Obiekty poligonowe – schron do obsługi tarczociągów o napędzie mechanicznym (Truppenübungsplatz Mitte)

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:
Franz Aufmann

Fot. 01. Artyleryjski schron obserwacyjny z mechanicznym napędem tarczociagu na poligonie „Mitte” (Truppenübungsplatz Mitte). Północna ściana obiektu ze szczeliną obserwacyjną oraz rurkami na cięgna wciągarek z napędem mechanicznym do holowania celów oraz na cięgna wciągarek ręcznych do obsługi celów. Fot. Franz Aufmann.

 

Mapa nr 1. Lokalizacja obiektów w trójkącie miejscowości Czarny Ług, Brody i Wolska Dąbrowa (w kierunku wschodnim od Kruszyny). B8 – Artyleryjski schron obserwacyjny z mechanicznym napędem tarczociagu. Obiekty B1- B7 oraz B10 i B11 przeznaczono do obsługi celów [01].

Budowę poligonu (Truppenübungsplatz Mitte) położonego na północ od Radomia rozpoczęto po 15 września 1940 roku. Zabudowania koszarowe z niezbędnym zapleczem zlokalizowano w pobliżu miejscowości Kruszyna przy linii kolejowej Radom – Warszawa. Dla celów logistycznych rozbudowano stację kolejową. Wykonano niezbędną infrastrukturę mającą zapewnić wymagany program szkolenia strzeleckiego dla oddziałów Wehrmachtu. Schron do obsługi tarczociągu znajduje się obecnie na terenie lasu, położonego pomiędzy miejscowościami Czarny Ług, Brody i Wolska Dąbrowa. Służył do przemieszczania celów i ich obsługi. Na mapie 01 został oznaczony jako B8. Przewidziany był do jednostronnego holowania i obsługi celów.


Artyleryjski schron obserwacyjny z mechanicznym napędem tarczociagu

Projekt schronu, podobnie jak zachowanych w wyjątkowo w dobrym stanie obiektów do obsługi tarczociągów w pobliżu miejscowości Mława (Truppenübungsplatz Mielau), oparto na standardowych rozwiązaniach, stosowanych w obiektach o tym samym przeznaczeniu. Konfigurację pomieszczeń obiektu prezentuje rysunek 01. Żelbetonowa konstrukcja schronu została wykonana o odporności odpowiadającej wymaganym II klasy. Obiekt posiada ściany zewnętrzne o tej samej grubości, równej 142 cm, co gwarantowało ochronę przed pojedynczym trafieniem pocisku wystrzelonego z armaty o kalibrze 10 cm lub z haubicy o kalibrze 15 cm. Strop obiektu otrzymał sztywne zabezpieczenie przeciwodłamkowe w postaci arkuszy blachy, które rozłożono pomiędzy stalowym, dwuteowymi belkami.  Podczas wznoszenia obiektu pozostawiono w ścianie otwór technologiczny o szerokości 1,2 m. Ślad po nim widoczny jest na zdjęciu 03. Służył do wciągnięcia do wnętrza obiektu niezbędnego wyposażenia.
Schron posiadał trzy pomieszczenia. Dwa z nich, maszynownia (Rys. 01. D) i izba dla wciągarek (Rys. 01. C) z napędem mechanicznym, zostały wyodrębnione przy pomocy ceglanej ściany.

 

Fot. 02. Szczelina obserwacyjna. Poniżej rząd rurek na cięgna do obsługi celów. Fot. Franz Aufmann.
Rys. 01. Konfiguracja pomieszczeń artyleryjskiego schronu obserwacyjnego z mechanicznym napędem tarczociagu. A. Przedsionek, B. Pomieszczenie ze szczeliną obserwacyjną. C. Pomieszczenie dla wciągarek, D. maszynownia. 1. Schodnia, 2. Szczelina obserwacyjna, 3. Kanał wentylacyjny, 4. Fundament dla silnika wysokoprężnego, 5. Kanał układu wydechowego silnika, 6. Komora tłumika silnika wysokoprężnego, 7. Fundament dla wariatorów napędu wciągarek, 8. Ściana ceglana 9. fundament dla przekładni mechanicznej napędu wciągarek, 10. Dwa rzędy po dwa zestawy wciągarek, 11. Dwa rzędy rurek dla stalowych cięgien, 12. Jeden rząd stalowych rurek poniżej szczeliny obserwacyjnej.

Za przedsionkiem (Rys. 01. A), wydzielonym parą drzwi znajdowało się pomieszczenie ze szczeliną obserwacyjną (Rys. 01. B.). Izbę zaprojektowano na podstawie czworokąta o wymiarach 3,00 x 3,00 metra. Szczelinę obserwacyjną umieszczono tuż pod stropem. Wykorzystywano ją do nadzoru obsługiwanych celów. Sektor obserwacji wynosił około 90 stopni. Poniżej szczeliny obserwacyjnej osadzono w ścianie rząd ośmiu rurek na stalowe cięgna wciągarek ręcznych, które zamocowano do tej samej ściany. Wciągarki ręczne służyły do obsługi celów. Polegała ona na podnoszeniu (cel widoczny) i opuszczaniu celów (cel ukryty).


Pomieszczenie dla wciągarek

 

Fot. 03. Widok w kierunku maszynowni schronu. Na pierwszym planie dwa czworokątne fundamenty (Rys. 01. 09) dla przekładni mechanicznych. W głębi fundament na dwa wariatory (Rys. 01. 7) i silnik wysokoprężny (Rys. 01. 4). W ścianie wykonano niszę kanału wentylacyjnego (Rys. 01. 3). Po prawej stronie wnęki widoczny jest ślad po otworze technologicznym, który umożliwiał umieszczenie w pomieszczeniu wyposażenia. Fot. Franz Aufmann.
Fot. 04. Widok w kierunku maszynowni schronu. Na pierwszym planie dwa czworokątne fundamenty (Rys. 01. 09) dla przekładni mechanicznych. W głębi fundament na dwa wariatory (Rys. 01. 7) i silnik wysokoprężny (Rys. 01. 4). W ścianie wykonano niszę kanału wentylacyjnego (Rys. 01. 3). Fot. Franz Aufmann.

Wciągarki z mechanicznym napędem do holowania tarcz umieszczono w największym pomieszczeniu schronu. Zostało zaplanowane na podstawie czworokąta o wymiarach 6,10 x 4,70 metra (Rys. C.). Wciągarki ustawiono w czterech blokach, szeregowo po dwa w dwóch rzędach (Rys. 01. 10).  W każdym bloku umieszczono po 4 wciągarki. Było to standardowe rozwiązanie powielane na niemieckich poligonach tworzonych na nowo zajętych terenach po 1939 roku. Wciągarki w bloku osadzono na jednym wspólnym wale napędowych. Każda z wciągarek składała się z bębna, sprzęgła, hamulca i prostego urządzenia układającego nawijane cięgno na bęben wciągarki. Średnice bębna nie zostały zróżnicowane. Każdą z czterech wciągarek bliku można było uruchomić niezależnie od innych przy pomocy sprzęgła. Zatrzymanie wciągarki, czyli unieruchomienie holowanego ceku, umożliwiał zamontowany hamulec cierny. Oba urządzenia sterowano przy pomocy dźwigni. Wały napędowe, bloków ustawionych w jednym rzędzie, połączono za pomocą sprzęgieł przeciążeniowych.

 

Fot. 05. Widok pomieszczenia z wciągarkami z napędem mechanicznym oraz zniszczonym wariatorem w schronie na byłym nienieckim poligonie (Truppenübungsplatz Oksbøl) w pobliżu miejscowości Esbjerg w Danii. Bloki wyciągarek umieszczono w dwóch rzędach. Fot. Tønnes Schrøder).

Dwa rzędy rurek na cięgna wciągarek umieszczono w ścianie zewnętrznej izby w dwóch rzędach. Górny rząd z ośmioma rurkami o średnicy otworu 3,65 cm przeznaczono na cięgna wciągarek z napędem mechanicznym. Służyły do przesuwania tarcz.  Dolny rząd obsługiwał cięgna ręcznych wciągarek. Służyły do obsługi celów, która polegała na podnoszeniu i opuszczaniu tarcz – celów.


Maszynownia

Układ napędowy bloku wciągarek składał się z wariatora oraz przekładni mechanicznej. Do napędu wariatorów zastosowano silnik wysokoprężny. Ustawiono go (Rys. 01. 4) na przeciwko niszy z kanałem wentylacyjnym w ścianie schronu. Prawdopodobnie na dwóch wspornikach pomiędzy fundamentem a ścianą umieszczono chłodnicę. Cechą charakterystyczną tego typu jednostek napędowych był stosunkowo mały zakres zmiany prędkości obrotowej. Dlatego też na fundamencie (Rys. 01. 7) ustawiono dwa wariatory do płynnego zwiększania prędkości obrotowej, po jednym dla napędu każdego rzędu bloku wciągarek. Umożliwiały bezstopniową zmianę prędkości holowania tarczy. W celu utrzymania tego samego kierunku pracy wciągarek każdego z obu rzędów, zastosowano po jednej przekładni mechanicznej. Ustawiono je w ciągu napędowym na dwóch niskich, czworokątnych fundamentach (Rys. 01. 9). Współpracę z wałem napędowym pierwszego bloku wciągarek w każdym rzędzie gwarantowało sprzęgło przeciążeniowe.

 

Fot. 06. Widok pomieszczenia z wciągarkami z napędem mechanicznym oraz zniszczonym wariatorem w schronie na byłym nienieckim poligonie (Truppenübungsplatz Oksbøl) w pobliżu miejscowości Esbjerg w Danii. W każdym z czterech bloków znajdowały się cztery, nie zależnie pracujące wciągarki. Fot. Tønnes Schrøder).
Fot. 07. Blok wciągarek mechanicznych w schronie na byłym nienieckim poligonie (Truppenübungsplatz Oksbøl) w pobliżu miejscowości Esbjerg w Danii. W bloku znajdowały się cztery nie zależnie pracujące wciągarki. Pomiędzy blokami wciągarek widoczne jest sprzęgło przeciążeniowe. Fot. Tønnes Schrøder).
Fot. 08. Widok w kierunku wejścia do pomieszczenia z wciągarkami z napędem mechanicznym. W głębi izba ze szczeliną obserwacyjną oraz przedsionek.
Fot. 09. Wydzielona komora w miejscu wylotu kanału technicznego z maszynowni. Pomiędzy narożnikiem schronu a komorą wylot kanału wentylacyjnego. Fot. Franz Aufmann.

 


Przypisy:
[01] – Obiekty poligonowe – schrony z wciągarkami z ręcznym napędem (Truppenübungsplatz Mitte)

 

Autor niniejszego opracowania
składa szczególne podziękowania
panu Tønnes Schrøder.