.
Filtro-wentylatory uruchomiano w kilkuminutowych cyklach roboczych co godzinę. Czas trwania cyklu napowietrzania uzależniony był od kubatury schronu i liczebności załogi.
Wprowadzono podział pomieszczeń na bezpośrednio i pośrednio napowietrzane. Bezpośrednio napowietrzane było stanowisko obserwatora w kopule oraz izba dowódcy. Izba załogi oraz śluza przeciwgazowa należała do pomieszczeń pośrednio napowietrzanych. Wyjątek stanowiło pomieszczenie operacyjne. Było bezpośrednio napowietrzane ale przez odpowiednie ustawienie zaworów przyjmowało również powietrze z pomieszczenie dla obserwatora artylerii. W przeważającej ilości przypadków zachowały się niekompletne zamknięcia starego typu [03].
Bardzo szeroki zakres prac studyjnych i doświadczalnych, związany z usprawnieniem wentylacji, okazał się niewspółmiernie duży z efektem finalnego rozwiązania. Dla tego typu schronu przewidziano dwa urządzenia filtro-wentylacyjne nowej generacji [04]. Umieszczono je na ścianie izby załogi przy wejściu do pomieszczenia dowódcy. Urządzenie to zasysało powietrze poprzez czerpnię (Rys. 03. 6) na elewacji schronu oraz przewód o średnicy 10 cm, który w układzie wentylacji grawitacyjnej służył do odprowadzania powietrza na zewnątrz schronu. Przewód dostarczający powietrze do urządzenia filtro-wentylacyjnego, zgodnie z wytycznymi, zabezpieczono obrotowym zaworem odcinającym [05]. Umieszczono go przy wylocie przewodu, tuż przy powierzchni ściany.
Jeden z filtro-wentylatorów tłoczył powietrze do (Rys. 03. 8) izby dowódcy. W przeciwległym narożniku osadzono kolejny przewód (Rys. 03. 10), z wlotem zabezpieczonym zaworem. Rura o średnicy 10 cm umożliwiała przepływ powietrza do izby załogi. Drugi z wentylatorów tłoczył powietrze (Rys. 03. 7) do stanowiska obserwatora lub pomieszczenia operacyjnego. W zależności od ustawienia zaworów pomieszczenie operacyjne mogło być bezpośrednio zasilane przez filtro-wentylator lub pośrednio ze stanowiska dla obserwatora (Rys. 03. 9). W wyniku różnicy ciśnień przewód 11 umożliwiał wypływ powietrza z pomieszczenia operacyjnego i izby załogi do śluzu przeciwgazowej. Wypływ powietrza na zewnątrz schronu zabezpieczała rura, osadzona w zewnętrznej (Rys. 03. 12). Wylot przewodu na elewacji schronu chroniony był identycznym pancerzem co czerpnia powietrza.
![](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-went-Hauba-9.jpg)
![](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-went-Hauba-7.jpg)
![](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-went-Hauba-2.jpg)
![](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-went-Hauba-10.jpg)
![Fot. 22. Śluza gazoszczelna w 3-AB2. Widoczny jest cylindryczny otwór przewodu odprowadzającego powietrze z izby załogi i pomieszczenia operacyjnego.](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-went-Hauba-8-1.jpg)
Stan zachowania
Autorowi niniejszego opracowania nie udało się dotrzeć do pierwotnej dokumentacji opisywanego schronu ze stanowiskiem obserwatora artylerii w kopule 44P8. Ten typ schronu zaistniał również na Pozycji Neckar-Ens (niem. Neckar-Enz-Stellung) i Pozycji Wetterau-Main-Tauber w zachodniej części III Rzeszy. Obie pozycje wznoszone były od 1935 roku. Ciekawostką może być fakt, że jeden egzemplarz wybudowano również na odcinku „Gall” Pozycji Pomorskiej.
W podsiadanej dokumentacji z 1936 roku nie wspomniano o wykorzystaniu istniejącego układu wymuszonego obiegu powietrza do okresowej wentylacji grawitacyjnej w okresie pokoju, kiedy schron nie był obsadzony przez załogę. Nie jest wykluczone, że stosowana informacja mogła być przekazana bezpośrednio wałmistrzom, którzy sprawowali nadzór na schronami w okresie pokoju.
Stan zachowanych omawianego typu schronów, wzniesionych w 1936 roku na Pozycji Lidzbarskiej, pozwolił mi na ogólną ocenę układu wentylacji. W schronach zastosowano charakterystyczne rozwiązania typowe dla wentylacji grawitacyjnej.
Położenie wlotu rury (Rys. 3. 12) odprowadzającej powietrze ze śluzy w układu wymuszonego obiegu powietrza, tuż nad poziomem posadzki, świetnie sprawdzało się w układzie wentylacji grawitacyjnej, jako kanał napowietrzający (Fot. 23) to pomieszczenie.
Wylot rury doprowadzającej powietrze do filtro-wentylatorów w izbie załogi (Rys. 3. 6) jest optymalnie położony z punktu widzenia odprowadzenia powietrza z izby załogi na zewnątrz schronu w układzie wentylacji grawitacyjnej. Wylot przewodu, chroniony gazoszczelnym zamknięciem starego typu, znajduje się pod stropem (Fot. 20).
Przepływ powietrza pomiędzy śluzą gazoszczelną a izbą załogi i pomieszczeniem operacyjnym (Rys. 3. 11) w układzie wentylacji grawitacyjnej zapewniał przewód w ścianie (Fot. 22).
![](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-went-Hauba-6.jpg)
![](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-went-Hauba-4.jpg)
![Fot. 25. Widok z pomieszczenia operacyjnego w kierunku szybu kopuły 44P8 (konfiguracja pomieszczeń w lustrzanym odbiciu). Widoczne są dwa pionowo poprowadzone przewody wentylacyjne, napowietrzające stanowisko obserwatora i pomieszczenie operacyjne (obiekt 1-AB2 Frombork).](https://hauba.pl/wp-content/uploads/2021/11/Schron-obs-went-Hauba-5-1200x800.jpg)
[04] – Urządzenia filtrowentylacyjne te miały początkowo wydajność 0,6 m3/min, którą zwiększono kolejno do 1,2 m3/min. i 2,4 m3/min.
[05] – więcej w opracowaniu : Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber 2ML.01.