Fot. 01. Widok strzelnicy obrony wejścia i zapola w schronie bojowo-obserwacyjnym B1-3 z kopułą 9b P7 (niem. MG-Schrtenstand mit Kleinstglocke). Standardowym rozwiązaniem w tym obiekcie była płyta z zamknięciem strzelnicy broni ręcznej 48 P8.
Schrony fortyfikacji stałych budowane w 1938 roku, zgodnie z nowo opracowanymi konstrukcjami standardowymi, zostały wyposażone w strzelnicę obrony wejścia i zapola. W części obiektów stanowisko obrony wejścia i zapola umieszczono w wydzielonym pomieszczeniu. Założono, że w zależności od konfiguracji pomieszczeń schronu, wejście będzie chronione przed ostrzałem przy pomocy płyty stalowej ze strzelnicą typu 48 P8 [01] lub 403 P9. Należy zaznaczyć, że wyposażenie stanowiska w płytę stalową 403 P9 w wydzielonym pomieszczeniu umożliwiało prowadzenia ognia przy pomocy broni maszynowej [02]. Dlatego też zalecano przy tworzeniu planu ogni nowej pozycji taką konfigurację schronów, która gwarantowałaby uzyskanie skutecznego pokrycia ogniem przedpola i obronę zapola ze stanowisk broni maszynowej. Celowe było takie wzajemne położenie schronów, które umożliwiało wspieranie się ogniem podczas walki. W szczególnym przypadku, poprzez wykorzystanie dwóch, dwusektorowych schronów ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola każdy, można było osiągnąć obronę okrężną. Obrona zapola mogła być dodatkowo wspierana przez strzelnice obrony wejścia. Znawcy problemu są zdania, że wspomniane rozwiązanie było nadal bardziej ekonomiczne i zarazem skuteczniejsze w działaniu niż zastosowanie obiektu z sześciostrzelnicową kopułą bojową. W opisanym przypadku, w zależności od konfiguracji typów schronów, w obronie pozycji mogło brać udział od 4 do 6 ciężkich karabinów maszynowych na podstawach fortecznych zamiast dwóch w kopule. Skuteczność obrony podnoszono poprzez tworzenie grup bojowych schronów [03] oraz zapewnienie odpowiedniej łączności telefonicznej.
Rys. 01. Przykład obrony okrężnej przy zastosowaniu broni maszynowej dwóch, dwusektorowych schronów ze stanowiskami obrony wejścia i zapola dla karabinu maszynowego lub pistoletu maszynowego. Obronę mogą wspierać stanowiska obrony wejścia przy pomocy broni ręcznej. (Zusammenstellung der Bestimmungen für Regelbauten der Baustärken B1-D. Załącznik do OKH B 39 e Gen St DH In Fest IIIb 1000/38 g.K z 01.06.1938).
W przypadku Pozycji Giżyckiej przewidziano możliwość wykorzystania istniejących zapasów magazynowych płyt OB 3294 [04] w nowo opracowanych, standardowych konstrukcjach schronów wznoszonych w Prusach Wschodnich w 1938 roku. Początkowo zakładano jej zastosowanie do ochrony stanowiska obrony wejścia przy wykorzystaniu tylko strzelnicy. Część płyty obejmująca przeziernik miała być osadzona w ścianie schronu. W niszy znajdował się otwór strzelnicy wraz z przesuwaną zasuwą. Sposób osadzenia płyty prezentuje zdjęcie 02.
Fot. 02. Płyta OB 3294 osadzona w ścianie zamiast przewidzianej 48 P8 w projekcie schronu na karabin maszynowy B1-1 [04]. Duża strzelnica ułatwiała obronę za pomocą pistoletu maszynowego.
Stalową płytę OB 3294, o wymiarach 127,5 x 63 cm i grubości 2 cm, zgodnie z założeniami stosowano w niemieckich schronach bojowych wznoszonych na początku lat trzydziestych zeszłego wieku w Prusach Wschodnich. Wówczas przeznaczono ją do ochrony stanowiska broni maszynowej. Na uwagę zasługuje fakt, że różnica grubości pomiędzy obowiązującą płytą 403 P9 a znacznie starszą OB 3294 wynosiła zaledwie o 0,5 cm. Wytwarzano ją z walcowanej na zimno blachy z grupy stali konstrukcyjnej o średniej zawartości węgla. Centralnie położona strzelnica służyła do prowadzenia ognia z ciężkiego karabinu maszynowego, a wąski przeziernik po jej lewej stronie do obserwacji sektora ognia. Płyta przeznaczona była do montażu na wewnętrznej powierzchni ściany schronu, standardowego rozwiązania dla obiektów z początku lat trzydziestych dwudziestego wieku na Pozycji Lidzbarskiej.
Na stosunkowo krótkim odcinku obrony wschodniego frontu Rejonu Umocnionego „Giżycko” stwierdzono zastępcze zastosowanie płyty OB 3294 w przypadku pierwotnych projektów schronów zarówno z płytą 48 P8, jak i z 403 P9.
Fot. 03. Wnęka z odciskiem stalowej płyty OB 3294 osadzono we wnęce. Nie wykorzystano przeziernika do obserwacji przedpola. Do mocowania płyty wykorzystano 14 otworów na kotwy. Strzelnica przeznaczona do obrony za pomocą karabinu lub pistoletu maszynowego.
(Powiększone zdjęcia można oglądać poprzez otworzenie ich w nowym oknie)
Fot. 04. Strzelnica obrony wejścia i zapola w schronie dla dwóch karabinów maszynowych B1-13 (niem. Doppel- MG- Schartenstand B1-13 ). Sposób mocowania płyty OB 3294 uwzględnienia obszar strzelnicy, w którym mogłyby wystąpić największe obciążenia spowodowane ostrzałem. Strzelnica przeznaczona do obrony za pomocą karabinu lub pistoletu maszynowego.Fot. 05. Odcisk stalowej płyty OB 3294 zastosowanej w schronie B1–3 [06] zamiast zalecanej 48 P8 dla broni ręcznej. Zamocowano ją przy wykorzystaniu 8 kotw w dwóch rzędach pomimo, że pierwotnie przewidziano montaż tej płyty za pomocą 14 sztuk kotw, po 7 kotw w każdym z dwóch rzędach umieszczonych w dolnej i górnej pancerza. Niewykorzystane otwory do mocowania pozostawiły charakterystyczny ślad – odcisk na betonowej powierzchni. Po lewej stronie strzelnicy wykonano otwór obserwacyjny do nadzoru sektora ognia. Strzelnica przeznaczona do obrony za pomocą karabinu lub pistoletu maszynowego.Fot. 06. Dla celów porównawczych odcisk płyty 403 P9 we wnęce stanowiska obrony wejścia i zapola schronu Regelbau B1-27.
Fot. 01. Izba bojowa schronu bojowego typu B1-1 (nr. 01 na mapie). Strzelnica obrony wejścia chroniona płytą stalową z zamknięciem typu 48 P8. Płyta, skośnie osadzona w ścianie schronu, zapewniała maksymalny sektor ostrzału z broni ręcznej.
Fot. 02. Lokalizacja schronów bojowych fortyfikacji stałej uwzględnionych w badaniach terenowych. Każdemu obiektowi przypisano numer kolejny. Po północnej stronie drogi oznaczono czarnym kółkiem bez numeru lokalizację schronu B1-13. 01. B1-1, 02. B1-03, 03. B1-13, 04. B1-3, 05. B1-3, 06. B1-4/I, 07. B1-1, 08. B1-3, 09. B1-5, 10. B1-3, 11. B1-5, 12. B1-3, 13. B1-1.
Stalową płytę 48 P8, chroniącą stanowisko obrony wejścia i zapola, zastosowano w dwóch spośród trzech zidentyfikowanych schronach bojowych typu B1-1 [01] na badanym odcinku obrony. Płyta zamknięcia strzelnicy 48 P8, zgodnie z podstawowym projektem, została skośnie osadzona w ścianie tak, aby uzyskać maksymalny sektor ostrzału z broni ręcznej. Na podstawie wykonanych pomiarów sektor ten, mierzony w płaszczyźnie poziomej, został oszacowany na około 40 stopni. Taką strzelnicę obrony wejścia otrzymał schron nr 01 na mapie. Aktualne zachowanie rzeźby terenu nie umożliwia oszacowania zasięgu obrony tej strzelnicy. Nie jest możliwe określenie, czy w sektorze jej ognia mogła znajdować się droga Miechy (Münchenfelde na mapie) – Czyprki oraz zapole schronu typu B1-13. Schron ten został zlokalizowany po północnej stronie drogi. Na mapie został oznaczony czarnym kółkiem bez numeru.
Jeden ze schronów typu B1-1, o numerze 13 na mapie, otrzymał stalową płytą, stosowaną dotychczas do ochrony stanowiska karabinu maszynowego. Nie wykorzystano przeziernika, znajdującego się po lewej stronie stanowiska obrony wejścia, do prowadzenia obserwacji sektora obrony zapola. Został przysłonięty przez żelbetonową ścianę.
Zachowana strefa wejścia do schronu jest obecnie głęboko osadzona (Fot. 02). Pozwalała na obronę przy pomocy broni ręcznej w ograniczonym zakresie, zaledwie na dystansie kilku metrów.
Fot. 03. Strefa wejścia do schronu B1-1 bez pomieszczenia gotowości bojowej (nr 13 na mapie). Strefa wejścia, głęboko osadzona, pozwalała na obronę na dystansie zaledwie kilku lub kilkunastu metrów.
Fot. 04. Strzelnica obrony wejścia schronu B1-1 (nr 13 na mapie), chroniona płytą dla broni maszynowej.
Rys. 01. Schemat schronu zaporowego Sp. 63 na armatę przeciwpancerną i ckm (konstrukcja wg rys. 842 B2) w Czarnym Piecu (Pozycja Olsztynecka). Sektor ostrzału dla karabinu maszynowego MG 08 i MG 34 mocowanego w zastępczym zestawie do mocowania broni 642 S2 (niem. Behelfsmäßiges Lager für Laffettenaufsatzstück) płytą stalową 422 P01.
Broń maszynową do obrony wejścia i zapola przewidywano osadzać w zastępczym zestawie mocującym według rysunku 642 S2 (niem. Behelfsmäßiges Lager für Laffettenaufsatzstück) (Rys. 02) lub na lekkiej podstawie fortecznej [01]. W pierwszym przypadku karabin maszynowy na wysięgniku, ustawionym w pionowej osi strzelnicy (niem. Lafettenaufsatzstück), zamocowany był przy pomocy dwóch wsporników zastępczego zestawu 642 S2. W drugim przypadku karabin maszynowy na lekkiej podstawie fortecznej spoczywał na saniach mocowanych do standardowego blaszanego stolika. Ten sam stolik był stosowany w fortyfikacji stałej dla podstawy fortecznej 08.
Do obrony wejścia i zapola schronu brano pod uwagę 7,92 mm karabin maszynowy starszego wzoru MG 08 lub jego lżejszą wersję MG 08/15 oraz nowoczesny MG 13 i MG 34. Zastosowanie karabinu maszynowego MG 08 pozwalało na zachowanie jednolitości uzbrojenia, ale przy konieczności uwzględnienia ograniczeń wynikających z rozwiązania sposobu chłodzenia lufy. Dlatego też w celu uzyskania warunków optymalnej obrony dla danego stanowiska określano przewidziany wzór karabinu maszynowego. Napis eksploatacyjny, informujący o dopuszczonym uzbrojeniu dla stanowiska obrony wejścia i zapola mógł być umieszczony w pobliżu strzelnicy. Jest nadal czytelny w świetnie zachowanej izbie załogi schronu zaporowego Sp. 63 na armatę przeciwpancerną i ckm (konstrukcja wg rys. 842 B2) w Czarnym Piecu (Fot. 02).
Ograniczenia wynikające z konstrukcji broni możemy określić na przykładzie stanowiska obrony wejścia i zapola chronionego przy pomocy płyty stalowej 422 P01 a wyposażonego w zastępczy zestaw mocujący 642 S2. Dla karabinów maszynowych MG 08, MG 08/15, MG 13 oraz MG 34 za strzelnicą o wymiarach 22 x 30 cm określono sektor ostrzału w płaszczyźnie pionowej i poziomej [02].
karabin maszynowy MG 08 na wysięgniku 08/15 uzyskał sektor ostrzału:
– w płaszczyźnie poziomej wynoszący – 400
– w płaszczyźnie pionowej w zakresie – od +70do -200
karabin maszynowy MG 08/15 na wysięgniku 08/15 uzyskał sektor ostrzału:
– w płaszczyźnie poziomej wynoszący – 480 w płaszczyźnie pionowej w zakresie – od +200 do -250
karabin maszynowy MG 13 na wysięgniku 08/15 z adapterem uzyskał sektor ostrzału wynoszący:
– w płaszczyźnie poziomej wynoszący – 540 – w płaszczyźnie pionowej w zakresie – od +210 do -300
karabin maszynowy MG 34 na wysięgniku 08/15 z adapterem uzyskał sektor ostrzału wynoszący:
– w płaszczyźnie poziomej wynoszący – 540
– w płaszczyźnie pionowej w zakresie – od +190 do -280
karabin maszynowy MG 34 na wysięgniku 34 uzyskał sektor ostrzału wynoszący:
– w płaszczyźnie poziomej wynoszący – 540
– w płaszczyźnie pionowej w zakresie – od +120 do -80
W praktyce należało również uwzględnić kąt rozglifienia strzelnicy w obu płaszczyznach.
Fot. 02. Stan zachowania stanowiska ręcznego karabinu maszynowego MG 08/15 lub MG 34 do obrony wejścia i zapola, za stalową płytą 422 P01 w schronie bojowym Sp. 93 (Pozycja Olsztynecka) z 1938 roku. Karabin maszynowy na wysięgniku mocowanym za pomocą dwóch wsporników poniżej strzelnicy.
Rys 02. Zastępczy zestaw mocujący 642 S2 dla karabinu maszynowego na pionowym wysięgniku (archiwum NARA).
Fot. 01. Widok schronu obserwacyjno-bojowego Regelbau B1-3 (nr 04 na mapie) od strony zapola. Schron znajduje się u szczytu wzniesienia o stromych stokach.
Fot. 02. Lokalizacja schronów bojowych fortyfikacji stałej uwzględnionych w badaniach terenowych. Każdemu obiektowi przypisano numer kolejny. Po północnej stronie drogi oznaczono czarnym kółkiem bez numeru lokalizację schronu B1-13. 01. B1-1, 02. B1-03, 03. B1-13, 04. B1-3, 05. B1-3, 06. B1-4/I, 07. B1-1, 08. B1-3, 09. B1-5, 10. B1-3, 11. B1-5, 12. B1-3, 13. B1-1.
Badania terenowe przeprowadzono na krótkim, dwukilometrowym odcinku [01] umocnień, ciągnącym się z północy na południe od drogi łączącej miejscowość Miechy (niem. Münchenfelde) i Czyprki (niem. Freiort). Celem przedsięwzięcia było rozpoznanie zastosowanych elementów pancernych i rozwiązań konstrukcyjnych do ochrony stanowiska obrony wejścia i zapola.
Badania objęły 13 obiektów fortyfikacji stałej w klasie odporności na ostrzał B1, które udało się rozpoznać i zidentyfikować. Schrony wzniesiono w 1937 roku w pierwszej linii. Ważnym elementem wyboru odcinka była stosunkowo duża ilość wybudowanych schronów tego samego typu w tym samym przedziale czasowym. Na wspomnianym odcinku wzniesiono 6 obiektów obserwacyjno-bojowych Regelbau B1-3 [03] oraz 3 dwusektorowe obiekty na broń maszynową (2 Regelbau B1-5 [04] oraz 1 Regelbau 13a). Powtarzającym się typem schronu był również schron na ciężki karabin maszynowy bez pomieszczenia gotowości bojowej Regelbau B1-1 [05].
Rok 1937 miał być pierwszym, w którym wznoszone obiekty miały spełnić nowe standardy, obejmujące obronę wejścia i bezpośredniego zapola. Schrony wyposażono w okap, chroniący wejście przed ostrzałem z broni stromotorowej oraz w dodatkowe stanowisko obrony wejścia i zapola. Prace nad projektami schronów, które miały być wznoszone jako standardowe w następnym roku budowlanym, rozpoczęto pod koniec 1936 roku. Do ochrony przed bezpośrednim ostrzałem nowo wprowadzonego stanowiska zastosowano w podstawowych projektach schronów głównie płytę stalową 48 P8 ze strzelnicą o wymiarach 8 x 12 cm. Strzelnica umożliwiała zastosowanie broni indywidualnej do prowadzenia obrony. Jednoczenie podjęto prace nad podniesieniem skuteczności obrony przy pomocy nowo wprowadzonych stanowisk. Do połowy 1937 roku opracowano wytyczne zalecające stosowanie również stalowych płyt dla broni maszynowej do ochrony stanowisk obrony wejścia i zapola w pojedynczych obiektach jak i schronach wzajemnie ochraniających się. W uzasadnionych przypadkach projektanci mieli możliwość zastosować wprowadzone na uzbrojenie stalowe płyty 403 P9 o grubości 2,5 cm dla broni maszynowej i wycofane z produkcji płyty starszego typu OB 3294, a składowane w magazynach fortecznych. Jednocześnie w 1937 roku na uzbrojenie weszła nowo opracowana płyta 422 P01 dla broni maszynowej.
Dla badań terenowych na wyznaczonym odcinku umocnień „Frontu wschodniego” Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seenstellung) były szczególnie ważne te obiekty, w których przynajmniej częściowo zachowały się czytelne ślady lub elementy wyposażenia stanowiska obrony wejścia i zapola. W badanych schronach fortyfikacji stałej wystąpiły trzy rozwiązania strzelnicy ze:
stalową płytą 48 P8 dla broni indywidualnej, zgodnie z podstawowym projektem schronu.
stalową płytą OB 3294, stosowaną dotychczas do ochrony stanowiska karabinu maszynowego, bez wykorzystania przeziernika do obserwacji sektora ostrzału. Cechą charakterystyczną tego typu płyt była duża strzelnica o wymiarach 31 x 28 cm.
stalową płytą OB 3294, stosowaną dotychczas do ochrony stanowiska karabinu maszynowego z wykorzystaniem przeziernika do prowadzenia obserwacji sektora ostrzału.
Zastosowanie płyty 48 P8
Stalową płytę 48 P8, chroniącą stanowisko obrony wejścia i zapola, otrzymał schron obserwacyjno-bojowy Regelbau B1-3 (na mapie nr 10). Dojście do schronu zapewniał rów łącznikowy. Strefa wejścia głęboko zagłębiona w gruncie ze względu na ukształtowanie terenu. Obrona wejścia i zapola prowadzona w ograniczonym zakresie na dystansie kilku metrów. W głównej mierze ograniczała się do zlikwidowani martwego pola wzdłuż elewacji wejściowej.
Fot. 03. Wejście do schronu obserwacyjno-bojowego Regelbau B1-3 (na mapie nr 09) ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola, chronionym płytą 48 P8.
Fot. 04. Nisza strzelnicy 48 P8 w schronie obserwacyjno-bojowym Regelbau B1-3 (na mapie nr 09).
Zastosowanie stalowej płyty dla broni maszynowej
W obiektach badanego odcinka stalową płytę dla broni maszynowej osadzano w ścianie schronu na dwa sposoby. Pierwszy sposób polegał na osadzeniu płyty w ścianie oraz wykonanie niszy, ułatwiającej prowadzenie obrony. Odsłonięto tylko część płyty (Fot. 06) z dużą strzelnicą 31 x 28 cm. Strzelnicę zamykano gazoszczelną zasuwą, przesuwaną pomiędzy dwoma poziomymi prowadnicami. W pozycji „otwarte” zasuwa znajdowała się po prawej stronie strzelnicy. Do ryglowania położenia zasuwy służyła dźwignia dwustronna. Tego typu rozwiązanie otrzymał schron dwusektorowy schron broni maszynowej Regelbau B1-5 (na mapie nr 11) jako jeden z 4 obiektów na badanym odcinku umocnień. Nie oznacza to jednak, że opisane rozwiązanie mocowania płyty było przywiązane do typu obiektu.
W przypadku drugiego sposobu osadzania tył płyty ze strzelnicą pozostawiono odsłonięty na całej powierzchni a płyta mocowano do ściany za pomocą widocznych kotw. W schronie obserwacyjno-bojowym B1-3 (nr 05 na mapie) kotwy ustawiono w dwóch równoległych do siebie rzędach po 7 kotw w każdym (Fot. 09). Po płycie pozostał czytelny odcisk o wymiarach 129 x 65 cm. Nie oznacza to jednak, że był to jedyny sposób mocowania płyty. W schronie obserwacyjno-bojowym B1-3 (nr 04
Fot. 05. Wejście do dwusektorowego schronu Regelbau B1-5 (nr 11 na mapie) ze stanowiskiem obrony wejścia chronionym płytą stalową dla broni maszynowej.B1-5 (nr 10 na mapie) ze stanowiskiem obrony wejścia chronionym płytą stalową dla broni maszynowej.
Fot. 06. Nisza strzelnicy obrony wejścia i zapola w dwusektorowym schronie B1-5 (nr 11 na mapie). W pozycji „otwarte” zasuwa znajdowała się po prawej stronie strzelnicy.
Fot. 07. Numeryczny model rzeźby terenu z czytelnym położeniem umocnień ziemnych i zaznaczoną lokalizacją schronów obserwacyjno-bojowych typu B1-3 o numerach 04 i 05 (źródło: https://mapy.geoportal.gov.pl).
na mapie), oddalonym o zaledwie 200 metrów na północ, ten sam typ płyty zamocowano już tylko za pomocą 8 kotw w dwóch równoległych rzędach, po 4 kotwy w każdym (Fot. 11). W ścianie pozostały odciski w miejscach położenia niewykorzystanych otworów (w miejscach w których nie osadzono kotw) do mocowania płyty. Miejsca te widoczne są na zdjęciu 12.
W przypadku schronu obserwacyjno-bojowego B1-3 (nr 05 na mapie) podjęto decyzję o wykorzystaniu otworu strzelniczego. Cechą charakterystyczną płyty była duża strzelnica o wymiarach 31 x 28 cm. Strzelnica umożliwiała obserwację i prowadzenie ognia w znacznie lepszym stopniu niż w płycie 48 P8. Dojście do schronu obserwacyjno-bojowego B1-3 (nr 05 na mapie) prowadziło poprzez rów łącznikowy lub przez długi, prawie prostoliniowy, o spadzistych stokach jar. Ukształtowanie terenu wokół schronu B1-3 prezentuje numeryczny model terenu dostępny na stronie internetowej https://mapy.geoportal.gov.pl. Strzałką zaznaczono oś strzelnicy obrony wejścia i zapola.
W przypadku dwóch obiektów, Regelbau B1-13 ( nr 03 na mapie), a w szczególności w Regelbau B1-4/I [06] (oznaczony jako nr 06 na mapie), w którym stanowisko obrony wejścia i zapola umieszczono w oddzielnym pomieszczeniu, trudno jest na podstawie zachowanego ukształtowania terenu określić przesłanki zastosowania płyty dla karabinu maszynowego z odsłoniętym tyłem ale bez wykorzystania przeziernika. Podobnie jak w przypadku płyty 48 P8 w schronie B1-3 (na mapie nr 10) obrona ograniczała się do przestrzeliwania martwego pola wzdłuż elewacji wejściowej schronu.
Fot. 08. Odcisk płyty obrony wejścia i zapola w dwusektorowym schronie B1-13 bez możliwości obserwowania sektora ostrzału przez przeziernik. Płyta mocowana za pomocą dwóch rzędów kotw po 4 kotwy w każdym.
Fot. 09. Wejście do schronu obserwacyjno-bojowego B1-3 (nr 05 na mapie) ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola, chronionym stalową płytą dla karabinu maszynowego.
Tylko jeden schron Regebau B1-3 (nr 04 na mapie) na badanym odcinku posiadał tak dogodne położenie, że zdecydowano się na zastosowanie stalowej płyty dla karabinu maszynowego również z wykorzystaniem przeziernika do obserwacji sektora ognia (Fot. 11). Przeziernik zamykany był zasuwą, przesuwaną pomiędzy dwoma równoległymi prowadnicami. To rozwiązanie umożliwiało prowadzenie obserwacji w wyznaczonym sektorze bez potrzeby otwierania dużego otworu strzelnicy lub nadzór sektora ognia i wyznaczanie celów przy jednoczesnym prowadzenia ognia ze strzelnicy. Stanowisko za tak osadzoną płytą miało możliwość prowadzenie skutecznej obrony wejścia jak i oddziaływania ogniem w głąb pola walki (Fot. 07.)
Fot. 11. Strzelnica schronu obserwacyjno-bojowego Regelbau B1-3 (nr 04 na mapie) z wykorzystaniem przeziernika do prowadzenia obserwacji.
Fot. 12. Strzelnica schronu obserwacyjno-bojowego Regelbau B1-3 (nr 04 na mapie) z wykorzystaniem przeziernika do prowadzenia obserwacji. Do mocowania stalowej płyty, chroniącej stanowisko obrony, wykorzystano tylko 8 kotw po 4 w rzędzie zamiast przewidzianych 14 kotw. Wymiary otworu w ścianie 36 x 34 cm.
Fot. 13. Odcisk płyty stalowej dla broni maszynowej. Pomiędzy kotwami widoczne są odciski w miejscu niewykorzystanego otworu mocującego płytę do ściany schronu. Bezpośrednio nad otworem strzelnicy znajdują się odciski łbów śrub mocujących prowadnice zasuwy.
[01] – Odległość mierzona pomiędzy skrajnymi obiektami wyznaczonego odcinka, który wyznaczał pierwszy obiekt leżący na południe od drogi Miechy – Czyprki.
[02] – Nie wszystkie wybudowane obiekty na wzgórzu 180,7 zostały jednoznacznie zidentyfikowane. Dlatego też ich lokalizacja nie została zaznaczona na mapce Fot. 02.
Fot. 01. Stan zachowania stanowiska ręcznego karabinu maszynowego MG 08/15 lub MG 34 do obrony wejścia i zapola, za stalową płytą 422 P01 w schronie bojowym Sp. 93 (Pozycja Olsztynecka) z 1938 roku. Karabin maszynowy na wysięgniku mocowanym za pomocą dwóch wsporników poniżej strzelnicy.
Fot. 02. Makieta stanowiska: a. dla ręcznego karabinu maszynowego MG 08/15 na wysięgniku przy dolnym wsporniku mocujący w górnym położeniu, b. dla ręcznego karabinu maszynowego MG 34 na wysięgniku przy dolnym wsporniku mocujący w dolnym położeniu.
W drugiej połowie 1936 roku opracowano zastępczy zestaw mocujący dla karabinów maszynowych (niem. Behelfsmäßiges Lager für Laffettenaufsatzstück) w możliwością zastosowania w obiektach fortyfikacyjnych. Zestaw mocujący otrzymał oznaczenie 642 S2. Pozwalał na mocowanie wysięgników z karabinami maszynowymi MG 08, MG 08/15, MG 13 i MG 34, wykorzystywanymi jako lekkie karabiny maszynowe (niem. l.M.G.).
Zastępczy zestaw mocujący dla lekkiego karabinu maszynowego składał się z wysięgnika i dwóch wsporników. Dolny wspornik zapewniał odpowiednie położenie karabinu maszynowego w strzelnicy, a górny wspornik pionową pozycję wysięgnika. Wysięgnik karabinu maszynowego bazowano na sworzniu dolnego wspornika. Wysięgnik, po nasunięciu na sworzeń dolnego wspornika mocowano za pomocą uchylnej obejmy górnego wspornika. Śruba z nakrętką motylkową zapewniała dostateczny docisk obejmy mocującej. W zależności od typu karabinu maszynowego dolny wspornik mógł być mocowany do ściany w dwóch położeniach: górnym (np. dla MG 08/15) lub dolnym (np. dla MG 34). Dla broni starszych typów broni jak MG 08 lub MG 08/15 należało wraz z zestawem mocującym 642 S2 zamówić wysięgnik. W przypadku MG 34 wysięgnik stanowił już standardowe wyposażenie.
Stanowisko bojowe
Dowódca broni, zajmujący stanowisko po lewej stronie strzelnicy i nadzorujący sektor ostrzału przy pomocy przeziernika, wydawał rozkaz umieszczenia broni w strzelnicy. W celu osadzenia lekkiego karabinu maszynowego MG 08 lub MG 08/15 w zestawie mocującym 642 S2 należało w pierwszej kolejności zamocować broń do wysięgnika. Czynność tą wykonywał taśmowy. Broń przytrzymywał celowniczy. Następnie taśmowy (zajmujący stanowisko po prawej stronie strzelnicy) otwierał prawą ręką strzelnicę. Celowniczy wsuwał broń w strzelnicę i nasuwał wysięgnik na sworzeń wspornika. Celowniczy dokręcał lewą ręką śrubę obejmy mocującej wysięgnik karabinu maszynowego. Stanowisko było gotowe do prowadzenia ognia.
Pozornie nieistotna zmiana położenia przeziernika względem strzelnicy z lewej na prawą stronę, wprowadzała konflikt w zakresie współdziałania załogi przy zastosowaniu nieodpowiedniego dla danego stanowiska uzbrojenia. Płyta 422 P01 z nowym rozwiązaniem ryglowania zasuwy strzelnicy ułatwiła pracę projektantom. Rozwiązała część problemów występujących na stanowisku obrony wejścia i zapola.
Fot. 01. Strzelnica obrony wejścia i zapola schronu odcinka obrony „Groß Karzenburg” Pozycji Pomorskiej.
Fot. 02. Szkoleniowe stanowisko obrony wejścia i zapola dla ręcznego karabinu maszynowego na lekkiej podstawie fortecznej.Fot. 03. Lekka podstawa forteczna dla ręcznego karabinu maszynowego, umieszczana przesuwnie w saniach mocowanych do blaszanej skrzynki stołu.
Opracowanie projektu wytycznych, dotyczących konstrukcji nowo budowanych schronów, zakończono w lutym 1937 roku. Dla stanowisk ogniowych, wznoszonych na pierwszej linii obrony oraz w sprzyjającym terenie dla użycia piechoty na pozycjach polowych, przewidziano dodatkowe pomieszczenie dla drużyny oraz izbę ze stanowiskiem do obrony wejścia i zapola. Zdecydowano się jednak na radykalne zmiany w koncepcji zapewnienia bezpieczeństwa. Postanowiono docelowo zastosować do obrony wejścia i zapola schronu ręczny karabin maszynowy (niem. l.M.G.).
Możliwość zwiększenia skuteczności obrony pojawiła się wraz z projektem zastosowania w połowie 1937 roku początkowo płyt stalowych z dużymi strzelnicami również dla nowo wprowadzanych stanowisk obrony wejścia i zapola schronu. Do dyspozycji projektantów były płyty starszego typu OB 3294 [01], jak i wówczas już produkowane 403 P9 i 422 P01 [02]. Płyty te stanowiły wcześniej standardową ochronę karabinu maszynowego na podstawie fortecznej (ciężkiego karabinu maszynowego – niem. s.M.G.). Ich grubość rzędu 2-3 cm była wystarczająca dla strzelnic obrony wejścia i zapola. Nie były narażone na bezpośredni ostrzał nieprzyjaciela. Od 1937 roku otrzymały dodatkowo okap, zabezpieczający przed ostrzałem z broni stromotorowej. W dogodnych warunkach terenowych, duża strzelnica o wymiarach 310 x 280 (szer. x wys.) mm z czynnym przeziernikiem obserwacyjnym, mogła zapewnić bardziej skuteczną obronę przy pomocy karabinu maszynowego niż propagowana pod koniec 1936 roku strzelnica płyty 48 P8 [03].
Zastosowanie stanowiska lekkiego karabinu maszynowego do obrony wejścia i zapola schronu zostało wyjątkowo efektywnie wykorzystane przez niemieckich projektantów. Odpowiednio dobrana lokalizacja sąsiadujących schronów bojowych zapewniała optymalny plan ogni z ciężkich karabinów maszynowym na przedpolu i wzajemną obronę zapola schronów przy pomocy lekkich karabinów maszynowych.
W połowie roku 1937 opracowano nowe zalecenia dotyczące uzbrojenia stanowiska obrony wejścia w lekki karabin maszynowy. Stanowisko wyposażono w stolik z blaszaną skrzynią i saniami, będący dotychczas standardowym wyposażeniem stanowiska ciężkiego karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej 08. W przypadku stanowiska obrony wejścia i zapola umieszczono w saniach podstawę dla ręcznego karabinu maszynowego. Podstawa dla ręcznego karabinu maszynowego miała być obligatoryjnie stosowana od 1938 roku. Do tego czasu, w przypadku braku podstawy dla ręcznego karabinu maszynowego, można było stosować zastępczy zestaw mocujący o oznaczeniu 642 S2.
Wprawdzie w informacji pt. „Schießgestelle für die Bauteile OB 3294, 403 P9 u 422 P01” z 11.06.1937 roku zaznaczono, że stolik w razie potrzeby powinien być demontowały (chodzi o możliwość odkręcenia nakrętek mocujących stół do kotw w posadzce), ale na załączonym zdjęciu widoczny jest konflikt położenia elementów wyposażenia izby:
– położenia przeziernika względem strzelnicy dla karabinu maszynowego MG 08 lub MG 08/15, ale nie dla MG 13 lub MG 34,
– położenie stołu względem wyjścia ewakuacyjnego.
Fot. 04. Izba ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola w schronie odcinka obrony „Groß Karzenburg” Pozycji Pomorskiej. Stanowisko chronione płytą stalową 422 P01 (nietypowo osadzonej).