Opracował: Franz Aufmann
Linię obrony odcinka Bruchmühle Pozycji Pomorskiej oparto o lewy brzeg Piławy. Budowę żelbetonowych schronów w 1936 roku, tworzących szkielet obrony, poprzedziły prace hydrotechniczne. W 1933 roku ukończono budowę jazu ( J1 na mapie), położonego 500 metrów na południowy zachód od przeprawy mostowej (M1). Spiętrzenie wód rzeki powodowało utworzenie rozlewisk i zabagnień, przeszkód trudnych do pokonania przez ludzi i pojazdy. Most drogowy umożliwiał komunikację drogową (droga D1) pomiędzy położonymi na zachód od Piławy Starowicami a pobliskimi Nadarzycami (droga D2), czy też z Bornem-Sulinowo (droga D3).
Do jego bezpośredniej obrony przewidziano trzy schrony broni maszynowej Br 06, Br 07 i Br 08. Obiekty Br 06 i Br 08 to schrony [01] dla ciężkiego karabinu maszynowego i drużyny piechoty (niem. MG-Schartenstand mit Einheitsgruppe). Br 06 został wzniesiony na lekkim wzniesieniu terenu po południowej stronie drogi do Starowic w odległości około 230 metrów od mostu. W sektorze ognia ciężkiego karabinu maszynowego znalazła się południowa strona mostu wraz przyczółkiem mostowym na wschodnim brzegu.
Północna część przyczółku, która zdaniem niemieckich projektantów była dogodniejszą pozycją wyjściową do forsowania rzeki niż południowa, nadzorowana była przez stanowiska ogniowe Br 07 oraz Br 08. Skuteczność planowanej obrony miały zwiększyć pokrywające się częściowo sektory ognia z obu schronów. Ważnym obiektem w planie obrony był jednoizbowy schron na ckm Br 09. Ogniem bocznym, wzdłuż koryta rzeki, wspierał obronę przyczółku mostowego. W zasięgu ognia skutecznego znalazły się przedpola obu stanowisk ogniowych Br 07 oraz Br 08 (położony w odległości około 530 metrów od Br 09).
Opis do Mapa 01. Graficzna prezentacja części odcinka obrony Bruchmühle, pozwala na precyzyjne określenie przebiegu umocnień, weryfikację położenia stanowisk ogniowych oraz ocenę wielkości terenów zalewowych przy aktualnym ukształtowaniu terenu. Na mapie: Br 03 – schron dla ckm z pomieszczeniem dla drużyny piechoty i stanowiskiem łączności optycznej, Br 04 – schron bojowy bez pomieszczenia gotowości bojowej, z otwartym stanowiskiem obserwatora, Br 05 – schron bojowy bez pomieszczenia gotowości bojowej, Br 06 – schron dla ckm z pomieszczeniem dla drużyny piechoty i stanowiskiem łączności optycznej, Br 09 – schron broni maszynowej bez pomieszczenia gotowości bojowej z otwartym stanowiskiem obserwatora, Br 08 schron dla ckm z pomieszczeniem dla drużyny piechoty i punktem łączności optycznej, Br 09 – schron bojowy na ckm, D1 – droga do Starowic, D2 – droga do Nadarzyc, D3 – droga do Borne-Sulinowo, J1 – jaz na Piławie, M1 – most drogowy.
Jednoizbowy schron Br 07 do ognia czołowego (niem. MG-Schartenstand ohne Bereischaftsraum) wzniesiono zaledwie około 180 metrów od mostu. Podobnie jak B 06 i 08, został wybudowany w klasie B1 odporności na ostrzał. W tylnej ścianie wykonano niszę odkrytego stanowiska dla obserwatora artylerii [02]. Jego położenie zapewniało dogodne warunki do obserwacji przedpola i oceny sytuacji na polu walki. Dowódca stanowiska bojowego w schronie bojowym z omawianego okresu mógł nadzorować jedynie sektor ostrzału po przez wąski przeziernik w płycie ze strzelnicą ckm. Wsparcie artylerii było niezbędne dla skutecznej obrony przeprawy mostowej.
Współdziałanie schronów broniących przeprawy mostowej zapewniała łączność telefoniczna. Kolejność wprowadzania poszczególnych schronów do walki nie została określona. Nietypowym rozwiązaniem w niemieckiej fortyfikacji stałej okresu międzywojennego, jakie zastosowano na odcinku Bruchmühle, było wykorzystanie stanowisk łączności optycznej [03]. Takie stanowiska otrzymały ważne w taktycznym planie obrony schrony Br 08, Br 06 oraz schron (Br 03) na ckm z pomieszczeniem dla drużyny piechoty, który wzniesiono do obrony strategicznego jazu (J1). Szczególną lokalizację otrzymał schron Br 07. Żołnierz w otwartym stanowisku obserwacyjnym prawdopodobnie posiadał łączność optyczną z bezpośrednio sąsiadującymi obiektami Br 06 i Br 08.
Jaz
Jaz został zaplanowany jako budowla hydrotechniczna o przeznaczeniu czysto militarnym na przewidzianym obszarze działań obronnych. Zadaniem jazu było wykonanie rozlewisk na terenach zalewowych o określonej wielkości oraz zabagnień po przez okresowe spiętrzenie wody rzeki Piławy. Położenie jazu zostało tak dobrane, aby powstałe rozlewiska utrudniały skuteczny atak nieprzyjaciela w celu przechwycenia przeprawy mostowej na
Piławie i sprawny przemarsz jego wojsk. Ze względu na przewidziane zadania zdecydowano się na wybudowanie żelbetonowego jazu ruchomego o najprostszej konstrukcji. Pomiędzy dwoma przyczółkami, położonymi w odległości zapewniającej przepływ wielkiej wody bez dodatkowego spiętrzenia, wykonano żelbetonową płytę denną z filarem po środku. Wymaganą wysokość spiętrzenia wody uzyskiwano po przez ułożenie odpowiedniej ilości drewnianych belek, poprzecznie do kierunku przepływu wody. Nazywano je potocznie szandorami. Belki wsuwano poziomo w dwa pionowe kanały, wykonane na przeciw siebie w przyczółku i filarze. Pomiędzy każdym przyczółkiem a filarem można było ułożyć cztery rzędy szandor.
W zachodnim przyczółku jazu wykonano upust dolny. Umożliwiał kontrolowany przepływ wody. Budowę jazu ukończono w 1933 roku. Przyczółki zabezpieczono przeszkodami przeciwpiechotnymi i przeciwpancernymi.
Budowę żelbetonowych schronów rozpoczęto w 1936 roku. Tworzyły trzon odcinka Bruchmühle Pozycji Pomorskiej. Trzy żelbetonowe schrony bojowe przeznaczono do obrony jazu. Jeden z nich, oznaczone na mapie jako Br 03, to standardowy typ schronu na ckm z pomieszczeniem dla drużyny piechoty, który był wznoszony na Pozycji Pomorskiej od 1935 roku. Wybudowano go w klasie odporności na ostrzał C. Drużyna piechoty wpierała obronę ze stanowisk polowych. Centralnie zlokalizowany Br 04, oddalony od jazu o zaledwie 100 metrów, prowadził ogień czołowy wzdłuż korony jazu. Posiada identyczną konstrukcję jak schron Br 02. Stanowisko ogniowe Br 05, położone na północ od jazu, wykonano w klasie odporności na ostrzał C [04].
Koordynację działań obronnych umożliwiała łączność telefoniczna między schronami broniącymi przeprawy mostowej i jazu. Dodatkowo Br 03 wyposażono w stanowisko łączności optycznej, które umożliwiało komunikację ze schronem Br 04 lub Br 06 [03]. Jednoznaczne określenie odbiorcy sygnałów świetlnych ze stanowiska przy schronie Br 03 wymaga dodatkowych badań.
[01] – konstrukcja schronu została opisana w opracowaniu Schron dla ckm i drużyny piechoty (1935).
[02] – odkryte stanowisko obserwatora zostało opisane w opracowaniu Odkryte stanowisko obserwatora artylerii (1935-1936).
[03] – więcej w opracowaniu Łączność optyczna w schronach odcinka „Bruchmühle” Pozycji Pomorskiej.
[04] – Był to jedno izbowy schron opisany już w opracowaniu Jednoizbowy schron bojowy o odporności C – 1936 r.
Specjalne podziękowania dla
Pana Marka Kozłowskiego
i Pana Karola Dalidowicza
za udostępnienie zdjęć jazu.