Przykłady zastosowania płyty OB 3294 w schronach budowanych w 1938 roku w Rejonie Umocnionym „Giżycko”

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:
Franz Aufmann

Fot. 01. Widok strzelnicy obrony wejścia i zapola w schronie bojowo-obserwacyjnym B1-3 z kopułą 9b P7 (niem. MG-Schrtenstand mit Kleinstglocke). Standardowym rozwiązaniem w tym obiekcie była płyta z zamknięciem strzelnicy broni ręcznej 48 P8.

Schrony fortyfikacji stałych budowane w 1938 roku, zgodnie z nowo opracowanymi konstrukcjami standardowymi, zostały wyposażone w strzelnicę obrony wejścia i zapola. W części obiektów stanowisko obrony wejścia i zapola umieszczono w wydzielonym pomieszczeniu. Założono, że w zależności od konfiguracji pomieszczeń schronu, wejście będzie chronione przed ostrzałem przy pomocy płyty stalowej ze strzelnicą typu 48 P8 [01] lub 403 P9. Należy zaznaczyć, że wyposażenie stanowiska w płytę stalową 403 P9 w wydzielonym pomieszczeniu umożliwiało prowadzenia ognia przy pomocy broni maszynowej [02]. Dlatego też zalecano przy tworzeniu planu ogni nowej pozycji taką konfigurację schronów, która gwarantowałaby uzyskanie skutecznego pokrycia ogniem przedpola i obronę zapola ze stanowisk broni maszynowej. Celowe było takie wzajemne położenie schronów, które umożliwiało wspieranie się ogniem podczas walki. W szczególnym przypadku, poprzez wykorzystanie dwóch, dwusektorowych schronów ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola każdy, można było osiągnąć obronę okrężną. Obrona zapola mogła być dodatkowo wspierana przez strzelnice obrony wejścia. Znawcy problemu są zdania, że wspomniane rozwiązanie było nadal bardziej ekonomiczne i zarazem skuteczniejsze w działaniu niż zastosowanie obiektu z sześciostrzelnicową kopułą bojową. W opisanym przypadku, w zależności od konfiguracji typów schronów, w obronie pozycji mogło brać udział od 4 do 6 ciężkich karabinów maszynowych na podstawach fortecznych zamiast dwóch w kopule. Skuteczność obrony podnoszono poprzez tworzenie  grup bojowych schronów [03] oraz zapewnienie odpowiedniej łączności telefonicznej.

Rys. 01. Przykład obrony okrężnej przy zastosowaniu broni maszynowej dwóch, dwusektorowych schronów ze stanowiskami obrony wejścia i zapola dla karabinu maszynowego lub pistoletu maszynowego. Obronę mogą wspierać stanowiska obrony wejścia przy pomocy broni ręcznej. (Zusammenstellung der Bestimmungen für Regelbauten der Baustärken B1-D. Załącznik do OKH B 39 e Gen St DH In Fest IIIb 1000/38 g.K z 01.06.1938).

W przypadku Pozycji Giżyckiej przewidziano możliwość wykorzystania istniejących zapasów magazynowych płyt OB 3294 [04] w nowo opracowanych, standardowych konstrukcjach schronów wznoszonych w Prusach Wschodnich w 1938 roku. Początkowo zakładano jej zastosowanie do ochrony stanowiska obrony wejścia przy wykorzystaniu tylko strzelnicy. Część płyty obejmująca przeziernik miała być osadzona w ścianie schronu. W niszy znajdował się otwór strzelnicy wraz z przesuwaną zasuwą. Sposób osadzenia płyty prezentuje zdjęcie 02.

Fot. 02. Płyta OB 3294 osadzona w ścianie zamiast przewidzianej 48 P8 w projekcie schronu na karabin maszynowy B1-1 [04]. Duża strzelnica ułatwiała obronę za pomocą pistoletu maszynowego.

Stalową płytę OB 3294, o wymiarach 127,5 x 63 cm i grubości 2 cm, zgodnie z założeniami stosowano w niemieckich schronach bojowych wznoszonych na początku lat trzydziestych zeszłego wieku w Prusach Wschodnich. Wówczas przeznaczono ją do ochrony stanowiska broni maszynowej. Na uwagę zasługuje fakt, że różnica grubości pomiędzy obowiązującą płytą 403 P9 a znacznie starszą OB 3294 wynosiła zaledwie o 0,5 cm. Wytwarzano ją z walcowanej na zimno blachy z grupy stali konstrukcyjnej o średniej zawartości węgla. Centralnie położona strzelnica służyła do prowadzenia ognia z ciężkiego karabinu maszynowego, a wąski przeziernik po jej lewej stronie do obserwacji sektora ognia. Płyta przeznaczona była do montażu na wewnętrznej powierzchni ściany schronu, standardowego rozwiązania dla obiektów z początku lat trzydziestych dwudziestego wieku na Pozycji Lidzbarskiej.

Na stosunkowo krótkim odcinku obrony wschodniego frontu Rejonu Umocnionego „Giżycko” stwierdzono zastępcze zastosowanie płyty OB 3294 w przypadku pierwotnych projektów schronów zarówno z płytą 48 P8, jak i z 403 P9.

 

Fot. 03. Wnęka z odciskiem stalowej płyty OB 3294 osadzono we wnęce. Nie wykorzystano przeziernika do obserwacji przedpola. Do mocowania płyty wykorzystano 14 otworów na kotwy. Strzelnica przeznaczona do obrony za pomocą karabinu lub pistoletu maszynowego.

(Powiększone zdjęcia można oglądać poprzez otworzenie ich w nowym oknie)

 

Fot. 04. Strzelnica obrony wejścia i zapola w schronie dla dwóch karabinów maszynowych B1-13 (niem. Doppel- MG- Schartenstand B1-13 ). Sposób mocowania płyty OB 3294 uwzględnienia obszar strzelnicy, w którym mogłyby wystąpić największe obciążenia spowodowane ostrzałem. Strzelnica przeznaczona do obrony za pomocą karabinu lub pistoletu maszynowego.
Fot. 05. Odcisk stalowej płyty OB 3294 zastosowanej w schronie B1–3 [06] zamiast zalecanej 48 P8 dla broni ręcznej. Zamocowano ją przy wykorzystaniu 8 kotw w dwóch rzędach pomimo, że pierwotnie przewidziano montaż tej płyty za pomocą 14 sztuk kotw, po 7 kotw w każdym z dwóch rzędach umieszczonych w dolnej i górnej pancerza. Niewykorzystane otwory do mocowania pozostawiły charakterystyczny ślad – odcisk na betonowej powierzchni. Po lewej stronie strzelnicy wykonano otwór obserwacyjny do nadzoru sektora ognia. Strzelnica przeznaczona do obrony za pomocą karabinu lub pistoletu maszynowego.
Fot. 06. Dla celów porównawczych odcisk płyty 403 P9 we wnęce stanowiska obrony wejścia i zapola schronu Regelbau B1-27.

Przypisy:

[01] – Zamknięcie strzelnicy broni ręcznej 48P8 – Gewehrschartenverschluss,
[02] – więcej w opracowaniu Stanowisko obrony wejścia i zapola (1937),
[03] – więcej w opracowaniu Grupa bojowa schronów,
[04] – więcej w opracowaniu Stahl-Schartenplatte 2 cm stark – 2 cm płyta stalowa ze strzelnicą (1932),
[05] – więcej w opracowaniu Schron bojowy B1-1 na ckm – Regelbau B1-1,
[06] – więcej w opracowaniu Schron bojowo-obserwacyjny B1-3 z kopułą 9P7- Regelbau B1-3.

 

 

Zaczepy mocowane do belek stropowych w niemieckich schronach bojowych

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:

Arkadiusz Mitura
Franz Aufmann

Fot. 01. Zaczepy pod stropem dwusektorowego schronu broni maszynowej na szóstym docinku dywizyjnym umocnień Trójkąta Lidzbarskiego (obiekt w pobliżu miejscowości Retowy, powiat baroszycki).

Część schronów dla broni maszynowej, wzniesionych w 1933 roku na szóstym odcinku dywizyjnym umocnień Trójkąta Lidzbarskiego [01], posiada 150 cm ściany zewnętrzne oraz strop o grubości 130 cm [02]. Konstrukcja żelbetonowego stropu została wzmocniona stalowymi belkami dwuteowymi o stopie równej 125 mm. Pomiędzy belkami, oddalonymi od siebie o około 12,5 cm, rozłożono arkusze stalowej blachy, spełniające zadanie sztywnego zabezpieczenia przeciwodpryskowego [03]. Miało chronić załogę przed tak zwanym efektem Hopkinsona [04], czyli rażeniem przez odłamki betonu, powstające w wyniku uderzeń pocisków o dużym kalibrze. Zjawisko to zostało zdefiniowane po raz pierwszy podczas Wielkiej Wojny.

Belki rozłożono poprzecznie do dłuższego boku czworokąta, stanowiącego podstawę izby gotowości bojowej. W stropie nie odnaleziono charakterystycznych śladów po hakach do mocowania hamaków – miejsc do spania dla członków załogi. W późniejszym okresie, praktycznie od początku 1935 roku, montowano w obiektach fortyfikacji stałych składane prycze. W wytycznych z końca 1936 roku wprowadzono obowiązek stosowania prycz z jednym wyjątkiem. W schronie bez pomieszczenia gotowości bojowej dopuszczano stosowanie hamaków lub prycz.

Uwagę zwracają zaczepy, mocowane do co drugiej belki stropowej (Fot. 01). Wykonano je z blachy stalowej o grubości około 3 mm i szerokości 25 mm. Szczególnie duża ich liczba zachowała się w trójsektorowym schronie broni maszynowej w pobliżu miejscowości Poniki. Zaczepy rozmieszczono równolegle do dłuższej ściany izby w trzech rzędach. Odległość między rzędami wynosiła około 80 cm, a pierwszy rząd oddalony był od dłuższej ściany izby o około 50 cm. Ze względu na kształt izby w pierwszych dwóch rzędach było 10 uchwytów, a w trzecim już tylko 9 sztuk. Zdaniem autorów niniejszego opracowania żaden z zaczepów, prezentowanych na zdjęciu 01, nie zachował się w całości.

 

Fot. 02. Zachowany zaczep odnaleziony podczas badań na terenie frontu wschodniego Rejonu Umocnionego „Giżycko” (niem. Lötzener Seenstellung).

Podczas badań, przeprowadzonych w obiektach na terenie frontu wschodniego Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seenstellung) stwierdzono zastosowanie podobnego rozwiązania jak w trójsektorowym schronie z 6 odcinka dywizyjnego Pozycji Lidzbarskiej. Zaczep, prezentowany na zdjęciach (Fot. 02, Fot. 03), został zamocowany do jednej z belek stropowych w śluzie przeciwgazowej schronu z 1937 roku. Zachował się w stanie nieuszkodzonym.

 

Fot. 03. Widok zaczepu mocowanego w stropie śluzy przeciwgazowej schronu bojowego z 1937 roku.

[01] – W lesie w pobliżu miejscowości Retowy (powiat Bartoszycki, województwo warmińsko-mazurskie).

[02] – Grubość stropu, mierzona przy wejściu do obiektu, wynosiła około 130 cm.

[03] – Zabezpieczenia przeciwodpryskowe dzielone są na sztywne i elastyczne. Zabezpieczenia elastyczne wykonywano przy pomocy stalowych siatek. W polskiej fortyfikacji stosowano siatkę „hrabiego Ledóchowskiego”. Więcej: Jednolita siatka przeciwodłamkowa hrabiego Ledóchowskiego.

[04] – Ligne Maginot – Effet mécanique Hopkinson.

Badania terenowe – Schron na dwa ckmy B1-5 (MG- Doppel – Schartenstand)

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:
Franz Aufmann

Fot. 01. Widok w kierunku jednego ze schronów 5 odcinka dywizyjnego Trójkąta Lidzbarskiego, w pobliżu miejscowości Budniki (gmina Lidzbark Warmiński).
Rys. 01. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 (niem. Doppel- MG- Schartenstand ) według dokumentacji rysunkowej 175 B9 z 1937 roku.

Sztab generalny armii (niem. Generalstab des Heeres)  zakładał, że standaryzacja obiektów fortyfikacyjnych spowoduje skrócenie czasu budowy pozycji obronnych i obniży ich koszt. Wznoszenie schronów o powtarzalnej konstrukcji (według tych samych planów) pozwalało na precyzyjne określenie zapotrzebowania na niezbędne do ich budowy surowce oraz zunifikowane wyposażenie. Umożliwiało kontrolę nakładów ponoszonych na budowę poszczególnych obiektów jak i całej pozycji obronnej. Schrony o powtarzalnej konstrukcji i przypisanymi im zadaniami bojowymi, jako standardowe obiekty, określono mianem „Regelbau”. Konstrukcje standardowych schronów o klasie odporności B1 na ostrzał, opracowane pod koniec 1936 roku, zostały zatwierdzone do stosowania w pierwszym kwartale 1937 roku.

________________________________________

Opis do rys. 01: 1. i 2. Izba bojowa dla ckm sMG 08 na podstawie fortecznej, 3. Korytarz oddzielający część bojową od socjalnej, 4. Izba gotowości bojowej, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Strzelnica obrony bezpośredniej z zamknięciem 57 P8, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola, chroniona płytą typu 48 P8, 8. Wyjście ewakuacyjne.
________________________________________

 

Fot. 02. Widok schronu B1 – 5 na dwa ciężkie karabiny maszynowe o osiach strzelnic przecinających się pod kątem 90 stopni. Obiekt wybudowany na Pozycji Pomorskiej w pobliżu miejscowości Sarbiewo w gminie Zwierzyn, w powiecie strzelecko-drezdeneckim (Fot. Arkadiusz Mitura).
Rys. 02. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5a (niem. Doppel- MG- Schartenstand mit geschlossenen Schußsektoren) o osiach strzelnic przecinających się pod kątem 32,5 stopni według dokumentacji rysunkowej 803 B2 z 1938 roku.

 

 

Przeprowadzone badania terenowe wykazały, że w 1937 roku wzniesiono schrony bojowe dla dwóch ciężkich karabinów maszynowych B1-5 [01] (niem. niem. MG- Doppel- Schartenstand), które posiadają odstępstwa od pierwotnego projektu według rysunku 175 B9 [02]. Do zadań głównych schronu bojowego B1-5 należało prowadzenie skutecznej obrony w dwóch sektorach o osiach głównych przecinających się pod kątem 900. Sektor ognia dla jednego stanowiska bojowego, mierzony w płaszczyźnie poziomej, wynosił 650 (Rys. 01). Przykładem zastosowania takiego rozwiązania był schron B1-5, wybudowany na Pozycji Pomorskiej (niem. Die Pommernstellung) w pobliżu miejscowości Sarbiewo (Fot. 02). Należy zwrócić uwagę na fakt, że przy takiej konfiguracji sektorów ognia tworzyło się na przedpolu martwe pole.

 

Fot. 03. Widok izby ckm ze strzelnicą obrony wejścia w tylnej ścianie. Obiekt wybudowany na Pozycji Pomorskiej w pobliżu miejscowości Sarbiewo (Fot. Arkadiusz Mitura).

 

Rys. 03. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 o osiach strzelnicy płyty stalowej 7 P7 i 10 P7, przecinających się pod kątem około 55 stopni. Schron wzniesiony w 1937 roku w pobliżu miejscowości Czechów nad Notecią.
Rys. 04. Schron bojowy B1-5 dla dwóch ckm-ów, wzniesiony w pobliżu miejscowości Górki nad Notecią. Kąt przecięcia osi strzelnic dla sMG 08 wynosi około 60 stopni.

 

W celu prowadzenia skutecznej obrony planiści, odpowiedzialni za rozbudowę pozycji obronnych, wprowadzili zmiany w pierwotnej konstrukcji. Wznoszone w 1937 roku obiekty otrzymywały również  nakładające się wzajemnie lub uzupełniające się sektory ognia z obu izb bojowych ckm.  W większości przypadków, dla wyeliminowania martwego pola ostrzału, korygowano kątowe położenie izby bojowej ckm ze strzelnicą o osi głównej prostopadłej do osi wejścia (zgodnie z pierwotnym projektem). Ciekawostką może być fakt, że już w 1938 roku pojawił się zatwierdzony do stosowania nowy projekt schronu na dwa ciężkie karabiny maszynowe o osiach strzelnic przecinających się pod kątem 32,50. Łączny sektor ostrzału dla tego obiektu wynosił 97,50. Schron otrzymał oznaczenie B1-5a (Rys. 02), a dokumentacja konstrukcyjna numer rysunku 803 B2. Tajemnicą poliszynela pozostaje fakt, czy wprowadzenie nowego projektu schronu w 1938 roku było tylko legalizacją wybudowanych już obiektów ze zmianami konstrukcyjnymi podstawowego rozwiązania według rysunku 175 B9, czy też rozszerzeniem katalogu o nową, doskonalszą konstrukcję.

Projektanci na Linii Noteci (niem. Die Netzestellung) dopuszczali możliwość zastosowania płyt chroniących stanowisko karabinu maszynowego różnej grubości w zależności od kierunku przewidywanego natarcia wojsk nieprzyjaciela. Użycie do ochrony stanowiska bojowego ciężkiego karabinu maszynowego płyty o mniejszej grubości niż wymagane 10 cm, np. stalowej płyty 10 P7 o grubości 6 cm wymuszało wprowadzenia zmian konstrukcyjnych. Należało wykonać żelbetonowy płaszcz wzmacniający płytę o mniejszej grubości oraz dolną część ściany czołowej ze względu na wymiar wysokościowy płyty 10 P7, mniejszy od przewidzianej w projekcie płyty 7 P7. Ścianę czołową formowano w kształcie litery „T”. Wykorzystywano ją jako cokół dla blaszanej skrzynki z zamocowanymi saniami dla podstawy fortecznej ciężkiego karabinu maszynowego (Rys. 03).

 

Fot. 01. Schron bojowy B1-5 dla dwóch ckm-ów, wzniesiony w pobliżu miejscowości Górki nad Notecią. Kąt przecięcia osi strzelnic dla sMG08 wynosi około 60 stopni.
Rys. 05. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 w pobliżu miejscowości Jedamki na terenie Rejonu Umocnionego „Giżycko” (gmina Miłki, powiat giżycki). Podatkowy płaszcz żelbetonowym przed płytą 7 P7 został wykonany w późniejszym okresie.
Rys. 06. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 wzniesiony na 5 odcinku dywizyjnym Trójkąta Lidzbarskiego, w pobliżu miejscowości Budniki (gmina Lidzbark Warmiński).

 

Przykładem opisanego rozwiązania może być schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 wzniesiony w 1937 roku w Czechowie nad Notecią. Osie strzelnic w płytach stalowych 7 P7 i 10 P7 przecinają się pod kątem około 550. Zastosowano uzupełniające się sektory ognia o łącznym polu ostrzału równym 110 stopni.

W schronach B1-5 na terenie Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Die Lötzener Seenstellung) umiejętnie zoptymalizowano wykorzystanie powierzchni. W wewnętrznych ścianach izb bojowych wykonano nisze amunicyjne (Rys. 05). Zwiększono niezbędną powierzchnię magazynową przy jednoczesnym zredukowaniu zapotrzebowania na beton bez obniżenia odporności schronu na ostrzał.

Schrony B1-5 na terenie Linii Noteci oraz Rejonu Umocnionego Giżycko otrzymały korytarz o zwiększonej kubaturze względem podstawowego projektu. Korytarz a jednocześnie śluza przeciwgazowa, oddzielał część bojową od socjalnej. W korytarzu umieszczono wewnętrzną strzelnicę obrony wejścia (Rys. 03). W pierwotnym projekcje wykorzystano płytę 57 P8 [03]. W wyniku zmiany położenia stanowiska obrony wejścia z izby bojowej do korytarza zdecydowanie poprawiano możliwość prowadzenia ogania ze stanowiska broni maszynowej w izbie bojowej oraz ułatwiano nadzór wejścia i manewrowanie bronią. Prowadzenie skutecznej obrony przy pomocy broni ręcznej umożliwiał układ wentylacji. Korytarz, jak i przestrzeliwana śluza przeciwgazowa, był pośrednio napowietrzany.

Zgodnie z pierwotnymi założeniami wyjście ewakuacyjne zaplanowano w izbie gotowości bojowej. Na Linii Noteci dopuszczalne było umieszczenie go również w zewnętrznej ścianie korytarza oddzielającego część bojową od socjalnej.

Nowością w projektach standardowych konstrukcji schronów z końca 1936 roku było obowiązkowe stanowisko obrony wejścia i zapola. Miało być chronione stalową płytą 48 P8 [04]. Wyjątkiem są obiekty na terenie Rejonu Umocnionego Giżycko.

 

Fot. 04. Ruina schronu bojowego dla dwóch ckm-ów B1-5 wniesionego na 5 odcinku dywizyjnym Trójkąta Lidzbarskiego, w pobliżu miejscowości Budniki (gmina Lidzbark Warmiński). Widok w kierunku izby bojowej do ognia czołowego.
Rys. 07. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 z niefortunnie zaplanowanym wejściem do izby bojowej. Wewnętrzną strzelnicą obrony wejścia umieszczono w izbie bojowej. Schron wzniesiony na 5 odcinku dywizyjnym Trójkąta Lidzbarskiego, w pobliżu miejscowości Kiertyny Małe (powiat Bartoszyce).

W części obiektów zastosowano wycofaną już z produkcji płytę stalową o grubości 2 cm o oznaczeniu Urzędu Uzbrojenia (niem. Heereswaffenamt) OB 3294 [05]. Płytę osadzono w ścianie. Do celów obrony zapola i wejścia wykorzystywano jedynie dużą strzelnicę o wymiarach 32 x 28 cm, pierwotnie wykorzystywana jako strzelnica dla ckm. Część płyty wraz z przeziernikiem obserwacyjnym osadzono w ścianie.

Badania terenowe przeprowadzone na umocnieniach Trójkąta Lidzbarskiego wykazały, że planiści tej pozycji obronnej wprowadzili tylko nieznaczne zmiany w  wytycznych podstawowego projektu schronu B1-5. Zachowali konfigurację pomieszczeń. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia, zgodnie z pierwotnym projektem znalazła się w ścianie działowej pomiędzy izba bojową a śluzą przeciwgazową. Wyjście ewakuacyjne, zgodnie z pierwotnym projektem z 1937 roku było zlokalizowane w izbie gotowości bojowej.

 


 

[01] – B1 – oznacza klasę odporności obiektu na ostrzał a 5 – numer kolejny typowego rozwiązania konstrukcyjnego.
[02] – 175 – oznacza numer kolejny projektu, B jak Bauten – jedna z 4 stosowanych w niemieckiej nomenklaturze liter kodowych, w tym przypadku  określająca budowle (pozostałe to: P jak Panzer – elementy pancerne, S jak Ausstattung – elementy wyposażenia i ML jak Lüftung – elementy układu wentylacji), oraz 9 – cyfrowy kod powstania projektu, czyli 1936 rok ( pozostałe to: 7 – 1934, 8 – 1936, 9 – 1936, 01 – 1937, 2 – 1938, 3 – 1939 itd.),
[03] – Zamknięcie strzelnicy broni ręcznej 57P8 – Gewehrschartenverschluss
[04] – Zamknięcie strzelnicy broni ręcznej 48P8 – Gewehrschartenverschluss
[05] – Stahl-Schartenplatte 2 cm stark – 2 cm płyta stalowa ze strzelnicą (1932)

 

Schron B1-7 na 2 ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną – układ wentylacji

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 07. Strzelnica obrony wejścia i zapola w schronie B1-7 nr WH 138 na dwa ckmy z małą kopuła obserwacyjną. Po lewej stronie strzelnicy widoczny jest pancerz chroniący wylot przewodu odprowadzającego powietrze na zewnątrz schronu (Rejon umocniony Giżycko, część zachodnia, okolice miejscowości Martiany).

Gazoszczelność schronu warunkowana była hermetycznością konstrukcji. Pomieszczenia otrzymały gazoszczelne drzwi a strzelnice wyposażono w zamknięcia z filcowymi uszczelkami. Urządzenia filtrowentylacyjne, zamontowane w wyznaczonych pomieszczeniach, tłoczyły wymagane ilości powietrza, tworząc w pomieszczeniach nadciśnienie. Nadciśnienie panujące w obiekcie zapobiegało przenikaniu do jego wnętrza gazów podczas ataku chemicznego. Nadciśnienie mierzone było za pomocą manometrów w kształcie litery „U”. Jego wartość określano za pomocą wysokości słupka wody, gdyż toksyczna rtęć nie została dopuszczona do stosowania.

Rys. 03. Konfiguracja pomieszczeń schronu B1-7 wznoszonego w części zachodniej Rejonu umocnionego Giżycko (Lötzener Seenstellung, West Front). 1.-2. Izba bojowa dla ckm, 3. Stanowisko obserwacyjne w małej kopule 9P7. 4. Korytarz, 5. Izba załogi, 6. Śluza przeciwgazowa, 8. Strzelnica obrony wejścia. A. czerpnia powietrza, B. obrotowy zawór odcinający 2ML.01, C. jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy 4ML.01, D. wylot przewodu odprowadzającego powietrze ze schronu.

Schron został wyposażony w nowoczesny układ wentylacji oparty na zasadzie bezpośredniego i pośredniego napowietrzania pomieszczeń. Do pomieszczeń bezpośrednio napowietrzanych należały izby bojowe (Rys. 03, 1,2) oraz izba gotowości bojowej (Rys. 03, 5). W tych pomieszczeniach zastosowano filtrowentylatory [01] HES 0,6. Filtrowentylatory tłoczyły do pomieszczeń powietrze z niewielkim nadciśnieniem. Powietrze było zasysane poprzez czerpnie powietrza i dostarczane rurami. Czerpnie zostały osadzone na tylnej ścianie schronu (Rys. 03. A). Wylot rury w pomieszczeniu z filtrowenylatorem (Rys. 03. B) zabezpieczono obrotowym zaworem [02] odcinającym 2ML01. Służył do zamknięcia dopływu powietrza, na przykład w przypadku ataku gazowego. Rury dostarczające powietrze do filtrowentylatorów oznaczono na rysunku żółtym kolorem.

Powietrze z izb bojowych, jako skarżone gazami prochowymi podczas prowadzania ognia z broni maszynowej, wypływało poprzez otwartą strzelnicę w płycie 7 P7 [03] na zewnątrz schronu. Nie było wykorzystywane do napowietrzania innych pomieszczeń.

Zgodnie z zaleceniami powietrze z izby gotowości bojowej mogło być użyte do napowietrzania pozostałych izb. Przepływało do kolejnych pomieszczeń rurami, osadzonymi w wewnętrznych ścianach. Te rury zaznaczono na rysunku czerwonym kolorem. Przepływ powietrza następowało zgodnie z malejący nadciśnieniem w kolejnych pomieszczeniach, Na rys. 03 zaznaczono strzałkami kierunek przepływu powietrza. Wlot rury w izbie o wyższym nadciśnieniu zabezpieczał jednokierunkowy zawór [04]  nadciśnieniowym 4ML.01 (Rys. 03. C). Szczególnie istotny dla zachowania bezpieczeństwa był ostatni zawór w układzie wentylacji, zamocowany na rurze odprowadzającej powietrze ze śluzy przeciwgazowej na zewnątrz obiektu. Umożliwiał wypływ powietrza na zewnątrz schronu i zabezpieczał możliwość dostawania się skarżonego powietrza do schronu podczas uderzeń fal powietrznych o dużym nadciśnieniu, wytworzonych przez eksplozje pocisków artyleryjskich w pobliżu schronu. W celu zmniejszenia oddziaływania podmuchów powietrza o dużym nadciśnieniu, wylot rury zabezpieczono pancerzem o identycznej konstrukcji jak czerpnie powietrza i umieszczono w bocznej ścianie strzelnicy obrony wejścia i zapola (Rys. 03. D).

 

Fot. 08. Elewacja schronu B1-7 o numerze WH 138. Poniżej, po lewej i prawej stronie okapu osadzono czerpnie powietrza.

Stan zachowania schronów B1-7 na terenie Rejonu umocnionego Giżycko nie pozwolił na określenie obiegu powietrza w pomieszczeniu z szybem dla małej kopuły obserwacyjnej 9 P7. Jego kubatura została zredukowane do minimum. Tylko w niektórych obiektach zachował się fragment ściany oddzielającej pomieszczenie z kopułą od korytarza. W najlepszym przypadku była to część ściany korytarza od wejścia do izby załogi, ale nie obejmujący wejścia (na całej wysokości) do pomieszczenia z kopułą.

 

Fot. 09. Widok w kierunku szybu kopuły obserwacyjnej ze strzelnicą obrony wejścia od strony izby bojowej (Rejon umocniony Giżycko”, obiekt WH 186). Po lewej stronie ślad łączenia ścian a po prawej boczna płaszczyzna drzwi wejściowych do pomieszczenia z szybem kopuły obserwacyjnej.

 

 


[01] – Filtrowentylator  o wydatku 0,6 m3/min.

[02] – Więcej w opracowaniu Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber  2ML.01.

[03] – Stalowa płyta 7 P7 ze strzelnicą chroniła stanowisko bojowe ckm przed bezpośrednim ostrzałem.

[04] – Więcej w opracowaniu Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk.

Badania terenowe – Rejon Umocniony Giżycko – Front wschodni Część III

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Za­ry­glo­wa­na strzel­ni­ca obro­ny wej­ścia w schro­nie bo­jo­wym R B1-1 na cięż­ki ka­ra­bin ma­szy­no­wy.
Rys. 01. Schemat schronu bojowego R B1-1 na ciężki karabin maszynowy. Kolorami zaznaczono przewody doprowadzające nieprzefiltrowane powietrze (żółty), odprowadzające zużyte powietrze lub gazy spalinowe (czerwony).

W opracowaniach zatytułowanych „Badania terenowe – Rejon Umocniony Giżycko – Front wschodni” [01] przedstawiono rozwiązania konstrukcyjne strzelnic, jakie zastosowano w stanowiskach obrony wejścia i zapola. Zgodnie z dokumentacją projektową schronów o konstrukcji standardowej, podstawowym pancerzem chroniącym stanowisko dla broni ręcznej, była płyta stalowa 48 P8 [02]. Wymiary strzelnicy w minimalnym przekroju poprzecznym wynosiły 12 x 8 cm Przeprowadzone w latach 2017 – 2019 przez autora niniejszego opracowania badania terenowe potwierdziły, że wyjątkowo często w obiektach wschodniej części Rejonu Umocnionego „Giżycko” (niem. Lötzener Seenstellung) osadzano płyty stalowe, pierwotnie stosowane wyłącznie do ochrony stanowiska ciężkiego karabinu maszynowego. W przypadku stanowisk obrony wejścia i zapola wykorzystywano duży otwór strzelnicy, ułatwiający skuteczną obronę, oraz w nielicznych przypadkach również szczelinę obserwacyjną. Płytę stosowano zarówno w schronach B1-1 bez izby gotowości bojowej jak i w obiektach z wydzielonym pomieszczeniem dla stanowiska obrony wejścia i zapola. W pierwszym przypadku do obrony można było zastosować broń ręczną a w drugim broń maszynową.

 

Fot. 02. Strzel­ni­ca obro­ny wej­ścia w schro­nie bo­jo­wym R B1-1 na cięż­ki ka­ra­bin ma­szy­no­wy z za­cho­wa­ną za­su­wą. Część płyty ze szcze­li­ną ob­ser­wa­cyj­ną zo­sta­ła osa­dzo­na w ścia­nie. Schron wy­peł­nio­ny zie­mią po­przez znisz­czo­ne wyj­ście ewa­ku­acyj­ne.

 

Rys. 01. 2 cm płyta stalowa ze strzelnicą dla ciężkiego karabinu maszynowego i przeziernikiem do obserwacji sektora ognia (1932).
Rys. 01. Płyta stalowa, ze strzelnicą dla ciężkiego karabinu maszynowego i przeziernikiem do obserwacji sektora ognia, o grubości 2 cm z 1932 roku. 1. korpus płyty o grubości 2 cm, 2. strzelnica ckm, 3. zsuwa strzelnicy ckm z mechanizmem ryglującym, 3a. prowadnice zasuwy strzelnicy ckm, 3b. śruby mocujące prowadnice, 4. zasuwa przeziernika do obserwacji sektora ognia, 4a. prowadnice zasuwy przeziernika, 4b. pokrętła dociskające zasuwę przeziernika w pozycji „zamknięte”, 4c. śruby mocujące prowadnice zasuwy przeziernika, 5. otwory pod kotwy mocujące płytę do ściany schronu.

 

 

Fot. 03. Uszko­dzo­ne roz­gli­fie­nie strzel­ni­cy od­sło­ni­ło jedną z kotw mo­cu­ją­cych płytę sta­lo­wą we­dług ry­sun­ku OB 3294.

 

Rozszerzenie dwukilometrowego odcinka umocnień, na który przeprowadzono badania terenowe, pozwoliło rozpoznać zastosowane płyty stalowe. Odcisk w ścianie schronu o wymiarach 128 x 63 cm sugerował możliwość zastosowania zarówno płyty stalowej 403 P9 jak i płyty starszego typu nie ujętej już w katalogu konstrukcji standardowych Panzer – Atlas z 1942 roku. Jednoznaczną identyfikację jednego z zastosowanych typów płyt, umożliwiły sporadycznie zachowane elementy pancerza. Załączone zdjęcia prezentują zachowaną płytę stalową w schronie bojowym B1-1 na ciężki karabin maszynowy (wschodni odcinek Lötzener Seenstellung). Wykonane pomiary wskazały na płytę starszego typu ze strzelnicą dla ckm i przeziernikiem dla obserwatora. Prawdopodobnie wykorzystano płytę według rysunku Wa.OB 3294 [03] z zamknięciem starego typu. Pancerz produkowany był na początku lat trzydziestych zeszłego wieku. Zachowane sygnatury wskazują na 1932 rok produkcji. Podczas budowy obiektów wschodniej części Lötzener Seenstellung w 1938 roku wykorzystano egzemplarze zalegające składy saperskie.

Grubość płyty wynosiła 2 cm. W niektórych przypadkach była trudna do pomiaru lub określona z dużym błędem ze względu na stan jej zachowania lub na sposób osadzania w ścianie schronu. Do wykonania zasuwy użyto blachę stalową o 2 cm grubości. Dlatego też otwory na śruby mocujące  zostały wykonane jako przelotowe. Zasuwa nie posiadała zagłębienia od zewnętrznej strony, które miało uniemożliwić klinowanie się zasuwy w wyniku plastycznych odkształceń po uderzeniach pocisków. Wątpliwym rozwiązaniem mogło okazać się wykorzystanie oryginalnych prostych kotw do osadzenia płyty (Fot. 03).


[01] – Badania terenowe – Rejon Umocniony Giżycko – Front wschodni – Miechy

[02] – więcej w opracowaniu Zamknięcie strzelnicy broni ręcznej 48P8 – Gewehrschartenverschluss

[03] – więcej informacji w opracowaniu Stahl-Schartenplatte 2 cm stark – 2 cm płyta stalowa ze strzelnicą (1932)

 

Badania terenowe – Rejon Umocniony Giżycko – Front wschodni – Miechy, Część II

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Izba bo­jo­wa schro­nu bo­jo­we­go typu B1-1 (nr. 01 na mapie). Strzel­ni­ca obro­ny wej­ścia chro­nio­na płytą sta­lo­wą z za­mknię­ciem typu 48 P8. Płyta, sko­śnie osa­dzo­na w ścia­nie schro­nu, za­pew­nia­ła mak­sy­mal­ny sek­tor ostrza­łu z broni ręcz­nej.
Fot. 01. Izba bo­jo­wa schro­nu bo­jo­we­go typu B1-1 (nr. 01 na mapie). Strzel­ni­ca obro­ny wej­ścia chro­nio­na płytą sta­lo­wą z za­mknię­ciem typu 48 P8. Płyta, sko­śnie osa­dzo­na w ścia­nie schro­nu, za­pew­nia­ła mak­sy­mal­ny sek­tor ostrza­łu z broni ręcz­nej.

 

Fot. 02. Lokalizacja schronów bojowych fortyfikacji stałej uwzględnionych w badaniach terenowych. Każdemu obiektowi przypisano numer kolejny. Po północnej stronie drogi oznaczono czarnym kółkiem bez numeru lokalizację schronu B1-13.
01. B1-1, 02. B1-03, 03. B1-13, 04. B1-3, 05. B1-3, 06. B1-4/I, 07. B1-1, 08. B1-3, 09. B1-5, 10. B1-3, 11. B1-5, 12. B1-3, 13. B1-1.

 

Stalową płytę 48 P8, chroniącą stanowisko obrony wejścia i zapola, zastosowano w dwóch spośród trzech zidentyfikowanych schronach bojowych typu B1-1 [01] na badanym odcinku obrony. Płyta zamknięcia strzelnicy 48 P8, zgodnie z podstawowym projektem, została skośnie osadzona w ścianie tak, aby uzyskać maksymalny sektor ostrzału z broni ręcznej. Na podstawie wykonanych pomiarów sektor ten, mierzony w płaszczyźnie poziomej, został oszacowany na około 40 stopni. Taką strzelnicę obrony wejścia otrzymał schron nr 01 na mapie. Aktualne zachowanie rzeźby terenu nie umożliwia oszacowania zasięgu obrony tej strzelnicy. Nie jest możliwe określenie, czy w sektorze jej ognia mogła znajdować się droga Miechy (Münchenfelde na mapie) – Czyprki oraz zapole schronu typu B1-13. Schron ten został zlokalizowany po północnej stronie drogi. Na mapie został oznaczony czarnym kółkiem bez numeru.

Jeden ze schronów typu B1-1, o numerze 13 na mapie, otrzymał stalową płytą, stosowaną dotychczas do ochrony stanowiska karabinu maszynowego. Nie wykorzystano przeziernika, znajdującego się po lewej stronie stanowiska obrony wejścia, do prowadzenia obserwacji sektora obrony zapola. Został przysłonięty przez żelbetonową ścianę.
Zachowana strefa wejścia do schronu jest obecnie głęboko osadzona (Fot. 02). Pozwalała na obronę przy pomocy broni ręcznej w ograniczonym zakresie, zaledwie na dystansie kilku metrów.


[01] – Konstrukcja schronu została opisana w opracowaniu Schron bojowy B1-1 na ckm – Regelbau B1-1.

Fot. 03. Stre­fa wej­ścia do schro­nu B1-1 bez po­miesz­cze­nia go­to­wo­ści bo­jo­wej (nr 13 na mapie). Stre­fa wej­ścia, głę­bo­ko osa­dzo­na, po­zwa­la­ła na obro­nę na dy­stan­sie za­le­d­wie kilku lub kil­ku­na­stu me­trów.

 

Fot. 04. Strzel­ni­ca obro­ny wej­ścia schro­nu B1-1 (nr 13 na mapie), chro­nio­na płytą dla broni ma­szy­no­wej.

 

Badania terenowe – Rejon Umocniony Giżycko – Front wschodni – Miechy

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Widok schronu obserwacyjno-bojowego Regelbau B1-3 (nr 04 na mapie) od strony zapola. Schron znajduje się u szczytu wzniesienia o stromych stokach.
Fot. 02. Lokalizacja schronów bojowych fortyfikacji stałej uwzględnionych w badaniach terenowych. Każdemu obiektowi przypisano numer kolejny. Po północnej stronie drogi oznaczono czarnym kółkiem bez numeru lokalizację schronu B1-13.
01. B1-1, 02. B1-03, 03. B1-13, 04. B1-3, 05. B1-3, 06. B1-4/I, 07. B1-1, 08. B1-3, 09. B1-5, 10. B1-3, 11. B1-5, 12. B1-3, 13. B1-1.

Ba­da­nia te­re­no­we prze­pro­wa­dzo­no na krót­kim, dwu­ki­lo­me­tro­wym od­cin­ku [01] umoc­nień, ciągnącym się z północy na południe od drogi łą­czą­cej miej­sco­wość Mie­chy (niem. München­fel­de) i Czy­pr­ki (niem. Fre­iort). Celem przedsięwzięcia było rozpoznanie zastosowanych elementów pancernych i rozwiązań konstrukcyjnych do ochrony sta­no­wi­ska obro­ny wej­ścia i za­po­la.

Ba­da­nia ob­ję­ły 13 obiek­tów for­ty­fi­ka­cji sta­łej w kla­sie od­por­no­ści na ostrzał B1, które udało się rozpoznać i zidentyfikować. Schrony wznie­sio­no w 1937 roku w pierw­szej linii. Waż­nym ele­men­tem wy­bo­ru od­cin­ka była sto­sun­ko­wo duża ilość wy­bu­do­wa­nych schro­nów tego sa­me­go typu w tym samym prze­dzia­le cza­so­wym. Na wspo­mnia­nym od­cin­ku wznie­sio­no 6 obiek­tów ob­ser­wa­cyj­no-bo­jo­wych Re­gel­bau B1-3 [03] oraz 3 dwu­sek­to­ro­we obiek­ty na broń ma­szy­no­wą (2 Re­gel­bau B1-5 [04] oraz 1 Re­gel­bau 13a). Po­wta­rza­ją­cym się typem schro­nu był rów­nież schron na ciężki karabin maszynowy bez pomieszczenia gotowości bojowej Re­gel­bau B1-1 [05].

Rok 1937 miał być pierw­szym, w któ­rym wzno­szo­ne obiek­ty miały speł­nić nowe stan­dar­dy, obej­mu­ją­ce obro­nę wej­ścia i bez­po­śred­nie­go za­po­la. Schro­ny wy­po­sa­żo­no w okap, chro­nią­cy wej­ście przed ostrza­łem z broni stro­mo­to­ro­wej oraz  w do­dat­ko­we sta­no­wi­sko obro­ny wej­ścia i za­po­la. Prace nad projektami schronów, które miały być wznoszone jako standardowe w następnym roku budowlanym, roz­po­czę­to pod ko­niec 1936 roku. Do ochro­ny przed bez­po­śred­nim ostrza­łem nowo wpro­wa­dzo­ne­go sta­no­wi­ska za­sto­so­wa­no w pod­sta­wo­wych pro­jek­tach schro­nów głównie płytę sta­lo­wą 48 P8 ze strzel­ni­cą  o wy­mia­rach 8 x 12 cm. Strzel­ni­ca umoż­li­wia­ła za­sto­so­wa­nie broni in­dy­wi­du­al­nej do pro­wa­dze­nia obro­ny. Jed­no­cze­nie pod­ję­to prace nad pod­nie­sie­niem sku­tecz­no­ści obro­ny przy po­mo­cy nowo wpro­wa­dzo­nych sta­no­wisk. Do po­ło­wy 1937 roku opra­co­wa­no wy­tycz­ne za­le­ca­ją­ce sto­so­wa­nie rów­nież sta­lo­wych płyt dla broni ma­szy­no­wej do ochro­ny sta­no­wisk obro­ny wej­ścia i za­po­la w po­je­dyn­czych obiek­tach jak i schro­nach wza­jem­nie ochra­nia­ją­cych się. W uza­sad­nio­nych przy­pad­kach pro­jek­tan­ci mieli moż­li­wość za­sto­so­wać wpro­wa­dzo­ne na uzbro­je­nie sta­lo­we płyty 403 P9 o gru­bo­ści 2,5 cm dla broni ma­szy­no­wej i wy­co­fa­ne z pro­duk­cji płyty star­sze­go typu OB 3294, a skła­do­wa­ne w ma­ga­zy­nach for­tecz­nych. Jed­no­cze­śnie w 1937 roku na uzbro­je­nie we­szła nowo opra­co­wa­na płyta 422 P01 dla broni ma­szy­no­wej.
Dla badań te­re­no­wych na wy­zna­czo­nym od­cin­ku umoc­nień „Fron­tu wschod­nie­go” Re­jo­nu Umoc­nio­ne­go Gi­życ­ko (niem. Lötze­ner Se­en­stel­lung) były szcze­gól­nie ważne te obiek­ty, w któ­rych prz­yn­ajmniej czę­ścio­wo za­cho­wa­ły się czy­tel­ne ślady lub ele­men­ty wy­po­sa­że­nia sta­no­wi­ska obro­ny wej­ścia i za­po­la. W ba­da­nych schro­nach for­ty­fi­ka­cji sta­łej wy­stą­pi­ły trzy roz­wią­za­nia strzel­ni­cy ze:

  • stalową płytą 48 P8 dla broni indywidualnej, zgodnie z podstawowym projektem schronu.
  • stalową płytą OB 3294, stosowaną dotychczas do ochrony stanowiska karabinu maszynowego, bez wykorzystania przeziernika do obserwacji sektora ostrzału. Cechą charakterystyczną tego typu płyt była duża strzelnica o wymiarach 31 x 28 cm.
  • stalową płytą OB 3294, stosowaną dotychczas do ochrony stanowiska karabinu maszynowego z wykorzystaniem przeziernika do prowadzenia obserwacji sektora ostrzału.

Zastosowanie płyty 48 P8

Stalową płytę 48 P8, chroniącą stanowisko obrony wejścia i zapola, otrzymał schron obserwacyjno-bojowy Regelbau B1-3 (na mapie nr 10).  Dojście do schronu zapewniał rów łącznikowy. Strefa wejścia głęboko zagłębiona w gruncie ze względu na ukształtowanie terenu. Obrona wejścia i zapola prowadzona w ograniczonym zakresie na dystansie kilku metrów. W głównej mierze ograniczała się do zlikwidowani martwego pola wzdłuż elewacji wejściowej.

 

Fot. 03. Wejście do schronu obserwacyjno-bojowego Regelbau B1-3 (na mapie nr 09) ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola, chronionym płytą 48 P8.

 

Fot. 04. Nisza strzelnicy 48 P8 w schronie obserwacyjno-bojowym Regelbau B1-3 (na mapie nr 09).

Zastosowanie stalowej płyty dla broni maszynowej

W obiektach badanego odcinka stalową płytę dla broni maszynowej osadzano w ścianie schronu na dwa sposoby. Pierwszy sposób polegał na osadzeniu płyty w ścianie oraz wykonanie niszy, ułatwiającej prowadzenie obrony. Odsłonięto tylko część płyty (Fot. 06) z dużą strzelnicą  31 x 28 cm. Strzelnicę zamykano gazoszczelną zasuwą, przesuwaną pomiędzy dwoma poziomymi prowadnicami. W pozycji „otwarte” zasuwa znajdowała się po prawej stronie strzelnicy. Do ryglowania położenia zasuwy służyła dźwignia dwustronna. Tego typu rozwiązanie otrzymał schron dwusektorowy schron broni maszynowej Regelbau B1-5 (na mapie nr 11) jako jeden z 4 obiektów na badanym odcinku umocnień. Nie oznacza to jednak, że opisane rozwiązanie mocowania płyty było przywiązane do typu obiektu.

W przypadku drugiego sposobu osadzania tył płyty ze strzelnicą pozostawiono odsłonięty na całej powierzchni a płyta mocowano do ściany za pomocą widocznych kotw. W schronie obserwacyjno-bojowym B1-3 (nr 05 na mapie) kotwy ustawiono w dwóch równoległych do siebie rzędach po 7 kotw w każdym (Fot. 09). Po płycie pozostał czytelny odcisk o wymiarach 129 x 65 cm. Nie oznacza to jednak, że był to jedyny sposób mocowania płyty. W schronie obserwacyjno-bojowym B1-3 (nr 04

 

Fot. 05. Wejście do dwusektorowego schronu Regelbau B1-5 (nr 11 na mapie) ze stanowiskiem obrony wejścia chronionym płytą stalową dla broni maszynowej.B1-5 (nr 10 na mapie) ze stanowiskiem obrony wejścia chronionym płytą stalową dla broni maszynowej.

 

Fot. 06. Nisza strzelnicy obrony wejścia i zapola w dwusektorowym schronie B1-5 (nr 11 na mapie). W pozycji „otwarte” zasuwa znajdowała się po prawej stronie strzelnicy.
Fot. 07. Numeryczny model rzeźby terenu z czytelnym położeniem umocnień ziemnych i zaznaczoną lokalizacją schronów obserwacyjno-bojowych typu B1-3 o numerach 04 i 05 (źródło: https://mapy.geoportal.gov.pl).

na mapie), oddalonym o zaledwie 200 metrów na północ, ten sam typ płyty zamocowano już tylko za pomocą 8 kotw w dwóch równoległych rzędach, po 4 kotwy w każdym (Fot. 11). W ścianie pozostały odciski w miejscach położenia niewykorzystanych otworów (w miejscach w których nie osadzono kotw) do mocowania płyty. Miejsca te widoczne są na zdjęciu 12.

W przypadku schronu obserwacyjno-bojowego B1-3 (nr 05 na mapie)  podjęto decyzję o wykorzystaniu  otworu strzelniczego. Cechą charakterystyczną płyty była duża strzelnica o wymiarach 31 x 28 cm. Strzelnica umożliwiała obserwację i prowadzenie ognia w znacznie lepszym stopniu niż w płycie 48 P8. Dojście do schronu obserwacyjno-bojowego B1-3 (nr 05 na mapie) prowadziło poprzez rów łącznikowy lub przez długi, prawie prostoliniowy, o spadzistych stokach jar. Ukształtowanie terenu wokół schronu B1-3 prezentuje numeryczny model terenu dostępny na stronie internetowej  https://mapy.geoportal.gov.pl. Strzałką zaznaczono oś strzelnicy obrony wejścia i zapola.
W przypadku dwóch obiektów, Regelbau B1-13 ( nr 03 na mapie), a w szczególności w Regelbau B1-4/I [06] (oznaczony jako nr 06 na mapie), w którym stanowisko obrony wejścia i zapola umieszczono w oddzielnym pomieszczeniu, trudno jest na podstawie zachowanego ukształtowania terenu określić przesłanki zastosowania płyty dla karabinu maszynowego z odsłoniętym tyłem ale bez wykorzystania przeziernika. Podobnie jak w przypadku płyty 48 P8 w schronie B1-3 (na mapie nr 10) obrona ograniczała się do przestrzeliwania martwego pola wzdłuż elewacji wejściowej schronu.

 

Fot. 08. Odcisk płyty obrony wejścia i zapola w dwusektorowym schronie B1-13 bez możliwości obserwowania sektora ostrzału przez przeziernik. Płyta mocowana za pomocą dwóch rzędów kotw po 4 kotwy w każdym.

 

Fot. 09. Wejście do schronu obserwacyjno-bojowego B1-3 (nr 05 na mapie) ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola, chronionym stalową płytą dla karabinu maszynowego.

Tylko jeden schron Regebau B1-3 (nr 04 na mapie) na badanym odcinku posiadał tak dogodne położenie, że zdecydowano się na zastosowanie stalowej płyty dla karabinu maszynowego również z wykorzystaniem przeziernika do obserwacji sektora ognia (Fot. 11). Przeziernik zamykany był zasuwą, przesuwaną pomiędzy dwoma równoległymi prowadnicami. To rozwiązanie umożliwiało prowadzenie obserwacji w wyznaczonym sektorze bez potrzeby otwierania dużego otworu strzelnicy lub nadzór sektora ognia i wyznaczanie celów przy jednoczesnym prowadzenia ognia ze strzelnicy. Stanowisko za tak osadzoną płytą miało możliwość prowadzenie skutecznej obrony wejścia jak i oddziaływania ogniem w głąb pola walki (Fot. 07.)

 

Fot. 11. Strzelnica schronu obserwacyjno-bojowego Regelbau B1-3 (nr 04 na mapie) z wykorzystaniem przeziernika do prowadzenia obserwacji.

 

Fot. 12. Strzelnica schronu obserwacyjno-bojowego Regelbau B1-3 (nr 04 na mapie) z wykorzystaniem przeziernika do prowadzenia obserwacji. Do mocowania stalowej płyty, chroniącej stanowisko obrony, wykorzystano tylko 8 kotw po 4 w rzędzie zamiast przewidzianych 14 kotw. Wymiary otworu w ścianie 36 x 34 cm.

 

Fot. 13. Odcisk płyty stalowej dla broni maszynowej. Pomiędzy kotwami widoczne są odciski w miejscu niewykorzystanego otworu mocującego płytę do ściany schronu. Bezpośrednio nad otworem strzelnicy znajdują się odciski łbów śrub mocujących prowadnice zasuwy.

[01] – Odległość mierzona pomiędzy skrajnymi obiektami wyznaczonego odcinka, który wyznaczał pierwszy obiekt leżący na południe od drogi  Miechy – Czyprki.

[02] – Nie wszystkie wybudowane obiekty na wzgórzu 180,7 zostały jednoznacznie zidentyfikowane. Dlatego też ich lokalizacja nie została zaznaczona na mapce Fot. 02.

[03] – Opis konstrukcji schronu znajduje się w opracowaniu Schron bojowo-obserwacyjny B1-3 z kopułą 9P7- Regelbau B1-3.

[04] – Opis schronu B1-5  (Regelbau B1-13 to jego wersja z dwoma tak zwanymi kazamatami) znajduje się w opracowaniu Schron bojowy B1-5 dla dwóch ckmów – MG-Doppelschartenstand B1-5.

[05] – Konstrukcja schronu została opisana w opracowaniu Schron bojowy B1-1 na ckm – Regelbau B1-1.

[06] – Opis schronu znajduje się w opracowaniu Schron bojowo-obserwacyjny B1-4/I dla drużyny piechoty – MG-Schartenstad mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I

Układ wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego dla drużyny piechoty B1-4/I – MG-Schartenstad mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

Rys. 01. Konfiguracji pomieszczeń oraz standardowy układ wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego Regelbau B1-4/I. 1. Izba bojowa dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 na podstawie fortecznej za płytą stalową 7P7, 2. Korytarz – wewnętrzna śluza przeciwgazowa, 3. Izba załogi, 4. Wartownia-pomieszczenie z małą kopułą obserwatora 9P7 oraz strzelnicą obrony wejścia 57P8 i zapola, 5. Śluza przeciwgazowa, , 6. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia 57P8, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola 48P8 lub opcjonalnie 403P9, 8. Wyjście ewakuacyjne, 9. Czerpnia powietrza, 10. filtrowentylator Hes, 11. Nadciśnieniowy zawór 4ML.01 firmy Drägera, 12. Wylot przewodu dla zużytego powietrza, chroniony pancerzem, 13. Przewód kominowy.

Opis układu wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego B1-4/I dla drużyny piechoty (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I) ukazał się w niemieckiej publikacji „Der Westwall” pana Dietera Bettingera i Martina Bürena. Rysunek schronu z układem wentylacyjnym znalazł się również w polskim opracowaniu „Wyposażenie socjalne obiektów fortyfikacji niemieckiej 1933-1944” pani Anny Kędryny i pana Roberta Jurgi z 1999 roku. Obie publikacje prezentują schematy wentylacyjne zgodne z projektem schronu z końca 1936 roku.
Schron bojowo-obserwacyjny o oznaczeniu Regelbau B1-4/I (Regelbau nr 471 lub nr rysunku 174B9) został zaprojektowany jako obiekt gazoszczelny. W pomieszczeniach zastosowano gazoszczelne drzwi oraz zamknięcia strzelnic. Przewidziano możliwość zamknięcia przewodów doprowadzających powietrze przy pomocy zaworów obrotowych 2ML.01 [01].  W przypadku ataku gazowego należało wypełnić wodą studzienki kanalizacyjne. Utrzymywane nadciśnienie w pomieszczeniach schronu miało uniemożliwić przenikanie zanieczyszczonego lub skażonego powietrza do wnętrza obiektu nawet przy otwartych strzelnicach podczas prowadzenia walki.
Projekt układu wentylacji przewidywał bezpośrednie i pośrednie napowietrzanie pomieszczeń. Bezpośrednio napowietrzanymi  pomieszczeniami były izba bojowa (Rys. 01. 1), izba załogi (Rys. 01. 3) i wartownia – pomieszczenie z osadzoną w stropie małą kopułą obserwacyjną 9P7. W tych pomieszczeniach umieszczono urządzenia filtrowentylacyjne Hes. Urządzenia Hes zasysały powietrze poprzez czerpnie (Rys. 01. 9) i tłoczyły do pomieszczenia. Uzyskane w pomieszczeniu bojowym nadciśnienie umożliwiło szybki wypływ zanieczyszczonego powietrza na zewnątrz schronu przez otwartą strzelnicę ckm w płycie stalowej 7P7 lub przezierniki w małej kopule obserwacyjnej 9P7. Podczas prowadzenia ognia z ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 na podstawie fortecznej, wentylator pracował w trybie ciągłym. Wentylator w podszybiu kopuły obserwacyjnej uruchomiany był w cyklach roboczych po 10 minut co 30 minut.

Zgodnie z projektem schronu z końca 1936 roku pomieszczeniami pośrednio napowietrzanymi była śluza przeciwgazowa (Rys. 01. 5) oraz korytarz (Rys. 01. 2), oddzielający część bojową schronu od izby załogi. Oba pomieszczenia zasilane były szeregowo powietrzem poprzez rury osadzone w ścianach z wlotami zabezpieczonymi jednokierunkowymi zaworami (Rys. 01. 11) nadciśnieniowymi 4ML.01 [02] firmy Dräger z Lubeki. Zawory umożliwiały przepływ powietrza tylko w jednym kierunku przy minimalnym nadciśnieniu równym 5 mm słupka wody. Urządzenie było ustawiane  w zakresie 5-15 mm słupka wody. Wylot rury odprowadzającej powietrze, który znajdował się na elewacji schronu, był zabezpieczony pancerzem o takiej samej konstrukcji co czerpnie powietrza.


 

Fot. 01. Izba za­ło­gi w schro­nie bo­jo­wo-ob­ser­wa­cyj­nym B1-4/I (niem. MG-Schar­ten­stand mit Kle­in­st­gloc­ke und Grup­pe B1-4/I) z za­zna­czo­nym po­ło­że­niem prze­wo­du z za­wo­rem Grägera. Widok w kie­run­ku ko­ry­ta­rza po­mię­dzy izbą bo­jo­wą na ckm i po­miesz­cze­niem z małą ko­pu­łą ob­ser­wa­cyj­ną 9P7.

Badania terenowe

Przeprowadzono inwentaryzację schronów bojowo-obserwacyjnych Regelbau B1-4/I na terenie Frontu Wschodniego Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seenstellung) pomiędzy miejscowościami Kruklin i Jedamki. Obiekty wznoszone były w 1937 roku. Stwierdzono odstępstwa od opisanego wcześniej projektu układu wentylacji. Z czynnego obiegu wentylacji został wyłączony korytarz (Rys. 02. 2), oddzielający pomieszczenia bojowe od izby załogi. Powietrze z izby załogi (Rys. 02. 3) kierowane było bezpośrednio do śluzy przeciwgazowej (Rys. 02. 5) przy pomocy rury o średnicy 10 cm z wlotem zabezpieczonym zaworem 4ML.01. Zawór umieszczono w niszy o czworokątnym zarysie. Na zdjęciu 01 i 02 0zaznaczono położenie przewodu z zaworem Drägera w izbie załogi. Zdjęcie 04 prezentuje położenie wylotu tego przewodu w śluzie przeciwgazowej.

 

Rys. 02. Konfiguracji pomieszczeń oraz odtworzony układ wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego Regelbau B1-4/I na postawie inwentaryzacji obiektów Rejonu umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seenstellung). 1. Izba bojowa dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 na podstawie fortecznej za płytą stalową 7P7, 2. Korytarz – wewnętrzna śluza przeciwgazowa, 3. Izba załogi, 4. Wartownia-pomieszczenie z małą kopułą obserwatora 9P7 oraz strzelnicą obrony wejścia 57P8 i zapola, 5. Śluza przeciwgazowa, , 6. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia 57P8, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola 48P8 lub opcjonalnie 403P9, 8. Wyjście ewakuacyjne, 9. Czerpnia powietrza, 10. filtrowentylator Hes, 11. Nadciśnieniowy zawór 4ML.01 firmy Drägera, 12. Wylot przewodu dla zużytego powietrza, chroniony pancerzem, 13. Przewód kominowy.

 

 

Fot. 02. Wej­ście do po­miesz­cze­nia z małą ko­pu­łą ob­ser­wa­cyj­ną 9P7 w schro­nie bo­jo­wo-ob­ser­wa­cyj­nym B1-4/I (niem. MG-Schar­ten­stand mit Kle­in­st­gloc­ke und Grup­pe B1-4/I) z za­zna­czo­nym po­ło­że­niem prze­wo­du z za­wo-rem Grägera. Po lewej stro­nie izba za­ło­gi
Fot. 03. Pomieszczenie z małą kopułą obserwacyjną 9P7 w schronie bojowo-obserwacyjnym B1-4/I (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I). Po prawej stronie strzelnica broni ręcznej 57P8 do bezpośredniej obrony wejścia do schronu.
Fot. 04. Śluza przeciwgazowa z zaznaczonym przewodem układu wentylacji w schronie bojowo-obserwacyjnym B1-4/I (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I). Na wprost strzelnica obrony wejścia ze stanowiskiem w wartowni.

 


[01] – podstawowe informacje znajdują się w opracowaniu : Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber 2ML.01
[02] – podstawowe informacje znajdują się w opracowaniu: Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk

 

Odwodnienie układu wentylacji na przykładzie Regelbau B1-2a

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Wylot rurki odwadniającej układ wentylacji w śluzie przeciwgazowej schronu bojowego dla ckm i drużyny piechoty B1-2a (niem. MG-Schartenstand mit Gruppe B1-2a).

Filtrowentylatory Hes, stosowano w niemieckiej fortyfikacji od 1937 roku do napowietrzania pomieszczeń schronów bojowych. Nominalna wydajność pierwszych urządzeń wynosiła 0,6 m3/min (36 m3/h). Powietrze zasysane było poprzez czerpnie powietrza, osadzone na tylnej ścianie schronu. Wraz z powietrzem do przewodów mogły dostawać się krople wody spływającej po elewacji lub para wodna. Dlatego też rury, rozprowadzające powietrze, osadzano w ścianach schronu z nieznacznym spadkiem. Stalowe rury o standardowej średnicy wewnętrznej równej 10 cm, stosowane w schronach o odporności B1 od 1937 roku w niemieckiej fortyfikacji stałej, posiadały spadek około 1 cm na 200 cm długości. Spadek ten pozwalał na ukierunkowany spływ osadzających się kropel wody lub skraplającej się pary wodnej w kierunku odwodnienia. Odwodnienie składało się z krótkiego, pionowego odcinka rury, przyspawanego do przewodu układu wentylacji. Woda spływająca do odwodnienia, wypływała na zewnątrz poprzez stalową rurkę o wewnętrznej średnicy 14-16 mm. Wylot rurki znajdował się na wewnętrznej ścianie schronu, w niszy o przybliżonych wymiarach 8x12x6 cm (szerokość x wysokość x głębokość). Fotografia 01 prezentuje położenie niszy z rurką odwadniającą w śluzie przeciwgazowej schronu bojowego dla ckm i drużyny piechoty B1-2a (niem. MG-Schartenstand mit Gruppe B1-2a).

Fot. 02. Wylot rurki odwadniającej układ wentylacji w śluzie przeciwgazowej schronu bojowego dla ckm i drużyny piechoty B1-2a (niem. MG-Schartenstand mit Gruppe – Regelbau B1-2a).

 

Fot. 03. Wylot rurki odwadniającej układ wentylacji w izbie załogi schronu bojowego dla ckm z małą kopułą obserwacyjną B1-3 (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke – Regelbau B1-2a).

Badania terenowe – Rejon Umocniony Giżycko – okolice Kruklanek (01)

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 13. Wejście do schronu Regelbau B1-1a osłonięte okapem i chronione strzelnicą broni ręcznej (Rejonu Umocnionego Giżycko, Kruklanki).
Od dłuższego czasu planowany był wyjazd na teren Wschodniego Frontu Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Befestigungen bei Lötzen). Badania terenowe miały objąć schrony fortyfikacji stałej w okolicach miejscowości Kruklanki, na odcinku pozycji obronnej położonej na południe od byłej linii kolejowej. Wznoszenie nowoczesnych umocnień w rejonie Giżycka rozpoczęto w 1936 roku. W większości przypadków nowo budowane schrony bojowe wysunięto przed pierwszowojenne umocnienia Giżyckiej Pozycji Polowej (niem. Feldstellung Lötzen). Umieszczenie ich na wzniesieniach zapewniało załodze schronów bojowych doskonałą obserwację wyznaczonych sektorów ostrzału i przedpola. Skuteczna obrona pozycji wymagała, ze względu na sposób prowadzenia ognia, dobrze przeszkolonych obsad ciężkich karabinów maszynowych.

 

Fot. 02. Płyta starego typu, wykorzystana jako zamknięcie strzelnicy broni ręcznej do obrony wejścia i zapola schronu.

Szczególną uwagę poświęcono schronom bojowym na ckm Regelbau B1-1 (Fot. 01). Stwierdzono, że większość z nich zamiast standardowego zamknięcia strzelnicy obrony wejścia 48P8 została wyposażona w płytę stalową starszego typu o grubości 2 cm (Fot. 02). Płytę wycofano z produkcji prawdopodobnie w 1932 lub 1933 roku.

Pierwotnie stosowana była do ochrony stanowiska ciężkiego karabinu maszynowego w schronach o najniższej klasie odporności na ostrzał, określanej jako odłamko-odpornej [01]. Płyta nie została ujęta w katalogu typowych pancerzy Panzer-Atlas. Płyta nie została ujęta w katalogu typowych pancerzy Panzer-Atlas.

 

Fot. 03. Śruby z zestawem podkładek, stalowej i ołowianej do mocowania prowadnicy zasuwy strzelnicy.

Posiadała wąski przeziernik, który umożliwiał dowódcy stanowiska ckm obserwację pola walki. Ta część płyty w nowym zastosowaniu została zagłębiona w żelbetowej ścianie schronu. Wszystkie płyty zostały zdekompletowane. Niektóre z nich posiadają jeszcze prowadnice zasuwy strzelnicy. Były mocowane za pomocą rzędu 6 śrub. Pod stalowymi podkładkami zachowały się ołowiane podkładki (Fot. 03). Wykonane z plastycznego materiału miały kompensować naprężenia powstałe w wyniku ostrzału lub odkształceń płyty.

 

Fot. 04. Stalowe klamry osadzone w elewacji schronu Regelbau B1-1a.

 

 

Schrony bojowe Regelbau B1-1a badanego odcinka pozycji umocnionej (położonego na południe od byłej linii kolejowej) zostały wyposażone w dwa rzędy stalowych klamer (Fot. 04). Klamry osadzono w murze oporowym, przedłużającym tylną ścianę schronu. Do wykonania klamer zastosowano gładki drut stalowy o średnicy 12 mm. Szerokość klamry 19 cm i jej wysunięcie na 14 cm pozwalało na  swobodne wspięcie się na strop obiektu.
Niektóre ze schronów otrzymały dwa wsporniki (Fot. 05), wykonane ze stalowego płaskownika o przekroju poprzecznym 38 x 10 mm. Do wsporników mocowana była platforma. Wsporniki umieszczono na wysokości, która umożliwiała żołnierzowi o średnim wzroście prowadzenie na stojąco okrężnej obserwacji pola walki za pomocą lornetki. Stanowisko mogło być też wykorzystane (tylko przez odważnych!) do prowadzenia ognia z ręcznego karabinu maszynowego z poziomu stropu. W przypadku osadzenia w elewacji schronu wsporników, ciąg klamer kończył się poniżej poziomu platformy.

 

Fot. 05. Stalowe klamry oraz dwa wsporniki, osadzone w elewacji schronu Regelbau B1-1a.

[01] – Stosowana była w schronach bojowych na ckm. Schron został opisany w opracowaniu MG-Schartenstand – schron bojowy z 2 cm płytą (1932)