Opracował:
Tomasz Zamysłowski
Franz Aufmann
Dwa schrony broni maszynowej do ognia bocznego, wchodzące w skład grupy bojowej schronów, zostały wzniesione prawdopodobnie najpóźniej w 1933 roku poniżej zbiornika wodnego, na północnym brzegu Nysy Kłodzkiej. Podstawowym uzbrojeniem obu obiektów był 7,92 mm karabin maszynowy sMG08 na podstawie fortecznej, chroniony 10 cm płytą stalową. Konstrukcja schronów spełnia wymagania instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku. Oba schrony są niemalże kopią jednego z projektów studyjnych (jakie otrzymali do dyspozycji projektanci obiektów fortyfikacji stałych) wzbogaconą o nietypowe dla fortyfikacji niemieckiej elementy chroniące strzelnicę ckm przed bezpośrednim ostrzałem.
Schron bardziej oddalony od tamy zbiornika wodnego posiada typowy nasyp ziemny, chroniący ściany schronu przed odstrzałem wroga. Schron zlokalizowany przy zaporze jeziora Otmuchowskiego, znajdujący się na ówczesnym terenie rekreacyjnym dla mieszkańców pobliskiego miasteczka, otrzymał elewację wyłożoną identycznym kamieniem (Fot. 01), jaki zastosowano do budowy elementów konstrukcji pobliskiej tamy.
Schron umieszczono w betonowe wannie. Chroniła obiekt przed zalaniem spowodowanym wysokim stanem wód gruntowych lub podniesieniem się poziomu rzeki w wyniku spustu wody z Jeziora Otmuchowskiego. Wanna obejmowała wejście do schronu wykonane w tylnej ścianie, tuż poniżej poziomu gruntu (Fot. 02). Dlatego też przy wejściu żelbetonowa krawędź wanny została odsunięta od ściany schronu. Do niej z obu stron dochodził, dobudowany wokół schronu betonowy fundament (Fot. 03). Osadzono w nim pionowo ustawione kotwy do mocowania drewnianej konstrukcji, przykrywającej bryłę schronu.
Drewniana konstrukcja, prawdopodobnie typowa dla danego regionu, stosowana była z powodzeniem w czasie pokoju. Skutecznie chroniła obiekt wojskowy przed rozpoznaniem przez obce służby wywiadowcze. Spostrzeżenia autorów niniejszego wpisu potwierdzają zdjęcia archiwalne. Drewniana konstrukcja widoczna jest na archiwalnych zdjęciach ze strony internetowej polska-org.pl, wykonanych podczas budowy tamy, jak i również w późniejszym okresie. Poniżej zamieszczono jedno z nich.
1.1. Izba bojowa
Jednoizbowy schron (niem. Unterstand für ein M.G. mit Schartenplatte) [02] z bierną śluzą przeciwgazową posiadał stanowisko bojowe 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego sMG08 na podstawie fortecznej chronione stalową płytą o grubości 10 cm [03]. Płyta ze strzelnicą i wąskim, poziomym przeziernikiem do obserwacji sektora ostrzału zamocowana została do bryły schronu za pomocą 10 sztuk stalowych kotw. Ze względu na wymiary stalowej płyty o szerokości 2,40 m i wysokości równej 1,8 m wykonano obniżenie stropu oraz u jej podstawy żelbetową ławę w kształcie litery „T”. Po przez obniżenie stropu poprowadzono dwie kotwy mocujące płytę. Pozostałe kotwy osadzono w ścianach bocznych (6 szt.) i w żelbetowej ławie (2 szt.).
Płyta ze strzelnicą została zdekompletowana. Rys. 01 prezentuje widok strzelnicy i przeziernika, prowadnic oraz przesuwającymi się między nimi zasuwami. Zasuwa służyła do zamykania strzelnicy karabinu maszynowego. Była ryglowana w skrajnych położeniach za pomocą dwóch rygli, wsuwanych pomiędzy zasuwę a prowadnicę w wyniku obrotu dźwigni w dół. Wsuwający się rygiel powodował docisk zasuwy do filcowej uszczelki, przylegającej do powierzchni stalowej płyty pomiędzy dwiema prowadnicami. Uszczelka, nasączona olejem, zapewniała po dociśnięciu gazoszczelność zamknięcia. Aby ułatwić taśmowemu zamykanie lub otwieranie strzelnicy, umieszczono masywną zasuwę na dwóch obracających się rolkach. Zasuwa przeziernika unieruchamiana była w położeniu „zamknięte” za pomocą dwóch śrub dociskowych, umieszczonych na prowadnicach w osi symetrii przeziernika.
Po obu stronach stanowiska bojowego ckm, wykonano dwie nisze oświetleniowe o niepowtarzanym w późniejszym okresie kształcie. Jako standardowe wyposażenie schronu stosowana była w niemieckich obiektach fortyfikacji stałej dopiero od 1934 roku. Wykorzystanie nisz oświetleniowych było rygorystycznie przestrzegane. Należało wygasić oświetlenie przed otworzeniem strzelnicy. Przewidziano łączność telefoniczną dla schronu. Na lewej ścianie izby bojowej, przy stanowisku dowódcy (niem. Waffenführer) wyprowadzono kable sieci telefonicznej. Na ławie, poniżej strzelnicy, ustawiona była blaszana skrzynka z saniami, podstawą forteczną z zamocowanym ciężkim karabinem maszynowym sMG 08. Po prawej stronie stanowiska bojowego zajmował miejsce taśmowy.
Do prowadzenia ognia, podstawę forteczną z zamocowanym karabinem maszynowym sMG08 dosuwano do płyty stalowej i w tym położeniu blokowano [04]. Przesuwanie podstawy fortecznej umożliwiały sanie, ustawione na blaszanym pudle, mocowanym do żelbetowej ławy. Po wycofaniu podstawy fortecznej z ckm w tylne skrajne położenie przez celowniczego i jej obrocie o około 40 stopni, taśmowy mógł zamknąć strzelnicę i zaryglować zasuwę za pomocą obrotowej dźwigni.
Schron wyposażono w wentylację grawitacyjną. Powietrze dostarczane było rurą, poprowadzoną przez zewnętrzną ścianę. Rura w tym okresie prowadzona była na przelot, prostopadle do powierzchni ściany. Wlot zabezpieczono metalową blachą z drucianą siatką. Na wewnętrznej powierzchni umieszczono gazoszczelną zasuwę. Otwarta strzelnica ckm zapewniała cyrkulację powietrza w pomieszczeniu.
Przewidziano możliwość ogrzewania izby bojowej za pomocą pieca. Druga rura, poprowadzona przez zewnętrzną ścianę schronu równolegle do napowietrzającej, odprowadzała gazy spalinowe z pieca grzewczego. Podobnie jak rura napowietrzająca posiadała gazoszczelne zamknięcie [05] od strony izby bojowej. Była opatrzona napisem „Ofenrohr”. Po zewnętrznej stronie schronu poprowadzono przewód kominowy pionowo, równolegle do powierzchni ściany. Kamienne wykończenie elewacji schronu, znajdujące się tuż poniżej wylotu przewodu kominowego, utrudniało jego ewentualną modernizację.
1.2. Śluza przeciwgazowa
Zgodnie z ówczesnymi standardami schron otrzymał przedsionek pełniący rolę biernej śluzy przeciwgazowej. Wejście do schronu, czyli do śluzy przeciwgazowej, chronione były stalowymi drzwiami (starszego typu) o wymiarach 110 x 80 (wysokość x szerokość) cm. Bierna śluza przeciwgazowa nie posiadała wymuszonej wymiany powietrza. Dlatego też w przejściu, wykonanym pomiędzy śluzą przeciwgazową a izbą bojową, została osadzona para drzwi, lekkich i ciężkich. Od strony pomieszczenia bojowego były to lekkie drzwi gazoszczelne.
Nietypowym rozwiązaniem dla tego typu schronu było wykonanie niszy w bocznej ścianie śluzy przeciwgazowej. Nad wnęką został umieszczony napis „MG-Nische” (nisza dla karabinu maszynowego).
Wymóg wykonania niszy musiał znaleźć się w planach budowlanych dla schronu przy zaporze jeziora Otmuchowskiego. Nisza na ciężki karabin maszynowy, podobnie jak nisze oświetleniowe przy stanowisku bojowym nie były przewidziane w podstawowym projekcie schronu na ciężki karabin maszynowy za stalową płytą (niem. Unterstand für ein M.G. mit Schartenplatte), przedstawionym jako wzorcowy w instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku. Zmianę taką mógł wprowadzić projektant schronu i musiał ją skutecznie obronić w procesie akceptacji projektu.
W śluzie przeciwgazowej przechowywano narzędzia saperskie i suchy klozet. Kolejnym napisem eksploatacyjnym był „für vergaste Kleider”[06]. Informował o miejscu przeznaczonym na składowanie skażonego ubrania ochronnego.
Szczególne podziękowania dla
Karoliny Kot i Cezarego Piotrowskiego
za udostępnienie zdjęć do opracowania.
Więcej informacji na temat grupy bojowej schronów w opracowaniach:
– Grupa bojowa schronów – Otmuchów nad Nysą – obejmuje wszystkie obiekty bojowe wraz ze schronem dowodzenia oraz opisem fortecznej sieci telefonicznej,
– Grupa bojowa schronów w fortyfikacji niemieckiej,
– Grupa bojowa schronów – Krosno nad Odrą,
– Grupa bojowa schronów – Będów nad Odrą,
– Grupa bojowa schronów – „Szosa” (Pozycja Pomorska)
– Grupa bojowa schronów – Trzy schrony wkomponowane w umocnienia ziemne na odcinku taktycznym Karz. Pozycji Pomorskiej.
Przypisy:
[01] – Thomas Jaekiel, Die Neissestellung bei Ottmuchau, zeszyt „Beton und Stahl” wydanie specjalne czasopisma RELIKTE DER GESCHICHTE z 13.12.2019 r.
[02] – Zgodnie z wymaganiami instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku schron określano jako stanowiska bojowego dla ciężkiego karabinu maszynowego, chronionego płytą ze strzelnicą (niem. Unterstand für ein M.G. mit Schartenplatte). W późniejszym latach określenie „Unterstand” stosowane było w niemieckiej fortyfikacji w odniesieniu do schronów biernych. Dla podkreślenia bojowej funkcji schronu, obiekty te otrzymały w nazwie dodatkowe uzupełnienie np.: „Kampfstand” lub „Schartenstand”. Dla jednoizbowych schronów bojowych na ckm stosowano również bardzo trafne określenie „MG-Schartenstand ohne Bereitschaftsraum”, czyli stanowisko ogniowe bez izby gotowości bojowej.
[03] – więcej w opracowaniu Płyta stalowa o wymiarach 280x180x10 cm dla stanowiska 7,92 mm karabinu maszynowego MG 08.
[04] – więcej w opracowaniu: Stanowisko bojowe ckm w schronie o odporności B1 na Pozycji Pomorskiej (1934 r.)
[05] – więcej w opracowaniu : Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego
[06] – w późniejszym okresie funkcjonował również napis „ Schrank für gasoerfeuchte Kleider”.