Niemiecka, forteczna łączność telefoniczna. Część 2

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Mariusz Kisiel

 

Fot. 23. Forteczny, podziemny kabel telefoniczny Kralupa. Fot. Mariusz Kisiel.

1.1 Podziemne forteczne kable telefoniczne

Podziemne kable telefoniczne, używane w fortecznych sieciach telefonicznych, posiadały pewne elementy budowy, które odróżniały je od bliźniaczo podobnych kabli stosowanych w sieciach cywilnych. Zasadnicze różnice dotyczyły problemu ochrony ośrodka kabla przed uszkodzeniami mechanicznymi i zagrożeniami wynikającymi z funkcjonowania na polu walki. Szczególnie niebezpieczne dla wszelkiej infrastruktury technicznej były bombardowania i ostrzały artyleryjskie. Te szczególne czynniki wymusiły na konstruktorach opracowanie lepszej ochrony tych kabli, a na projektantach odpowiedniego sposobu ich układania w ziemi.

Konstruktorzy, w celu zwiększenia odporności kabli na uszkodzenia mechaniczne, radykalnie zmienili ich ochronę zewnętrzną, czyli pancerz kabla. W konstrukcjach cywilnych standardowym rozwiązaniem był podwójny oplot ze smołowanych taśm stalowych. W przypadku kabli fortecznych ich ośrodek chroniono koncentrycznym oplotem z ocynkowanego drutu stalowego o średnicy 2 mm o większej odporności na uszkodzenia mechaniczne niż taśma stalowa.

 

 

Rys. 2. System kodowy stosowany dla wyróżnienia poszczególnych żył w parach lub czwórkach fortecznych kabli telefonicznych. Rys. Mariusz Kisiel.
Fot. 24. Przekrój dwu parowego podziemnego fortecznego kabla telefonicznego. Fot. Mariusz Kisiel
Fot. 25. Przekrój pięcio parowego podziemnego fortecznego kabla telefonicznego. Fot. Mariusz Kisiel.

 

 

W celu podniesienia ochrony antykorozyjnej i przeciwwilgociowej na stalowy oplot nawijano dodatkowo grubą warstwę włókniny nasączonej substancją smolistą popularnie nazywaną jutą asfaltową.

Zgodnie z opracowaną instrukcją montażu fortecznych kabli telefonicznych zalecano w miejscach narażonych, położonych na bezpośrednim zapolu fortyfikacji, układanie kabli na głębokości nie mniejszej niż 2,0 metra. Po wyjściu ze strefy niebezpiecznej ułożenie kabli wypłycano do 1,0 metra.

Ze względu na większą ilość przewodów w kablach telefonicznych występowała konieczność rozróżniania poszczególnych żył kablowych tworzących pary lub czwórki przewodów. W tym celu stosowano uniwersalny i jednolity system kodowy, który ułatwiał ich rozpoznanie i pracę służbom technicznym podczas łączenia kabli i rozszywania ich na głowicach kablowych. Na izolacji papierowej, każdej z par lub czwórek, nadrukowywano kod paskowy, na którym różne odległości pomiędzy poszczególnymi paskami pozwalały na łatwe odróżnienie właściwych przewodów w każdym z kabli.


Podziemne telefoniczne kable forteczne z okresu 1930 – 1943 roku

Żyły w tego typu kablach wykonywano z miedzi miękkiej, jako jednodrutowe o średnicy 0,8 mm. W celu lepszego zabezpieczenia przed wilgocią powlekano je specjalną emalią izolacyjną, stosowano również do zabezpieczania uzwojeń silników elektrycznych i transformatorów. W przypadku rozerwania powłoki ochronnej takiego kabla, przedostająca się do jego wnętrza wilgoć lub woda nie powodowała zakłóceń w połączeniach telefonicznych.

 

Fot. 26. Forteczny podziemny kabel telefoniczny o pojemności dwóch par. Fot. Mariusz Kisiel.

 

 

Fot. 27. Forteczny podziemny kabel telefoniczny o pojemności dziesięciu par. Fot. Mariusz Kisiel.

 

Fot. 28. Forteczny podziemny kabel telefoniczny o pojemności czterech par. Fot. Mariusz Kisiel.

Żyły kablowe owijano podwójną taśmą papierową nasączoną parafiną, co dodatkowo zabezpieczało je przed wilgocią.

Poszczególne żyły skręcano w pary lub czwórki, stąd bierze się podział na kable parowe i czwórkowe. Kable czwórkowe stosowano na długich trasach, natomiast parowych używano na krótszych dystansach.

Pęczki żył owijano podwójną taśmą papierową również nasączoną parafiną. Całość ośrodka umieszczano w powłoce ołowianej, której zadaniem była ochrona przeciwwilgociowa. Ołowianą powierzchnię zabezpieczono podwójną taśmą papierową mocno nasączoną substancją smolistą, a następnie koncentrycznie owijano drutami stalowymi o średnicy 2 mm, tworząc zewnętrzny pancerz kabla fortecznego.   Zastosowanie drutów stalowych znacznie zwiększało i odporność na uszkodzenia mechaniczne. W celu zabezpieczenia antykorozyjnego pancerza, podwójnie owijano go włókniną nasączoną substancją smolistą. Potocznie nazywaną jutą asfaltową.

Rys. 3. Profil podziemnego kabla fortecznej sieci telefonicznej o pojemności dwóch par. Rys. Mariusz Kisiel.

 

 

Podziemne telefoniczne kable forteczne z okresu 1943 -1945 roku

Coraz większe problemy gospodarcze, jakie dotykały Niemcy w 1943 roku oraz dotkliwy brak surowców materiałowych, wymusiły oszczędności i poszukiwanie nowych rozwiązań produkcyjnych.  Kryzys w gospodarce materiałowej dotkną również branżę kablową. Miedź stała się surowcem strategicznym i deficytowym. Należało ją jak najszybciej zastąpić równoważnym i bardziej dostępnym materiałem. Postanowiono do tego celu użyć aluminium, bardziej dostępnego i dużo tańszego metalu, ale o gorszych parametrach elektrycznych i dużej podatności do utleniania. Dla utrzymania zbliżonych parametrów transmisyjnych, w porównaniu do kabli miedzianych, zachodziła konieczność zwiększenia średnicy żył do 1 mm. Pozostałe cechy konstrukcyjne kabli pozostały praktycznie niezmienne.

Budowa kolejnych linii obronnych dla wycofujących się wojsk wymagała przygotowania nowych wielokilometrowych sieci telefonicznych. Coraz większe braki materiałowe spowodowały konieczność zastąpienia podstawowych materiałów produkcyjnych nowymi komponentami. Dzięki postępowi technicznemu udało się wyeliminować trudno dostępny ołów za pomocą polichlorku winylu, nowo opracowanego tworzywa. Większy problem był z materiałami przewodzącymi, zarówno miedź jak i aluminium zarezerwowano wyłącznie do produkcji strategicznej. Konstruktorów kablowych  postawiono przed koniecznością stworzenia nowej konstrukcji kabla z zastosowaniem materiałów zastępczych. Stanęli na wysokości zadania i stworzyli ersatz ( zamiennik )  dwu parowego kabla fortecznego. Składał się z czterech żył stalowych, jedno drutowych o średnicy 1,4 mm w izolacji papierowo powietrznej. Pęczek czterech żył owinięto taśmą papierową a następnie folią aluminiową i bandażem bawełnianym. Ośrodek kabla chroniła osłona z polwinitu wzmocniona zatopionym w nim bawełnianym bandażem. Całość w celu dodatkowej ochrony przeciwwilgociowej pokryto jutą asfaltową. Wytrzymałość tej konstrukcji na uszkodzenia mechaniczne była znacznie mniejsza niż kabli produkowanych przed rozpoczęciem wojny. Brak pancerza z drutów stalowych znacznie obniżył jego  odporność na uszkodzenia mechaniczne.

 

 

 

Fot. 29. Forteczny podziemny kabel telefoniczny o pojemności dwóch par i żyłach wykonanych ze stali. Zamiast płaszcza ołowianego użyto polwinitu wzmocnionego taśmą bawełnianą. Jest to produkcja oszczędnościowa z roku 1944. Fot. Mariusz Kisiel.

 

 

Rys. 4. Profil podziemnego kabla fortecznej sieci telefonicznej o pojemności dziesięciu par i żyłach wykonanych z drutu aluminiowego. Rys. Mariusz Kisiel.

 

Wewnętrzne telefoniczne kable forteczne

To rodzaj kabli przeznaczony dla budowy wewnętrznej fortecznej sieci telefonicznej w obiektach fortyfikacji stałej. Ostrzał artyleryjski, jaki występował podczas działań wojennych, narażał zarówno obiekty fortyfikacji stałej jak i ich wewnętrzne wyposażenie na uszkodzenia. Jednym z bardziej wrażliwych elementów wyposażenia wewnętrznego była sieć telefoniczna. W celu lepszej ochrony wewnętrznych kabli telefonicznych została wzmocniona ich ochrona zewnętrzna. Do budowy sieci wewnętrznych używano wyłącznie kabli parowych, gdyż połączenia realizowane były na bardzo krótkich odcinkach.  Zewnętrzną ochronę przeciwwilgociową na pancerzu ołowianym stanowiła podwójnie nawijana warstwa włókniny nasączonej substancją smolistą.  Oprócz tego stanowiła elastyczny amortyzator pomiędzy pancerzem ołowianym a zewnętrznym pancerzem ochronnym wykonanym z podwójnie nawijanych i przesuniętych względem siebie taśm stalowych. Tak wykonane zabezpieczenie dostatecznie chroniło kabel przed uszkodzeniami mechanicznym, a jednocześnie ułatwiało jego układanie na ścianach.

Kable tego typu stosowano powszechnie w większych schronach Pozycji Pomorskiej, FF OWB i Trójkąta Lidzbarskiego czyli wszędzie tam gdzie występowała potrzeba wykonania okablowania wewnętrznego fortecznej sieci telefonicznej. Pozostałości tych instalacji można jeszcze do dzisiaj spotkać w dużych obiektach, w tak zwanych  panzerwerkach, Frontu Fortecznego Łuku Odry i Warty.

 

 

 

Fot. 30. Wewnętrzny forteczny kabel telefoniczny jedno parowy o średnicy żył 0,8 mm. Fot. Mariusz Kisiel.

 

 

Fot. 31. Wewnętrzny forteczny kabel telefoniczny dwudziesto parowy o średnicy żył 0,8 mm. Fot. Mariusz Kisiel.

 

Podziemne telefoniczne kable forteczne specjalne

Na niemieckich liniach obronnych z okresu drugiej Wojny Światowej można spotkać telefoniczne kable specjalnego przeznaczenia. Sytuacje te nie należą do częstych ponieważ niemiecka armia starała się jak najbardziej uprościć struktury telefonicznych sieci fortecznych. Na obszarach, na których łączność realizowano na znacznie większych odległościach, zachodziła konieczność budowy kabli dalekosiężnych. Jednym z takich znanych przypadków było połączenie węzła łączności zlokalizowanego w koszarach Wehrmachtu w Czerwieńsku (niem. Rothenburg an der Oder) z forteczną siecią telefoniczną Frontu Fortecznego Łuku Odry i Warty. Projekt zrealizowano w oparciu o kabel Kralupa, który był specyficzną odmianą kabla dalekosiężnego. Poprawa parametrów transmisyjnych (indukcyjności) odbywała się w sposób liniowy, oznaczało to w praktyce, że na każdą z żył kablowych nawijano koncentrycznie element ferromagnetyczny. Zastosowane rozwiązanie konstrukcyjne ze względu na skomplikowany proces wytwórczy wiązało się z dużymi kosztami produkcji. Dlatego też kabel Kralupa stosowano tylko w określonych przypadkach.  Szczególnie dotyczyło to szerokich rzek, obszarów podmokłych, dużych rozjazdów kolejowych, czyli wszędzie tam gdzie nie było możliwości instalacji w wyznaczonym miejscu cewek Pupina.

Fot. 32. Forteczny podziemny dalekosiężny kabel telefoniczny Kralupa o pojemności 10 par. Użyto go do połączenia fortecznej sieci telefonicznej FF OWB z węzłem łączności zlokalizowanym w koszarach Wehrmachtu w Czerwieńsku. W dolnej części zdjęcia widoczna żyła kablowa owinięta elementem ferromagnetycznym. Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 33. Przekrój fortecznego dalekosiężnego kabla ziemnego Kralupa o pojemności 10 par. Użyto go do połączenia fortecznej sieci telefonicznej FF OWB z węzłem łączności zlokalizowanym w koszarach Wehrmachtu w Czerwieńsku. Fot. Mariusz Kisiel

 

Cewka Pupina była rodzajem wzmacniaka sygnału telefonicznego poprawiającego indukcyjność linii telefonicznej w sposób punktowy. Budowa sieci dalekosiężnych z ich wykorzystaniem była znacznie tańsza od stosowania kabli Kralupa. Wymagała jednak specjalistycznych przyrządów pomiarowych i wysoko wykwalifikowanej obsługi. Kable Kralupa mogły być konserwowane przez żołnierzy wojsk łączności bez specjalistycznego szkolenia, skomplikowanych narzędzi i zaawansowanych przyrządów pomiarowych. Ich sposób obsługi nie odbiegał znacząca od tej przewidzianej dla fortecznych kabli telefonicznych.

Kolejnym miejscem na FF OWB, gdzie zastosowano kable dalekosiężne, był odcinek centralny. Użyto ich do realizacji połączeń telefonicznych  pomiędzy koszarami w Kęszycy Leśnej (niem. Regenwürmlager), wjazdem do systemu podziemnego „A64” i jednym z najdalej wysuniętych na południe panzerwerków systemu podziemnego Pz.W.766. Dodatkowo z wjazdu do systemu podziemnego wyprowadzono dwa kable dalekosiężne (linia dwukablowa) o pojemności 14 par każdy jako łącznik z telefoniczną siecią dalekosiężną Poczty Rzeszy (niem. Deutsche Reichpost). Połączenie takie pozwalało uzyskać łączność telefoniczną w ruchu automatycznym z dowolnym odbiorcą na terenie III Rzeszy lub poprzez łącza wydzielone bezpośrednio z nadrzędnym lub naczelnym dowództwem.

 

Fot. 34. Kabel dalekosiężny o pojemności 14 par (7x4x1,4) stanowiący łącznik systemu FF OWB z siecią dalekosiężną Poczty Rzeszy. Fot. Mariusz Kisiel.

Podczas przebudowy drogi krajowej nr 22 w okolicach Skwierzyny demontowano przeciwpancerną zaporę drogową zlokalizowaną na wysokości Pz.W. 875. Tuż pod nią  odnaleziono kabel dalekosiężny o pojemności 28 par.  Ułożono go na kierunku Skwierzyna (niem. Schwerin an der Warthe) – Kostrzyn nad Odrą (niem. Küstrin). Najprawdopodobniej realizował łączność telefoniczną pomiędzy koszarami w Piechoty Granicznej w Skwierzynie a garnizonem w Kostrzyniu nad Odrą.

 

Fot. 35. Forteczny podziemny dalekosiężny kabel telefoniczny o pojemności 7 par. Został odkryty podczas demontażu zapory drogowej obok Pz.W. 875 w okolicach Skwierzyny. Fot. Mariusz Kisiel.

 

Rys. 5. Profil podziemnego kabla dalekosiężnego o pojemności trzydziestu par (5x4x1,4 + 20x2x0,9). Rys. Mariusz Kisiel.

 

Przewody połączeniowe

Używano ich do połączeń pomiędzy zestykami głowic kablowych. Za ich pomocą zestawiano obwody rozmówne dla połączeń głosowych wszędzie tam, gdzie występowała konieczność wykonania połączenia przewodowego pomiędzy dwoma zakończeniami kablowymi.  Do ich produkcji wykorzystywano splot dwóch żył jednodrutowych, wykonanych z miedzi miękkiej o średnicy 0,8 mm. Izolację zewnętrzną stanowił nowy materiał o nazwie polwinit, którego rozwój produkcyjny przypadł na początek dwudziestego wieku. Ciekawostką jest fakt, że ich budowa i sposób produkcji nie zmienił się do czasów obecnych.

 

 

 

Fot. 36. Przewód połączeniowy, tak zwana krosówka służąca do zestawiania połączeń pomiędzy głowicami kablowymi. Fot. Mariusz Kisiel.

 

 


1.2 Kablowe słupki oznacznikowe (znaczniki kablowe)

Słupki kablowe oznacznikowe przeznaczone były do znakowania podziemnych telefonicznych linii kablowych. Stosowano je wszędzie tam, gdzie występowała konieczność zasygnalizowania przebiegu kabli telefonicznych, jak i ich ochrony w razie prowadzenia wszelkich prac ziemnych. Początek ich stosowania był nierozłącznie związany z budową pierwszych linii kablowych.

 

 

Fot. 37. Oznacznik kablowy Kolei Pruskiej służący do znakowania przebiegu telefonicznych kabli kolejowych. Stosowano go przede wszystkim w terenach zabudowanych jako informację o istnieniu i przebiegu kabli. Fot. Mariusz Kisiel.

 

Koleje pruskie już w drugiej połowie IXX wieku znakowały przebiegi kabli telefonicznych na swoim terenie, szczególnie na obszarach dworców kolejowych, składów i magazynów. Znaczniki informowały o obecności kabli, a w przypadku prowadzenia prac ziemnych zapewniały im bezpieczeństwo. Podobnie wyglądała sytuacja w przypadku Poczty Rzeszy, której potencjał linii kablowych był dużo większy. Z biegiem czasu ujednolicono oznaczniki kablowe zarówno w przypadku telefonicznych linii kablowych kolei i poczty.  Przyjęto jednolity system symboli umieszczanych na oznacznikach kablowych. Szeroko pojęty rozwój fortecznych sieci telefonicznych zmusił również Wehrmacht do wprowadzenia unikalnej i zarazem jednolitej symboliki oznaczania przebiegu kabli oraz sygnalizowania istotnych zdarzeń w jej strukturze.  W katalogu znalazło się dziewięć piktogramów za pomocą, których pokazano wszystkie istotne informacje. Co ciekawe w omawianym zestawie wojsko przewidziało również informację o złączach pupinizowanych i kondensatorowych, co dowodzi możliwości stosowania kabli dalekosiężnych. Pomimo opracowania unikalnego znakowania fortecznych sieci telefonicznych znane są przypadki stosowania oznaczników cywilnych lub dedykowanych dla poszczególnych linii obronnych. Takim przykładem jest oznacznik „KG” z Linii Odry lub „MF” z Pozycji Olsztyneckiej.

 

Rys. 6. Oznaczenia stosowane na oznacznikowych słupkach kablowych Wehrmachtu. Rys. Mariusz Kisiel.

 

 

Rys. 7. Oznaczenia stosowane na oznacznikowych słupkach kablowych w sieciach cywilnych i wojskowych. Rys. Mariusz Kisiel.
Fot. 38. Oznacznik kablowy z Pozycji Pomorskiej odcinka obrony Sępolno Wielkie (niem. Karzenburg). Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 39. Oznacznik kablowy z terenu koszar w Kęszycy Leśnej (niem. Regenwürmlager). Fot. Mariusz Kisiel.

Fot. 40. Oznacznik kablowy z Wilczego Szańca (niem. Wolfschanze). Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 41. Oznacznik kablowy z Wilczego Szańca (niem. Wolfschanze). Fot. Mariusz Kisiel.

 

Fot. 42. Oznacznik kablowy z koszar w Ciborzu (niem. Tiborlager). Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 43. Oznacznik kablowy z Linii Nysy (niem. Neissestellung). Fot. Mariusz Kisiel.

Fot. 44. Oznacznik kablowy z Wilczego Szańca (niem. Wolfschanze). Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 45. Oznacznik kablowy z terenu Linii Odry (niem. Oderstellung). Fot. Mariusz Kisiel.

Fot. 46. Oznacznik kablowy z Wilczego Szańca (niem. Wolfschanze). Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 47. Oznacznik kablowy z terenu Giżyckiej Pozycji Polowej (niem. Lötzener Feldstellung). Fot. Arkadiusz Mitura.

Fot. 48. Oznacznik kablowy z Wilczego Szańca (niem. Wolfschanze). Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 49. Oznacznik kablowy stosowany na sieciach kablowy niemieckich kolei Rzeszy (niem. Deutsche Reichsbahn). Fot. Mariusz Kisiel.


Pierwsza część opracowania : Niemiecka, forteczna łączność telefoniczna. Część 1.

Niemiecka, forteczna łączność telefoniczna. Część 1

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:
Mariusz Kisiel

1.1 Ogólna zasada działania telefonicznych sieci fortecznych

Zadanie, jakie postawiono przed projektantami fortecznych sieci telefonicznych, polegało na połączeniu za pomocą podziemnych kabli telefonicznych istotnych elementów fortyfikacji stałej jak i elementów infrastruktury towarzyszącej z lokalnymi i nadrzędnymi punktami dowodzenia. Kolejnym etapem było powiązanie wszystkich odcinków obronnych w jednolitą strukturę podziemnej fortecznej sieci łączności przewodowej w celu zapewnienia bezpiecznej i szybkiej wymiany informacji na polu walki.

Do elementów infrastruktury towarzyszącej można tu zaliczyć szeroki wachlarz stanowisk obserwatorów artylerii, polowych baterii artyleryjskich, stanowisk obsługujących urządzenia hydrotechniczne służące do kontroli obszarów zalewowych, mostów fortecznych itp.

Szybki i bezpieczny przekaz informacji o ewentualnych ruchach przeciwnika, koncentracji jego oddziałów i atakach na ufortyfikowane pozycje pozwalał elastycznie i sprawnie zarządzać polem walki. Dowódca danego odcinka obrony miał możliwość lepszej oceny sytuacji taktycznej poprzez kontakt z sąsiednimi odcinkami. W przypadku zagrożenia obrony miał narzędzie, za pomocą którego mógł szybko reagować na zaistniałe niebezpieczeństwo poprzez przegrupowanie oddziałów osłonowych, wezwanie wsparcia artyleryjskiego, lotnictwa lub oddziałów odwodowych. Przy bardzo rozległych telefonicznych sieciach fortecznych łączono również poszczególne szczeble dowodzenia od dowódców odcinków obrony po ośrodki dowodzenia na poziomie dywizji, pułku a nawet armii.

Na przestrzeni od końca dziewiętnastego wieku, do zakończenia II wojny światowej niemieckie telefoniczne sieci forteczne ulegały ciągłym zmianom rozwojowym. Polegały one głównie na modernizacji stosowanych materiałów i urządzeń oraz tworzeniu nowych założeń strukturalnych. Tworzono plany gęstej sieci telefonicznej komunikującej z możliwie największą ilością stanowisk związanych bezpośrednio i pośrednio z obroną chronionego obszaru, czy też z lokalnymi i nadrzędnymi stanowiskami dowodzenia. Analizując niemieckie działania na tym polu można z całą pewnością stwierdzić, że zamierzenia te zostały zrealizowane w niektórych przypadkach na bardzo wysokim poziomie. Pomimo wysokich kosztów wytworzenia przyjęto zasadę szerokiej telefonizacji pola walki co znacznie pozwoliło ograniczyć mniej bezpieczną komunikację radiową.

Budowa analizowanych na tym przykładzie fortecznych sieci telefonicznych była typowym rozwiązaniem stosowanym dla omawianego okresu rozwojowego. Należy jednak pamiętać, że rozwiązania projektowe łączności na większości odcinków obronnych nieznacznie różniły się pomiędzy sobą. Związane to było ściśle ze zróżnicowaniem bronionego terenu, rozciąganiem lub skupianiem węzłów obrony, wykorzystywaniem ukształtowania terenowego i przeszkód naturalnych.  Wszystko to w jakimś stopniu odnosiło się do charakteru i przebiegu projektowanej sieci.


 

 

Rys. 01. Przykładowy schemat blokowy rozległej fortecznej sieci telefonicznej. Rys. Mariusz Kisiel.

 

1.1  Struktura fortecznej sieci telefonicznej

Ciągły rozwój fortyfikacji stałej, od niewielkich punktów oporu przez grupy warowne aż do budowy wielokilometrowych linii obronnych, skutkował ciągłą ewolucją rozwiązań stosowanych w budowie fortecznych sieci telefonicznych. Ewolucja ta przede wszystkim objawiała się w strukturze projektowanych sieci. Początkowo tworzono lokalne  sieci łączności do obsługi niewielkich punktów oporu, a w efekcie końcowym rozległe systemy łączności stosowane na wielokilometrowych ufortyfikowanych liniach obronnych.

W 1936 roku wprowadzono do stosowania wytyczne dotyczące budowy i eksploatacji systemów łączności w obiektach fortyfikacji stałych (niem. „Richtlinien für Bau und Betrieb Nachrichtanlagen in ständigen Stellungen). Standaryzacja materiałów i wyposażenia redukowała w dużej mierze koszty produkcji, jak i znacznie upraszczała cały łańcuch logistyczny od projektu po proces wykonawczy.

Wyjątek stanowiły komory kablowe, czyli elementy sieci stosowane do osłony niewielkich węzłów łączności na zapolu ufortyfikowanych linii obronnych (pospolicie nazywane łącznicami). Ich typy i modele były projektowane i stosowane zwykle dla poszczególnych linii obronnych III Rzeszy chociaż nie stanowiło to sztywnej reguły.

Podziemna forteczna sieć telefoniczna, w przypadku wielokilometrowych pozycji obronnych takich jak Pozycja Pomorska (niem. Pommernstellung), Linia Odry (niem. Oderstellung) czy wreszcie fortyfikacje Frontu Fortecznego Łuku Warty i Odry, podzielona była na cztery podstawowe linie. Każda z nich miała określone przeznaczenie i zadania w systemie łączności.

Linia poprzeczna – często nazywana telefoniczną rokadą tyłową lub linią magistralną. Przebiegała na tyłach,  równolegle do pozycji obronnej, łącząc jej skrajne odcinki. Budowana była w oddaleniu od 1 do 3 km w stosunku do podstawowej linii obronnej opartej na fortyfikacji stałej. Składała się z podziemnych komór kablowych połączonych pomiędzy sobą podziemną siecią fortecznych kabli telefonicznych. Komory kablowe stanowiły również punkty dostępowe, przy których można było zakładać improwizowane ośrodki dowodzenia dla obszarów obronnych w jej zasięgu. Poszczególne komory kablowe tej linii dla odróżnienia i usystematyzowania oznaczano dużymi literami alfabetu od A do Z.

Linia tyłowa – budowano ją od komór kablowych linii poprzecznej w kierunku dalszego zapola. Zazwyczaj służyła do realizacji łączności z dywizyjnymi, pułkowymi lub armijnymi ośrodkami dowodzenia. Jej konstrukcja pozwalała też na organizację improwizowanych, polowych punktów dowodzenia na całej trasie jej przebiegu. W takim przypadku komory kablowe były wykorzystywane jako punkty dostępowe do sieci telefonicznej. Poszczególne komory kablowe tego typu linii oznaczano dużą i małą literą alfabetu. Jeżeli linia tyłowa wychodziła z komory kablowej linii poprzecznej oznaczoną literą „C” to pierwsza komora kablowa linii tyłowej oznaczona była literami „Ca” kolejna „Cb” itd.

Linia bojowa – jak sama nazwa wskazuje miała stanowić połączenie telefoniczne linii poprzecznej z ufortyfikowaną linią obrony. Budowano ją od komór kablowych linii poprzecznej do wybranych lub wszystkich dzieł fortyfikacji stałej. Po drodze przebiegała poprzez komory kablowe znajdujące się zwykle na zapasowych polowych liniach obronnych, wykorzystywanych w przypadku przerwania podstawowej linii obrony opartej na fortyfikacji stałej. Pierwsza komora kablowa była ulokowana tuż za pierwszą, polową linią obrony znajdującą się zwykle 200 – 400 m za linią fortyfikacji stałej. W razie opanowania przez wroga fortyfikacji stałych pozwalała na odcięcie ich od reszty systemu łączności oraz dalsze bezpieczne jego użytkowanie na pozostałych pozycjach obronnych. Komory kablowe tej linii liczono od strony linii poprzecznej w kierunku pierwszej linii obrony. Oznaczano je dużą literą alfabetu i cyfrą arabską. Przykładowo jeżeli początek linii bojowej miał miejsce w komorze kablowej linii poprzecznej oznaczonej literą „E” to pierwsza komora linii bojowej oznaczona była „E1” a kolejna „E2”.

Rokada czołowa – to linia rzadziej stosowana w niemieckich fortecznych sieciach telefonicznych, łączyła zwykle pierwszoliniowe schrony dowodzenia poszczególnych węzłów obrony pomiędzy sobą. Przebiegała równolegle do pierwszoliniowych obiektów fortyfikacji stałej, w niewielkiej odległości za nimi. Budowano ją najczęściej pomiędzy odcinkami obrony, które taktycznie współdziałały ze sobą.  Z rzadka budowana była w sposób ciągły na dłuższych odcinkach.  Najczęściej występowała we wczesnym etapie tworzenia fortyfikacji gdzie linia obrony miała charakter współdziałających ze sobą pojedynczych punktów oporu.


1.2  Komory kablowe

Komory kablowe zaprojektowano jako niewielkie kubaturowe obiekty żelbetowe, których zadaniem była ochrona głowic, czyli telefonicznych zakończeń kablowych. Posiadały niewielką ostrzało odporność. Ze względu na ograniczone wymiary oraz ustronne miejsca w jakich je umieszczano były trudne do zlokalizowania, a tym samym zniszczenia. W dolnych częściach posiadały wprowadzenia dla kabli podziemnej fortecznej sieci telefonicznej, a w górnych wyprowadzenia dla kabli telefonicznych łączności polowej. Miejsca dla montażu głowic kablowych wyznaczano na przeciwległej ścianie do otworów wejściowych tak, aby  służby techniczne miały dogodny dostęp do nich. Zazwyczaj na lokalizację komór kablowych wybierano miejsca w niewielkim oddaleniu od dróg lub ich skrzyżowań, w zagłębieniach terenowych lub na brzegach skarp. Zawsze w taki sposób, aby były trudne do zlokalizowania przez osoby postronne.

Do wnętrza komory kablowej wprowadzano odcinki podziemnych, telefonicznych kabli łączności fortecznej, które zakańczano głowicami kablowymi. Stworzono w ten sposób możliwości wykonywania połączeń pomiędzy poszczególnymi kablami. Te niewielkie węzły łączności budowano w ściśle wyznaczonych miejscach. Służyły jako punkty dostępowe. Za ich pomocą konfigurowano obwody rozmówne [1], podłączano polowe linie telefoniczne lub odłączano odcinki sieci telefonicznych na zajętym przez wroga terenie. Pomagały też obsłudze technicznej w szybkim ustaleniu uszkodzonych odcinków fortecznej sieci telefonicznej.

Ze względów konstrukcyjnych, komory kablowe podzielono na trzy podstawowe typy:

– naziemne,
– częściowo zagłębione,
– całkowicie zagłębione (podziemne).

Komory naziemne dodatkowo dzieliły się na:

– słupkowe,
– domkowe.

W dalszym podziale należy wspomnieć, że każdy typów dodatkowo dzielił się na:

– lane (wylewane z mieszanki betonowej na miejscu montażu),
– prefabrykowane.

 

Fot. 01. Komora kablowa słupkowa, wewnątrz widoczny biały prostokąt, na którym nanoszono sygnaturę, czyli jej oznaczenie w fortecznej sieci telefonicznej. Fot. Mariusz Kisiel.

Komory słupkowe

Komory słupkowe zaliczane są do naziemnych. Ich konstrukcja przypominała szeroki betonowy słupek z prostokątnym zagłębieniem w postaci dużej wnęki, przeznaczonym pod montaż zakończeń kablowych. Tylną ścianę wyposażano w cztery stalowe płaskowniki służące do montażu głowic kablowych. Powyżej malowano białą farbą niewielki prostokąt, w którym za pomocą czarnej lub niebieskiej farby nanoszono sygnaturę identyfikacyjną. Po obu stronach górnej części wnęki wypuszczano z jej środka rurki o średnicy 1 cala. Służyły do wprowadzania  przewodów telefonicznej sieci polowej. W dolnej części wnęki umieszczano kanał wlotowy lub stalowe rury doprowadzające kable podziemnej, fortecznej sieci telefonicznej. Wnętrze chronione było stalowymi drzwiczkami o grubości 3 mm, zamykanymi na kłódkę. Dolna część słupka z płytą fundamentową zagłębiona była na około 110 do 120 cm w gruncie, przekraczając tym samym granice jego przemarzalności.

 

Fot. 02. Widoczna sygnatura rozpoznawcza komory kablowej umieszczona w górnej części wnęki. Fot. Mariusz Kisiel.

Płyta fundamentowa posiadające większe wymiary od podstawy słupka stabilizowała jego  posadowienie. Komory słupkowe był trudne do lokalizacji przez wywiad nieprzyjaciela. Ustawiano je w zagłębieniach terenowych, skarpach jarów lub w naturalnie gęstym drzewostanie. Stosowano też maskowanie za pomocą farby w zielonym odcieniu.


Komory domkowe

Komory o tej konstrukcji były wyjątkowo rzadko stosowane na terenie Polski. Do chwili obecnej znana jest tylko jedna tego typu komora kablowa. Wybudowano ją po prawej stronie drogi z Wilczego Szańca do miejscowości Parcz. Komory domkowe wznoszono na płycie dennej i lekkim fundamencie żelbetowym. Ściany wykonywano z cegły układanej na płask i łączonej zaprawą murarską. Całą konstrukcję zwieńczał betonowy płaski dach, o lekkim nachyleniu do tyłu. Po zakończeniu budowy ceglane ściany obustronnie tynkowano klasycznym tynkiem mineralnym. Przykrycie wykonano w formie zbrojonej betonowej płyty wylewanej z mieszanki żwirowo cementowej  na miejscu budowy.

 

Fot. 03. Komora kablowa typu domkowego ustawiona przy drodze z Wilczego Szańca do miejscowości Parcz. Fot . Mariusz Kwiatkowski.

Kable do komory kablowej wprowadzano od dołu przez przygotowane na etapie wykonania fundamentu otwory wlotowe. Głowice kablowe mocowano bezpośrednio do tylnej ściany komory bez dodatkowych konstrukcji wsporczych. Wnętrze komory ochraniały metalowe drzwi osadzone na ramie z kątownika i zamykane na kłódkę. Opisywana komora była konstrukcją lekką o nieskwalifikowanej ostrzało-odporności. Nie zastosowano w niej wyprowadzeń dla kabli polowych ponieważ nie przewidziano dla niej zastosowania bojowego. Jej zadaniem była obsługa wewnętrznej sieci telefonicznej Wilczego Szańca.


Komory częściowo zagłębione

Komory tego typu, w zależności od sposobu budowy mogły występować jako wylewane z betonu lub prefabrykowane. Jako jedne z pierwszych zastosowano na Linii Niesłysz Obra, wznoszonej w latach 1932-1934. W tym okresie nie sprecyzowano jeszcze szczegółowych wytycznych budowlanych. Zdobyte doświadczenia pozwoliły na opracowanie standardowych konstrukcji, wykonywanych już w formie prefabrykatów. Fundament tworzyła płyta denna o ścianach ceglanych nakrytych betonowym stropem o grubości około 15 cm. Całość budowli obustronni tynkowano klasycznym tynkiem mineralnym.

 

Fot. 04. Jedna z pierwszych komór kablowych częściowo zagłębionych Linii Niesłysz Obra, została wkomponowana w wał przeciwpowodziowy rzeki Odry. Za jej pośrednictwem połączono forteczną sieć telefoniczną Linii Niesłysz Obra z węzłem łączności zlokalizowanym w koszarach Wehrmachtu w Czerwieńsku. Fot. Mariusz Kisiel.

Stalowe rury wlotów kablowych osadzono w tylnej części komory. Nad nimi montowano konstrukcje wsporcze, niezbędne do montażu głowic kablowych. W wolnej przestrzeni pomiędzy miejscem montażu głowic a stropem, nanoszono sygnaturę indentyfikacyjną komory. Umieszczano ją na białym polu z czarną lub niebieską ramką.

Po obu stronach otworu wejściowego, w jego górnej części, wykonano otwory wlotowe. Służyły do wprowadzenia telefonicznych  kabli łączności polowej. W otworze wejściowym osadzono stalową ościeżnicę z blaszanymi drzwiczkami, zabezpieczonymi kłódką.

Komory kablowe tego typu, dla lepszego maskowania w terenie, umieszczano tyłem do lokalnych dróg lub ścieżek.  Obsypywane ziemią, tworzyły niewielkie kopczyki, które łatwo wtapiały się w lokalne w otoczenie. Wystającą z gruntu część komory pokrywano farbą maskującą, co jeszcze bardziej pozwalało na jej integrację otoczeniem.

 

Fot. 05. Inny rodzaj komory kablowej stosowanej na Linii Niesłysz Obra. W dolnej części widoczne resztki zielonej farby maskującej. Fot. Mariusz Kisiel.

W latach 1928-32 rozpoczęto prace koncepcyjno – budowlane przy wznoszeniu kolejnego pasa umocnień nazwanego Linią Odry (niem. Oderstellung). Projektanci odpowiedzialni za przygotowanie założeń budowy fortecznej sieci telefonicznej opracowali własną koncepcję komór kablowych. Ze względu na bardzo szeroki zakres inwestycji szczególną uwagę zwrócono na ograniczenie kosztów budowy. Dzięki czemu powstał pomysł na opracowanie projektu typowej komory kablowej w formie prefabrykatu, który można by produkować seryjnie w miejscowych betoniarniach. Ta nowatorska koncepcja znacząco wpłynęła na ograniczenie kosztów budowy poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na wykwalifikowaną siłę roboczą a seryjna produkcja istotnie skracała czas realizacji. Do produkcji używano form betoniarskich wielokrotnego użytku, proces produkcyjny odbywał się w lokalnych betoniarniach w pobliżu placów budów, a gotowe prefabrykaty po wyschnięciu były bezpośrednio transportowane na plac budowy. Montaż w ziemi odbywał się przy użyciu prostych narzędzi i nie wymagał wykwalifikowanych ekip budowlanych.

Komory kablowe tego typu posiadały otwór wlotowy w dolnej części podstawy za pomocą, którego wprowadzano do środka podziemne kable telefoniczne. Głowice kablowe instalowano  bezpośrednio do tylnej ścianki za pomocą kotw montażowych. W górnej części, wystającej ponad gruntem, przygotowano otwory wlotowe dla kabli łączności polowej. Dostępu do wnętrza komory broniła stalowa pokrywa o grubości około 3 mm zamykana kłódka. Głowice kablowe instalowano  bezpośrednio do tylnej ścianki za pomocą kotw montażowych. W górnej części wystającej ponad gruntem przygotowano otwory wlotowe dla kabli łączności polowej. Dostępu do wnętrza komory broniła stalowa pokrywa o grubości około 3 mm zamykana na kłódkę.

 

Fot. 06. Najmniejszy typ prefabrykowanych komór kablowych częściowo zagłębionych, stosowany w fortecznych sieciach telefonicznych Linii Odry i Linii Nysy. Widoczna na zdjęciu komora została wykopana z pierwotnego miejsca i pozostawiona w lesie dzięki czemu widoczna jest jej cała konstrukcja wraz z zabezpieczeniem przeciwwilgociowym ścian zewnętrznych. Fot. Mariusz Kisiel.

Naturalnym następstwem wprowadzenia elementów prefabrykowanych w fortecznych sieciach telefonicznych była ich dalsza ewolucja. Wymusił ją ciągły rozwój fortyfikacji stałych i fortecznych sieci telefonicznych. Wdrażanie nowych rozwiązań oraz chęć poprawy komfortu pracy obsługi technicznej, wymusiło weryfikację dotychczasowych wytycznych.

W wyniku przeprowadzonych prac otrzymano nową, funkcjonalną pod względem przeznaczenia komorę kablową ale o zdecydowanie większych gabarytach.  Stosunkowo duża waga nowej konstrukcji spowodowała problemy logistyczne, gdyż jej transport wymagał stosowania specjalistycznego sprzętu. Problem ten rozwiązano w bardzo prosty sposób. Zaprojektowano nowe bardziej funkcjonalne rozwiązania, polegające na podzieleniu jej konstrukcji na dwie lub trzy części. W celu wyeliminowania problemów z łączeniem prefabrykowanych elementów,  zastosowano na powierzchniach połączeniowych specjalny rodzaj zamków stabilizujących. Zapewniały samoczynne wypośrodkowanie nakładanej górnej części względem dolnej.

Rozbudowa fortyfikacji stałej na wielu obszarach III Rzeszy powodowała wzrost zapotrzebowania na nowe produkty.  Na wschodzie kraju ruszyła kolejna rozbudowa  fortyfikacji Bramy Lubuskiej na wielokilometrowym odcinku. Dawna Linia Niesłysz-Obra stała się potężnym placem budowy dla nowego projektu jakim był Front Ufortyfikowany Łuku Odry-Warty (niem. Festungsfront im Oder-Warthe Bogen) znany powszechnie jako Międzyrzecki Rejon Umocniony. Nie bez znaczenia była logistyka dostaw na tak rozległym obszarze, szczególnie że teren inwestycji nie należał do nadmiernie uprzemysłowionych. Niemniej jednak dobrze przemyślana prefabrykacja elementów pozwalała na seryjną produkcję co znacznie skracało jej czas a podział na mniejsze elementy nie wymagał specjalistycznego transportu.

 

Fot. 07. Komora kablowa częściowo zagłębiona składająca się z dwóch prefabrykowanych elementów. Pierwotnie zainstalowana była na południowym odcinku Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, obecnie znajduje się w Skansenie Fortyfikacyjnym Czerwieńsk. Fot. Mariusz Kisiel.

Rok 1944 dla Niemiec był rokiem przełomowym. Klęski na froncie wschodnim oraz załamanie gospodarcze przyczyniło się do coraz bardziej odczuwalnych braków materiałowych. Zbliżający się front wymusił dokończenie budowy FF OWB a w szczególności jego systemu nerwowego, jakim była forteczna sieć telefoniczna, której budowę przerwano w latach 1938-1939.  Inną niedogodnością był brak paliwa i środków transportu, co skutecznie utrudniało wszelkiego rodzaju prace. Z tymi niedogodnościami należało sobie jednak poradzić. W tym celu skorzystano z najbardziej dostępnych środków transportu, czyli wozów konnych miejscowych rolników. Jako, że nie było już możliwości produkcji prefabrykatów, powrócono do wcześniejszych rozwiązań i ponownie zaczęto budować komory kablowe metodą tradycyjną. Powstał wtedy ostatni typ komór kablowych częściowo zagłębionych. Budowano je w niewielkich wykopach, a po rozszalowaniu obsypywano z trzech stron ziemią tworząc niewielkie pagórki. Były one znacznie większe od swojego pierwowzoru.  Wloty kablowe umieszczano w płycie dennej a nad nimi na tylnej ścianie mocowano głowice kablowe. Zamykano je stalowymi drzwiami umieszczanymi w stalowej ościeżnicy zamykanymi na kłódkę. W celu uzyskania lepszego maskowania ścianę frontową malowano na kolor zielony. Na niektórych komorach zachowały się resztki takiego kamuflażu.

Fot. 08. Prefabrykowana komora kablowa częściowo zagłębiona, identyczna jak na wcześniejszej fotografii zainstalowana na FF OWB, czyli Międzyrzeckim Rejonie Umocnionym. Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 09. Widok komory kablowej z 1944 roku wzniesionej na FF OWB. Wewnątrz widoczna w ramce sygnatura identyfikacyjna „H” a poniżej poziomu gruntu widoczna izolacja przeciwwilgociowa. Zachowały się też resztki zielonej farby maskującej ścianę frontową. Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 10. Widok komory kablowej z 1944 roku wzniesionej na FF OWB. Widoczna rysa pomiędzy stropem dolną częścią konstrukcji świadczy o braku zbrojenia. Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 11. Archiwalne zdjęcie przedstawiające częściowo zagłębioną, prefabrykowaną komorę kablową z żołnierzem kompanii łączności wewnątrz. Fot. pochodzi z archiwum Pawła Pochockiego

Komory całkowicie zagłębione (podziemne)

Komory tego typu występowały w dwóch wariantach budowlanych.  Początkowo wylewano je na miejscu montażu z mieszanki betonowej. W późniejszym okresie były budowane z elementów prefabrykowanych.  Komory wylewane z mieszanki betonowej posiadały ściany o grubości około 15 cm i strop gruby na około 17 cm. Konstrukcja dla wzmocnienia jej wytrzymałości była za zbrojona stalowymi prętami. Wytrzymałość na ostrzał artyleryjski była bardzo niska. Niewielkie gabaryty oraz zlicowanie góry  stropu z otaczającym terenem znacznie utrudniała wykrycie. Wewnątrz montowano wsporniki dla kabli i zakończeń kablowych, wloty dla podziemnych kabli telefonicznych umieszczano tuż nad podłogą. Nad miejscem montażu głowic kablowych umieszczano  sygnaturę identyfikacyjną. Dostęp do wnętrza zabezpieczał okrągły właz wykonany ze stali i zamykany za pomocą kłódki. Podziemne komory kablowe budowano przede wszystkim w miejscach, gdzie nie było możliwości ich odpowiedniego zamaskowania. Umieszczano je na poboczach dróg i na odkrytym terenie, blisko skupisk ludzkich. Komory tego typu wykorzystywano głównie na Pozycji Pomorskiej i na niektórych pozycjach obronnych w Prusach Wschodnich.

 

Fot. 12. Komora kablowa całkowicie zagłębiona wylewana z betonu. Pozycja Pomorska okolice Górek Noteckich. Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 13. Komora kablowa zagłębiona wylewana z betonu. Widoczna w czarnej ramce sygnatura identyfikacyjna a poniżej wsporniki kablowe. Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 14. Komora kablowa zagłębiona wylewana z betonu, prawdopodobnie jedyna tego typu wzniesiona w ramach Linii Niesłysz Obra, zlokalizowana tuż obok polnej drogi. Fot. Mariusz Kisiel.

Wykonywanie konstrukcji wylewanych z betonu stosowano w krótkim okresie czasu. Proces produkcyjny był drogi, mało efektowny i wymagał zaangażowania dużej ilości pracowników wykwalifikowanych. Zaczęto stosować na szeroką skalę elementy prefabrykowane, które z powodzeniem opanowały budownictwo tego typu.

W drugiej połowie 1944 roku podczas budowy nowych pozycji obronnych, takich jak B1 czy B2, ponownie powrócono do wylewania komór kablowych z mieszanki betonowej. Wynikało to przede wszystkim z braku stali zbrojeniowej, którą rekompensowano zwiększoną grubością ścian i stropów. Ograniczony dostęp do deficytowych materiałów pędnych skutecznie paraliżował transport. Wszystkie te niedogodności zrekompensowano tanią siłą roboczą pozyskiwaną z ludności miejscowej a do transportu niezbędnych materiałów wykorzystywano chłopskie zaprzęgi konne.

 

Fot. 15. Komora kablowa prefabrykowana całkowicie zagłębiona. Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 16. Dolny element prefabrykowanej podziemnej komory kablowej wykopanej podczas budowy drogi pożarowej w okolicach Sępólna Wielkiego na Pozycji Pomorskiej. Fot. Mariusz Kisiel.

Na szczególną uwagę zasługuje unikalna na terenach Polski komora kablowa. Została zlokalizowana w lesie na północny zachód od Zduńskiej Woli. Jej typ był ostatnią modyfikacją całego typoszeregu tych konstrukcji. Wznoszono je w dużych ilościach na obszarze fortyfikacji Wału Atlantyckiego. Posiadała dużo większe gabaryty od wszystkich konstrukcji omawianych powyżej, wnętrze jej było na tyle duże, że żołnierz obsługi technicznej mógł swobodnie pracować w jej wnętrzu. Strop komory zlicowany był na równi z gruntem poza jej niewielkim betonowym elementem. Stanowił on ochronę  głowicy kablowej przeznaczonej do podłączenia kabli łączności polowej. Do środka można było się dostać poprzez kwadratowy właz zabezpieczany stalową pokrywą zamykaną na kłódkę. Wewnątrz tuż nad podłogą umieszczano wloty kablowe, zespoły głowic kablowy umieszczano około 1 metr nad podłogą.

 

Fot. 17. Komora kablowa wybudowana w drugiej połowie 1944 roku na Linii B1. Fot. Mariusz Kisiel.

Komory kablowe tego typu budowano w miejscach, gdzie zachodziła konieczność wprowadzenia do nich od kilku do kilkunastu kabli. Stosunkowo spore gabaryty wnętrza pozwalały na instalację wielu zakończeń kablowych oraz dawały komfortowe warunki pracy nawet podczas ostrzału. Będąc dogodnymi punktami dostępowymi do fortecznej sieci telefonicznej można było wokół nich organizować polowe punkty dowodzenia.

W przypadku tej lokalizacji pozostaje tajemnicą rzeczywiste przeznaczenie  komory kablowej. W jej otoczeniu nie udało się odnaleźć jakichkolwiek instalacji wojskowych, które mogła by obsługiwać. Obecnie podejmowane są dalsze próby wyjaśnienia powodu jej lokalizacji w tym właśnie miejscu.

Fot. 18. Nietypowa dla wschodnich obszarów III Rzeszy podziemna komora kablowa wylewana z mieszanki betonowej za zbrojonej stalowymi prętami wzmacniającymi konstrukcję. Fot. Mariusz Kisiel.

Sygnatury identyfikacyjne komór kablowych

numeracja komór kablowych miała kluczowe znaczenie dla sprawnej pracy służb technicznych obsługujących rozległe, forteczne sieci telefoniczne. Dla lepszego rozróżniania poszczególnych odcinków sieci kablowych wprowadzono unikalne oznaczenia komór kablowych:

– komory linii poprzecznych (magistralnych) oznaczano dużą literą alfabetu np. „N”

– komory linii tyłowych oznaczano dużą i małą literą alfabetu np. „Na”

– komory linii bojowych oznaczano dużą literą alfabetu i cyfrą np. „D2”

Szczegółowe zasady numeracji komór kablowych poszczególnych linii fortecznej sieci telefonicznej omówiono w rozdziale „1.2 Struktura fortecznej sieci telefonicznej”.

Sygnatury identyfikacyjne umieszczano na białym polu otoczonym niebieską lub czarną ramką. Nanoszono je najczęściej na tylnej wewnętrznej ścianie komory tuż nad głowicami kablowymi.

 

Fot. 19. Sygnatura identyfikacyjna komory kablowej linii poprzecznej. Fot. Mariusz Kisiel.

 

Fot. 20. Sygnatura identyfikacyjna komory kablowej linii poprzecznej. Fot. Mariusz Kisiel.

 

Fot. 21. Sygnatura identyfikacyjna komory kablowej linii poprzecznej. Fot. Mariusz Kisiel.
Fot. 22. Sygnatura identyfikacyjna komory kablowej linii bojowej. Fot. Mariusz Kisiel.


 

[1] Obwód rozmówny to para przewodów zestawiona pomiędzy dwoma rozmówcami.

 

 

 

 

Wstęp do łączności fortyfikacji pod Giżyckiem

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Karol Dadas

Fot. 01. Komora kablowa naziemna linii tyłowej z oznaczeniem „Ua” (Fot. Karol Dadas).

Mniej znanym aspektem fortyfikacji okolicy Giżycka jest sieć łączności mająca na celu zapewnienie komunikacji pomiędzy stanowiskami ogniowymi, stanowiskami obserwacyjnymi i schronami dowodzenia odpowiedniego szczebla. W tym celu powstały między innymi telefoniczne komory kablowe – Kabelbrunnen, które potocznie nazywamy łącznicami. Temat związany z łącznością nie pojawia się często w opracowaniach, czy poważnych publikacjach. Istotnym problemem jest również brak spójnego nazewnictwa, czy też tłumaczeń podstawowych terminów. Z drugiej strony łączność, jako krytyczna część fortyfikacji była (i jest) informacją niejawną, stąd bardzo rzadko pojawiają się oryginalne dokumenty lub mapy.

 

Fot. 01. Komora kablowa naziemna linii tyłowej z oznaczeniem „Ua” (Fot. Karol Dadas).

Artykuł ten jest wstępem do rozległej kwestii łączności Befestigungen bei Lötzen (fortyfikacje pod Giżyckiem), składającej się nie tylko z Giżyckiego Rejonu Umocnionego (GRU), ale i również z Giżyckiej Pozycji Polowej (GPP). Koncepcja fortyfikowania przesmyku Giżyckiego, który umacniał naturalną przeszkodę jeziorno-lesistą od Puszczy Piskiej po obecne Węgorzewo, ewoluowała przez budowę Twierdzy Boyen (1843-56), Pozycję Jezior Mazurskich (1900-1904), Giżycką Pozycję Polową (1915-1917) po Giżycki Rejon Umocniony (1936-1939). Finalnie ciąg umocnień składających się z około 500 schronów budowanych w różnych okresach i przy różnych technologiach miał bronić terenu Prus Wschodnich i blokować drogę armii rosyjskiej na trasie ze wschodu na zachód, wymuszając obejście Wielkich Jezior Mazurskich od południa lub północy. Operacja wschodniopruska z 1945 roku zniwelowała te plany, Armia Czerwona przeszła Wielkie Jeziora Mazurskie przez zamarznięte jeziora między innymi na północ od Giżycka, na wysokości miejscowości Pierkunowo.

 

Fot. 03. Zdjęcie szerszej okolicy wykonane dronem AGL z wysokości 120 m (Fot. Karol Dadas).

Komora kablowa ze zdjęcia znajduje się we wsi Upałty (pow. giżycki). Ulokowana jest w odległości około trzech kilometrów na zapolu umocnień Giżyckiego Rejonu Umocnionego w okolicy Siedlisk. Została wkomponowana w niedużą skarpę oddzielającą wyżej znajdujące się pola od położonej niżej drogi i jeziora. Skarpa osłaniała ją przed ostrzałem z kierunku linii schronów Giżyckiego Rejonu Umocnionego. Komora kablowa posiada wnękę zwróconą w kierunku jeziora, czyli w przeciwnym do głównego pola walki.

Z porównań do innych systemów łączności fortecznej, budowanych w zbliżonym okresie wiemy, iż oznakowanie „Ua” posiadała pierwsza komora kablowa od linii  głównej w kierunku zapola. Linia główna była budowana w odległości od jednego do trzech kilometrów od stanowisk ogniowych pozycji obronnej i od niej szły linie kablowe w kierunku głównego pola walki lub tyłowe w kierunku zapola. Komora kablowa została wkopana w ziemię do głębokości 120 cm, czyli do granicy zamarzalności gleby w tej części Europy.

Zachowała się relacja świadka mówiąca iż na wysokości komory kablowej w okresie powojennym z jeziora wyciągany był kabel. Świadek niestety nie był w stanie podać szczegółów, które by jednoznacznie wskazywały na kabel łączności.  Umiejscowienie tej komory kablowej pozwala przypuszczać, że  realizowała połączenie kablowe z dowództwem w Twierdzy Boyen w Giżycku.

 

Rys. 01. Rysunek techniczny naziemnej komory kablowej wraz z częścią poniżej gruntu [01].

Przypisy

[01] – Załączony do artykułu rysunek techniczny dostępny jest w wersji interaktywnej na stronie.

Bibiografia

  1. Petr Suchánek, Libor Martinů, Vladimir Kamenicky, Miroslav Urban – Sieć telefoniczna Frontu Ufortyfikowanego Łuku Odry-Warty w świetle dotychczasowych badań
  2. Jakub Wajda – Obiekty łączności Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego.

 

Karol Dadas – Nielicencjonowany przewodnik po Mazurach zaprasza.

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej. Część VI – „Pętla Kurkowska”

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:
Arkadiusz Mitura

Fot. 01. Łącznica słupkowa linii głównej. Widoczna zachowana sygnatura (III-D.).

Budowana w latach 1938 – 39 Pozycja Olsztynecka została wyposażona w rozbudowany system fortecznej polowej sieci telefonicznej. Do chwili obecnej, badania terenowe przeprowadzone w obrębie czterech odcinków dywizyjnych, pozwoliły na odnalezienie ponad 90 punktów systemu fortecznej łączności polowej.

Jednym z najciekawszych odcinków jaki udało się rozpoznać, jest obszar wokół wsi Lipowo Kurkowskie (dawniej Lindenwalde). Sama wioska znajduje się na zapolu III odcinka dywizyjnego, w odległości około 3 kilometrów od głównej linii schronów betonowych.

Przeprowadzone badania terenowe, dzięki zachowanym sygnaturom, pozwoliły na zlokalizowanie wszystkich łącznic linii głównej (magistrali głównej), która jest cofnięta około 2 kilometry za główną linię obrony (Mapa 01, oznaczenia: A, B, C, D, E, F, G, H). Dodatkowo udało się zlokalizować położenie 2 łącznic pośrednich (Mapa 01, oznaczenia: G1, G2), których zadaniem było doprowadzenie linii telefonicznych do poszczególnych obiektów fortyfikacyjnych.

 

Mapa 01. Przebieg dotychczas zinwentaryzowanych obiektów fortecznej sieci telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, w obrębie III odcinka dywizyjnego. Kolorem niebieskim oznaczono łącznice linii tyłowej. Kolorem czerwonym oznaczono łącznice linii głównej i linii pośrednich. Schrony bierne pozycji obronnej oznaczono literą L i numerem kolejnym. Łącznice zagłębione: E, G, Hb, He. Łącznica G2 jest usunięta, wyraźnie widać miejsce osadzenia oraz rów po wyrwanym kablu telefonicznym który do niej prowadzi.

Ważnym etapem prac w terenie było odnalezienie linii tyłowej, której zadaniem powinno być wyprowadzenie linii telefonicznych na dalekie zapole. Na omawianym odcinku, linia tyłowa ma niespotykany na innych liniach przebieg. Odnalezione 9 łącznic (mapa, oznaczenia: Ha, Hb, Hc, Hd, He, Hf, Hg, Hh, Hi), które wychodząc od obiektu H, podążając na początkowo na północ, zataczają łuk na zachód i następnie na południe, kończąc się w okolicach łącznicy linii głównej – D. Miejscowość Lipowo Kurkowskie pozostało wewnątrz omawianego półokręgu (Mapa 01). Zachowane na większości łącznic sygnatury, dają pewnośc iż jest to linia tyłowa.

Do tej pory nie udało się ustalić, z jaki jest powód takiego usytuowania linii tyłowej, która wg instrukcji powinna podążać na dalekie zapole w linii prostej.

Usytuowanie łącznic linii tyłowej w jarach i dolinach, w pobliżu dróg gruntowych, sugeruje na możliwość rozlokowania sztabów lub jednostek artylerii. Brak jakichkolwiek dokumentów źródłowych nie pozwala jednak na jakąkolwiek rzetelną interpretację.

 

Fot. 02. Usunięta z pierwotnego miejsca. Dobrze widoczne szczegóły konstrukcji łącznicy zagłębionej (III-Hb.).
Fot. 03. Łącznica zagłębiona linii tyłowej (III-He.).
Fot. 04. Dobrze zachowana sygnatura łącznicy linii tyłowej (III-He.).
Fot. 05. Dobrze zachowana sygnatura łącznicy linii tyłowej (III-Hh).
Fot. 06. Dobrze zachowana łącznica słupkowa linii tyłowej z zachowaną, dobrze widoczną sygnaturą (III-Hi.).

 

LITERATURA:

  1. National Archives anf Records Administration: T78 – R639, T78 – R640;
  2. Bundesmilitar Archiv: RH 11 III 252;
  3. P. Suchenek i inni „Sieć Telefoniczna Frontu Ufortyfikowanego Łuku Odry – Warty w świetle dotychczasowych badań”;
  4.  Wcześniejsze opracowania:
    – Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część I
    – Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część II – schrony bierne
    – Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część III – schrony bojowe
    – Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część IV – przebieg w terenie na przykładzie wycinka III odcinka dywizyjnego
    Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej. Część V: WIKNO – stanowisko dla 2 ciężkich karabinów maszynowych i 3,7 cm armaty ppanc. – Sp 97.
  5. Materiały własne autora.

 

 

Chciałem gorąco podziękować
panu Grzegorzowi Dobrzenieckiemu
za zaangażowanie i wsparcie w terenie.

 

 

 

 

 

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej. Część V: WIKNO – stanowisko dla 2 ciężkich karabinów maszynowych i 3,7 cm armaty ppanc. – Sp 97.

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:
Arkadiusz Mitura

Fot. 01. Widok tylnej ściany schronu Sp. 97. Po prawej stronie nisza na przyłącze polowej sieci telefonicznej (Pozycja Olsztynecka, okolice miejscowości Wikno). (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 02. Nisza na dwa przyłącza polowej sieci telefonicznej. Nie osadzono kotw mocujących przyłącza (Fot. Arkadiusz Mitura).

We wcześniejszym opracowaniu o schronach bojowych, pominięty został schron bojowy znajdujący się w pobliżu miejscowości Wikno. Unikatowy obiekt, przeznaczony jest dla 2 stanowisk dla ciężkich karabinów maszynowych (wybudowany wg standardowego planu Regelbau B1 – 6),  oraz dobudowanej kazamaty dla 3,7 cm polowej armaty ppanc. (Rys. 01).

Zewnętrzne przyłącze polowej sieci telefonicznej [01], znajdujące się na tylnej elewacji obiektu, umieszczono pomiędzy wejściami, pod końcowym odcinkiem okapu chroniącego strzelnicę obrony zapola (Rys. 01; Fot. 02).

Kabel telefoniczny polowej sieci telefonicznej planowano doprowadzić rurą stalową o średnicy 1/2’’. Rura, którą widać na zdjęciu 2, prowadziła do pomieszczenia załogi, gdzie znajdowała się nisza z wyprowadzeniem na telefoniczny kabel forteczny.

Nisza na tylnej elewacji schronu chroniona była stalowymi drzwiczkami, które zostały usunięte wraz z osadzającą je ościeżnicą. W niszy zewnętrznego przyłącza, tak samo jak w przypadku innych schronów bojowych i biernych Pozycji Olsztyneckiej, nie odnaleziono śladów po mocujących kotwach przyłącze, co sugeruje brak wykonania tego zakresu prac (Fot. 02).

Rys. 01. Dwusektorowy schron broni maszynowej B1-6, z niezbędnymi zmianami oraz przyległa izba bojowa dla 3,7 cm armaty przeciwpancernej Pak. Po lewej stronie schron bojowy broni maszynowej. Po prawej stronie izba bojowa dla armaty przeciwpancernej lub zamiennie dla ciężkiego karabinu maszynowego. Obie części schronu zostały na rysunku rozsunięte. 1. Izba bojowa dla 7,92 mm ckm MG 08, prowadząca ogień wzdłuż osi drogi, 2. Izba bojowa ckm dla 7,92 mm ckm MG 08 rozszerzająca sektor ognia broni maszynowej do 118 stopni, 3. Korytarz, izba gotowości bojowej, 5. Wartownia, 6. Śluza przeciwgazowa, 7. Izba bojowa dla 3,7 cm armaty przeciwpancernej Pak, 8. Magazyn amunicyjny, 9. Stanowisko lekkiego karabinu maszynowego do obrony wejścia i zapola schronu, 10. Strzelnica obrony wejścia, 11. Przejście do izby bojowej armaty przeciwpancernej, 12. Wyjście ewakuacyjne, 13. Wejście do schronu, 14. Nisza przyłącz polowej sieci telefonicznej, 15. Nisza z wprowadzeniem fortecznego kabla łączności telefonicznej i kabla polowej sieci telefonicznej [02].
Fot. 03: Położenie wnęki z wyprowadzeniem polowej sieci telefonicznej i kabla fortecznego w pomieszczenie załogi. Znajduje się po prawej stronie od wejścia do izby (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 04. Widok na niszę kablową, miejsce na półkę na telefon i rurę głosową w standardowym schronie zaporowym Pozycji Olsztyneckiej (Fot. Franz Aufmann).

Wielkość niszy pozwalała na zamontowanie maksymalnie dwóch przyłączy polowej sieci telefonicznej. Do przyłącza można było podłączyć dwa kable (dwużyłowe). Zapewniały łączność ze stanowiskami polowymi w pobliżu obiektu.

W niszy znajdującej się w izbie załogi, przy podłodze, po lewej stronie wejścia ze śluzy gazowej znajdowały się dwie rury stalowe. Pierwsza, o mniejszej średnicy, miała chronić kabel telefoniczny idący do zewnętrznego przyłącza polowej sieci telefonicznej, a druga, o średnicy 3’’, stanowiła osłonę kabla łączącego obiekt z forteczną siecią łączności. W rurze nie stwierdzono pozostałości po kablu telefonicznym.

Powyżej wnęki na podłączenie do fortecznej sieci telefonicznej, wykonano miejsce na półkę pod telefon. Miejsca po haczykach podtrzymujących, można odnaleźć po dokładnym przyjrzeniu się powierzchni ściany. W wyniku wewnętrznej eksplozji, zniszczony został napis informujący o przeznaczeniu półki: TELEFONBRETT (Fot. 04).

Rury głosowe, prowadzące do obu stanowisk ciężkich karabinów maszynowych i armaty ppanc, zostały umieszczone powyżej półki na telefon, na wysokości głowy osoby o średnim wzroście, co zapewniało sprawne dowodzenie obiektem (Fot. 05).

 

Fot. 05. Położenie wnęki z wyprowadzeniem polowej sieci telefonicznej i kabla fortecznego w pomieszczenie załogi. Znajduje się po prawej stronie od wejścia do izby. Powyżej wyloty trzech rur do łączności głosowej (Fot. Arkadiusz Mitura).

Po zwiedzeniu i zinwentaryzowaniu wszystkich zachowanych obiektów pozycji olsztyneckiej, rzuca się fakt braku jakichkolwiek reliktów kabli telefonicznych wewnątrz obiektów bojowych i biernych (poobcinane lub wystające fragmenty kabli, można odnaleźć na wszystkich niemieckich pozycjach budowanych przed II wojną światową, takich jak: Pozycja Giżycka, Pozycja Lidzbarska, Wał Pomorski, MRU, Linia Odry. Sporadycznie można odnaleźć stalowe pręty uziemienia lub nawet korki dębowe mające zapobiegać zbieraniu się wody w rurach na przewody. Pozwala to na stwierdzenie, iż obiekty wybudowane na pozycji olsztyneckiej nie były podłączone do fortecznej sieci telefonicznej podziemnym kablem telefonicznym.

 

Fot. 06. Nisza na wyprowadzenia fortecznego kabla łączności telefonicznej i kabla polowej sieci telefonicznej (Fot. Arkadiusz Mitura).

 

LITERATURA:
[01] – więcej w opracowaniu Nisza przyłącza kabla polowej sieci telefonicznej.

[02] – więcej w opracowaniu Sperrstand – stanowisko ogniowe wznoszone przy drogach Pozycji Olsztyneckiej.

[03] – inne materiały z National Archives and Records Administration: T78 R639, T78  640.

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część IV – przebieg w terenie na przykładzie wycinka III odcinka dywizyjnego

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Arkadiusz Mitura

Mapa 01. Usytuowanie w terenie poszczególnych obiektów linii głównej. Legenda: Cyfra rzymska – oznaczenie odcinka dywizyjnego; Litera duża – oznaczenie kolejności komory kablowej linii głównej; Litera duża i cyfra – oznaczenie komory kablowej – bojowej (łączącej linie główną z główną linią obrony; Litera duża i litera mała – oznaczenie linii prowadzącej na zapole; Czerwona przerywana linia – przypuszczalny przebieg kabla telefonicznego w terenie. Opracowanie graficzne mapy: Mariusz Kisiel.

 

Fot. 01. Naziemna komora kablowa – słupkowa o symbolu porządkowym L (Fot. Arkadiusz Mitura).

Przeprowadzone badania terenowe pozwoliły na zlokalizowanie ponad 60 komór kablowych w obrębie II,III i IV odcinka dywizyjnego.

Jednym z ciekawszych fragmentów jest odcinek wybudowany na wschód od miejscowości Likusy, należący do III odcinka dywizyjnego.

Wszystkie odnalezione do tej pory na tym odcinku komory kablowe mają postać wystających ponad powierzchnię ziemi betonowych bloków (opis konstrukcji przedstawiony został w części I podsumowania; fot. 01).

Zachowane sygnatury pozwalają na stwierdzenie występowania linii głównej (patrz: mapa), która wybudowana została od 2 do 3 kilometrów za główną linią obrony. Kolejne komory kablowe tej linii oznaczane były symbolami dużych liter alfabetu, np: „K”, „N”, „O” (fot. 02).

Pomiędzy stanowiskami ogniowymi pierwszej linii obrony a linią główną sieci telefonicznej, powinny znajdować się komory kablowe – bojowe na pozycjach 2 i 3 linii obrony. Oznaczane one były symbolem dużej litery alfabetu, z dodatkowym indeksem cyfrowym, np: „1”, „2”. W chwili obecnej odnaleziono tylko jedną komorę kablową – bojową o symbolu „K1” (mapa; fot. 03).

Ciekawostką jest odnalezienie reliktów linii tyłowej, odchodzącej od wybranych punktów linii głównej na dalekie zapole, w celu połączenia systemu łączności polowej fortyfikacji z dowództwem, usytuowanym w bezpiecznej odległości od linii frontu. Te komory kablowe oznaczane były symbolem dużej litery z dodatkowym indeksem w postaci małej litery, np: „Aa”, „Mc” (mapa, fot. 04).

 

Fot. 02. Przykład sygnatury komory kablowej  linii głównej (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 03. Przykład sygnatury komory kablowej pośredniej/bojowej (Fot. Arkadiusz Mitura).

 

Fot. 04. Przykład sygnatury komory kablowej linii tyłowej (Fot. Arkadiusz Mitura). Jako załącznik zamieszczam dane GPS przedstawionych na mapie odnalezionych komór kablowych.

 

Jako załącznik zamieszczam dane GPS przedstawionych na mapie odnalezionych komór kablowych.

Dla zainteresowanych jestem w stanie udostępnić dane GPS wszystkich odnalezionych obiektów łączności fortecznej Pozycji Olsztyneckiej, ale bez zgody na ich publikację.

 

 

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część III – schrony bojowe

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Arkadiusz Mitura

Fot. 01. Elewacja ściany tylnej stanowiska zaporowego nr. 5. Stare Jabłonki (fot. Arkadiusz Mitura).

Zewnętrzne przyłącze telefoniczne sieci polowej w schronach bojowych Pozycji Olsztyneckiej zostało umieszczone bezpośrednio pod okapem na tylnej elewacji schronu, pomiędzy drzwiami wejściowymi a strzelnicą obrony wejścia (zdjęcie 1 i 2). Zabezpieczone było metalowymi drzwiczkami z prostym zamkiem (zdjęcie 3).

 

Fot. 02. Położenie zewnętrznego przyłącza polowej sieci telefonicznej na ścianie tylnej stanowiska zaporowego nr 5 w Starych Jabłonkach (fot. Arkadiusz Mitura).

Ziemny kabel telefoniczny doprowadzono do wnętrza, tak samo jak w przypadku schronów biernych, stalową rurą o średnicy 3”. Obok znajdowała się 1 1/2” rura dla przewodu do zewnętrznego przyłącza sieci polowej.

Doprowadzenie umieszczono w pomieszczeniu załogi, w niszy znajdującej się na ścianie pomiędzy strzelnicą obrony wejścia a korytarzem/śluzą gazową, bezpośrednio nad podłogą. W celu sprawnej obsługi przez załogę, oznaczono je napisem Kabelrhor  (zdjęcie 4).

 

Fot. 03. Widok na zewnętrzne przyłącze polowej sieci telefonicznej na ścianie tylnej stanowiska zaporowego nr 5 w Starych Jabłonkach (fot. Arkadiusz Mitura).

Powyżej zainstalowano półkę/wspornik na telefon polowy Telefonbrett  (zdjęcie 4).

W celu sprawnego dowodzenia obiektem na podstawie informacji przychodzących z zewnątrz, powyżej systemu łączności kablowej, zainstalowano rurę głosową prowadzącą do pomieszczeń bojowych schronu Sprachrohe Kampfraum (zdjęcie 5).

Badania terenowe pokazują standaryzację kształtu przyłącza telefonicznego w schronach bojowych jak i biernych. W przypadku schronów bojowych, tak samo jak wcześniej opisanych biernych, nie odnaleziono żadnych dowodów bezpośredniego podłączenia do polowej sieci telefonicznej. Nie odnaleziono jakichkolwiek reliktów kabla telefonicznego w przyłączach oraz w otoczeniu schronów. Brak też śladów świadczących o fizycznej instalacji przyłączy telefonicznych w niszach telefonicznych, w postaci pozostałości kołków mocujących i śladów po wiązkach przewodów.

 

Fot. 04. Widok na przyłącze telefoniczne wewnątrz schronu, w izbie załogi. Stanowisko zaporowe nr 5 w Starych Jabłonkach (fot. Arkadiusz Mitura).

 

Fot. 05. Widok na rurę głosową powyżej półki na telefon (fot. Franz Aufmann).

 


Wcześniejsze opracowania:
Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część I,
Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część II – schrony bierne.

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część II – schrony bierne

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Arkadiusz Mitura

Fot. 01. Elewacja schronu biernego. Po prawej stronie wejścia do schronu nisza na przyłącze polowej sieci telefonicznej (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 02. Elementy systemu łączności wewnątrz schronu. Nisza kablowa (Fot. Arkadiusz Mitura)

Wszystkie schrony bierne Pozycji Olsztyneckiej zostały wyposażone w wydzielone miejsca na podłączenia do polowej sieci telefonicznej.

Ziemny kabel telefoniczny doprowadzony był do wnętrza schronu stalową rurą o średnicy wewnętrznej 3”. Jej wylot znajdował się w małej wnęce tuż na podłogą, pomiędzy  wejściem głównym a ściana działową obiektu. Miejsce to w schronie opisywane było napisem „Kabelrhor” (Fot. 02). Druga mniejsza stalowa rura o średnicy 2”, instalowana tuż obok, służyła do wyprowadzenia linii telefonicznej na zewnątrz obiektu, gdzie znajdowała się nisza dla telefonicznego przyłącza polowego.

Powyżej niszy kablowej, znajdowało się miejsce na półkę lub wspornik, na których planowano umieścić telefon polowy. Zostało opisywane jako „Telefonbrett” (Fot. 02).

Miejsce na zewnętrzne przyłącze telefonicznej sieci polowej znajdowało się w małej wnęce, zamykanej stalowymi, jednodzielnymi drzwiczkami na tylnej elewacji obiektu. Drzwiczki zabezpieczone były prostym zamkiem (Fot. 04).

Przeprowadzone badania terenowe, wykazały brak wykonania podłączenia telefonicznego bezpośrednio do obiektów biernych. Brak też jakichkolwiek śladów po „odzyskanym” kablu lub jakichkolwiek resztek instalacji telefonicznych na zewnątrz jak i wewnątrz obiektów.

 

Fot. 03. Nisza kablowa ze stalowym drutem (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 04. Nisza w zewnętrznej ścianie schronu na przyłącze telefonicznej sieci polowej (Fot. Arkadiusz Mitura).

W wielu schronach można zaobserwować drut stalowy średnicy 5 mm, który umieszczono w głównym przewodzie doprowadzającym ziemny kabel telefoniczny do schronu. Pełnił rolę uziemienia (Fot. 03). W jednym przypadku odnaleziono też korek dębowy zabezpieczający pusty przewód przed zawilgoceniem (Fot. 05).

Ciekawostką jest też, iż wszystkie zewnętrzne nisze na przyłącze polowe nie posiadają jakichkolwiek śladów po mocowaniu głowicy przyłącza telefonicznego (Fot. 04).

Opracowanie powstało na podstawie badań terenowych autora.

 

Fot. 05. Rura ziemnego kabla telefonicznego zabezpieczona drewnianym kołkiem (Fot. Arkadiusz Mitura).

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część I

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Arkadiusz Mitura

Fot. 01. Widok włazu do podziemnej komory kablowej (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 02. Naziemna komora kablowa – słupkowa w formie betonowego bloku wystającego ponad grunt ziemi (Fot. Arkadiusz Mitura).

Budowę Pozycji Olsztyneckiej (niem. Hohensteiner Stellung) datuje się na lata 1938 – 39. W 1938 roku powstało 118 schronów biernych z 120 planowanych. W tymże roku powstało też 11 schronów bojowych, które rozbudowano o stanowisko ogniowe dla armaty przeciwpancernej w 1939 roku.
Do chwili obecnej, w żadnym opracowaniu dotyczącym Pozycji Olsztyneckiej nie wspomniano o systemie łączności telefonicznej, który był integralnym składnikiem umocnień. Tematem zainteresowałem się po otrzymaniu lokalizacji kilku komór kablowych, które zdawały się tworzyć linię. Wyniki tych prac prezentuję poniżej.


Metodologia

Posiadane kopie map, przedstawiają usytuowanie w terenie poszczególnych schronów bojowych i biernych, a także przebieg zapór przeciwpiechotnych i przeciwpancernych. Brak dostępu do materiałów źródłowych, które prezentowałyby rozmieszczenie komór kablowych i przebieg linii telefonicznych w terenie (prawdopodobnie znajdują się one w archiwach Federacji Rosyjskiej), warunkuje  czasochłonne poszukiwania w terenie.

W badaniach terenowych chętnie pomagają okoliczni mieszkańcy, pracownicy leśni oraz miejscowi pasjonaci historii, którzy bezbłędnie potrafią wskazać miejsca w których są lub były interesujące nas budowle. Zdarzają się też widoczne miejsca po przebiegu kabla telefonicznego, w postaci ciągnącego się wzdłuż drogi rowu, pozwalające na rekonstrukcję przebiegu linii łączności na pewnym odcinku.


Rys. 01. Podziemna komora kablowa (Rys. Arkadiusz Mitura).
Rys. 02. Naziemna komora kablowa w formie betonowego bloku wystającego ponad grunt ziemi (Rys. Arkadiusz Mitura).

 

 

Typy komór kablowych

Na Pozycji Olsztyneckiej, budowano dwa typy komór kablowych, które były standardowe dla fortyfikacji niemieckiej w tym okresie:

  1. naziemna komora kablowa w formie betonowego bloku wystającego ponad grunt ziemi;
  2. podziemna komora kablowa.

Naziemna komora kablowa (Fot. 02), zwana również słupkową, wykonana była jako żelbetowy blok o wymiarach 153 x 65 x 200 cm, zakończona na wierzchu lekkim, dwustronnym skosem, do połowy zagłębiona w ziemi. Posiadała wnękę na głowice kablową, o wymiarach 100 x 35 x 85 cm. Zamykana była ona dwudzielnymi drzwiczkami .

Podziemne komory kablowe, zwane również zagłębionymi, budowane były w formie żelbetonowego prostopadłościanu o wymiarach 130 x 130 x 155 cm. Ścianki i wierzch posiadały grubość około 20 cm. Na górnej powierzchni znajdował się otwór wejściowy o wymiarach 70 x 70 cm, zamykany klapą drewnianą na zawiasach. Do środka prowadziły dwie klamry wbetonowane w ścianę (Fot. 01).

Każda komora kablowa powinna posiadać sygnaturę określająca jej kolejność. Sygnatura występowała jako oznaczenie literowe alfabetu łacińskiego, pokrywające się z odcinkiem dywizyjnym. Wyjątkiem jest 4 odcinek dywizyjny, w obrębie którego ze względu na ilość wybudowanych obiektów powtórzono kodowanie alfabetyczne.

Sam sposób podłączenia schronów do sieci telefonicznej, zaprezentowany zostanie w osobnym opracowaniu.


 

ŹRÓDŁA I LITERATURA

  1. National Archives and Records Administration: T78, R639,640;
  2. Bundesmilitar Archiv: RH 11 III 252
  3. W. Ostrowski „Obiekty obronne Pozycji Olsztyneckiej na terenie Nadleśnictwa Olsztyn”. Olsztyn 2015.
  4. P. Suchenek i inni: „Sieć telefoniczna Fortu Ufortyfikowanego Łuku Odry – Warty w świetle dotychczasowych badań”.

Autor opracowania składa podziękowania:

– Mariuszowi Kisielowi, za wprowadzenie teoretyczne w kwestii łączności w fortyfikacji niemieckiej okresu międzywojennego,
– Monice Wencławskiej, za zainteresowanie mnie tematem,
– Arkadiuszowi Wyrzykowskiemu za udostępnienie lokalizacji.


 

Stanowisko łączności w Pz.W. 677, Część II

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Widok tylnej ściany Pz.W. 677.

 

Fot 02. Telefon Liniowy (Linienfernsprecher 39) (źródło archiwum NARA).

Stanowisko łączności telefonicznej w Pz.W. 677, a w zasadzie ślady po mocowanym oprzyrządowaniu, zostały zarejestrowane i poddane analizie. Pz.W. 677 jest schronem o konstrukcji przejściowej do B1-26.  W latach 1937-38 wzniesiono około 12 schronów tego typu na terenie Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty. Na wstępnym etapie badań autor niniejszego opracowania przyjął, że wyposażenie stanowiska łączności mogło być w późniejszym okresie modernizowane i doposażone. Kierunek badań obejmował przede wszystkim aspekty łączności pomiędzy dowódcą broni w sześciostrzelnicowej kopule 35 P8 a dowódcą obiektu. W rozważaniach brano pod uwagę zastosowanie telefonu liniowego (niem. Linienfernsprecher), który wprowadzano na wyposażenie od końca 1939 roku. Dwa aparaty telefoniczne zapewniały bezpośrednią łączność pomiędzy stanowiskami, a co ciekawsze układ nie wymagał wrażliwego na wilgoć zasilania bateryjnego.

Słuchawka telefonu, jak i metalowy korpus, mieszczący układ elektryczny, została wykonana metodą odlewania, wyjątkowo ekonomiczną przy produkcji seryjnej. Oba elementy połączono giętkim kablem w gumowej osłonie. W słuchawce umieszczono dźwignię urządzenia przywoławczego, mikrofon oraz głośnik. Wywołanie abonenta uzyskiwano się przez energiczne wciśnięcie dźwigni urządzenia wywoławczego. Wygenerowany mechanicznie impuls prądu przemiennego o częstotliwości 100 Hz zmieniany był na sygnał dźwiękowy przez drugi współpracujący w sieci aparat. Praca układu bez zasilania bateryjnego była możliwa w wyniku zastosowania czułych elementów elektromagnetycznych przetwarzających fale głosowe na sygnał elektryczny.

Mimo starań, nie udało się podczas inwentaryzacji zlokalizować dwóch kotw lub odszukać śladów po kotwach o rozstawie 128 mm w pionie. W takiej odległości znajdowały się dwa otwory do mocowania korpusu telefonu o szerokości 118 mm i wysokości 80 mm.

Rys. 01. Korpus telefonu liniowego z wymiarami gabarytowymi.