Opracował: Franz Aufmann
Polskie fortyfikacje stałe, na założonych kierunkach ataku wojsk Niemieckich, uzyskały w 1939 roku priorytet budowy. Schrony w Nowogrodzie zostały wyposażone w kopuły bojowe dostarczone ze składów fortecznych ze wschodnich terenów Polski. Najstarsza z zachowanych kopuł bojowych na ckm, wyprodukowana przez Zakłady Ostrowieckie (więcej>>>) w 1937 roku (minimum 1,5 roku przeleżała na składach), została osadzona w stropie schronu “L” przy moście (mapa). Posiada typowy rozkład strzelnic. Trzy strzelnice, z których dwie boczne rozstawione symetrycznie pod kątem 60 stopni względem środkowej, przeznaczone były do obrony przedpola. Czwarta strzelnica służyła do zapola. Znajduje się na przeciwko środkowej. Grubość pancerza wynosi 18 cm. Cechą charakterystyczną kopuły jest otwór wejściowy, wykonany w cylindrycznej części jej korpusu.
Kopuła przeznaczona była dla schronów, w których ze względu na niskie położenie kopuły względem poziomu fundamentu, przewidziano boczne wejście do pomieszczenia bojowego. Pierwsze kopuły, posiadające tego typu rozwiązanie ale o nieznacznym wycięciu, osadzono w schronie bojowym punktu oporu wzg. 304,7 „Dąbrówka Wielka” na Górnym Śląsku (Fot. 05). Podobnie jak w Nowogrodzie nie wykorzystano ją zgodnie z przeznaczeniem. Wybrano standardowe rozwiązanie stosowane w schronach budowanych w 1939 roku z pionowym szybem wejściowym. Boczne wejście do kopuły w schronie „L” przy moście w Nowogrodzie zostało przysłonięte dwiema blachami. Ustawione po obu stronach ściany pancerza, zostały ściągnięte za pomocą dwóch pionowych rzędów śrub.
Przeprowadzone badania terenowe wykazały, że również schron „E” (mapa) mógł otrzymać kopułę bojową na ckm tego samego typu. Podobnie jak w schronie „L”, boczne wejście zostało przysłonięte stalowymi płytami połączonymi dwoma rzędami śrub. Schron został wysadzony przez Wehrmacht w lecie 1944 roku. W pierwotnym położeniu zachowała się zachodnia ściana schronu, obejmująca izbę bojową ckm oraz częściowo szyb kopuły. Prawie na swoim miejscu pozostała tylna ściana wschodniej izby bojowej na ckm i strzelnicą obrony wejścia. Ściana przednia i wschodnia, wzmocniona narzutem kamienno-ziemnym została przez materiały zdetonowane wewnątrz schronu, przesunięta i odchylona od pionu. Najbardziej ucierpiała tylna ściana obejmująca maszynownię i wschodnią izbę bojową na ckm. Uległa fragmentacji na kilka części. Znajdują się one w odległości od kilku do kilkunastu metrów od pierwotnego położenia. Zostały wyłamane wraz z częścią fundamentu. Schron położony był na piaszczystej nadrzecznej wydmie.
Strop schronu, uniesiony eksplozją, wylądował kilka metrów dalej obrócony o 180 stopni (Fot. 02). Kopuła bojowa nie zachowała się. Została ze złomowana. W stropie zachował się jej odcisk (Fot. 03). Na cylindrycznej gładkiej powierzchni odcisku widoczne są dwa rzędy śrub mocujących stalowe płyty przesłaniające boczne wejście do kopuły. Widoczny jest uskok pomiędzy zarysem pancerza i zewnętrznej płyty przysłaniającej boczne wejście do kopuły.
W celu osadzenia kopuły w stropie schronu, podczas jego betonowania pozastawiano w stropie otwór technologiczny w miejscu położenia kopuły. Dopiero po osiągnięciu wymaganej wytrzymałości bryły schronu, czyli minimum 14 dniach od zakończenia betonowania, można było przystąpić do osadzania kopuły. W stropie schronu „E” wykonano otwór technologiczny o zarysie wielokąta. Powierzchnia, na której miała spocząć kopuła została wypoziomowana przy pomocy cienkiej wylewki. Jej pozostałości zachowały się do dzisiaj (Fot. 01. – 3.). Na tak przygotowanej powierzchni ustawiono stalowy podest z otworem wejściowym. Po sprawdzeniu wypoziomowania podestu ustawiano na nim korpus kopuły. Położenie osi strzelnic musiało być zgodne z azymutami planu ogni. Przestrzeń pomiędzy zarysem otworu technologicznego i zewnętrzną powierzchnią kopuły wypełniano zbrojonym betonem. Proces przeprowadzano w kilku etapach. Ściany boczne musiały być zwilżone wodą. Przestrzeń zalewano betonem w warstwach o wysokości 20 cm. Każdą z warstw ubijano ręcznie do momentu pojawienia się na jej całej powierzchni białego mleczka cementowego. Ubita prawidłowo warstwa betonu posiadała wysokość około 15 cm. Proces prowadzono bez przerw. Maksymalna przerwa pomiędzy wykonaniem kolejnych warstw wynosiła 2 godziny.
Podest, wykonany z blachy walcowanej na zimno o grubości 25 mm, posiadał większą średnicę niż kołnierz znajdujący się u podstawy kopuły (Fot. 01, -4, -5.). Pancerz nie był kotwiony do bryły schronu, mimo że posiadał przewidziane do tego otwory w kołnierzu.