Opra­co­wał: To­masz Za­my­słow­ski

W la­tach 1928-1936 wy­bu­do­wa­no ru­bież obro­ną  wzdłuż le­we­go brze­gu Odry,  ma­ją­cą za­da­nie ochro­ny Dol­ne­go Ślą­ska przed ata­kiem Woj­ska Pol­skie­go. For­ty­fi­ka­cje te zwane po­zy­cją Odry (Ode­tstel­lung) sta­no­wi­ły po­łu­dnio­we  skrzy­dło, o które opie­ra­ły się  Front For­tecz­ny Łuku Od­ry-War­ty (niem. Fe­stungs­front im Oder-War­the Bogen) za­my­ka­ją­cy naj­krót­szą drogę do Ber­li­na. Front For­tecz­ny Łuku Od­ry-War­ty za­bez­pie­cza­ły przed ata­kiem i obej­ściem ze skrzy­deł dwie po­zy­cje, od pół­no­cy Po­zy­cja  Po­mor­ska  (niem. Pom­mern­stel­lung) oraz od po­łu­dnia wspo­mnia­na Po­zy­cja  Odry (niem. Ode­rstel­lung).

For­ty­fi­ka­cje Po­zy­cji Odry opar­te o na­tu­ral­ną prze­szko­dę jaką sta­no­wi­ła Odra, two­rzy­ły po­zy­cję obro­ną trud­ną do prze­ła­ma­nia, je­dy­ny­mi sła­by­mi punk­ta­mi były prze­pra­wy mo­sto­we. Z obawy przed nie­spo­dzie­wa­nym szyb­ki ata­kiem i za­ję­ciem stra­te­gicz­nych mo­stów przed ob­sa­dze­niem po­zy­cji przez zmo­bi­li­zo­wa­ne od­dzia­ły po­sta­no­wio­no roz­sze­rzyć obro­nę o prawy brzeg Odry, szcze­gól­nie w nad­odrzań­skich miej­sco­wo­ściach nie po­sia­da­ją­cych na  swoim te­re­nie sta­łych gar­ni­zo­nów.

Do ta­kich miej­sco­wo­ści z prze­pra­wa­mi mo­sto­wy­mi,  po­ło­żo­nych nie­poda­na gra­ni­cy, za­li­cza­ły się Nowa Sól (niem. Neu­salz ) oraz Bytom Od­rzań­ski (niem. Beu­then an der Oder). Na od­cin­ku Odry po­mię­dzy tymi dwoma mia­sta­mi znaj­do­wał się do­dat­ko­wo prze­pra­wa pro­mo­wa w miej­sco­wo­ści  Sie­dli­sko (niem. Ca­ro­lath). W od­le­gło­ści 3-7 km  od tego od­cin­ka Odry zlo­ka­li­zo­wa­ny był Kanał Ko­pal­ni­ca/ Rów Krzyc­ki (niem. Gros­se Land­gra­ben) bę­dą­cy do­sko­na­łą prze­szko­dą  prze­ciw­pan­cer­ną oraz prze­ciw­pie­chot­ną o głę­bo­ko­ści 2 m i sze­ro­ko­ści 5 m.

W opar­ciu o lewy brzeg ka­na­łu po­sta­no­wio­no wy­bu­do­wać umoc­nie­nia, które miały cza­so­wo po­wstrzy­mać lub spo­wol­nić po­stę­py wojsk da­ją­cy czas na mo­bi­li­za­cje gar­ni­zo­nów oraz ob­sa­dze­nie głów­nej linii obro­ny. Zwa­żyw­szy, że obro­na przed­mo­ścia miała mieć cha­rak­ter krót­ko­trwa­ły nie prze­wi­dzia­no bu­do­wy for­ty­fi­ka­cji sta­łych, je­dy­nie for­ty­fi­ka­cje po­lo­we. Wy­jąt­kiem sta­no­wi­ły re­jo­ny mo­stów na ka­na­le, które  to po­sta­no­wio­no wzmoc­nić  bu­du­jąc w tych new­ral­gicz­nych punk­tach stałe  sta­no­wi­ska bo­jo­we dla ckm.  Kon­cep­cje tę zre­ali­zo­wa­no po­przez bu­do­wę nie­wiel­kich schro­nów bo­jo­wych zlo­ka­li­zo­wa­nych przy dro­gach pro­wa­dzą­cych z mo­stów na ka­na­le w kie­run­ku prze­praw na Odrze [01].

 

Sta­no­wi­sko ognio­we

Jed­nym z ta­kich obiek­tów jest sta­no­wi­sko do ognia czo­ło­we­go, wy­bu­do­wa­ne za ostat­ni­mi za­bu­do­wa­nia­mi  wsi Ró­ża­nów­ka (niem. Ro­sen­thal) [02]. Zo­sta­ło zlo­ka­li­zo­wa­ne na roz­wi­dle­niu dwóch dróg le­śnych pro­wa­dzą­cych w kie­run­ku mo­stów na ka­na­le,  znaj­du­ją­cych się od tego miej­sca w  od­da­le­niu o 1-1,5 km. Dzię­ki sta­ran­ne­mu ma­sko­wa­niu po­le­ga­ją­ce­mu na nada­niu wy­glą­du ce­gla­ne­mu bu­dyn­ku – sto­do­ły, sta­ra­no się za­po­biec przed­wcze­sne­mu wy­kry­ciu sta­no­wi­ska w cza­sie po­ko­ju jaki i uzy­skać ele­ment za­sko­cze­nia prze­ciw­ni­ka w cza­sie wojny otwie­ra­jąc nagle ogień.

Dwu­kon­dy­gna­cyj­ny obiekt, o kon­struk­cji  be­to­no­wo-ce­gla­nej, mie­ścił strzel­ni­cę ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go. Górna kon­dy­gna­cja zo­stał wy­bu­do­wa­na z ce­gla­nych ścian o gru­bo­ści 0,25 m jako po­miesz­cze­nie o wy­mia­rach 8,5 x 4,5 m Bu­dy­nek  zwień­czo­no dwu­spa­do­wym da­chem po­kry­tym da­chów­ką [03]. W czę­ści pół­noc­nej wy­ko­na­no strzel­ni­cę ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go, bez pro­fi­lu prze­ciw­ry­ko­sze­to­we­go, za­bez­pie­czo­ną płytą sta­lo­wą typu 422P01 [04]. Za­ma­sko­wa­no ją drew­nia­ny­mi okien­ni­ca­mi umo­co­wa­ny­mi na me­ta­lo­wych za­wia­sach. Nad sta­no­wi­skiem, w ścia­nie szczy­to­wej, umiej­sco­wio­ne są drew­nia­ne drzwi pro­wa­dzą­ce na pod­da­sze.  Na ele­wa­cji za­chod­niej umiesz­czo­no dwu­skrzy­dło­we drew­nia­ne drzwi osa­dzo­ne na drew­nia­nej oścież­ni­cy pro­wa­dzą­ce do wnę­trza bu­dyn­ku. Na wschod­niej ścia­nie znaj­du­ją się dwa po­dłuż­ne okna za­bez­pie­czo­ne od wnę­trza kratą. Po­sadz­kę wy­ko­na­no jako wy­lew­kę be­to­no­wą o struk­tu­rze an­ty­po­śli­zgo­wą [05].

 

W po­łu­dnio­wej czę­ści obiek­tu zlo­ka­li­zo­wa­no klat­kę scho­do­wą za­bez­pie­czo­ną me­ta­lo­wą ba­lu­stra­dą  pro­wa­dzą­cą na dolną kon­dy­gna­cję. Wej­ście to za­my­ka­ły sta­lo­we,  po­zio­me drzwi, osa­dzo­ne w oścież­ni­cy. Dolna kon­dy­gna­cja o  wy­mia­rach 3,3 x 4 m mie­ści się je­dy­nie pod po­łu­dnio­wą czę­ścią bu­dyn­ku. Wy­ko­na­na zo­sta­ła z be­to­nu o gru­bo­ści 0,50 m dla ścian i 0,40 m dla stro­pu. Skła­da się z jed­ne­go du­że­go po­miesz­cze­nia oraz dru­gie­go nie­wiel­kie­mu wy­go­spo­da­ro­wa­nym pod scho­da­mi. Po­miesz­cze­nie to za­my­ka­ne było drzwia­mi za­mon­to­wa­ny­mi na sta­lo­wej fu­try­nie. Praw­do­po­dob­nie więk­sze po­miesz­cze­nie peł­ni­ło funk­cje ukry­cia dla za­ło­gi obiek­tu w razie ostrza­łu ar­ty­le­rii (od­po­wia­da od­por­no­ści D), a mniej­sze po­miesz­cze­nie peł­ni­ło funk­cje pod­ręcz­ne­go skła­du amu­ni­cji.

Obiekt zo­stał wy­po­sa­żo­ny w wen­ty­la­cję gra­wi­ta­cyj­ną. W ścia­nie  pół­noc­nej i po­łu­dnio­wej, na wy­so­ko­ści po­sadz­ki, wy­ko­na­no z czte­ry nie­wiel­kie otwo­ry do­pro­wa­dza­ją­ce po­wie­trze do gór­nej kon­dy­gna­cji – izby bo­jo­wej. Otwo­ry te za­bez­pie­czo­no od ze­wnątrz  sta­lo­wą kratą. W celu umoż­li­wie­nia wy­mia­ny po­wie­trza mię­dzy kon­dy­gna­cja­mi wy­ko­na­no dwa, pio­no­we szyby. Pierw­szy z nich obej­mo­wał dolną i górną kon­dy­gna­cję. Drugi zo­stał po­pro­wa­dzo­ny z po­zio­mu dol­nej kon­dy­gna­cji do po­zio­mu pod­da­sza. Na każ­dym z wy­mie­nio­nych po­zio­mów wy­ko­na­no po jed­nym ka­na­le do każ­de­go z obu szy­bów. Wloty ka­na­łów za­bez­pie­czo­no przy po­mo­cy sta­lo­wej płyty z na­wier­co­ny­mi otwo­ra­mi.

Do­pływ po­wie­trza do izby bo­jo­wej pod­czas pro­wa­dze­nia ognia umoż­li­wia­ły czte­ry otwo­ry przy po­sadz­ce. Na­to­miast wylot ska­żo­ne­go ga­za­mi pro­cho­wy­mi po­wie­trza od­by­wał się praw­do­po­dob­nie otwór w drew­nia­nym stro­pie zlo­ka­li­zo­wa­ny nad strzel­ni­cą, a pro­wa­dzą­cy na pod­da­sze [06] Zu­ży­te po­wie­trze z pod­da­sza od­pro­wa­dza­ne było na ze­wnątrz po­przez umiesz­czo­ny w ka­let­ni­cy dachu sta­lo­wy szyb imi­tu­ją­cy na ze­wnątrz komin.

W obiek­cie brak jest po­zo­sta­ło­ści in­sta­la­cji elek­trycz­nej, te­le­fo­nicz­nej oraz mo­co­wa­nia pry­czy. Nie wy­ko­na­no nisz na lampy. Nie stwier­dzo­no rów­nież po­zo­sta­ło­ści po mo­co­wa­niu bla­sza­ne­go stołu wraz z sa­nia­mi do mo­co­wa­nia la­we­ty  cięż­kie­go  ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go, jak i dru­gie­go stan­dar­do­we­go spo­so­bu mo­co­wa­nia ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go czyli wy­się­gni­ka  (niem. Be­hel­fsmäßiges Lager für Laf­fet­te­nau­fsatzstück). Praw­do­po­dob­nie cięż­ki ka­ra­bin ma­szy­no­wy spo­czy­wał na pro­wi­zo­rycz­nym drew­nia­nym stole. Obiekt za­cho­wał się do na­szych cza­sów nie­mal w ca­ło­ści [07]. Bu­dy­nek zo­stał za­mknię­ty i znaj­du­je się pod opie­ką nad­le­śnic­twa Nowa Sól. Nie­ste­ty po­stę­pu­ją­ca de­struk­cja po­szy­cia dachu pro­wa­dzi do coraz więk­szej de­gra­da­cji bu­dyn­ku.

 

 

Szcze­gól­ne po­dzię­ko­wa­nia dla pana Krzysz­to­fa Dą­brow­skie­go (za­stęp­cy Nad­le­śni­cze­go) i Mi­cha­ła Ma­zur­kie­wi­cza (le­śni­czy le­śnic­twa Sie­dli­sko) z Nad­le­śnic­two Nowa Sól, Lasy Pań­stwo­we oraz dla Łu­ka­sza Żiar­ko za oka­za­ną pomoc w umoż­li­wie­niu zwie­dze­nia sto­do­ły i spo­rzą­dze­niu do­ku­men­ta­cji fo­to­gra­ficz­nej.

---

 

[01] – Obec­nie za­cho­wa­ły się  de­struk­ty ta­kich bu­do­wa­li  w po­sta­ci dwóch fun­da­men­tów wraz z czę­ścią pod­ziem­ną o iden­tycz­nej bu­do­wie jak przed­sta­wio­ny obiekt.

[02] – Po­ło­że­nie obiek­tu : N 51.7707799126054, E 15.875773696299369

[03] – Data pro­duk­cji na sy­gno­wa­nej da­chów­ce jak rów­nież na pły­cie 422P01 su­ge­ru­je po­wsta­nie bu­dyn­ku naj­wcze­śniej 1937 roku.

[04] – Wię­cej w opra­co­wa­niu: Stahl- Schar­ten­plat­te 422P01 – Sta­lo­wa płyta ze strzel­ni­cą.

[05] – Po­sadz­ka o iden­tycz­nej struk­tu­rze znaj­du­je w czę­ści nie bo­jo­wej schro­nu gra­nicz­ne­go  w Sta­nisz­czach Wiel­kich rów­nież ma­sko­wa­ne­go jako bu­dy­nek cy­wil­ny ( Nie­miec­kie schro­ny gra­nicz­ne na Opolsz­czyź­nie).

[06] – Brak za­cho­wa­ne­go stro­pu utrud­nia otwo­rze­nie rze­czy­wi­ste­go obie­gu.

[07] – płyta 422P01 zo­sta­ła zde­mon­to­wa­na  i zde­po­no­wa­na  w Lu­bu­skim Mu­zeum Woj­sko­wym w Drzo­no­wie w ra­mach dzia­łań To­wa­rzy­stwa Przy­ja­ciół For­ty­fi­ka­cji O/Zie­lo­na Góra.

 

Źró­dła :

– An­drze­jew­ski T., Motyl K., Cha­rak­te­ry­sty­ka obiek­tów „Ode­rstel­lung” w re­jo­nie By­to­mia Od­rzań­skie­go, [w:] Bu­dow­nic­two obron­ne Środ­ko­we­go Nad­odrza. Po­wiat no­wo­sol­ski, [red.] An­drze­jew­ski T., Nowa Sól 2003.

– An­drze­jew­ski T., Motyl K., Po­zy­cja Środ­ko­wej Odry 1928 – 1945. Rejon Nowa Sól, Nowa Sól 2001.

– Motyl K., For­ty­fi­ka­cje przy­czół­ka mo­sto­we­go „Ode­rstel­lung” w re­jo­nie Nowa Sól – Bytom Od­rzań­ski, [w:] Bu­dow­nic­two obron­ne Środ­ko­we­go Nad­odrza. Po­wiat no­wo­sol­ski, [red.] An­drze­jew­ski T., Nowa Sól 2003.