Tag: Łączność

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część IV – przebieg w terenie na przykładzie wycinka III odcinka dywizyjnego

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Arkadiusz Mitura

Mapa 01. Usytuowanie w terenie poszczególnych obiektów linii głównej. Legenda: Cyfra rzymska – oznaczenie odcinka dywizyjnego; Litera duża – oznaczenie kolejności komory kablowej linii głównej; Litera duża i cyfra – oznaczenie komory kablowej – bojowej (łączącej linie główną z główną linią obrony; Litera duża i litera mała – oznaczenie linii prowadzącej na zapole; Czerwona przerywana linia – przypuszczalny przebieg kabla telefonicznego w terenie. Opracowanie graficzne mapy: Mariusz Kisiel.

 

Fot. 01. Naziemna komora kablowa – słupkowa o symbolu porządkowym L (Fot. Arkadiusz Mitura).

Przeprowadzone badania terenowe pozwoliły na zlokalizowanie ponad 60 komór kablowych w obrębie II,III i IV odcinka dywizyjnego.

Jednym z ciekawszych fragmentów jest odcinek wybudowany na wschód od miejscowości Likusy, należący do III odcinka dywizyjnego.

Wszystkie odnalezione do tej pory na tym odcinku komory kablowe mają postać wystających ponad powierzchnię ziemi betonowych bloków (opis konstrukcji przedstawiony został w części I podsumowania; fot. 01).

Zachowane sygnatury pozwalają na stwierdzenie występowania linii głównej (patrz: mapa), która wybudowana została od 2 do 3 kilometrów za główną linią obrony. Kolejne komory kablowe tej linii oznaczane były symbolami dużych liter alfabetu, np: „K”, „N”, „O” (fot. 02).

Pomiędzy stanowiskami ogniowymi pierwszej linii obrony a linią główną sieci telefonicznej, powinny znajdować się komory kablowe – bojowe na pozycjach 2 i 3 linii obrony. Oznaczane one były symbolem dużej litery alfabetu, z dodatkowym indeksem cyfrowym, np: „1”, „2”. W chwili obecnej odnaleziono tylko jedną komorę kablową – bojową o symbolu „K1” (mapa; fot. 03).

Ciekawostką jest odnalezienie reliktów linii tyłowej, odchodzącej od wybranych punktów linii głównej na dalekie zapole, w celu połączenia systemu łączności polowej fortyfikacji z dowództwem, usytuowanym w bezpiecznej odległości od linii frontu. Te komory kablowe oznaczane były symbolem dużej litery z dodatkowym indeksem w postaci małej litery, np: „Aa”, „Mc” (mapa, fot. 04).

 

Fot. 02. Przykład sygnatury komory kablowej  linii głównej (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 03. Przykład sygnatury komory kablowej pośredniej/bojowej (Fot. Arkadiusz Mitura).

 

Fot. 04. Przykład sygnatury komory kablowej linii tyłowej (Fot. Arkadiusz Mitura). Jako załącznik zamieszczam dane GPS przedstawionych na mapie odnalezionych komór kablowych.

 

Jako załącznik zamieszczam dane GPS przedstawionych na mapie odnalezionych komór kablowych.

Dla zainteresowanych jestem w stanie udostępnić dane GPS wszystkich odnalezionych obiektów łączności fortecznej Pozycji Olsztyneckiej, ale bez zgody na ich publikację.

 

 

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część III – schrony bojowe

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Arkadiusz Mitura

Fot. 01. Elewacja ściany tylnej stanowiska zaporowego nr. 5. Stare Jabłonki (fot. Arkadiusz Mitura).

Zewnętrzne przyłącze telefoniczne sieci polowej w schronach bojowych Pozycji Olsztyneckiej zostało umieszczone bezpośrednio pod okapem na tylnej elewacji schronu, pomiędzy drzwiami wejściowymi a strzelnicą obrony wejścia (zdjęcie 1 i 2). Zabezpieczone było metalowymi drzwiczkami z prostym zamkiem (zdjęcie 3).

 

Fot. 02. Położenie zewnętrznego przyłącza polowej sieci telefonicznej na ścianie tylnej stanowiska zaporowego nr 5 w Starych Jabłonkach (fot. Arkadiusz Mitura).

Ziemny kabel telefoniczny doprowadzono do wnętrza, tak samo jak w przypadku schronów biernych, stalową rurą o średnicy 3”. Obok znajdowała się 1 1/2” rura dla przewodu do zewnętrznego przyłącza sieci polowej.

Doprowadzenie umieszczono w pomieszczeniu załogi, w niszy znajdującej się na ścianie pomiędzy strzelnicą obrony wejścia a korytarzem/śluzą gazową, bezpośrednio nad podłogą. W celu sprawnej obsługi przez załogę, oznaczono je napisem Kabelrhor  (zdjęcie 4).

 

Fot. 03. Widok na zewnętrzne przyłącze polowej sieci telefonicznej na ścianie tylnej stanowiska zaporowego nr 5 w Starych Jabłonkach (fot. Arkadiusz Mitura).

Powyżej zainstalowano półkę/wspornik na telefon polowy Telefonbrett  (zdjęcie 4).

W celu sprawnego dowodzenia obiektem na podstawie informacji przychodzących z zewnątrz, powyżej systemu łączności kablowej, zainstalowano rurę głosową prowadzącą do pomieszczeń bojowych schronu Sprachrohe Kampfraum (zdjęcie 5).

Badania terenowe pokazują standaryzację kształtu przyłącza telefonicznego w schronach bojowych jak i biernych. W przypadku schronów bojowych, tak samo jak wcześniej opisanych biernych, nie odnaleziono żadnych dowodów bezpośredniego podłączenia do polowej sieci telefonicznej. Nie odnaleziono jakichkolwiek reliktów kabla telefonicznego w przyłączach oraz w otoczeniu schronów. Brak też śladów świadczących o fizycznej instalacji przyłączy telefonicznych w niszach telefonicznych, w postaci pozostałości kołków mocujących i śladów po wiązkach przewodów.

 

Fot. 04. Widok na przyłącze telefoniczne wewnątrz schronu, w izbie załogi. Stanowisko zaporowe nr 5 w Starych Jabłonkach (fot. Arkadiusz Mitura).

 

Fot. 05. Widok na rurę głosową powyżej półki na telefon (fot. Franz Aufmann).

 

Wcześniejsze opracowania:
– Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część I,
– Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część II – schrony bierne.

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część II – schrony bierne

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Arkadiusz Mitura

Fot. 01. Elewacja schronu biernego. Po prawej stronie wejścia do schronu nisza na przyłącze polowej sieci telefonicznej (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 02. Elementy systemu łączności wewnątrz schronu. Nisza kablowa (Fot. Arkadiusz Mitura)

Wszystkie schrony bierne Pozycji Olsztyneckiej zostały wyposażone w wydzielone miejsca na podłączenia do polowej sieci telefonicznej.

Ziemny kabel telefoniczny doprowadzony był do wnętrza schronu stalową rurą o średnicy wewnętrznej 3”. Jej wylot znajdował się w małej wnęce tuż na podłogą, pomiędzy  wejściem głównym a ściana działową obiektu. Miejsce to w schronie opisywane było napisem „Kabelrhor” (Fot. 02). Druga mniejsza stalowa rura o średnicy 2”, instalowana tuż obok, służyła do wyprowadzenia linii telefonicznej na zewnątrz obiektu, gdzie znajdowała się nisza dla telefonicznego przyłącza polowego.

Powyżej niszy kablowej, znajdowało się miejsce na półkę lub wspornik, na których planowano umieścić telefon polowy. Zostało opisywane jako „Telefonbrett” (Fot. 02).

Miejsce na zewnętrzne przyłącze telefonicznej sieci polowej znajdowało się w małej wnęce, zamykanej stalowymi, jednodzielnymi drzwiczkami na tylnej elewacji obiektu. Drzwiczki zabezpieczone były prostym zamkiem (Fot. 04).

Przeprowadzone badania terenowe, wykazały brak wykonania podłączenia telefonicznego bezpośrednio do obiektów biernych. Brak też jakichkolwiek śladów po „odzyskanym” kablu lub jakichkolwiek resztek instalacji telefonicznych na zewnątrz jak i wewnątrz obiektów.

 

Fot. 03. Nisza kablowa ze stalowym drutem (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 04. Nisza w zewnętrznej ścianie schronu na przyłącze telefonicznej sieci polowej (Fot. Arkadiusz Mitura).

W wielu schronach można zaobserwować drut stalowy średnicy 5 mm, który umieszczono w głównym przewodzie doprowadzającym ziemny kabel telefoniczny do schronu. Pełnił rolę uziemienia (Fot. 03). W jednym przypadku odnaleziono też korek dębowy zabezpieczający pusty przewód przed zawilgoceniem (Fot. 05).

Ciekawostką jest też, iż wszystkie zewnętrzne nisze na przyłącze polowe nie posiadają jakichkolwiek śladów po mocowaniu głowicy przyłącza telefonicznego (Fot. 04).

Opracowanie powstało na podstawie badań terenowych autora.

 

Fot. 05. Rura ziemnego kabla telefonicznego zabezpieczona drewnianym kołkiem (Fot. Arkadiusz Mitura).

Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej, Część I

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Arkadiusz Mitura

Fot. 01. Widok włazu do podziemnej komory kablowej (Fot. Arkadiusz Mitura).
Fot. 02. Naziemna komora kablowa – słupkowa w formie betonowego bloku wystającego ponad grunt ziemi (Fot. Arkadiusz Mitura).

Budowę Pozycji Olsztyneckiej (niem. Hohensteiner Stellung) datuje się na lata 1938 – 39. W 1938 roku powstało 118 schronów biernych z 120 planowanych. W tymże roku powstało też 11 schronów bojowych, które rozbudowano o stanowisko ogniowe dla armaty przeciwpancernej w 1939 roku.
Do chwili obecnej, w żadnym opracowaniu dotyczącym Pozycji Olsztyneckiej nie wspomniano o systemie łączności telefonicznej, który był integralnym składnikiem umocnień. Tematem zainteresowałem się po otrzymaniu lokalizacji kilku komór kablowych, które zdawały się tworzyć linię. Wyniki tych prac prezentuję poniżej.

Metodologia

Posiadane kopie map, przedstawiają usytuowanie w terenie poszczególnych schronów bojowych i biernych, a także przebieg zapór przeciwpiechotnych i przeciwpancernych. Brak dostępu do materiałów źródłowych, które prezentowałyby rozmieszczenie komór kablowych i przebieg linii telefonicznych w terenie (prawdopodobnie znajdują się one w archiwach Federacji Rosyjskiej), warunkuje  czasochłonne poszukiwania w terenie.

W badaniach terenowych chętnie pomagają okoliczni mieszkańcy, pracownicy leśni oraz miejscowi pasjonaci historii, którzy bezbłędnie potrafią wskazać miejsca w których są lub były interesujące nas budowle. Zdarzają się też widoczne miejsca po przebiegu kabla telefonicznego, w postaci ciągnącego się wzdłuż drogi rowu, pozwalające na rekonstrukcję przebiegu linii łączności na pewnym odcinku.

Rys. 01. Podziemna komora kablowa (Rys. Arkadiusz Mitura).
Rys. 02. Naziemna komora kablowa w formie betonowego bloku wystającego ponad grunt ziemi (Rys. Arkadiusz Mitura).

 

 

Typy komór kablowych

Na Pozycji Olsztyneckiej, budowano dwa typy komór kablowych, które były standardowe dla fortyfikacji niemieckiej w tym okresie:

  1. naziemna komora kablowa w formie betonowego bloku wystającego ponad grunt ziemi;
  2. podziemna komora kablowa.

Naziemna komora kablowa (Fot. 02), zwana również słupkową, wykonana była jako żelbetowy blok o wymiarach 153 x 65 x 200 cm, zakończona na wierzchu lekkim, dwustronnym skosem, do połowy zagłębiona w ziemi. Posiadała wnękę na głowice kablową, o wymiarach 100 x 35 x 85 cm. Zamykana była ona dwudzielnymi drzwiczkami .

Podziemne komory kablowe, zwane również zagłębionymi, budowane były w formie żelbetonowego prostopadłościanu o wymiarach 130 x 130 x 155 cm. Ścianki i wierzch posiadały grubość około 20 cm. Na górnej powierzchni znajdował się otwór wejściowy o wymiarach 70 x 70 cm, zamykany klapą drewnianą na zawiasach. Do środka prowadziły dwie klamry wbetonowane w ścianę (Fot. 01).

Każda komora kablowa powinna posiadać sygnaturę określająca jej kolejność. Sygnatura występowała jako oznaczenie literowe alfabetu łacińskiego, pokrywające się z odcinkiem dywizyjnym. Wyjątkiem jest 4 odcinek dywizyjny, w obrębie którego ze względu na ilość wybudowanych obiektów powtórzono kodowanie alfabetyczne.

Sam sposób podłączenia schronów do sieci telefonicznej, zaprezentowany zostanie w osobnym opracowaniu.

 

ŹRÓDŁA I LITERATURA

  1. National Archives and Records Administration: T78, R639,640;
  2. Bundesmilitar Archiv: RH 11 III 252
  3. W. Ostrowski „Obiekty obronne Pozycji Olsztyneckiej na terenie Nadleśnictwa Olsztyn”. Olsztyn 2015.
  4. P. Suchenek i inni: „Sieć telefoniczna Fortu Ufortyfikowanego Łuku Odry – Warty w świetle dotychczasowych badań”.

Autor opracowania składa podziękowania:

– Mariuszowi Kisielowi, za wprowadzenie teoretyczne w kwestii łączności w fortyfikacji niemieckiej okresu międzywojennego,
– Monice Wencławskiej, za zainteresowanie mnie tematem,
– Arkadiuszowi Wyrzykowskiemu za udostępnienie lokalizacji.

 

Stanowisko łączności w Pz.W. 677, Część II

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Widok tylnej ściany Pz.W. 677.

 

Fot 02. Telefon Liniowy (Linienfernsprecher 39) (źródło archiwum NARA).

Stanowisko łączności telefonicznej w Pz.W. 677, a w zasadzie ślady po mocowanym oprzyrządowaniu, zostały zarejestrowane i poddane analizie. Pz.W. 677 jest schronem o konstrukcji przejściowej do B1-26.  W latach 1937-38 wzniesiono około 12 schronów tego typu na terenie Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty. Na wstępnym etapie badań autor niniejszego opracowania przyjął, że wyposażenie stanowiska łączności mogło być w późniejszym okresie modernizowane i doposażone. Kierunek badań obejmował przede wszystkim aspekty łączności pomiędzy dowódcą broni w sześciostrzelnicowej kopule 35 P8 a dowódcą obiektu. W rozważaniach brano pod uwagę zastosowanie telefonu liniowego (niem. Linienfernsprecher), który wprowadzano na wyposażenie od końca 1939 roku. Dwa aparaty telefoniczne zapewniały bezpośrednią łączność pomiędzy stanowiskami, a co ciekawsze układ nie wymagał wrażliwego na wilgoć zasilania bateryjnego.

Słuchawka telefonu, jak i metalowy korpus, mieszczący układ elektryczny, została wykonana metodą odlewania, wyjątkowo ekonomiczną przy produkcji seryjnej. Oba elementy połączono giętkim kablem w gumowej osłonie. W słuchawce umieszczono dźwignię urządzenia przywoławczego, mikrofon oraz głośnik. Wywołanie abonenta uzyskiwano się przez energiczne wciśnięcie dźwigni urządzenia wywoławczego. Wygenerowany mechanicznie impuls prądu przemiennego o częstotliwości 100 Hz zmieniany był na sygnał dźwiękowy przez drugi współpracujący w sieci aparat. Praca układu bez zasilania bateryjnego była możliwa w wyniku zastosowania czułych elementów elektromagnetycznych przetwarzających fale głosowe na sygnał elektryczny.

Mimo starań, nie udało się podczas inwentaryzacji zlokalizować dwóch kotw lub odszukać śladów po kotwach o rozstawie 128 mm w pionie. W takiej odległości znajdowały się dwa otwory do mocowania korpusu telefonu o szerokości 118 mm i wysokości 80 mm.

Rys. 01. Korpus telefonu liniowego z wymiarami gabarytowymi.

Stanowisko łączności w Pz.W. 677

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie

Część I

Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Strzelnica obrony wejścia i zapola w Pz.W. 612 (południowy odcinek Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty). Po prawej stronie widoczna jest nisza na złącze dla polowej sieci telefonicznej.
Fot. 02. Stanowisko łączności telefonicznej w Pz.W. 677. Zaznaczono zachowane kotwy do mocowania podzespołów sieci telefonicznej. Wyodrębniono trzy zestawy (oznaczone kolejno: A, B, C) po cztery kotwy w każdym. W ścianach działowych kable prowadzono w stalowych rurach o średnicy 2”. Na poziomie posadzki, widoczna jest nisza z wyprowadzeniem przewodów z zewnętrznych przyłączy polowej sieci telefonicznej (po lewej stronie) oraz kabla ziemnego.
Stanowisko łączności telefonicznej na podstawie zachowanych śladów mocowań.

Podczas przeprowadzonej inwentaryzacji zostało zarejestrowane położenie kotw mocujących wyposażenie do łączności telefonicznej w Pz.W. 677. Schron znajduje się na południowym odcinku Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty.  Jest to obiekt z 6-strzelnicową kopułą bojową 35 P8 i z pomieszczeniem dla drużyny piechoty.  Jego konstrukcja określana jest jako przejściowa do schronu regulaminowego B1-26. W latach 1937-38 wzniesiono około 12 schronów tego typu na terenie Frontu Fortecznego łuku Odry-Warty.
Kotwy mocujące podzespoły zostały podzielone na trzy zestawy po cztery w każdym:

  1. Zestaw kotw A – 4 kotwy,
    odległość między kotwami w poziomie – około 17, 5 cm,
    odległość między kotwami w pionie – około 22,0 cm,
  2. Zestaw kotw B – 4 kotwy,
    odległość między kotwami w poziomie – około 21,0 cm,
    odległość między kotwami w pionie – około 23,0 cm,
  3. Zestaw kotw C – 4 kotwy,
    odległość między kotwami w poziomie – około 32,0 cm,
    odległość między kotwami w pionie – około 19,0 cm,

Poniżej, na poziomie posadzki, widoczna jest nisza z wyprowadzeniem przewodów z przyłącza polowej sieci telefonicznej oraz kabla ziemnego.
Określono również odległość w pionie między skrajnymi kotwami zestawu A i B. Wynosi ona 21 cm a między skrajnymi kotwami zestawu B i C  16 cm. Na podstawie rozstawu kotw zostały dobrane podzespoły wyposażenia do łączności telefonicznej.

Zestaw kotw A

Taki rozstaw kotw mocujących przynależny był do telefonu fortecznego 38 (niem. Festungsfernsprecher 38) lub telefonu fortecznego D [01]. Telefon forteczny 38 stosowany był powszechnie w obiektach fortyfikacji stałej. Zastosowano prawdopodobnie wersję bez optycznej sygnalizacji połączenia. Jeśli w jednej izbie przewidziano kilka aparatów telefonicznych, instalowano telefony forteczne ze wskaźnikami świetlnymi. Dotyczy to również sytuacji, gdy obiekt był wyposażony w urządzenia alarmowe. Kolejny aparat telefoniczny typu R [02] (niem. Festungsfernsprecher R) przeznaczony był do stosowania w kopule bojowej 35 P8.

Układ elektryczny telefonu został umieszczony w solidnej, wodoszczelnej obudowie. Zastosowano nowoczesne rozwiązanie nie wymagające włączania mikrofonu zgodnie z zasadami „naciśnij i mów”, stosowanymi jeszcze w telefonie polowym 33 [03] (niem. Feldfernsprecher FF33). Do wywołania rozmówcy niezbędny był sygnał elektryczny. Wytwarzany był przez induktor, uruchamiany za pomocą korbki, znajdującej się po prawej stronie obudowy aparatu. W celu zakończenia rozmowy należało zawiesić masywną słuchawkę na zaczepie, będącym jednocześnie wyłącznikiem. W tym położeniu słuchawki następowało wyłączenie zasilania mikrofonu w celu przedłużenia czasu pracy baterii.

Zestaw kotw B

Stosowano dwa typy kaset, w których umieszczono baterie do zasilania telefonu. Określano je jako „małe” i „duże”. Zestaw kotw B odpowiada położeniu otworów mocujących małą kasetę na baterie. Kaseta zamykana była deklem. Gumowa uszczelka zapewniała wodoszczelność zamknięcia. Podczas wymiany baterii dekiel zwisał na dwóch stalowych łańcuszkach, zamocowanych do korpusu kasety. Zastosowane rozwiązanie ułatwiało wymianę baterii. W kasecie znajdowały się trzy baterie T30 o napięciu 1,5 V każda.

 Zestaw kotw C

Zestaw kotw C umożliwiał zamocowanie głowicy podłączeniowej (niem. Kabelendverschluß). Stosowana była w dwóch wariantach zwanych „duży” i „mały”. Mufa kablowa składa się z obudowy żeliwnej z wodoodporną pokrywą oraz z gniazd wejściowych i wyjściowych Gniazdo wejściowe posiadało kołnierz do podtrzymywania zbrojenia kabla. W górnej części obudowy znajdują się zabezpieczone wyprowadzenia przewodów. Możliwe było boczne mocowanie kolejnej mufy. Głowica podłączeniowa służyła do mocowania przewodów ziemnego kabla telefonicznego i przyłącza polowej sieci telefonicznej i połączenia ich do układu kabli sieci telefonicznej w obiektach fortyfikacyjnych. Mufa wypełniana była substancją zabezpieczającą przewody przed oddziaływaniem wilgoci.

 

Rys. 01. Telefon forteczny 38 (niem. Festungsfernsprecher 38) z określonymi wymiarami gabarytowymi (z archiwum NARA).
Rys. 02. Mała kaseta na baterie (niem. Kleine Batteriekasten) z określonymi wymiarami gabarytowymi (z archiwum NARA).
Rys. 03. Głowica podłączeniowa (niem. Kabelendverschluß) z określonymi wymiarami gabarytowymi (z archiwum NARA).

[01] – Jako specjalna wersja telefonu fortecznego 38 był stosowany we wszystkich przypadkach, w których ze względów operacyjnych wymagane są dwie stacje wywoławcze, ale nie można umieścić dwóch oddzielnych aparatów telefonicznych ze względu na brak miejsca. Dwa zestawy słuchawkowe z mikrofonem (zakładane na głowę), podłączone do dwóch gniazd połączeniowych umożliwiają prowadzenie dwóch rozmów jednocześnie. Aparat telefoniczny wymagał dwóch dużych kaset na baterie.

[02] – więcej w opracowaniu Festungsfernsprecher R – telefon forteczny R.

[03] – Telefon polowy 33 (niem. Feldfernsprecher 33) produkowany z małymi zmianami do końca wojny.

 

Więcej informacji w opracowaniu :

Meandry łączności optycznej

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje polskie
Fot. 01 Rury sta­no­wi­ska łącz­no­ści optycz­nej w schro­nie wznie­sio­nym w po­bli­żu miej­sco­wo­ści Krzy­żo­wa.

 

Fot. 01 Rury sta­no­wi­ska łącz­no­ści optycz­nej w schro­nie wznie­sio­nym w po­bli­żu miej­sco­wo­ści Krzy­żo­wa.

 

Część schronów odcinka Bruchmühle Pozycji Pomorskiej otrzymała stanowiska do łączności optycznej [01]. Zgodnie z zaleceniami z 1935 roku, które zabraniały w niemieckiej fortyfikacji stałej dodatkowego osłabiania zewnętrznych ścian schronów, umieszczono stanowisko łączności na zewnątrz obiektu. Zlokalizowano je w typowym dla fortyfikacji niemieckiej tego okresu zagłębieni terenu przy elewacji wejściowej schronu. Dwie rury, niezbędne do prowadzenia łączności optycznej, osadzono w murze oporowym przedłużającym ścianę obiektu.
Łączność optyczną stosowano również w polskiej fortyfikacji stałej. Stanowisko do łączności umieszczone było wewnątrz schronu. Na załączonym zdjęciu Fot. 01 widoczne są rury do łączności optycznej jednego z polskich schronów, wzniesionych w 1939 roku w pobliżu miejscowości. Krzyżowa. Przewidziano łączność w dwóch kierunkach. W ścianie schronu osadzono dwie pary rur. Wylot rur do łączności zabezpieczony był od wewnątrz uchylnymi stalowymi drzwiczkami.

Nasuwa się pytanie, czy umieszczenie w jednym narożniku izby bojowej wyrzutni ładunków oświetlających sektor ognia stanowiska ckm, zrzutni granatów o raz dwóch par rur do łączności optycznej można uznać za optymalne?

 

Fot. 03. Widok stanowiska łączności optycznej umiejscowionego w pobliżu stanowiska bojowego ckm. Od lewej. Nisza z zamknięciem wyrzutni ładunków oświetlających sektor ognia ckm, wlot zrzutni granatów, stanowisko łączności optycznej w dwóch kierunkach.

 

Fot. 04. Tylna ściana schronu odcinka Bruchmühle Pozycji Pomorskiej. Nisza z rurami łączności optycznej znajduje się w rurze oporowym po prawej stronie wejścia (zabezpieczonego cegłami).

[01] – więcej w opracowaniu Łączność optyczna w schronach odcinka „Bruchmühle” Pozycji Pomorskiej.

 

 

Nisza przyłącza kabla polowej sieci telefonicznej II

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Fot. 01. Wejście do schronu Regelbau R105c. Schron wzniesiony w 1940 roku w pobliżu miejscowości Kozioł (Pozycja Pisy – Galindestellung).

 

Fot. 02. Widok ściany z niszą na przyłącze polowej sieci telefonicznej (położenie niszy zaznaczono strzałką).

 

W 1938 roku rozpoczęto prace nad nowymi konstrukcjami schronów bojowych. Prace te były związane z planowanym wprowadzeniem nowej odporności dzieł fortecznych na ostrzał, określanej jako B neu. Powstałe konstrukcje obiektów fortecznych nazwano serią projektową „100”. Obiekty tej serii oznaczano trzycyfrowymi numerami  a każdy zaczynał się do „1”.

W serii projektowej „100” wprowadzono zmiany w zakresie przyłącza kabla polowej sieci telefonicznej. Niszę ulokowano w korytarzu wejściowym, chronionym drzwiami kratowymi i wewnętrzną strzelnicą obrony wejścia. W niszy znajdują się wyloty dwóch rur, którymi prowadzono kable telefoniczne. Jedna z rur została skośnie osadzona w ścianie. Jej wylot znajduje w płaszczyźnie tylnej ściany schronu, na niższej wysokości niż położenie niszy. Służyła do doprowadzenia kabla sieci polowej. Druga z rur, osadzona pionowo w ścianie,  chroniła wewnętrzny kabel telefoniczny.

Fot. 03. Widok ściany z niszą na przyłącze polowej sieci telefonicznej.
Fot. 04. Przyłącze polowej sieci telefonicznej.

Łączność optyczna w schronach odcinka „Bruchmühle” Pozycji Pomorskiej

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Elewacja wejściowa schronu bojowego Br 08 odcinka Bruchmühle Pozycji Pomorskiej. Po prawej stronie, w murze oporowym znajduje się stanowisko dla łączności optycznej. Schron o odporności na ostrzał B1
Mapa 01. Graficzna prezentacja numerycznego model terenu części odcinka obrony Bruchmühle pozyskana ze strony www.geoportal.gov.pl.

 

Fot. 02. Przenośne urządzenie nadawcze K-Blink (żródło: https://www.kriegsfunker.com/) [02].

Kluczowe schrony bojowe  odcinka „Bruchmühle” Pozycji Pomorskiej, prowadzące obronę mostu drogowego, zostały oprócz standardowej łączności telefonicznej wyposażone również w łączność optyczną [01]. Schrony wzniesiono w 1936 roku. Most nad rzeką Piławą umożliwiał komunikację drogową pomiędzy położonymi na zachód Starowicami a pobliskimi Nadarzycami, czy też z Bornem-Sulinowo.

Zgodnie z zaleceniami z 1935 roku, które zabraniały dodatkowego osłabiania zewnętrznych ścian schronów, zdecydowano się umieścić stanowisko dla łączności optycznej na zewnątrz obiektu. Zlokalizowano je w zagłębieni terenu przy elewacji wejściowej schronu. Dwie rury, niezbędne do prowadzenia łączności optycznej, osadzono w murze oporowym przedłużającym ścianę obiektu. W schronach o odporności B1 na ostrzał wykonano niszę od strony stanowiska. Każda z rur posiadała średnicę wewnętrzną równą 100 mm. Jedna z nich służyła do nadawania informacji za pomocą sygnałów świetlnych a druga do odbierania wiadomości. Zastosowanie rur uniemożliwiało wykrycie lokalizacji nadajników sygnału ze stanowisk obserwatorów, które mógł utworzyć nieprzyjaciel na przedpolu pozycji. W przypadku schronów o odporności na ostrzał C nie wykonano nisz.

Wiadomości nadawano alfabetem Morse’a przy pomocy nadajnika świetlnego. Ze względu na zastosowaną średnicę rur oraz ich położenie względem niszy przewidywano prawdopodobnie zastosowanie urządzenia typu K-Blink. Był to najmniejsze urządzenie do sygnalizacji świetlnej, wyposażone w paraboliczne lustro o średnicy zewnętrznej wynoszącej 90 mm. Lustro, chronione blaszaną obudową, zapobiegało rozpraszaniu się światła. Sygnały nadawane przy wykorzystaniu standardowej lampy o mocy 1 Wata posiadały zasięg 1000 metrów w dzień i 2000 metrów w nocy. Po zwiększeniu mocy żarówki do 3 W uzyskiwano przy dobrej widoczności zasięg do około 1800 metrów w dzień i do około 3000 metrów w nocy.

Rury stanowiska do łączności optycznej osadzono w murach oporowych schronów Br 06 i Br 08 prowadzących bezpośrednią obronę mostu drogowego. Schron Br 06 wybudowano na lekkim wzniesieniu terenu po południowej stronie drogi do Starowic. Odległość pomiędzy Br 06 i B 08 wynosi po około 540 metrów. Stanowiska łączności optycznej w obu obiektach zlokalizowano za murem oporowym schronu Br 06. Chronione były przed bezpośrednim ostrzałem ze strony przedpola bryłą schronu. Mogły utrzymywać stałą łączność.

Świetnie zachowało się stanowisko łączności optycznej w schronie Br 03, jednym z trzech prowadzących obronę korony jazu na Piławie. Rury do łączności optycznej skierowane na północny-wschód, w kierunku, oddalonego o 250 metrów schronu Br 04 z zewnętrznym stanowiskiem obserwatora  lub w tym samym kierunku, ale oddalonego o około 580 metrów schronu Br 06. W obecnych warunkach, utrudnione jest określenie odbiorcy sygnałów świetlnych, nadawanych ze schronu Br 03. Teren został zalesiony. Kąt pomiędzy liniami, wyznaczonymi ze stanowiska, mieszczonego w murze oporowym Br 03 w kierunku wyznaczonych punktów obiektów Br 04 i Br 06 wynosi zaledwie rzędu 5-7 stopni. Schron Br 05 nie posiada stanowiska nadawczego dla łączności świetlnej a stan zachowania elewacja Br 04 nie ułatwia poprawnego rozpoznania. W celu jednoznacznego odbiorcy sygnałów ze stanowiska przy schronie Br 03 należałoby przeprowadzić dodatkowe badania terenowe.

 

Fot. 02. Elewacja wejściowa schronu bojowego Br 06 odcinka Bruchmühle Pozycji Pomorskiej. Widoczna jest nisza z osadzonymi w murze oporowym dwiema rurami do łączności optycznej. Schron o odporności na ostrzał B1.

 

Fot. 03. Nisza z osadzonymi rurami do łączności optycznej w murze oporowym schronu o odporności na ostrzał B1.

[01] – Fortyfikacje Pozycji Pomorskiej na obszarze poligonu w Bornem Sulinowie, Andrzej Żabski. Studia nad dziejami fortyfikacji w dolinie Noteci : materiały z konferencji 21 maja 2011 / red. Jerzy Sadowski. – Gliwice : Infort, 2011.
[02] – Wszystkim zainteresowanym polecam stronę internetową „WWII MILITARY RADIO TECHNOLOGY” oraz „Das K-Blink – Das kleine Blinkgerät von Reichswehr und Wehrmacht”
[03] – Otwarte stanowisko obserwatora zostało opisane w opracowaniu Odkryte stanowisko obserwatora artylerii (1935-1936).

Eksperymenty z sygnalizacją świetlną  w schronie przy starej grobli w Nowogrodzie nad Narwią

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje polskie
Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Wysadzona część ściany schronu (D) przy starej grobli. Po prawej stronie widoczny odcisk dwóch rur stanowiska sygnalizacji świetlnej. Wyraźnie widoczny jest zarys wykonanego kanału technologicznego w celu precyzyjnego osadzenia rur.

 

Fot. 02. Kanał technologiczny wykonany w celu precyzyjnego osadzenia rur do sygnalizacji świetlnej.

 

Sygnalizacja świetlna (łączność optyczna), zaliczana w Wojsku Polskim do pomocniczych środków łączności, miała być zastosowana w polskich schronach, wzniesionych w 1939 roku w Nowogrodzie nad Narwią. Zaplanowano, że stanowiska sygnalistów będą mieściły się w schronach a nadawanie i odbiór sygnałów w wyznaczonym kierunku umożliwią dwie rury osadzone w zewnętrznej ścianie schronu. Od strony stanowiska sygnalisty wloty rur umieszczono w małej niszy zamykanej przy pomocy gazoszczelnych, stalowych drzwiczek.
Precyzyjne osadzenie rur w przewidzianym kierunku nie było możliwe w procesie betonowania schronu. Ubijanie kolejnych warstw betonu aż do pojawienia się na powierzchni cementowego mleczka, mogło spowodować ich przemieszczenie. Dlatego też w wyznaczonych miejscach wykonano kanały technologiczne o czworokątnym przekroju. Dopiero w procesie wyposażania schronów, po precyzyjnym ustawieniu rur, kanały zalewano betonem. W obiektach Nowogrodu zaistniały oba wspomniane przypadki. Na tytułowym zdjęciu widoczny jest czworokątny zarys kanału technologicznego i odciski dwóch rur do sygnalizacji świetlnej w uszkodzonej eksplozją ścianie schronu (D) przy starej grobli. Rury skierowane były w kierunku schronu przy moście (L). Dwa niewypełnione betonem kanały technologiczne istnieją w schronie przy moście (L), dwa w ruinie schron bojowego w lesie (E) i jeden w tradytorze artyleryjskim [01] (F). Przegląd zachowanej sowieckiej dokumentacji obiektów pod Nowogrodem wykazał wykonanie stanowiska z sygnalizacją świetlną w schronie (A) u podnóża wzniesienia „Lepak”.

 

Fot. 01. Mapa fortyfikacji z zaznaczonymi schronami odcinka „Nowogród”, które będą opisane w kolejnych opracowaniach. A-G, O i T – schrony fortyfikacji stałej, P01 – P03 – schrony pozorno-bojowe, O – schron obserwacyjny, P – schron fortyfikacji polowej, T – schron dla armaty polowej.

 

Przeprowadzone badania terenowe [02] w 2013 roku wykazały, że kluczowym schronem dla sygnalizacji świetlnej w Nowogrodzie był schron (E) położony w lesie. Posiadał łączność ze schronami pierwszej linii obrony A i D oraz schronem dowodzenia B. W przypadku utraty schronu E, pozostałe obiekty traciły możliwość nawiązania łączności świetlnej.
Wykonano również eksperyment, który polegał na lokalizacji sygnałów świetlnych, wysyłanych ze schronu (D) przy starej grobli. W istniejącym odcisku rury do łączności świetlnej została umieszczona rura z PCV z latarką w środku. Obserwator, oddalony od czoła rury o 200 metrów w kierunku zachodnim określił położenie punktu obserwacyjnego, z którego sygnał świetlny był w jego odczuciu najsilniejszy. Przyjęto, że pomiary wykonane po zapadnięciu zmierzchu pozwolą na precyzyjne wytyczne kierunku sygnału świetlnego.  Pomiar powtórzono kilkukrotnie a położenie punktów obserwacyjnych zapisywano za pomocą lokalizatora GPS firmy Garmin. Po odrzuceniu skrajnych pomiarów uzyskano w przybliżeniu kierunek schronu (L) przy moście z tendencją do odchylenia w kierunku południowym. Odległość miedzy schronami wynosi około 1500 metrów. Należy jednak pamiętać o nieistniejącym już schronie z punktem obserwacyjnym (O) na terenie skansenu. Autorowi niniejszego opracowania nie jest znana jego rzeczywista lokalizacja. Bez wykonania dokładniejszych pomiarów można domniemywać, że wspomniany schron obserwacyjny (O) posiadał łączność optyczną ze obiektami L i D. Zwiększenie dokładności można uzyskać poprzez oddalenie punktu pomiarowego od rur sygnalizacji świetlnej. W wyniku zurbanizowania terenu wspomniane schrony utraciły możliwość prowadzenia sygnalizacji świetlnej między sobą.

 

Fot. 03. Widok ściany schronu (D) przy starej grobli z osadzonymi rurami do łączności świetlnej.

 

Fot. 04. Schron przy moście (L – na mapie) w Nowogrodzie. Widok od strony zachodniej strzelnicy ciężkiego karabinu maszynowego do ognia bocznego. Wylot kanału technologicznego na rury do sygnalizacji świetlnej znajduje się pomiędzy wejściem do schronu a zewnętrzną strzelnicą obrony wejścia i zapola.

 

Fot. 05. Tylna ściana w zachodniej części schronu. Prostokątny otwór jest zarysem szybu technologicznego na rury do łączności świetlnej. U góry dwa otwory odprowadzające zanieczyszczone powietrze z izby bojowej ckm (lewy) i z izby załogi. Czerpnia powietrza zasilającego piec została ulokowana nad poziomem gruntu. Po prawej stronie otwór wejściowy do schronu.

 

[01] – Zachowany kanał technologiczny umożliwiał łączność ze stanowiskiem obserwatora artylerii.
[02] – Problem określenia kierunku sygnalizacji  świetlnej w Nowogrodzie poruszony był w temacie „Nowogród- łączność świetlna” na Forum Zbuntowanych Poszukiwaczy.