Stanowisko ogniowe przyczółku mostowego w rejonie Bytom Odrzański – Nowa Sól (Pozycja Odry)
Opracował: Tomasz Zamysłowski
W latach 1928-1936 wybudowano rubież obroną wzdłuż lewego brzegu Odry, mającą zadanie ochrony Dolnego Śląska przed atakiem Wojska Polskiego. Fortyfikacje te zwane pozycją Odry (Odetstellung) stanowiły południowe skrzydło, o które opierały się Front Forteczny Łuku Odry-Warty (niem. Festungsfront im Oder-Warthe Bogen) zamykający najkrótszą drogę do Berlina. Front Forteczny Łuku Odry-Warty zabezpieczały przed atakiem i obejściem ze skrzydeł dwie pozycje, od północy Pozycja Pomorska (niem. Pommernstellung) oraz od południa wspomniana Pozycja Odry (niem. Oderstellung).
Fortyfikacje Pozycji Odry oparte o naturalną przeszkodę jaką stanowiła Odra, tworzyły pozycję obroną trudną do przełamania, jedynymi słabymi punktami były przeprawy mostowe. Z obawy przed niespodziewanym szybki atakiem i zajęciem strategicznych mostów przed obsadzeniem pozycji przez zmobilizowane oddziały postanowiono rozszerzyć obronę o prawy brzeg Odry, szczególnie w nadodrzańskich miejscowościach nie posiadających na swoim terenie stałych garnizonów.
Do takich miejscowości z przeprawami mostowymi, położonych niepodana granicy, zaliczały się Nowa Sól (niem. Neusalz ) oraz Bytom Odrzański (niem. Beuthen an der Oder). Na odcinku Odry pomiędzy tymi dwoma miastami znajdował się dodatkowo przeprawa promowa w miejscowości Siedlisko (niem. Carolath). W odległości 3-7 km od tego odcinka Odry zlokalizowany był Kanał Kopalnica/ Rów Krzycki (niem. Grosse Landgraben) będący doskonałą przeszkodą przeciwpancerną oraz przeciwpiechotną o głębokości 2 m i szerokości 5 m.
W oparciu o lewy brzeg kanału postanowiono wybudować umocnienia, które miały czasowo powstrzymać lub spowolnić postępy wojsk dający czas na mobilizacje garnizonów oraz obsadzenie głównej linii obrony. Zważywszy, że obrona przedmościa miała mieć charakter krótkotrwały nie przewidziano budowy fortyfikacji stałych, jedynie fortyfikacje polowe. Wyjątkiem stanowiły rejony mostów na kanale, które to postanowiono wzmocnić budując w tych newralgicznych punktach stałe stanowiska bojowe dla ckm. Koncepcje tę zrealizowano poprzez budowę niewielkich schronów bojowych zlokalizowanych przy drogach prowadzących z mostów na kanale w kierunku przepraw na Odrze [01].
Stanowisko ogniowe
Jednym z takich obiektów jest stanowisko do ognia czołowego, wybudowane za ostatnimi zabudowaniami wsi Różanówka (niem. Rosenthal) [02]. Zostało zlokalizowane na rozwidleniu dwóch dróg leśnych prowadzących w kierunku mostów na kanale, znajdujących się od tego miejsca w oddaleniu o 1-1,5 km. Dzięki starannemu maskowaniu polegającemu na nadaniu wyglądu ceglanemu budynku – stodoły, starano się zapobiec przedwczesnemu wykryciu stanowiska w czasie pokoju jaki i uzyskać element zaskoczenia przeciwnika w czasie wojny otwierając nagle ogień.
Dwukondygnacyjny obiekt, o konstrukcji betonowo-ceglanej, mieścił strzelnicę karabinu maszynowego. Górna kondygnacja został wybudowana z ceglanych ścian o grubości 0,25 m jako pomieszczenie o wymiarach 8,5 x 4,5 m Budynek zwieńczono dwuspadowym dachem pokrytym dachówką [03]. W części północnej wykonano strzelnicę karabinu maszynowego, bez profilu przeciwrykoszetowego, zabezpieczoną płytą stalową typu 422P01 [04]. Zamaskowano ją drewnianymi okiennicami umocowanymi na metalowych zawiasach. Nad stanowiskiem, w ścianie szczytowej, umiejscowione są drewniane drzwi prowadzące na poddasze. Na elewacji zachodniej umieszczono dwuskrzydłowe drewniane drzwi osadzone na drewnianej ościeżnicy prowadzące do wnętrza budynku. Na wschodniej ścianie znajdują się dwa podłużne okna zabezpieczone od wnętrza kratą. Posadzkę wykonano jako wylewkę betonową o strukturze antypoślizgową [05].
W południowej części obiektu zlokalizowano klatkę schodową zabezpieczoną metalową balustradą prowadzącą na dolną kondygnację. Wejście to zamykały stalowe, poziome drzwi, osadzone w ościeżnicy. Dolna kondygnacja o wymiarach 3,3 x 4 m mieści się jedynie pod południową częścią budynku. Wykonana została z betonu o grubości 0,50 m dla ścian i 0,40 m dla stropu. Składa się z jednego dużego pomieszczenia oraz drugiego niewielkiemu wygospodarowanym pod schodami. Pomieszczenie to zamykane było drzwiami zamontowanymi na stalowej futrynie. Prawdopodobnie większe pomieszczenie pełniło funkcje ukrycia dla załogi obiektu w razie ostrzału artylerii (odpowiada odporności D), a mniejsze pomieszczenie pełniło funkcje podręcznego składu amunicji.
Obiekt został wyposażony w wentylację grawitacyjną. W ścianie północnej i południowej, na wysokości posadzki, wykonano z cztery niewielkie otwory doprowadzające powietrze do górnej kondygnacji – izby bojowej. Otwory te zabezpieczono od zewnątrz stalową kratą. W celu umożliwienia wymiany powietrza między kondygnacjami wykonano dwa, pionowe szyby. Pierwszy z nich obejmował dolną i górną kondygnację. Drugi został poprowadzony z poziomu dolnej kondygnacji do poziomu poddasza. Na każdym z wymienionych poziomów wykonano po jednym kanale do każdego z obu szybów. Wloty kanałów zabezpieczono przy pomocy stalowej płyty z nawierconymi otworami.
Dopływ powietrza do izby bojowej podczas prowadzenia ognia umożliwiały cztery otwory przy posadzce. Natomiast wylot skażonego gazami prochowymi powietrza odbywał się prawdopodobnie otwór w drewnianym stropie zlokalizowany nad strzelnicą, a prowadzący na poddasze [06] Zużyte powietrze z poddasza odprowadzane było na zewnątrz poprzez umieszczony w kaletnicy dachu stalowy szyb imitujący na zewnątrz komin.
W obiekcie brak jest pozostałości instalacji elektrycznej, telefonicznej oraz mocowania pryczy. Nie wykonano nisz na lampy. Nie stwierdzono również pozostałości po mocowaniu blaszanego stołu wraz z saniami do mocowania lawety ciężkiego karabinu maszynowego, jak i drugiego standardowego sposobu mocowania karabinu maszynowego czyli wysięgnika (niem. Behelfsmäßiges Lager für Laffettenaufsatzstück). Prawdopodobnie ciężki karabin maszynowy spoczywał na prowizorycznym drewnianym stole. Obiekt zachował się do naszych czasów niemal w całości [07]. Budynek został zamknięty i znajduje się pod opieką nadleśnictwa Nowa Sól. Niestety postępująca destrukcja poszycia dachu prowadzi do coraz większej degradacji budynku.
Szczególne podziękowania dla pana Krzysztofa Dąbrowskiego (zastępcy Nadleśniczego) i Michała Mazurkiewicza (leśniczy leśnictwa Siedlisko) z Nadleśnictwo Nowa Sól, Lasy Państwowe oraz dla Łukasza Żiarko za okazaną pomoc w umożliwieniu zwiedzenia stodoły i sporządzeniu dokumentacji fotograficznej.
[01] – Obecnie zachowały się destrukty takich budowali w postaci dwóch fundamentów wraz z częścią podziemną o identycznej budowie jak przedstawiony obiekt.
[02] – Położenie obiektu : N 51.7707799126054, E 15.875773696299369
[03] – Data produkcji na sygnowanej dachówce jak również na płycie 422P01 sugeruje powstanie budynku najwcześniej 1937 roku.
[04] – Więcej w opracowaniu: Stahl- Schartenplatte 422P01 – Stalowa płyta ze strzelnicą.
[05] – Posadzka o identycznej strukturze znajduje w części nie bojowej schronu granicznego w Staniszczach Wielkich również maskowanego jako budynek cywilny ( Niemieckie schrony graniczne na Opolszczyźnie).
[06] – Brak zachowanego stropu utrudnia otworzenie rzeczywistego obiegu.
[07] – płyta 422P01 została zdemontowana i zdeponowana w Lubuskim Muzeum Wojskowym w Drzonowie w ramach działań Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji O/Zielona Góra.
Źródła :
– Andrzejewski T., Motyl K., Charakterystyka obiektów „Oderstellung” w rejonie Bytomia Odrzańskiego, [w:] Budownictwo obronne Środkowego Nadodrza. Powiat nowosolski, [red.] Andrzejewski T., Nowa Sól 2003.
– Andrzejewski T., Motyl K., Pozycja Środkowej Odry 1928 – 1945. Rejon Nowa Sól, Nowa Sól 2001.
– Motyl K., Fortyfikacje przyczółka mostowego „Oderstellung” w rejonie Nowa Sól – Bytom Odrzański, [w:] Budownictwo obronne Środkowego Nadodrza. Powiat nowosolski, [red.] Andrzejewski T., Nowa Sól 2003.
