Opracował:
Tomasz Zamysłowski
Chyląca się ku upadkowi III Rzesza w końcowym okresie wojny desperacko próbowała zahamować postęp wojsk radzieckich organizują kolejne linie obrony lub ogłaszając kolejne ośrodki miejskie miastami twierdzami (Festung). W założeniu miasta twierdze miały pozostać w okrążeniu na tyłach frontu. Broni się je do końca, aby wróg musiał zaangażować jak na większe siły w ich izolację i zdobycie. Cześć tych miast tylko z nazwy były twierdzami, gdyż pozbawione były fortyfikacji, bądź je posiadały lecz pamiętające poprzednie stulecia i nie odpowiadały wymogą współczesnego pola walki. Załogi miast twierdz organizowano z wycofujących się rozbitych jednostek, rekonwalescentów szpitali wojskowych, jednostek szkolny, a przede wszystkim z członków nowo powstałej formacji pospolitego ruszenia (niem. Volkssturm). Dużym problemem stało się zapewnienie uzbrojenia dla broniących się oddziałów. Zrujnowana alianckimi nalotami gospodarka nie nadążała z uzupełnianiem strat w uzbrojeniu, wiec sięgnięto w broń zalegającą w magazynach, zdobyczną, bądź pamiętającą poprzednie konflikty zbrojne. Kluczowym zadaniem było powstrzymanie ataku radzieckich oddziałów pancernych. W tym celu posłużono się całą gamą dział pancernych własnej produkcji (pochodzących z uszkodzonych czołgów) lub zdobycznych dział. Pozyskanymi w ten sposób działami wzmacniano powstające linie umocnień fortyfikacje. Działa montowano na stanowiskach za pomocą prowizorycznych lawet, które osadzano na betonowych, stalowych lub w ostateczności drewnianych postumentach. Powstał cały typoszereg lawet zwanych Sockellafetten Sk-L.
Jednym z miast, które zostało ogłoszone twierdzą, był Ołomuniec (cz. Olomouc, niem. Olmütz) znajdujący się na terenie ówczesnego protektoratu Czech i Moraw. Miasto to posiadał fortyfikacje rozbudowywane od XVII do XIX wieku, najintensywniej w latach 1742–1757. Po wojnie prusko-austriackiej z 1866 twierdza Ołomuniec straciła znaczenie strategiczne i miasto zaczęło zabiegać o rozbiórkę fortyfikacji. Wyburzanie pierwszych elementów twierdzy rozpoczęło się w 1870, a rozbiórkę przyspieszył cesarski dekret z 1886 o odebraniu miastu statusu twierdzy.
Zachowane fortyfikacje ponownie wykorzystano w 1945 opierając na nich obronę miasta. Obronę przeciwpancerną zorganizowano głównie na bazie zdobycznego uzbrojenia pochodzącego z radziecki fortyfikacji. Pozycję oparto na dwóch pierścieniach obrony – wewnętrznym i zewnętrznym. Wewnętrzny postał poprzez budowę betonowych stanowisk wyposażonych w pancerz zestawu bojowego DOT-4 dla 45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1934 sprzężonej z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS. (niemieckie oznaczenie 4,5 cm Pak K (r). Zewnętrzny pierścień bazował na sieci fortów wzmocnionych za pomocą betonowych stanowisk dla działa fortecznego Ł-17 wz. 1940 uzbrojonego w 76,2 mm armatę Ł-11 wz. 1938/1939.
Zestaw artyleryjski wykorzystano nietypowo jako improwizowane działo przeciwpancerne. Nadano mu oznaczenie 7,62 cm Pak K (r). Stanowiska dział wybudowano na skrzydłach fortów tak aby mogły ostrzeliwać ogniem bocznym lub skośnym miedzy pola fortów. Z zachowanych stanowisk wynika że zostały wybudowane w dwóch typach. Pierwszy wzorowano na projekcie zawartym w instrukcji o numerze Wa Prüf Fest II Nr. 1439 i oznaczeniu Betonschießgerüt 7,62 cm Festung Pak (r). Składał się z kompletnego stanowiska Ł-17 chronionym dwuczęściowym staliwnym pancerzem. W stosunku do podstawowego stanowiska wprowadzono pewne zmiany. Najczęściej zwiększano grubość żelbetonowej ściany z 125 cm do 140 cm lub upraszczano konstrukcję poprzez likwidację rowu diamentowego i rzutni łusek.
Drugi typ został wykonany w formie otwartego betonowego przedpiersia ze stopniowaniem przeciw rykosztowym osłaniającym armatę 76,2 mm armatę Ł-11 wz. 1938/1939 bez dwuczęściowego pancerza skrzynkowego. Do Ołomuńca wysłano w 1945 roku 13 dział z 13 posiadanych na stanie wraz z zapasem amunicji wynoszącym 2220 szt.
W ten sposób powstało ciekawe rozwiązanie konstrukcyjne radzieckiego pancerza fortyfikacji stałej z początkowego okresu II wojny światowej umieszczonego w niemieckim stanowisku fortyfikacji polowej z jej końcowego okresu. Jedno z takich stanowisk wybudowano na terenie austriackiego forty z XIX wieku, znajdującego się obecnie na terenie Czech.
Do obsługi utworzono złożony z członków Volkssturmu dywizjon artylerii fortecznej 1314 (Festungs-Artillerie-Abteilung 1341) składający się z dwóch batalionów artylerii fortecznej 3152 oraz 3166 (Festungs-Stamm-Artillerie-Abteilung 3152, 3166). Oddział bezpośrednio podlegał pod komendanturę twierdzy Ołomuniec (Festungs-Kommandantur Olmütz). Planowane fortyfikacje polowe okalające miasto w postaci okopów i rowów przeciwpancernych nie zostały jednak ukończone przed nadejściem frontu mimo zaangażowania do ich budowy cywilnych mieszkańców miasta. Dlatego też pierwotne plany ogłoszenia Ołomuńca twierdzą nie doszły do skutku. Armia Czerwona przygotowywała się do zdobycia Ołomuńca, wielokrotnie bombardując miasto. Prawdopodobnie najsilniejsze z nich miało miejsce 4 maja. Atak na Ołomuniec przeprowadziły oddziały 4. Frontu ukraińskiego pod dowództwem gen. Andrieja Iwanowicza Jeremenki. Walki w mieście rozpoczęły się w niedzielę 6 maja, a zakończyły się w nocy z 8 na 9 maja 1945 powodując liczne zniszczenia zabudowy i infrastruktury miejskiej.
Do czasów współczesnych zachowywał się na terenie twierdzy Ołomuniec trzy stanowiska:
– otwarte stanowisko na lewym skrzydle Fortu XIII „Ziegelschlag“,
– betonowy mur z pancerzem na prawym skrzydle Fortu XIII „Ziegelschlag“,
– betonowy mur z pancerzem na prawym skrzydle Fortu XI (obiekt na terenie ogródków działkowych).
[01] – Do Ołomuńca wysłano w dwóch turach 13 i 14 dział z posiadanych 112 szt. Do obrony wykorzystano również niemieckie działa czołgowe 5 cm KwK 39/1 w ilości 40 szt. Osadzonych na Sockellafetten Sk-L.
[02] – Rosyjska nazwa – 76-мм казематная пушка обр. 1940 г. (Л-17).
[03] – Pod nazwą 7,62 cm Pak 36 wprowadzono radzieckie działo 76,2 mm wz. 1936 (F-22) dla odróżnienia dla działa kazamatowego dodano w nazwie literę K – Kasematte.
[04] – Szczegółowy opis stanowiska kazamatowego Ł-17 APK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwie 76,2 mm armaty i ckm w orylonie – Hauba oraz Zestaw artyleryjski Ł-17 wz. 1940 – Wikipedia.
Źródła:
Axis History Froum :
– 7.62 cm Festungs-Pak (r) – Strona 2 – Forum Historii Axis.
Position for captured Russian 45 mm……. – Axis History Forum.
Hauba:
– APK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwie 76,2 mm armaty i ckm w orylonie – Hauba
– Facebook: Lagerfort XIII Ziegelschlag – https://www.facebook.com/
– Pevnosti 23. – „Pevnost Olomouc” Vladimír Kupka