Archiwum 2022

Forteczna sieć telefoniczna – Linia Nysy

Fot. 01. Schron bojowy nr 2 z widoczną okładziną kamienną imitującą przyczółek mostowy (Fot. Mariusz Kisiel).

Linia Nysy jest najmniejszą z niemieckich linii obronnych wzniesionych przez III Rzeszę na terenie obecnej Polski. Rozważano budowę pasa umocnień, będącego przedłużeniem Linii Odry, ale zabezpieczającego przed ewentualnym uderzeniem nieprzyjaciela od południowej strony. Zgodnie z pierwotną koncepcją planowano wzniesienie umocnień aż do Paczkowa, wzdłuż północnego brzegi Nysy Kłodzkiej [01]. Rzeka była naturalną przeszkodą terenową ułatwiającą obronę pozycji, a długoterminowe inwestycje związane ze zbiornikami retencyjnymi utrudniały rozpoznaje prowadzonych prac. Te daleko idące plany nigdy nie zostały zrealizowane. W wyniku prac przeprowadzonych w latach 1928-1933 wybudowano jedynie trzy schrony przy zaporze wodnej [02] na Nysie Kłodzkiej w Otmuchowie. Dwa obiekty bojowe wzniesiono prawdopodobnie w 1933 roku a schron bierny w 1934 roku. Datowanie budowy ze względu na brak dostępu do takich dokumentów źródłowych zostało wykonane na podstawie zastosowanych tu rozwiązań i detali architektonicznych.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Forteczna sieć telefoniczna – Linia Nysy

Warszawa, 16.12.2022 r.

Układ usuwania gazów prochowych dla stanowiska ckm w polskiej fortyfikacji stałej

Fot. 01. Próba rekonstrukcji stanowiska bojowego ciężkiego karabinu maszynowego w schronie nr 52 w Dobieszowicach – Wesołej [01] (Fot. Tomasz Zamysłowski).

Podczas prowadzenia ognia z karabinu maszynowego wydzielały się w dużej ilości gazów prochowych, w tym wyjątkowo toksyczny tlenek węgla. Brak skutecznego ich usuwania na zewnątrz schronu prowadził do skażenia powietrza w pomieszczeniach bojowych o małej kubaturze i koniecznością prowadzenia dalszej walki przez obsadę karabinu maszynowego w maskach przeciwgazowych lub aparatach tlenowych [03]. Prawdopodobnie stosowanie od 1936 roku rozwiązanie zrzutu łusek ze stanowisk w kopułach na ciężki karabin maszynowy do specjalnie wykonanych szybów w najbliższym otoczeniu schronu uznano za nieoptymalne [04], gdyż prace nadal kontynuowano. W celu ograniczenia możliwości skażenia gazami prochowymi powietrza opracowano nowe, uniwersalne i wyjątkowo proste pod względem konstrukcyjnym urządzenie. Umożliwiało ono bezpośrednie zbieranie łusek z wystrzelonych nabojów, jak również skuteczne zasysanie gazów prochowych wydobywających się z komory zamkowej karabinu maszynowego. Koncepcja stanowiska przewidywała zastosowanie gazoszczelnego pojemnika na łuski oraz z współpracującego z nim poprzez układ rur wentylatora odśrodkowego. Przykład takiego stanowiska zaprezentowano w projekcie Instrukcji Fort. 1-1938.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Układ usuwania gazów prochowych dla stanowiska ckm w polskiej fortyfikacji stałej

Warszawa, 12.12.2022 r.

Zasuwa strzelnicy kopuły bojowej 2 P7

Fot. 01. Zasuwa strzelnicy od strony wnętrza kopuły bojowej 2 P7. W górnej części zasuwy widoczne są dwie rolki toczne (Fot. Karol Dalidowicz).

Unikalny element wyposażenia niemieckiej kopuły bojowej 2 P7 wzbogacił zbiory Muzeum Wału Pomorskiego i Militarnej Historii Pomorza [01]. Jest to zasuwa strzelnicy ciężkiego karabinu maszynowego, która stosowana była we wczesnych, niegazoszczelnych kopułach. Jej wymiary od strony strzelnicy wynoszą (szer. x wys. x grubość) około 38 x 49 x 10 cm. Waga została oszacowana na około 150 kg.

Część czołowa zasuwy, odpowiadająca zarysowi strzelnicy, jest cofnięta o około 2 cm do tyłu. W ten sposób wyeliminowano możliwość unieruchomienia zasuwy w strzelnicy w przypadku powstania plastycznych wypływek stali po uderzeniach pocisków karabinowymi z rdzeniami stalowymi.

W celu odsłonięcia strzelnicy należało chwycić za chwyt dźwigni i przesunąć zasuwę w prawo, pomiędzy dwoma poziomymi prowadnicami. Każda z prowadnic mocowana była za pomocą 9 śrub z gwintem zewnętrznym o średnicy wynoszącej około 6,8 cm. Otwory pod śruby rozmieszczono w dwóch rzędach. Cylindryczny łeb śruby posiadał średnicę około 9 cm, a jego wysokość wynosiła 3 cm. Zastosowano komplet podkładek, po jednej stalowej i ołowianej na śrubę. Ołowiane podkładki, o dużej plastyczności, wykorzystano w celu zniwelowania odkształceń elementów pancernych w wyniku bezpośrednich uderzeń pocisków.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Zasuwa strzelnicy kopuły bojowej 2 P7

Warszawa, 06.12.2022 r.

Wczesne konstrukcje schronów bojowych. Pozycja Lidzbarska – Schron na 2 ckm-y. Część I (1933)

Fot. 01. Widok tylnej elewacji schronu na dwa ckm-y. Schron wzniesiony w 1933 roku na wschodnim brzegu Pasłęki, na drugim odcinku dywizyjnym w pobliżu miejscowości Giedyle [01]

Obronę Pozycji Lidzbarskiej oparto w zdecydowanej większości o stanowiska ogniowe na jeden ciężki karabin maszynowy. Świetnie wkomponowane w teren wzajemnie wspierały się ogniem bocznym. Do nielicznych obiektów spełniających wymagania klasy odporności B1 na, posiadających charakterystyczne rozwiązania konstrukcyjne dla 1933 roku a znajdujące się obecnie na terytorium Polski, należą schrony bojowe na dwa ckm-y. Zaledwie dwa wzniesiono na rozbudowywanym w tym okresie drugim odcinku dywizyjnym. Ze względu na dwu funkcyjność izb bojowych były to wyjątkowo nieskomplikowane pod względem konstrukcyjnym obiekty. Wzajemną konfigurację położenia dwóch izb bojowych, połączonych przedsionkiem ze wspólnym wejściem, wyznaczał plan ogni rozbudowywanej pozycji obronnej. Na uwagę zasługuje obiekt wybudowany na wschodnim brzegu Pasłęki w pobliżu miejscowości Giedyle.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Wczesne konstrukcje schronów bojowych. Pozycja Lidzbarska – Schron na 2 ckm-y. Część I (1933)

Warszawa, 02.12.2022 r.

Wstęp do łączności fortyfikacji pod Giżyckiem

Fot. 01. Komora kablowa naziemna linii tyłowej z oznaczeniem „Ua” (Fot. Karol Dadas).

Mniej znanym aspektem fortyfikacji okolicy Giżycka jest sieć łączności mająca na celu zapewnienie komunikacji pomiędzy stanowiskami ogniowymi, stanowiskami obserwacyjnymi i schronami dowodzenia odpowiedniego szczebla. W tym celu powstały między innymi telefoniczne komory kablowe – Kabelbrunnen, które potocznie nazywamy łącznicami. Temat związany z łącznością nie pojawia się często w opracowaniach, czy poważnych publikacjach. Istotnym problemem jest również brak spójnego nazewnictwa, czy też tłumaczeń podstawowych terminów. Z drugiej strony łączność, jako krytyczna część fortyfikacji była (i jest) informacją niejawną, stąd bardzo rzadko pojawiają się oryginalne dokumenty lub mapy.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Wstęp do łączności fortyfikacji pod Giżyckiem

Warszawa, 28.11.2022 r.

Stalowy podest w gazoszczelnych kopułach dla ciężkiego karabinu maszynowego, wyprodukowanych przez Spółkę Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich

Fot. 01. Widok stalowego podestu kopuły na ciężki karabin maszynowy od strony podszybia (Schron dowodzenia Odcinka Nowogród wzniesiony w 1939 roku).

Przedmiotem niniejszego opracowania będzie stalowy podest w gazoszczelnych kopułach Spółki Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich dla ciężkiego karabinu maszynowego. Gazoszczelne kopuły wyposażono w 3 strzelnice do ognia czołowego rozstawione na obwodzie pancerza co 60 stopni oraz jedną strzelnicę w osi głównej do obrony zapola schronu.

Podest, wykonywany z walcowanej blachy stalowej ze stali konstrukcyjnej o grubości 30 mm, standardowo wyposażono w gazoszczelny właz. Klapa włazu otwierał się w kierunku przestrzeni kopuły. Otwór włazu posiada zukosowane krawędzie. Zastosowane rozwiązanie umożliwiało porywanie się płaszczyzn podestu i kalpy oraz ułatwiały zachowanie gazoszczelności zamknięcia.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Stalowy podest w gazoszczelnych kopułach dla ciężkiego karabinu maszynowego, wyprodukowanych przez Spółkę Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich

Warszawa, 24.11.2022 r.

Płyta stalowa o wymiarach 280 x 180 x 10 cm

Fot. 01 Widok uszkodzonej płyty o wymiarach (szer. x wys. x gr.) 280 x 180 x 8 cm w schronie nr 711 na 2 ciężkie karabiny maszynowe (Leśna Góra, Pozycja Odry).

Wzorcowym zastosowaniem płyty 280 x 180 x 10 cm może być zachowany w dobrym stanie schron na dwa ckm-y (niem. MG- Doppel- Schartenstand) o numerze 711, wzniesiony na Pozycji Odry w 1932 roku. Powierzchnia zewnętrzna płyty stalowej pokrywała się z żelbetonowym licem ściany. Taki montaż płyty był charakterystyczny dla Pozycji Odry i Pozycji Pomorskiej w przypadku omawiania cech charakterystycznych schronów niemieckich z okresu międzywojennego zachowanych na terytorium Polski. Na pozycji Lidzbarskiej płyta stosowana była w obiektach wykonanych w klasie odpowiadającej odporności na ostrzał B1 i B [01] z zastrzeżeniem, że w obiektach o klasie B od zewnętrznej strony otrzymywała na całej powierzchni żelbetonowy płaszcz o grubości około 50 cm z ambrazurą bez profilu przeciwrykoszetowego.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Płyta stalowa o wymiarach 280 x 180 x 10 cm

Warszawa, 08.11.2022 r.

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej. Część VI – „Pętla Kurowska”

Fot. 01. Łącznica słupkowa linii głównej. Widoczna zachowana sygnatura (III-D.).

Budowana w latach 1938 – 39 Pozycja Olsztynecka została wyposażona w rozbudowany system fortecznej polowej sieci telefonicznej. Do chwili obecnej, badania terenowe przeprowadzone w obrębie czterech odcinków dywizyjnych, pozwoliły na odnalezienie ponad 90 punktów systemu fortecznej łączności polowej.

Jednym z najciekawszych odcinków jaki udało się rozpoznać, jest obszar wokół wsi Lipowo Kurkowskie (dawniej Lindenwalde). Sama wioska znajduje się na zapolu III odcinka dywizyjnego, w odległości około 3 kilometrów od głównej linii schronów betonowych.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej. Część VI – „Pętla Kurowska”

Warszawa, 31.10.2022 r.

Erkumo – Przyrząd do określona sektora ostrzału dla karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej

Fot. 01. Przyrząd do określania sektora ostrzału dla stanowiska karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej za płytą z niegazoszczelną strzelnicą o zarysie czworokąta [01].

Wykorzystanie przyrządu „Erkumo” (niem. Erkennungsgerät für MG-Schartenstände) zostało zarejestrowane na filmach prezentujących pracę niemieckich fortyfikatorów w terenie. Przyrząd ułatwiał wyznaczanie sektorów ognia dla nowo wznoszonych obiektów fortyfikacji stałej. Zgodnie z rys. 01 symetryczny sektor ostrzału względem osi strzelnicy wynosił 65 stopni w płaszczyźnie poziomej a w płaszczenie pionowej od +5 do -15 stopni. Podane wielkości odpowiadają sektorowi ognia ze stanowiska bojowego 7,92 mm karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej dla płyt niegazoszczelnych z dużą strzelnicą o zarysie czworokąta. Takie rozwiązanie było charakterystyczne dla strzelnicy w stalowej płycie 7 P7, czy też płytach czołowych 5 P7 lub 6 P7.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Erkumo – Przyrząd o określona sektora ostrzału dla karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej

Warszawa, 28.10.2022 r.

Narzędzia saperskie w schronach

Fot. 01. Ściana w śluzie przeciwgazowej biernego schronu dla armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej (1935). Po lewej stronie wejście do biernej śluzy przeciwgazowej.

Narzędzia saperskie były niezbędne do wykonywania wszelki prac w obiekcie i jego otoczeniu. W okresie pokoju były wykorzystywane przy lżejszych pracach ziemnych takich jak naprawa maskowania, czy też utrzymanie właściwego stanu przeszkód przeciwpiechotnych. Te prace obejmowały koszenia trawy, czy też utrzymania odpowiedniego naciągu drutu kolczastego.

Podczas walki mogły okazać się nieodzowne do odblokowania zakleszczonej strzelnicy lub zaklinowanych drzwi. W przypadkach krytycznych umożliwiły załodze opuszczenie schronu poprzez wyjście ewakuacyjne. W tym celu, po usunięciu blokady z dwuteowych belek, należało przebić łomem cienką ceglana ściankę zabezpieczającą wyjście i usunąć grunt z pionowego szybu do wnętrza schronu.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu:
Narzędzia saperskie w schronach

Warszawa, 21.10.2022 r.

Łączność optyczna odcinaka Bruchmühle Pozycji Pomorskiej – cz. II

Fot. 01. Widok tylnej ściany schronu Br 08 ze stanowiskiem łączności optycznej. W ścianie osadzono dwie rury, po jednej do odbioru i nadawania sygnałów świetlnych.

Pierwsze badania terenowe [01] na odcinku Br (niem. Bruchmühle) Pozycji Pomorskiej nie umożliwiły jednoznacznego określenia odbiorcy sygnałów łączności optycznej ze stanowiska w murze oporowym schronu o oznaczeniu Br 03 (znaczenie odautorskie). Dwie równoległe rury stanowiska skierowane są w kierunku północno-wschodnim. W wąskim sektorze około 5,7 stopni znajdują się trzy obiekty Br 04, Br 05 i Br 06. Wszystkie znajdują się w zasięgu przenośnego urządzenia nadawczego K-Blink. Odległość do najbardziej oddalonego Br 06 wynosi około 570 metrów przy maksymalnym zasięgu szacowanym na 2000 metrów. Do lokalizacji obiektów zastosowano lokalizator GPS Etrex 30 firmy Garmin. Dane zestawiono przy pomocy programu Map Sourse i zaprezentowano w postaci graficznej na rys. 01. Powojenne zalesienie terenu wyklucza możliwość nawiązania łączności wzrokowej pomiędzy stanowiskami nadawczymi.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Łączność optyczna odcinaka Bruchmühle Pozycji Pomorskiej – cz. II

Warszawa, 18.10.2022 r.

Polskie kopuły pancerne – zastosowanie peryskopu w polskich obiektach fortyfikacji stałej

Fot. 01. Kopuła obserwacyjna (zgodna z Instrukcją Fort. 15-1936) Spółki Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich z zaślepionym otworem w osi czaszy. Schron na broń maszynową. wzniesiony na wiosnę 1936 roku na zapolu grupy fortowej “Carski Dar”.

Miałem ostatnio okazję zapoznać się z nowo wydanym, już 255 tomem Wielkiego Leksykonu Uzbrojenia zatytułowanym „Fortyfikacje Nowogródczyzny cz.1”. To jedna z ciekawszych publikacji tematycznych o rozwoju polskiej fortyfikacji w ostatnim okresie. Duża dawka informacji, o działaniach podjętych przez Inspektora Armii gen. dyw. Tadeusza Piskora w pasie działania armii „Baranowicze” w celu zabezpieczenia odpowiedniej obrony wschodniego regionu Polski, została przekazana przez autora publikacji pana Szymona Kucharskiego w wyjątkowo przystępny sposób. Tekst całkowicie pozbawiony jest przypisów odsyłających do materiałów źródłowych. Jednak czytelnik, który miał już okazję prowadzić kwerendę w zasobach archiwalnych CAW z tego regionu przedwojennej Polski, z łatwością odnajduje w swoim domowym archiwum korespondencję, właściwą do podanych informacji.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Polskie kopuły pancerne – zastosowanie peryskopu w polskich obiektach fortyfikacji stałej

Warszawa, 14.10.2022 r.

Północny jaz na Piławie – wskazanie lokalizacji jazu, który uległ katastrofie budowlanej podczas próbnego spiętrzenia w 1942 roku

Fot. 01. Zachowana wschodnia część przyczółku jazu północnego na Piławie. Korona żelbetonowej konstrukcji jazu znajduje się zaledwie 1 metr nad poziomem lustra Pilawy, spiętrzonej przez jaz centralny (Fot. Mietek Kilof).

W latach 1932-1936 przeprowadzono na rzece Piławie prace hydrotechniczne. Na jej odcinku, pomiędzy Jeziorem Dołgie a Nadarzycami wybudowano łącznie cztery jazy ruchome. Do obecnych czasów przetrwały trzy jazy. Jaz północny [01], jako jeden z dwóch jazów wybudowanych na przełomie lat 1932/1933, uległ katastrofie budowlanej w 1942 roku podczas próby spiętrzenia wody Piławy. Żelbetonowe pozostałości konstrukcji przyczółku jazowego nie zostały do tej pory poprawnie zinterpretowane przez badaczy Pozycji Pomorskiej.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Północny jaz na Piławie – wskazanie lokalizacji jazu, który uległ katastrofie budowlanej podczas próbnego spiętrzenia w 1942 roku

Warszawa, 07.10.2022 r.

Jaz na Piławie – katastrofa budowlana w 1942 roku

Fot. 01. Stan aktualny jazu południowego na Piławie w rejonie Starowic (Fot. Karol Dalidowicz). Jego konstrukcja jest zbliżona do rozwiązań zastosowanych w jazie, który uległ katastrofie budowlanej.

Jako dobry przykład wzmocnienia naturalnych przeszkód terenowych przy wykorzystaniu minimalnych nakładów finansowych podaje Kurt Burk w publikacji „Die Deutschen Landesbefestigungen im Osten” wykonanie prac hydrotechnicznych na początku lat trzydziestych na terenie Pozycji Pomorskiej. Na przełomie 1932/1933 został zbudowany jaz na zachód od Borne Sulinowo (Groß Born) na rzece Piławie (Pillow). Oszacowano, że wybudowany jaz umożliwia spiętrzenie około pół milion metrów sześciennych wody w ciągu czterech dni. W wyniku spiętrzenia wody teren pomiędzy Starowicami (Zacharin) a Młyn Piławka (Pillow-Mühle) miał być nieprzejezdny. Efekt ten można było uzyskać przy stosunkowo niskich nakładach finansowych.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Jaz na Piławie – katastrofa budowlana w 1942 roku

Warszawa, 29.09.2022 r.

Badania terenowe 6 odcinka dywizyjnego umocnień Trójkąta Lidzbarskiego w rejonie osady Retrowy

Fot. 01. Widok schronu „C” na dwa ckm od przedpola, od strony południowo-zachodniej. Stanowisko w izbie (Rys. 02. 1) prowadzi ogień czołowy. (6 odcinek dywizyjny umocnień Trójkąta Lidzbarskiego, rejon osady Retowy).

Podczas kolejnych badań terenowych w okolicach osady Retowy na 6 odcinku dywizyjny umocnień obronnych Trójkąta Lidzbarskiego, zaistniała możliwość przeprowadzenia inwentaryzacji schronu na dwa karabiny maszynowe (na planie sytuacyjnym oznaczony jako „C”). Zgodnie z informacjami dostępnymi w Internecie obiekt posiada zbliżoną konfigurację pomieszczeń do schronu nr 540 z Pozycji Odry. Rozwiązaniami wspólnymi dla wspomnianego obiektu nr 540 i schronu bojowego nr 624 (na planie sytuacyjnym oznaczony jako „A”) na 3 ciężkie karabiny maszynowe z Pozycji Lidzbarskiej było zastosowanie poziomych tuneli – otworów [01] w ścianach działowych pomiędzy izbami bojowymi. Celem kolejnego przedsięwzięcia była próba wyjaśnienia zastosowania kanałów łączących izby bojowe w schronie nr 624 (na planie sytuacyjnym oznaczony jako „A”). Schrony „A” i „C” oddalone są od siebie zaledwie 1700 metrów w linii prostej. Plan ogni wypełnia dwusektorowy obiekt, wzniesiony w 1933 roku (na planie oznaczony jako „B”). Jego zadania wspiera schron bojowy bez pomieszczenia gotowości bojowej (MG-Schartenstand ohne Bereitschaftsraum), położony na północny-wschód.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Badania terenowe 6 odcinka dywizyjnego umocnień Trójkąta Lidzbarskiego w rejonie osady Retrowy

Warszawa, 27.09.2022 r.

Prace inwentaryzacyjne w schronie bojowym o sygnaturze 624 (Trójkąt Lidzbarski)

Podczas prac inwentaryzacyjnych prowadzonych w schronie o sygnaturze 624 z szóstego odcinka dywizyjnego Pozycji Lidzbarskiej. W obiekcie wzniesionym w 1933 roku, została znaleziona w ziemi wypełniającej pomieszczenie bojowe, bezkształtna, skorodowana bryła metalu.

Po oczyszczeniu jej okazało się, że jest to jedna ze śrub, którą mocowano kątownik równoramienny 24 x 24 łączący płytę stropową i czołową tak zwanej kazamaty pancernej. Śruby takie stosowano również do mocowania kątowników, bazujących położenie płyty stropowej względem obu bocznych i tylnej ściany pomieszczenia bojowego.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Prace inwentaryzacyjne w schronie bojowym o sygnaturze 624 (Trójkąt Lidzbarski)

Warszawa, 25.09.2022 r.

Polskie schrony pozorne – uzbrojone na Górnym Śląsku (1938 r.)

Fot. 01. Imponujących rozmiarów strzelnica schronu pozornego – uzbrojonego, wykonana w żelbetonowej ścianie o grubości 1,0 metra (schron numer 117 [01], rejon miejscowości Maciejkowice).

Rozbudowa pozycji obronnej na Górnym Śląsku ograniczona została w 1938 roku do wzmacniania obrony tylko na szczególnie ważnych odcinkach. Zdecydowano się, zgodnie z zaleceniami zatwierdzonymi przez szefa Sztabu Głównego gen. bryg. Wacława Stachiewicza, na budowę szeregu schronów pozornych. Zadaniem schronów pozornych było utrudnienie rozpoznania rzeczywistych możliwości obronnych danego odcinka oraz rozproszenie sił i ognia artyleryjskiego w przypadku ataku. Podstawowym typem miał być schron pozorny – nieuzbrojony. Tylko w szczególnych przypadkach, w miejscach uznanych z niedostatecznie bronione, dopuszczana była budowa schronu pozornego – uzbrojonego.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Polskie schrony pozorne – uzbrojone na Górnym Śląsku (1938 r.)

Warszawa, 19.09.2022 r.

Polskie schrony pozorne

Fot. 01. Schron pozorny – uzbrojony o konstrukcji charakterystycznej dla polskich obiektów pozornych na Górnym Schron otrzymał farbomaskowanie, na temat którego zaistniała rozbieżność zdań (schron nr 124, rejon miejscowości Nowa Wieś , obecnie Wirek, dzielnica Nowej Rudy).

Rozbudowa pozycji obronnej na Górnym Śląsku w roku 1938/39, zgodnie z decyzją Szefa Sztabu Głównego generała bryg. Wacława Stachiewicza, planowana była w oparciu o uzyskany kredyt w wysokości 300.000 złotych. W ramach przeznaczonych środków miały być wznoszone schrony pozorne. Wyeksponowane fragmenty schronów pozornych posiadały rozwiązania stosowane w schronach bojowych, charakterystyczne dla danej linii obrony. Otrzymywały nasypy ziemne, typowe dla polskich obiektów fortyfikacyjnych a ułatwiające ukrycie ich rzeczywistej wielkości. Zadaniem schronów pozornych było utrudnienie rozpoznania rzeczywistych możliwości obronnych danego odcinka oraz rozproszenie sił i ognia artyleryjskiego w przypadku ataku. Schrony pozorne były już wcześniej sporadycznie stosowane w polskiej fortyfikacji okresu międzywojennego. W wyjątkowo dobrym stanie zachowały się dwa obiekty w rejonie Kamienia, wzniesione w 1936 roku na południowy zachód od tej miejscowości.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Polskie schrony pozorne

Osieck, 07.09.2022 r.

Próba określenia wytrzymałości staliwnego pancerza na ostrzał – badania doświadczalne w Modlinie w 1935 roku

Fot. 01. Kopuła bojowa wg. Instrukcji Fort 22-1934, osadzona w stropie schronu na zapolu grupy fortowej Carski Dar.

W procesie produkcyjnym kopuły dla ckm, wykonywano standardowe badania wytrzymałościowe w celu określenia własności mechanicznych pancerza. Do prac laboratoryjnych pobierano próbki z odlewu korpusu. Podstawowymi parametrami pancerza jakie standardowo określano była jego wytrzymałość na rozerwanie, udarność oraz procentowe wydłużenie. Natomiast zachowanie się elementów pancernych i żelbetonowych ścian schronów w warunkach walki oraz ich odporność na przebicie można było określić tylko na podstawie doświadczalnego ostrzału. Takim badaniom poddano jeden z wyprodukowanych egzemplarzy jednostrzelnicowej kopuły według instrukcji Fort. 22-1934. Przeprowadzono je w 1935 roku na terenie Twierdzy Modlin [01]. Zgodnie z opracowaną doktryną zakładano, że fortyfikacje będą zwalczane przy pomocy armat dużego kalibru. Do wykonania próbnego ostrzału przeznaczono 155 mm haubicę polową wz. 1917. Przyjęto, że sprawdzenie wytrzymałości pancerza na uderzenia pocisków, powinno być przeprowadzone w warunkach jak najbardziej zbliżonych do bojowych. Odpowiadały one ostrzałowi z dystansu 3500 metrów. Wystrzelony pocisk uderzał prostopadle w górną powierzchnię kopuły z prędkością 330 m/sek.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Próba określenia wytrzymałości staliwnego pancerza na ostrzał – badania doświadczalne w Modlinie w 1935 roku

Osieck, 18.08.2022 r.

Zaczepy mocowane do belek stropowych w niemieckich schronach bojowych z 1933 roku

Fot. 01. Zaczepy pod stropem dwusektorowego schronu broni maszynowej na szóstym docinku dywizyjnym umocnień Trójkąta Lidzbarskiego (obiekt w pobliżu miejscowości Retowy, powiat baroszycki).

Część schronów dla broni maszynowej, wzniesionych w 1933 roku na szóstym odcinku dywizyjnym umocnień Trójkąta Lidzbarskiego [01], posiada 150 cm ściany zewnętrzne oraz strop o grubości 130 cm [02]. Konstrukcja żelbetonowego stropu została wzmocniona stalowymi belkami dwuteowymi o stopie równej 125 mm. Pomiędzy belkami, oddalonymi od siebie o około 12,5 cm, rozłożono arkusze stalowej blachy, spełniające zadanie sztywnego zabezpieczenia przeciwodpryskowego [03]. Miało chronić załogę przed tak zwanym efektem Hopkinsona [04], czyli rażeniem przez odłamki betonu, powstające w wyniku uderzeń pocisków o dużym kalibrze. Zjawisko to zostało zdefiniowane po raz pierwszy podczas Wielkiej Wojny.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Zaczepy mocowane do belek stropowych w niemieckich schronach bojowych z 1933 roku

Osieck, 15.08.2022 r.

Wybór optymalnej stali do produkcji kopuł

Fot. 01. Kopuła przewoźna, zgodna z Instrukcją Fort. 47-1935, na poligonie w Rembertowie w 1934 roku.

Wypracowywana na początku lat trzydziestych koncepcja wojny manewrowej wymagała zdaniem Inspektora Armii gen. dywizji Edwarda Rydza Śmigłego nowych rozwiązań stanowisk ogniowych. Karabiny maszynowe miały znajdować się w schronach łatwych w transporcie, szybkich w montażu i demontażu, nawet przy dopuszczeniu ich ograniczonej wytrzymałości. Projekt kopuły, jako przewoźnego stanowiska ogniowego dla broni maszynowej, został opracowany przez Wydział Fortyfikacyjny Departamentu Budownictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych, zarządzany przez ppłk Józefa Siłakowskiego. W celu wyłonienia optymalnej konstrukcji, kopuła wraz z schronami przewoźnymi według projektu ppłk Stefana Ruegera, miała zostać poddana próbnemu ostrzałowi. Taką decyzję podjął Szef Sztabu Głównego gen. bryg. Janusz Gąsiorowski. Badania balistyczne przeprowadzono na poligonie w Rembertowie w 1934 roku.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Wybór optymalnej stali do produkcji kopuł

Osieck, 12.08.2022 r.

Badania terenowe – Schron na dwa ckmy B1-5 (MG- Doppel – Schartenstand)

Fot. 01. Widok w kierunku jednego ze schronów 5 odcinka dywizyjnego Trójkąta Lidzbarskiego, w pobliżu miejscowości Budniki (gmina Lidzbark Warmiński).

Sztab generalny armii (niem. Generalstab des Heeres) zakładał, że standaryzacja obiektów fortyfikacyjnych spowoduje skrócenie czasu budowy pozycji obronnych i obniży ich koszt. Wznoszenie schronów o powtarzalnej konstrukcji (według tych samych planów) pozwalało na precyzyjne określenie zapotrzebowania na niezbędne do ich budowy surowce oraz zunifikowane wyposażenie. Umożliwiało kontrolę nakładów ponoszonych na budowę poszczególnych obiektów jak i całej pozycji obronnej. Schrony o powtarzalnej konstrukcji i przypisanymi im zadaniami bojowymi, jako standardowe obiekty, określono mianem „Regelbau”. Konstrukcje standardowych schronów o klasie odporności B1 na ostrzał, opracowane pod koniec 1936 roku, zostały zatwierdzone do stosowania w pierwszym kwartale 1937 roku.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Badania terenowe – Schron na dwa ckmy B1-5 (MG- Doppel – Schartenstand)

Osieck, 31.07.2022 r.

Trójsektorowy schron broni maszynowej – izby bojowe, badania terenowe umocnień Trójkąta Lidzbarskiego (2)

Fot. 02. Przysypana ziemią izba bojowa nr 3 trójsektorowego schronu broni maszynowej o sygnaturze 624 szóstego odcinka dywizyjnego Trójkąta Lidzbarskiego. Odsłonięta boczna płaszczyzna oporowa dla 15 cm płyty stropowej.

Trójsektorowy schron dla broni maszynowej o sygnaturze 624 został wybudowany na szóstym odcinku dywizyjnym Trójkąta Lidzbarskiego w 1933 roku na podstawie jednorazowego projektu. Żelbetonowa konstrukcja schronu została zaprojektowana w klasie ”B” odporności na ostrzał. Zgodnie z nowo opracowaną instrukcją dotyczącą wymagań dla obiektów fortyfikacji stałej [01] cechą charakterystyczną, łatwo rozpoznawalną dla schronów o tej klasie odporności na ostrzał, była grubość ścian zewnętrznych. Wynosiła 150 cm. Konstrukcja schronu wzbudza zainteresowanie badaczy fortyfikacji. W jej projekcie, obok typowych rozwiązań dla obiektów tej klasy odporności na ostrzał z Pozycji Lidzbarskiej, wykorzystano wyjątkowo rzadkie rozwiązanie w niemieckiej fortyfikacji, jakim były poziome tunele, łączące izby bojowe.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Trójsektorowy schron broni maszynowej – izby bojowe, badania terenowe umocnień Trójkąta Lidzbarskiego (2)

Osieck, 21.07.2022 r.

Trójsektorowy schron broni maszynowej – badania terenowe umocnień Trójkąta Lidzbarskiego (1)

Fot. 01. Wejście do trójsektorowego schronu broni maszynowej o sygnaturze 624 (6 odcinek dywizyjny umocnień Trójkąta Lidzbarskiego) (Fot. Franz Aufmann).

Pozycja Lidzbarska, w początkowym zamyśle, projektowana była jako szkieletowa linia umocnień przy maksymalnym uwzględnieniu naturalnych przeszkód terenowych. Zakładano, że szkieletowa pozycja obronna osiągnie gotowość bojową w ciągu 10 dni [01]. Niezbędny czas na wykonanie przewidzianych w pierwotnym projekcie wszelkich umocnień polowych, w tym zapór przeciwpiechotnych i przeciwpancernych, miała zagwarantowała w początkowej fazie konfliktu zbrojnego skuteczna obrona oddziałów straży granicznej.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Trójsektorowy schron broni maszynowej – badania terenowe umocnień Trójkąta Lidzbarskiego (1)

Osieck, 14.07.2022 r.

Stanowisko bojowe ckm w schronach strefy ochrony stanowisk dowodzenia

Fot. 01. Powierzchnia żelbetonowego stolika z dwoma rzędami kotw mocujących sanie lekkiej podstawy fortecznej dla karabinu maszynowego MG 34 (Fot. Tomasz Łyczko).

Podczas badań, przeprowadzonych w schronach strefy ochrony kwatery głównej Hitlera „Wilczy Szaniec” ( niem. Führerhauptquartier „Wolfsschanze”) oraz stanowiska dowodzenia „Obszar wschód” (niem. Gefechtsstand „Anlage Mitte”) w pobliżu Spały [01], nie udało się odnaleźć nie uszkodzonego stanowiska bojowego dla karabinu maszynowego. Częściowo zachowane żelbetonowe stoliki, wzorowane na rozwiązaniu konstrukcyjnym o oznaczeniu 661 S3, umożliwiały określenie większości wymiarów. Szczególnie ważna była odległość (w pionie) od poziomej powierzchni żelbetonowej podstawy do dolnej krawędzi strzelnicy. Wymiar ten osiągano poprzez wykonanie betonowej wylewki poziomującej (Fot. 03).

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Stanowisko bojowe ckm w schronach strefy ochrony stanowisk dowodzenia

Osieck, 15.06.2022 r.

Kompanijny schron dowodzenia ze stanowiskiem bojowym na ciężki karabin maszynowy (1936)

Fot. 01. Kompanijny schron dowodzenia ze stanowiskiem bojowym na ciężki karabin maszynowy z odcinka „Karz” Pozycji Pomorskiej od strony przedpola.

Prace koncepcyjne nad nowymi wytycznym, obowiązującymi w 1937 dla kompanijnych schronów dowodzenia, oparto na wcześniej zdobytych doświadczeniach i opracowanych rozwiązaniach konstrukcyjnych zarówno dla obiektów dowodzenia, jak i bojowych. Dobrym przykładem może być kompanijny schron dowodzenia ze stanowiskiem ogniowym na ciężki karabin maszynowy (niem. Kompanieführer-Stand mit MG-Schartenanlage). Obiekt, w klasie odporności na ostrzał B1, wzniesiono w 1936 roku na odcinku Sępolno Wielkie (niem. Groß Karzenburg), po południowej stronie drogi Sępolno Wielkie – Kołtki. Schron posiada jeszcze czytelny podział na dwie część związane z realizacją zadań dowodzenia i obronnych. Obiekt otrzymał izbę bojową oraz izbę gotowości bojowej dla obsady ciężkiego karabinu maszynowego. Stanowisko bojowe ciężkiego karabinu maszynowego za stalową płytą 7 P7 prowadziło ogień czołowy, zgodnie z przyjętym planem taktyczno-obronnym. Nie zdecydowano się na zastosowanie tak zwanej kazamaty pancernej.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Kompanijny schron dowodzenia ze stanowiskiem bojowym na ciężki karabin maszynowy (1936)

Warszawa, 09.06.2022 r.

Sygnatury schronów na wybranym fragmencie umocnień Trójkąta Lidzbarskiego

Fot. 01. Jedna z zachowanych sygnatur z pierwszego odcinka dywizyjnego umocnień Trójkąta Lidzbarskiego.

Inwentaryzacje obiektów Trójkąta Lidzbarskiego, przeprowadzone w ostatnim okresie, wykazują stosunkowo małą ilość zachowanych sygnatur schronów. W opracowanych przez wydawnictwo Casamata mapach turystycznych umocnień Pozycji Lidzbarskiej, wprowadzono odautorską numerację obiektów na poszczególnych odcinkach umocnień.

Odtworzenie oryginalnej numeracji taktycznej obiektów jest trudne, szczególnie na odcinkach pozycji obronnej, składającej się z dwóch linii obiektów. Taki przypadek zaistniał na 5 odcinku dywizyjnym w okolicach Bartoszyc (na północ od miejscowości Markiny – niem. Markinen). Szeroki na około 10 km odcinek obrony składał się z dwóch linii schronów, oddalonych od siebie o 1,0 – 1,5 km. Obiekty budowane były w różnym okresie czasu. Rozbudowa pozycji wynikała z konieczności obrony ważnej drogi, dzisiejszej drogi krajowej numer 57 a ówczesnej Reichstraße 128, która łączyła Szczytno ze stolicą prowincji, Królewcem. Droga przecinała linię umocnień w odkrytym terenie, trudnym do obrony.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Sygnatury schronów na wybranym fragmencie umocnień Trójkąta Lidzbarskiego

Warszawa, 03.06.2022 r.

Badania terenowe – optymalne rozwiązanie z 1936 roku

Fot. 01. Tylna ściana schronu na dwa ciężkie karabiny maszynowe i drużyny piechoty. Obiekt nr 702 Pozycji Odry z sześcioma pancerzami, zabezpieczającymi wyloty przewodów wentylacyjnych na tylnej ścianie.

Pewna powtarzalność i stan zachowania obiektów pozwala na analizę ich konstrukcji. W większości przypadków izby bojowe zostały pozbawione elementów pancernych chroniących stanowiska ciężkiego karabinu maszynowego. Spękana wybuchem materiałów bryła schronu odsłania umieszczone w niej kotwy, przewody i rury. Godne zainteresowania są również tylne ściany, często zachowane w dobrym stanie. W zależności od przewidywanych zadań bojowych umieszczano w nich jedno lub dwa wejścia. W szczególnych przypadkach obiekty z dwoma wejściami mogły otrzymać dodatkowe stanowisko do obrony wejścia i bezpośredniego zapola w wydzielonej izbie. W 1936 roku na tylnej ścianie pojawiły się nisze na przyłącza polowej sieci telefonicznej. Natomiast elementami standardowymi, umieszczanymi przez planistów również w poprzednich latach, były zabezpieczone pancerzami zakończenia przewodów wentylacyjnych. Uwagę zwracała ich różna ilość.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Badania terenowe – optymalne rozwiązanie z 1936 roku

Warszawa, 26.05.2022 r.

Z notatek bunkrołazika – schron na trzy stanowiska bojowe ckm (3)

Fot. 01. Widok stropu schronu z odciskami po stalowych płytach stropowych dwóch izb bojowych. Po lewej stronie odcisk płyty o grubości 15 cm a po prawej 10 cm.

Istotnym dla obrony Prus Wschodnich był odcinek umocnień wybudowany na północ od miejscowości Bartoszyce [01]. Około 10 kilometrowy odcinek, przez który przebiegała strategicznie ważna droga ze Szczytna do Królewca, broniony był przez dwie linie umocnień. Głębokość linii obrony w tym miejscu dochodziła do 2,5 km. Na lekkim wywyższeniu terenu, pomiędzy miejscowościami Pilwa (Pillwen) i Markiny (Markienen), wzniesiono w 1936 roku jeden z największych schronów bojowych na Pozycji Lidzbarskiej [02]. Zgodnie z opracowanym planem ogni przewidziano obiekt dla trzech ciężkich karabinów maszynowych. Dwa z nich prowadziły ogień czołowy a jedno ogień boczny. Ze względu na specyfikę terenu podjęto decyzję o umieszczeniu dwóch stanowisk bojowych, narażonych na bezpośredni ostrzał, w tak zwanych kazamatach pancernych. Rozwiązanie, polegające na zastąpieniu wysokiego żelbetonowego stropu nad pomieszczeniem bojowym, pozwalało do minimum ograniczyć powierzchnię płyty czołowej ze strzelnica dla karabinu maszynowego.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Z notatek bunkrołazika – schron na trzy stanowiska bojowe ckm (3)

Warszawa, 21.05.2022 r.

Z notatek bunkrołazika – schrony na dwa stanowiska ckm (2)

Fot. 01. Schronu dla dwóch stanowisk ogniowych broni maszynowej (lokalizacja: na południowy wschód od miejscowości Wojciechy, piąty odcinek dywizyjny, Pozycja Lidzbarska). Widok w kierunku izby bojowej chronionej płytą 7 P7 (prawa izba).

Schron dla dwóch ciężkich karabinów maszynowych, umieszczonych w oddzielnych izbach, został zaprojektowany zgodnie z wytycznymi z 1935 roku. Standardem w niemieckiej fortyfikacji stałej był staranny dobór pancerzy chroniących stanowisko bojowe ciężkiego karabinu maszynowego [01]. Znane są przypadki zastosowania w tym samym obiekcie płyt stalowych o różnej grubości. Dobór odporności pancerzy na ostrzał był uzależniony od kierunku przewidywanego natarcia wojsk nieprzyjaciela i położenia jego stanowisk artyleryjskich. W przypadku omawianego obiektu prawe stanowisko bojowe, uznane jako bardziej zagrożone, otrzymało standardową płytę 7 P7 [02] o grubości 10 cm. Zastosowany pancerz i konstrukcję schronu wykonano w klasie B1 odporności na ostrzał. Lewe stanowisko wyposażono w płytę 10 P7 o grubości 6 cm. Pancerz tego typu stosowany był w schronach o odporności C.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Z notatek bunkrołazika – schrony na dwa stanowiska ckm (2)

Warszawa, 14.05.2022 r.

Z notatek bunkrołazika – schrony na dwa stanowiska ckm – wybrane zagadnienia (1)

Fot. 02. Izba bojowa pozbawiona płyty czołowej stropowej.

Wyjątkowe trudności ze skutecznym maskowaniem obiektów występowały na płaskich terenach rolniczych, pozbawionych naturalnej osłony w postaci krzewów i drzew. Dotyczyły one w szczególności obiektów prowadzących ogień czołowy, których strzelnice narażone były na bezpośredni ostrzał. Linie fortyfikacyjne w okresie międzywojennym projektowano przy maksymalnym wykorzystaniu ukształtowania terenu i wszelakich naturalnych przeszkód. Duże masywy leśne utrudniały nieprzyjacielowi zarówno rozpoznanie zakresu rozbudowy pozycji obronnej jaki i zastosowanie broni pancernej do zdobywania umocnień. Tereny leśne ułatwiały maskowanie stosunkowo wysokich obiektów bojowych. Schrony wykonane w klacie odporności B1 na ostrzał posiadały strop o grubości 80 cm a w niższej kasie C o grubości 50 cm.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Z notatek bunkrołazika – schrony na dwa stanowiska ckm – wybrane zagadnienia (1)

Warszawa, 02.05.2022 r.

Schron dowodzenia ze stanowiskiem ogniowym ckm (Pozycja Lidzbarska)

Fot. 01. Bezpośrednie zapole schronu dowodzenia na 4 odcinku dywizyjnym Pozycji Lidzbarskiej (Fot. Arkadiusz Mitura).

W 1937 roku zaczynają obowiązywać nowe wytyczne dotyczące konstrukcji schronów fortyfikacji stałej. Nowo wznoszone batalionowe i kompanijne schrony dowodzenia, do tej pory projektowane jako obiekty bierne z nielicznymi wyjątkami, zgodnie z nowymi wymaganiami mają otrzymać również stanowisko ogniowe. Strefa zapola i wejścia powinna być broniona przez stanowisko w wyodrębnionym pomieszczeniu. Początkowo do ochrony stanowiska była sugerowana płyta 48 P8 ze strzelnicą dla broni ręcznej, ale wkrótce powstają nowe opracowania dotyczące wykorzystania broni maszynowej za aktualnie stosowaną stalową płytą typu OB 3294 lub za nowo opracowaną 403 P8. Strzelnica obrony zapola ma być dodatkowo chroniona okapem przed ostrzałem z broni stromotorowej. Okap ma obejmować również jedno z wejść do schronu.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Schron dowodzenia ze stanowiskiem ogniowym ckm (Pozycja Lidzbarska)
Warszawa, 21.04.2022 r.

Jednokondygnacyjny schron ze stanowiskiem bojowym w kopule (1934)

Fot. 01. Widok miejsca osadzenia kopuły 3b P7 w schronie bojowy o sygnaturze taktycznej D.2 (Pozycja Pomorska).

W nielicznych schronach broni maszynowej, wzniesionych w 1934 roku na Pozycji Pomorskiej, przewidziano stanowisko ogniowe umieszczone w kopule. Niemieccy planiści, zwolennicy stosowania kopuł, zwracali uwagę na istotną zaletę tego typu pancerza. Strzelnice kopuł dostępnych w 1934 roku, umożliwiały prowadzenie ognia w sektorze od 68 do 72 stopni z każdej z 2 lub 3 strzelnic w zależności od typu pancerza. Sceptycy zwracali uwagę na wysoki koszt zastosowanego rozwiązania oraz podkreślali brak skutecznej obrony przy pomocy tylko jednego ciężkiego karabinu maszynowego tak szerokiego sektora ostrzału.
Poszczególne projekty schronów ze stanowiskiem ogniowym w kopule różniły się zastosowanymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. W konstrukcjach z 1934 roku dwu lub trójstrzelnicowa kopuła osadzana była głównie w wzdłużnej osi obiektu. Przyjęto zasadę, że osadzona kopuła nie przewyższała zarysu stropu schronu. Bryła obiektu osłaniała ją w znacznym stopniu przed bocznym i tylnym ostrzałem. Przestrzeń bojową z małym przedsionkiem oraz korytarz prowadzący do izby gotowości bojowej wydzielano za pomocą dwudzielnych drzwi o tej samej konstrukcji [01].

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Jednokondygnacyjny schron ze stanowiskiem bojowym w kopule (1934)
Warszawa, 15.04.2022 r.

Badania terenowe – płyty stalowe obrony wejścia – FF OWB

Fot. 01. Widok strzelnicy obrony wejścia w schronie Pz.W. 873 (MRU).

W ramach rozbudowy umocnień Bramy Lubuskiej w latach 1937 – 1938 wzniesiono schrony o konstrukcji przejściowej do B1-26 [01]. W stropie schronu osadzono sześciostrzelnicową kopułę bojową 58 P8 na karabiny maszynowe MG 34. Przewidziano również stanowisko karabinu maszynowego do obrony wejścia i zapola schronu. Mimo, że zdecydowana większość schronów została wybudowana w tym samym roku budowlanym, cechą znamienną wzniesionych schronów jest brak powtarzalności rozwiązań konstrukcyjnych. Stan zachowania części obiektów nie umożliwia rozpoznania zastosowanego wyposażenia a tym samym określenia jego powtarzalności w wzniesionych schronach.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Badania terenowe – płyty stalowe obrony wejścia – FF OWB
Warszawa, 08.04.2022 r.

Stanowisko bojowe 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08

Fot. 01. Stanowisko 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej [01] (Fot. Paweł Pochocki).

Stanowisko bojowe 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 w schronach o odporności na ostrzał w klasie B1 chronione było 7,5 tonową płytą stalową 7 P7 o grubości 10 cm. Wykonano również żelbetonowe przedpiersie, które zabezpieczało część płyty przed ostrzałem, wnikaniem pocisków pod fundament oraz zasypywaniem strzelnicy przez przemieszczoną ziemię podczas ostrzału pociskami większych kalibrów.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Stanowisko bojowe 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08
Warszawa, 31.03.2022 r.

Panzerwerk Pz.W. 625 – garaż dla 3,7 armaty przeciwpancernej (3,7 cm Tak)

Fot. 01. Panzerwerk Pz.W. 625. Wjazd do garażu dla 3,7 cm armaty przeciwpancernej (3,7 cm Tankabwehr Kanone) (Fot. Arkadiusz Mitura).

Dwukondygnacyjny Panzerwerk Pz.W. 625 należy do lepiej zachowanych obiektów Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty. Jak większość obiektów MRU został pozbawiony pancerzy, kopuły 2 P7 i 20 P7. Obiekt został wyselekcjonowany do przeprowadzenia inwentaryzacji ze względu na wyjątkowo dobrze zachowany garaż dla polowej, 3,7 cm armaty przeciwpancernej (niem. 3,7 cm Tankabwehr Kanone – 3,7 cm Tak). Wykonano pomiary pomieszczenia oraz jego dokumentację fotograficzną. Szczególnie istotne były informacje dotyczące wzajemnego położenia i wielkości dwóch stalowych belek o przekroju „C”.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Panzerwerk Pz.W. 625 – garaż dla 3,7 armaty przeciwpancernej (3,7 cm Tak)

Warszawa, 26.03.2022 r.

MG- Doppel- Schartenstand mit Beobachtungsraum – schron dla dwóch ciężkich karabinów maszynowych ze stanowiskiem obserwacyjnym

Doppel- MG- Schartenstand mit Beobachtungsraum – schron dla dwóch ciężkich karabinów maszynowych ze stanowiskiem obserwacyjnym.

Odcinki Pozycji Pomorskiej, wznoszone w 1934 roku, posiadały w głównej mierze stanowiska ogniowe wypełniające zadania obronne w jednym sektorze ostrzału. 7,92 mm ciężki karabin maszynowy MG 08 na podstawie fortecznej, chroniony stalową płytą, mógł prowadzić ogień w sektorze 65 stopni. Skuteczny zasięg ognia wynosił 1200 metrów a możliwość jego oddziaływania określano na 2400 m. W nielicznych tylko przypadkach podjęto decyzję o zastosowaniu schronu bojowego, prowadzącego obronę w dwóch sektorach. Do takich obiektów należy schron dla dwóch ciężkich karabinów maszynowych (niem. MG- Doppel- Schartenstand mit Beobachtungsraum) ze stanowiskiem obserwatora. Został wzniesiony przy torach kolejowych w pobliżu miejscowości Jeziernik. Otrzymał sygnaturę taktyczną D 48.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: MG- Doppel- Schartenstand mit Beobachtungsraum – schron dla dwóch ciężkich karabinów maszynowych ze stanowiskiem obserwacyjnym

Warszawa, 23.03.2022 r.

Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej, Część II

Wentylator 1ML 01 o wydatku 0,6 m3/min firmy Antona Pillera z Harzu. Zalecany od 1937 roku do napowietrzania pomieszczenia bojowego ciężkiego karabinu maszynowego lub izby gotowości bojowej, przeznaczonej dla 11 osób (Fot. Paweł Pochocki).

Powietrze do wentylatora było dostarczane poprzez układ rur, osadzonych w ścianach schronu. Zewnętrzne wloty przewodów chroniono przy pomocy czerpni. Czerpnie powietrza standardowo osadzano na tylnej ścianie schronu, jako w najmniejszym stopniu narażonej na bezpośredni ostrzał.

Wyloty rur dostarczających powietrze w pomieszczeniach schronów zabezpieczono zaworami odcinającymi. Ich konstrukcja ulegała częstym modyfikacjom. Pierwsze zawory wentylacyjne, odcinające przepływ powietrza przy pomocy zasuwy [01], zostały zastąpione przez zawory obrotowe [02] typu 2ML01 w nowo wznoszonych obiektach. W 1938 roku wprowadzono wstępne filtry przeciwkurzowe [03], których konstrukcję zaprojektowano również z funkcją odcinania przepływu powietrza.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej, Część II

Warszawa, 09.03.2022 r.

Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej

Fot. 01. Tabliczka znamionowa wentylatora o wydajności 1,2 m3/min firmy Anton Piller Maschinenfabrik z Osterrode w Harzu.

Nowe zasady wentylacji pomieszczeń niemieckich obiektów fortyfikacyjnych zostały opracowane w 1937 roku. Obiekty o klasie odporności [01] na ostrzał B, B1 i C mają otrzymać układ wentylacji opierający się na wymuszonym mechanicznie obiegu powietrza. Ma zastąpić dotychczasowo stosowaną w większości obiektów wentylację grawitacyjną, sprawdzającą się w okresie pokoju, ale zbyt mało efektywną w momencie prowadzenia intensywnego ognia ze stanowisk bojowych. Obieg powietrza miały zapewnić filtro-wentylatory, nazywane również wentylatorami z zestawem filtrów [02]. Przewidziano ich montaż głównie w pomieszczeniach bojowych [03], obserwacyjnych i gotowości bojowej. Pomieszczenia te uznano za bezpośrednio napowietrzane. Wytworzone nadciśnienie przez wentylator w izbie bezpośrednio napowietrzanej miało zapewnić ukierunkowany przepływ powietrza do kolejnych pomieszczeń, zgodnie z zasadą malejącego nadciśnienia.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej

Warszawa, 10.02.2022 r.

Kompanijne i batalionowe schrony dowodzenia – wentylacja

Rys. 04. Układ wentylacji kompanijnego schronu dowodzenia, położonego przy drodze Sępolno Wielkie – Biały Bór. Wlot powietrza niewykonanego otworu w izbie dowodzenia (4) oraz przewidywany kierunek przepływu zaznaczono niebieską strzałką, 1. Izba bojowa, 2. korytarz, 3. Izba łączności, 4. Izba dowodzenia, 5. Izba gotowości bojowej, 6. Izba ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola. 7. Śluza przeciwgazowa, 8. Izba dowódcy i adiutanta 9. Izba dla oficera artylerii i oficera piechoty. A. czerpnia powietrza, B. zawór odcinający, C. jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy 4ML.01, D. wylot przewodu odprowadzającego powietrze ze schronu, E. Komin.

Do napowtarzania gazoszczelnych pomieszczeń obiektu zastosowano dwa filtrowentylatory HES. Urządzenia zostały umieszczone po jednym w izbie bojowej (Rys. 04. 1) i izbie gotowości bojowej (Rys. 04. 5). Zadaniem filtrowentylatorów było zassanie powietrza przez czerpnie osadzone tylnej ścianie schronu, a następnie wtłoczenie go z lekkim nadciśnieniem do pomieszczenia bezpośrednio napowietrzanego. Pomieszczenia schronu wyposażono w gazoszczelne drzwi stalowe.

Odtworzenie części układu wentylacji w kompanijnym schronie dowodzenia, położonym przy drodze Sępolno Wielkie – Biały Bór, utrudnia niepowtarzalność jego konstrukcji. Dlatego też obieg powietrza pomiędzy izbą łączności (Rys. 04. 3), pomieszczeniem dowodzenia (Rys. 04. 4) a izbą gotowości bojowej (Rys. 04. 5) należy traktować jako domniemane rozwiązanie [01]. Opisany obiegu powietrza między wskazanymi trzema izbami byłby możliwy tylko w przypadku osadzenia rury w cienkiej ściance działowej pomiędzy izbą dowodzenia a gotowości bojowej. Taka rura nie została odnaleziona.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Kompanijne i batalionowe schrony dowodzenia – wentylacja

Warszawa, 05.02.2022 r.

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część IV – przebieg w terenie na przykładzie wycinka III odcinka dywizyjnego

Mapa 01. Usytuowanie w terenie poszczególnych obiektów linii głównej. Legenda: Cyfra rzymska – oznaczenie odcinka dywizyjnego; Litera duża – oznaczenie kolejności łącznicy linii głównej; Litera duża i cyfra – oznaczenie łącznicy bojowej (łączącej linie główną z główną linią obrony; Litera duża i litera mała – oznaczenie linii prowadzącej na zapole; Czerwona przerywana linia – przypuszczalny przebieg kabla telefonicznego w terenie. Opracowanie graficzne mapy: Mariusz Kisiel.

Przeprowadzone badania terenowe pozwoliły na zlokalizowanie ponad 60 łącznic w obrębie II,III i IV odcinka dywizyjnego. Jednym z ciekawszych fragmentów jest odcinek wybudowany na wschód od miejscowości Likusy, należący do III odcinka dywizyjnego. Wszystkie odnalezione do tej pory na tym odcinku łącznice mają postać wystających ponad powierzchnię ziemi betonowych bloków (opis konstrukcji przedstawiony został w części I podsumowania; fot. 01).

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część IV – przebieg w terenie na przykładzie wycinka III odcinka dywizyjnego

Warszawa, 01.02.2022 r.

Kompanijne i batalionowe schrony dowodzenia – konstrukcje

Fot. 01. Widok kompanijnego schronu dowodzenia od strony zapola (Odcinek Sępolno Wielkie, Pozycja Pomorska).

Od 1937 roku wznoszone są na pozycjach obronnych kompanijne i batalionowe schrony dowodzenia, zaprojektowane zgodnie z nowo opracowanymi przepisami dotyczącymi zadań obronnych i stosowanych rozwiązań konstrukcyjnych. Schrony dowodzenia, dotychczasowo wznoszone jako obiekty bierne, mają prowadzić również działania obronne. Otrzymują wymagane wytycznymi stanowisko bojowe ciężkiego karabinu maszynowego na podstawie fortecznej w wydzielonej izbie bojowej. W zależności od typu schronu prowadziło obronę ogniem bocznym lub czołowym.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Kompanijne i batalionowe schrony dowodzenia – konstrukcje.

Warszawa, 28.01.2022 r.

Schron B1-7 na 2 ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną – układ wentylacji

Fot. 07. Strzelnica obrony wejścia i zapola w schronie B1-7 nr WH 138 na dwa ckmy z małą kopuła obserwacyjną. Po lewej stronie strzelnicy widoczny jest pancerz chroniący wylot przewodu odprowadzającego powietrze na zewnątrz schronu (Rejon umocniony Giżycko, część zachodnia, okolice miejscowości Martiany).

Gazoszczelność schronu warunkowana była hermetycznością konstrukcji. Pomieszczenia otrzymały gazoszczelne drzwi a strzelnice wyposażono w zamknięcia z filcowymi uszczelkami. Urządzenia filtrowentylacyjne, zamontowane w wyznaczonych pomieszczeniach, tłoczyły wymagane ilości powietrza, tworząc w pomieszczeniach nadciśnienie. Nadciśnienie panujące w obiekcie zapobiegało przenikaniu do jego wnętrza gazów podczas ataku chemicznego. Nadciśnienie mierzone było za pomocą manometrów w kształcie litery „U”. Jego wartość określano za pomocą wysokości słupka wody, gdyż toksyczna rtęć nie została dopuszczona do stosowania.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Schron B1-7 na 2 ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną – układ wentylacji

Warszawa, 25.01.2022 r.

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część III – schrony bojowe

Fot. 01. Elewacja ściany tylnej stanowiska zaporowego nr. 5. Stare Jabłonki (fot. Arkadiusz Mitura).

Zewnętrzne przyłącze telefoniczne sieci polowej w schronach bojowych Pozycji Olsztyneckiej zostało umieszczone bezpośrednio pod okapem na tylnej elewacji schronu, pomiędzy drzwiami wejściowymi a strzelnicą obrony wejścia (zdjęcie 1 i 2). Zabezpieczone było metalowymi drzwiczkami z prostym zamkiem (zdjęcie 3). Ziemny kabel telefoniczny doprowadzono do wnętrza, tak samo jak w przypadku schronów biernych, stalową rurą o średnicy 3”. Obok znajdowała się 2” rura dla przewodu do zewnętrznego przyłącza sieci polowej.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część III – schrony bojowe

Warszawa, 20.01.2022 r.

Schron bojowy B1-7 na 2 ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną (MG- Doppel- Schartenstand mit Kleinstglocke)

Fot. 01. Widok od strony przedpola wysadzonego schronu B1-7 na dwa ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną (Rejon umocniony Giżycko”, obiekt WH 170).

W ramach programu rozwoju nowych, standardowych konstrukcji o odporności B1 opracowano na początku 1937 roku projekt schronu na broń maszynową, którego główne zadania dotyczyły obrony w dwóch sektorach oraz nadzór pola walki ze stanowiska w małej kopule obserwacyjnej. Rysunek konstrukcyjny obiektu dla dwóch karabinów maszynowych z kopułą obserwacyjną (niem. B1-7 MG- Doppel- Schartenstand mit Kleinstglocke) otrzymał sygnaturę (cechę) 177 B9 [01].

Dwa 7,92 mm ciężkie karabiny maszynowe MG 08 na podstawach fortecznych umieszczono po jednym w oddzielnych izbach bojowych. Główne osie sektorów ostrzału, w których prowadzono obronę, przecinały się pod kątem prostym. Stanowisko bojowe ckm chronione było stalową płytą typu 7 P7. Sektor ostrzału, wyznaczony w poziomej płaszczyźnie, wynosił dla każdego stanowiska ckm po 65⁰. Rysunek 01, wykonany na podstawie archiwalnej dokumentacji BAMA RH 11 III/102, prezentuje konfigurację pomieszczeń dla konstrukcji podstawowej schronu B1-7. Obiekty te były wznoszone również o rozkładzie pomieszczeń w lustrzanym odbiciu.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Schron bojowy B1-7 na 2 ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną (Doppel- MG- Schartenstand mit Kleinstglocke)

Warszawa, 15.01.2022 r.

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część II – schrony bierne

Fot. 01. Elewacja schronu biernego. Po prawej stronie wejścia do schronu nisza na przyłącze polowej sieci telefonicznej (Fot. Arkadiusz Mitura).

Wszystkie schrony bierne Pozycji Olsztyneckiej zostały wyposażone w wydzielone miejsca podłączenia do polowej sieci telefonicznej.

Ziemny kabel telefoniczny doprowadzony był do wnętrza schronu stalową rurą o średnicy wewnętrznej 3”. Jej wylot znajdował się w małej wnęce tuż na podłogą, pomiędzy wejściem głównym a ściana działową obiektu. Miejsce to w schronie opisywane było napisem „Kabelrhor” (Fot. 02). Druga mniejsza stalowa rura o średnicy 2”, instalowana tuż obok, służyła do wyprowadzenia linii telefonicznej na zewnątrz obiektu, gdzie znajdowała się nisza dla telefonicznego przyłącza polowego.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część II – schrony bierne

Warszawa, 10.01.2022 r.

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część I

Fot. 02. Łącznica zewnętrzna w formie betonowego bloku wystającego ponad grunt ziemi (Fot. Arkadiusz Mitura).

Budowę Pozycji Olsztyneckiej (niem. Hohensteiner Stellung) datuje się na lata 1938 – 39. W 1938 roku powstało 118 schronów biernych z 120 planowanych. W tymże roku powstało też 11 schronów bojowych, które rozbudowano o stanowisko ogniowe dla armaty przeciwpancernej w 1939 roku.
Do chwili obecnej, w żadnym opracowaniu dotyczącym Pozycji Olsztyneckiej nie wspomniano o systemie łączności telefonicznej, który był integralnym składnikiem umocnień. Tematem zainteresowałem się po otrzymaniu lokalizacji kilku łącznic, które zdawały się tworzyć linię. Wyniki tych prac prezentuję poniżej.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część I

Warszawa, 05.01.2022 r.

Schrony strefy ochrony stanowisk dowodzenia

Fot. 01. Ruina schronu nr II (numeracja odautorska) obrony kompleksu „Anlage Mitte” w pobliżu miejscowości Glinnik. Schron znajduje się na skraju lasu przy drodze z lotniska (Fot. Tomasz Zamysłowski).

W związku z planowaną przez III Rzeszę inwazją na ZSRR na terenie obecnej Polski powstało kilka wysuniętych kompleksów dowodzenia, kwater głównych. Te monumentalne betonowe budowle są ogólnie znane i chętnie odwiedzane. W ich cieniu pozostają schrony związane z bezpośrednią ochroną.
W strefie ochrony kwatery głównej Hitlera „Wilczy Szaniec” ( niem. Führerhauptquartier „Wolfsschanze”) jak i przeznaczonego dla pociągu sztabowego schronu Stanowiska dowodzenia „Obszar wschód” w (niem. Gefechtsstand „Anlage Mitte”) [01] wybudowano szereg stanowisk wartowniczych lub jak wypadku „Wolfsschanze” dodatkowo wieżowych stanowisk broni maszynowej typu 402 P9. Stanowiska te miały zapewnić obronę kompleksów wypadku bezpośredniego ataku dywersantów, oddziałów specjalnych, czy też skoczków spadochronowych. Z racji, że tego typu oddziały nie posiadały ciężkiego uzbrojenia, obiekty te wypełni zabezpieczały wyznaczony teren.

Serdecznie zapraszam,

Więcej informacji w opracowaniu: Schrony strefy ochrony stanowisk dowodzenia.

Warszawa, 01.01.2022 r.

Wszystkie wcześniejsze zwiastuny wpisów i opracowań zostały zarchiwizowane odpowiednio w zakładkach :

– Archiwum 2021
– Archiwum 2020
– Archiwum 2019
– Archiwum 2018
– Archiwum 2017
– Archiwum 2016.

Wszystkie wcześniejsze zwiastuny wpisów i opracowań zostały zarchiwizowane odpowiednio w zakładkach : – Archiwum 2021 – Archiwum 2020 – Archiwum 2019 – Archiwum 2018 – Archiwum 2017 – Archiwum 2016.

Wszystkie wcześniejsze zwiastuny wpisów i opracowań zostały zarchiwizowane odpowiednio w zakładkach :

– Archiwum 2021
– Archiwum 2020
– Archiwum 2019
– Archiwum 2018
– Archiwum 2017
– Archiwum 2016.