Tag: wentylacja

Wentylacja w schronie Regelbau B1-26 z sześciostrzelnicową kopułą bojową i z pomieszczeniem dla drużyny piechoty

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Strzelnica obrony wejścia i zapola w schronie typu Regelbau B1-26 z sześciostrzelnicową kopułą bojową i z pomieszczeniem dla drużyny piechoty (niem. Stand mit 6-Schatten-Panzerturm u. Gruppe). Po lewej stronie zdjęcia widoczna jest jedna z dwóch czerpni powietrza. W bocznej ścianie rozglifienia strzelnicy znajduje się wylot przewodu odprowadzającego zanieczyszczone powietrze z przestrzeni kopuły i podszybia.

 

Gazoszczelna konstrukcja schronu z pomieszczeniami połączonymi układem wentylacji, pozwalała na utrzymanie niewielkiego nadciśnienia wewnątrz obiektu, które zapobiegało przenikaniu gazów bojowych. Sprawny układ wentylacji, wyposażony w filtry przeciwchemiczne, umożliwiał skuteczne napowietrzanie i odprowadzenie zanieczyszczonego powietrza na zewnątrz schronu.

 

Rys. 01. Schemat układu napowietrzającego dla schronu typu Regelbau B1-26 na podstawie Pz.W. 677.
1. Kopuła bojowa dla dwóch ckm-ów wraz z podszybiem, 2. Śluza, 3. Pomieszczenie gotowości bojowej, 4. Pomieszczenie obrony wejścia i zapola, 5. Śluza przeciwgazowa. a i b. czerpnie powietrza, c. Przewód doprowadzający powietrze do urządzenia napowietrzającego w izbie gotowości bojowej, d. Przewód doprowadzający powietrze do podszybia kopuły bojowej, e1 i e5 jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy.

W schronie typu Regelbau B1-26 z sześciostrzelnicową kopułą bojową i z pomieszczeniem dla drużyny piechoty (niem. Stand mit 6-Schatten-Panzerturm u. Gruppe) zastosowano wyjątkowo starannie dopracowany projekt układu wentylacji. Pomieszczenia w schronie podzielono na dwie grupy. Do pierwszej należały izby bezpośrednio napowietrzane a do drugiej pośrednio napowietrzane.

Izby bezpośrednio napowietrzane

Każde z pomieszczeń w obiekcie zostało zabezpieczone drzwiami gazoszczelnymi. Pomieszczeniem bezpośrednio napowietrzanym przez filtrowentylatory była izba gotowości bojowej (pomieszczenie nr 3 na rysunku 01, dalej Rys. 01. 3) oraz przestrzeń kopuły (Rys. 01. 1) dla dwóch ciężkich karabinów maszynowych. Niezbędną ilość powietrza miały zapewnić filtrowentylatory, umieszczone po jednym w obu pomieszczeniach, oraz układ rur podających powietrze z dwóch czerpni powierza. Czerpnie osadzono na tylnej ścianie schronu. Zadaniem czerpni powierza była ochrona wlotów rur układu napowietrzania. Obie czerpnie połączono układem rur o średnicy 15 cm. Uzyskano w ten sposób skuteczne działanie wentylacji nawet w przypadku zasypania jednej z dwóch czerpni. Duża średnica rur pozwalała na obniżenia oporu przepływu powietrza.

 

Fot. 02. Pomieszczenie gotowości bojowej. Pod stropem rura doprowadzająca powietrze do kopuły bojowej i podszybia. Po prawej stronie nisza na wlot przewodu zabezpieczony jednokierunkowym zaworem nadciśnieniowym. Przewód odprowadzał powietrze z izby gotowości bojowej do śluzy.
Rys. 02. Schemat układu odprowadzającego skażone gazami prochowymi powietrze z przestrzeni kopuły na zewnątrz schronu typu Regelbau B1-26 (na podstawie Pz.W. 677). Zawór e5 utrzymuje stałe nadciśnienie w przestrzeni bojowej i umożliwia odprowadzenie skażonego powietrza na zewnątrz schronu. Wylot umieszczono w bocznej ścianie rozglifienia strzelnicy obrony wejścia i zapola. Wylot chroniono pancerzem f2.

Dwa przewody o średnicy 10 cm doprowadzały powietrze bezpośrednio do filtrowentylatorów w dwóch pomieszczeniach. Zakończenia tych przewodów mogły być początkowo zabezpieczane zaworem obrotowym 2ML.01 [01] a w późniejszym okresie zaworem z filtrami przeciw kurzowymi [02].
Podczas prowadzenia ognia przez ckm w kopule pancernej, wentylator w podszybiu pracował w cyklu stałym. Gazoszczelność pomieszczenia zapewniało nadciśnienie, utrzymywane na stałym poziomie przez wentylator oraz jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy e5 [03]. Zawór otwierał się przy wcześniej ustawionym poziomie wartości nadciśnienia. Umożliwiał przepływ powietrza tylko w jednym kierunku. Powietrze z pomieszczeń bojowych, zgodnie z przyjętą zasadą, powinno być usuwane bezpośrednio na zewnątrz schronu. Wylot przewodu, usuwającego skażone gazami prochowymi powietrze umieszczono w bocznej ścianie rozglifienia strzelnicy obrony wejścia i zapola (Rys. 02. f2). Wylot chroniono pancerzem. Widoczny jest na tytułowym zdjęciu.

 

Fot. 03. Widok podszybia kopuły bojowej w schronie B1-26. Po obu stronach korytarza wejściowego widoczne są zakończenia rur układu wentylacji.
Rys. 03. Schemat układu odprowadzającego powietrze z izby gotowości bojowej na zewnątrz schronu typu Regelbau B1-26 (na podstawie Pz.W. 677). Pomieszczenia pośrednio napowietrzane w kolejności: 2. Śluza gazoszczelna, 4. Izba ze stanowiskiem obrony bezpośredniej wejścia oraz wejścia i zapola, 5. Śluza przeciwgazowa, e1-e4. Jednokierunkowe zawory nadciśnieniowe. Dodatkowo oznaczono zawór zamykający wlot przewodu kominowego – z1 oraz rurę kominową na tylnej ścianie schronu – k.

Wentylator w izbie gotowości bojował pracował cyklicznie w stałych odstępach godzinowych. Długość cyklu pracy uzależniona była od kubatury pomieszczenia i stanu osobowego załogi. Podobnie jak w przypadku podszybia, stałe nadciśnienie w izbie utrzymywał zawór nadciśnieniowy e1 (Rys. 03). Powietrze z izby gotowości bojowej mogło być wykorzystane do napowietrzania innych pomieszczeń.

Izby pośrednio napowietrzane

Izby pośrednio napowietrzane przez filtrowentylator, umieszczony w pomieszczeniu gotowości bojowej, to kolejno: śluza przeciwgazowa (Rys. 03. 2), izba ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola (Rys. 03. 4) oraz śluza przeciwgazowa (Rys. 03. 5). Przepływ pomiędzy pomieszczeniami umożliwiają rury osadzone w ścianach. Wlot każdej z rur został zabezpieczony jednokierunkowym zaworem nadciśnieniowym. Zawór tego typu umożliwiał przepływ powietrza tylko w jednym kierunku. Skuteczny układ wentylacji umożliwiał wymianę powietrza o zwiększonej zawartości tlenku węgla lub skażonego gazami prochowymi w przypadku pomieszczeń 2 i 4 oraz ewentualnie powietrza skażonego gazami bojowymi w śluzie przeciwgazowej (Rys. 03. 5).  W pomieszczeniu 4 (Rys. 03) umieszczono dwie strzelnice. Pierwsza z nich obejmowała ogniem broni ręcznej śluzę przeciwgazową a druga zapewniała obronę wejścia i zapala schronu przy pomocy broni maszynowej. Przyjęta konfiguracja położenia przewodu napowietrzającego i odprowadzającego powietrze ze śluzy pozwalała na skuteczne jej przewietrzanie. Wlot rury odprowadzającego powietrze, zabezpieczonej jednokierunkowym zaworem nadciśnieniowym, znajduje się w niszy na bocznej ścianie wejścia do schronu. Wylot przewodu, umieszczono na tylnej ścianie schronu. Wylot zabezpieczono pancerzem (Rys. 03. f1).

 

Fot. 04. Pomieszczenie gotowości bojowej. Po lewej stronie otworu wejściowego wylot przewodu dostarczającego powietrze. Poniżej cztery kotwy do mocowania filtrowentylatora. Po prawej stronie otworu wejściowego zawór przewodu kominowego.

Odprowadzenie gazów spalinowych z pieca grzewczego

Od strony izby gotowości bojowej przewód odprowadzający gazy spalinowe z pieca grzewczego zabezpieczono zaworem odcinającym z przesuwną zasuwą z1 [04]. W pionowym kanale na ścianie tylnej umieszczono standardowy przewód kominowy.

 

[01] – Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber 2ML.01

[02] – Niemiecki filtr przeciwpyłowy (VW Filter 1,2) w obiektach fortyfikacji stałej

[03] – Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk

[04] – Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego

Sperrstand – stanowisko ogniowe wznoszone przy szlakach komunikacyjnych – Układ wentylacji.

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Część II

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 01. Tylna elewacja schronu bojowego Sp. 97. Czerpnie powietrza umieszczono po prawej stronie strzelnicy obrony wejścia i zapola oraz po prawej stronie drzwi wejściowych (bez okapu). Po lewej stronie tych samych drzwi znajduje się wylot przewodu odprowadzającego zanieczyszczone powietrze ze schronu. Wylot tego przewodu również chroniony jest pancerzem czerpni powietrza.
Fot. 02. Elewacja dwusektorowego schronu B1-6 z izbą dla 3,7 cm armaty przeciwpancernej lub zamiennie dla 7,92 mm ckm MG 08. Po prawej stronie pionowy kanał na przewód kominowy oraz czerpnia powietrza.

Schron otrzymał nowoczesne rozwiązanie układu wentylacyjnego.  Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi zastosowano bezpośrednie  i pośrednie napowietrzanie izb. Wykorzystano standardowe elementy wyposażenia, typowe dla niemieckich konstrukcji projektowanych w 1938 roku. Filtro-wentylatory HES utrzymywały w pomieszczaniach obiektu stałe nadciśnienie, które nawet przy nieszczelnościach zapobiegało przenikaniu do wnętrza gazów bojowych. Do pomiaru ciśnienia w obiekcie służył manometr wodny w kształcie litery „U”. Nadciśnienie określano w milimetrach słupka wody. Powietrze, w zależności od potrzeb, mogło być oczyszczane chemicznie przez filtry urządzenia napowietrzającego HES.

Pomieszczenia bezpośrednio napowietrzane

W izbach bezpośrednio napowietrzanych znajdowało się urządzenie filtrowentylacyjne HES (13). Urządzenie to tłoczyło w 10 minutowych cyklach pracy powietrze do pomieszczenia, tworząc w nim nadciśnienie. Powietrze do filtro-wentylatora HES dostarczały przewody (oznaczone żółtym kolorem). Ich wloty, umieszczone na tylnej elewacji schronu, zabezpieczono czerpniami powietrza (11). Wylot przewodu dostarczającego powietrze zabezpieczano od strony izby zaworem [01] obroto-

 

Rys. 01. Dwusektorowy schron broni maszynowej B1-6 (po lewej) z niezbędnymi zmianami oraz przyległa izba bojowa (po prawej) dla 3,7 cm armaty przeciwpancernej PaK lub zamiennie dla 7,92 mm ckm MG 08. Kolorem żółtym oznaczono przewody doprowadzające powietrze z czerpni, kolorem niebieskim przewody rozprowadzające powietrze po izbie a kolorem czerwonym przewody dla zużytego powietrza.
1. Izba bojowa dla 7,92 mm ckm MG 08, prowadząca ogień wzdłuż osi drogi, 2. Izba bojowa ckm dla 7,92 mm ckm MG 08 rozszerzająca sektor ognia broni maszynowej do 118 stopni, 3. Korytarz, 4. Izba gotowości bojowej, 5. Wartownia, 6. Śluza przeciwgazowa, 7. Izba bojowa dla 3,7 cm armaty przeciwpancernej PaK, 8. Magazyn amunicyjny, 9. Wyjście ewakuacyjne, 10. Wejście do schronu. 11. czerpnia powietrza, 12. ciśnieniowy zawór jednokierunkowy, 13. urządzenie filtro-wentylacyjne HES, 14. Zawór obrotowy, 15. wylot przewodu wyrzucającego zużyte powietrze, 16. Zawór kominowy, 17. Przewód kominowy.

wym 2ML.01 (14). W przypadku ataku gazowego umożliwiały szybkie zamknięcie dopływu powietrza.

Pomieszczenia bezpośrednio napowietrzane to izby bojowe oraz izba załogi (niem. Bereitschaftsraum). Powietrze z izb bojowych nie mogło służyć do napowietrzania innych izb schronu. Wraz z gazami prochowymi opuszczało pomieszczenie poprzez otwarte strzelnice na zewnątrz schronu dzięki panującemu nadciśnieniu w izbie bojowej. Podczas prowadzenia ognia filtro-wentylatory w izbach bojowych pracowały w ciągłym cyklu.

Pomieszczenia pośrednio napowietrzane

Pomieszczenia pośrednio napowietrzane przez filtro-wentylator umieszczony w izbie załogi to kolejno: korytarz (3), wartownia (5) oraz śluza przeciwgazowa (6). Pomieszczenia te były napowietrzane szeregowo w podanej kolejności poprzez rury umieszczone w ścianach pomiędzy izbami. Rury te oznaczono na rysunku kolorem czerwonym. Kierunek przepływu, zgodnie z malejącym nadciśnieniem w kolejnych pomieszczeniach, wymuszały jednokierunkowe zawory [02] nadciśnieniowe firmy Dräger (12) z Lubeki. Zamocowano je na wlotach rur napowietrzających. Wlot rury z zamontowanym zaworem znajdował się zawsze w pomieszczeniu o wyższym nadciśnieniu. Cechą charakterystyczną jednokierunkowego zaworu nadciśnieniowego była możliwość ustawienia progu zadziałania, czyli minimalnego nadciśnienia przy którym zawór otwierał się.

 

Fot. 03. Czerpnia powietrza po lewej stronie strzelnicy broni maszynowej do obrony wejścia i zapola.

Ogrzewanie

Przy niższych temperaturach komfort załodze miał zapewnić piec grzewczy. Służył o ogrzewania pomieszczenia oraz do podgrzewania posiłków. Od strony izby załogi przewód kominowy zabezpieczono uniwersalnym zaworem [03] odcinającym (16), stosowanym dla przewodów wentylacyjnych i kominowych. Przewód kominowy (17), zgodnie z wytycznymi, poprowadzono w pionowym kanale, wykonanym na tylnej ścianie schronu.

[01] – więcej: Obrotowy zawór 2ML.01- Drehschieber 2ML.01.
[02] – więcej: Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk
[03] – więcej Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego

 

Meandry wentylacji grawitacyjnej na przykładzie schronu biernego

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 04. Rozmieszczenie elementów wentylacji grawitacyjnej na tylnej ścinie schronu schronu biernego z 1934 roku Pozycji Pomorskiej.

 

Zdjęcie prezentuje jedną ze ścian schronu biernego dla drużyny piechoty, wzniesionego na Pozycji Pomorskiej w 1934 roku. W tylnej ścianie schronu osadzono przewody wentylacyjne. Zwyczajowo zostały zabezpieczone zaworami [01], w tym wypadku nie ujętymi w katalogu konstrukcji typowych. Po lewej stronie znajduje się rura kominowa (niem. Ofenrohr). Po prawej stronie widoczne są dwa przewody wentylacyjne. Jeden z nich dostarcza powietrze do schronu a drugi umożliwia wypływ zanieczyszczonego powietrza (np. z większą zwartością dwutlenku węgla).

Analizę przepływu powietrza ułatwi nam piec grzewczy. Podczas ogrzewania pomieszczenia schronu powietrze rozpręża się i unosi się do góry (jako lżejsze). Wypływa górnym przewodem na zewnątrz schronu. W pomieszczeniu tworzy się podciśnienie, które powoduje zasysanie przez dolny przewód chłodniejszego powietrza (cięższego) z zewnątrz schronu. Istotne jest aby temperatura wewnątrz schronu była wyższa niż na zewnątrz [02]. Wentylacja grawitacyjna zaczyna pracować przy różnicy temperatur minimum 12 stopni. Efektywność wymiany powietrza określa ciąg grawitacyjny. Jest to objętość powietrza przepływająca przez przewód wentylacyjny w jednostce czasu.

Opis przewodów na ścianie schronu jest prawidłowy. Górny przewód odprowadza powietrze na zewnątrz. Opisany jest jako „Enlüftung”. Dolny przewód dostarcza powietrze do pomieszczenia w schronu. Opisany jest jako „Belüftung”.

Opis przewodów może ulec zmianie po zastosowaniu wymuszonego obrotu powietrza w schronie. Obieg powietrza wymusza filtro-wentylator  HES (niem. Heeres-Einheits-Schutzlüfter). Na ścianie zachowały się kotwy do mocowania podstawy tego urządzenia. Rura, dostarczająca bezpośrednio powietrze  do filtrowentylatora, podłączana była do wylotu górnego przewodu. Czyli następuje zmiana funkcji obu przewodów osadzonych w ścianie schronu.

[01] – Więcej w opracowaniu : Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego.
[02] – w przeciwnym razie może powstać ciąg wsteczny.

Wentylacja w schronie biernym  na przykładzie dwuizbowego obiektu z Pozycji Olsztyneckiej (1938 rok)

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Autorzy opracowania:

Arkadiusz Mitura,
Franz Aufmann

Fot. 01. Elewacja dwuizbowego schronu biernego, wzniesionego w 1938 roku w ramach rozbudowy Pozycji Olsztyneckiej (niem. Hohensteinstellung).

Dwuizbowe schrony bierne, wzniesione w 1938 roku w ramach rozbudowy Pozycji Olsztyneckiej (niem. Hohensteinstellung), zostały wyposażone w standardowy układ wentylacji, zapewniający wymuszony obieg powietrza. Czerpnia powietrza była umieszczona na elewacji obiektu. Przewód doprowadzający powietrze z czerpni do filtrowentylatora HES zabezpieczono obrotowym zaworem 2ML.01 (niem. Derehschieber 2ML.01) (Fot. 02). Zawór [01] umożliwiał odcięcie dopływu powietrza do schronu w przypadku ataku gazowego. Poniżej znajdował się filtrowentylator HES 1,2, ustawiony na stalowym wsporniku (mocowany do ściany tylnej czterema kotwami). Filtrowentylator HES 1,2 połączony został z zaworem odcinającym za pomocą giętkiego przewodu.

 

Fot. 02. Widok izby w kierunku wejścia do schronu. Po prawej stronie znajduje się obrotowy zawór odcinający 2ML.01. Poniżej widoczne są cztery kotwy mocujące wspornik filtrowentylatora HES 1,2 (fot. Arkadiusz Mitura).

Zadaniem filtrowentylatora było dostarczenie niezbędnej ilości zdatnego do użytku powietrza dla żołnierzy przebywających w schronie. Urządzenia pracowało w kilkuminutowym cyklu co godzinę. Wydajność wynosiła 1,2 m3/min. Wentylator tłoczył powietrze przewodem, podwieszonym pod stropem izby. Wylot przewodu znajdował się w pobliżu przeciwległej ściany izby (czołowej ściany schronu). Jeden filtrowentylator HES 1,2 napowietrzał oba pomieszczenia. Przepływ powietrza do drugiego pomieszczenia zapewniał łącznik o przekroju czworokąta o wymiarach 60 x 80  cm (szerokość x wysokość), położony przy tylnej ścianie izby. W celu zapewnienia optymalnego wykorzystania przepływu powietrza, umieszczono wlot przewodu odprowadzającego zużyte powietrze w drugiej izbie w pobliżu czołowej ściany schronu.

 

Fot. 03. Druga izba schronu biernego z przewodem odprowadzającym zużyte powietrze. Po prawej stronie łącznik o czworokątnym przekroju, łączący obie izby (fot. Arkadiusz Mitura).

Przewód odprowadzający zużyte powietrze poprowadzono pod sklepieniem (Fot. 03). Wlot przewodu zabezpieczono przy pomocy jednokierunkowego zaworu nadciśnieniowego 4ML.01 [02] firmy Drägerwerk z Lubeki. Zawór umożliwiał tylko wypływ powietrza z izby na zewnątrz schronu przy zachowaniu wymaganego nadciśnienia w obiekcie. Wielkość nadciśnienia mogła być regulowana w zakresie od 5 do 15 mm słupka wody.

 

Fot. 04. Przewód odprowadzający zużyte powietrze ze schronu. Na rurze mieszczono strzałkę określającą położenie jednokierunkowego zaworu nadciśnieniowego 4ML.01. (fot. Arkadiusz Mitura).

Przewody wentylacyjne mocowane były do stropu za pomocą uchwytów. Sposób mocowania prezentuje fotografia 05. Na przewodzie oprowadzającym zużyte powietrze umieszczono strzałkę określającą położenie jednokierunkowego zaworu nadciśnieniowego 4ML.01.

 

Fot. 05. Uchwyt mocujący przewód wentylacyjny do stropu schronu (fot. Arkadiusz Mitura).

 

[01] – więcej w opracowaniu Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber 2ML.01 
[02] – więcej w opracowaniu Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk

Regelbau R105c – inwentaryzacja obiektu

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Schron bojowo – obserwacyjny Regelbau R 105c punktu oporu Jeże Wschód w widoku od strony przedpola (niem. Masurische Grenz-Stellung).

Zgodnie z przyjętym harmonogramem prac poddano inwentaryzacji kolejny niemiecki schron bojowo-obserwacyjny Regelbau R 105c dla ciężkiego karabinu maszynowego MG34 na podstawie fortecznej za płytą pancerną 78P9. W stropie obiektu osadzono małą kopułą obserwatora piechoty 90P8 (niem. Kleinstglocke für Infanterie Beobachtung). Schron został wzniesiony zgodnie z  założeniami taktyczno-obronnymi punktu oporu Jeże-Wschód (niem. Stützpunkt Gehsen Ost). Punkt oporu znajduje się na południe od miejscowości Jeże, po wschodniej stronie drogi Kolno – Pisz i wchodził w skład Mazurskiej Pozycji Granicznej (niem. Masurische Grenz-Stellung).

 

Fot. 02. Ściana tylna schronu bojowo – obserwacyjnego Regelbau R 105c punktu oporu Jeże Wschód.

Schron R 105 c, zgodnie z założeniami konstrukcyjnymi, nie posiadał izby ze strzelnicą obrony wejścia i zapola (Fot. 02). Podczas inwentaryzacji szczególną uwagę poświęcono układowi wentylacji ze względu na zastosowanie gazoszczelnej płyty pancernej 79P8, chroniącej stanowisko karabinu maszynowego MG 34 na podstawie fortecznej. Zastosowane rozwiązania miały zredukować do minimum skażenie powietrza przez gazy prochowe.  Łuski z wystrzelonych nabojów spadały bezpośrednio do gazoszczelnego worka. Specjalnie uformowany zarys gniazda strzelnicy tworzył szczelinę, a wypływające przez nią powietrze odrzucało zbierające się gazy prochowe u wylotu lufy.  Schrony typu R105, wznoszone na Pozycji Narew-Pisa i Mazurskiej Pozycji Granicznej, jako pierwsze otrzymały płytę pancerną 79P8 zamiast dotychczasowo stosowanej 7P7 (więcej w opracowaniu: Regelbau R 105 – Niemiecki schron bojowy z 1939 roku – Część I.
Schron wyposażono w standardowy układ napowietrzania. W tylnej ścianie izby bojowej znajduje się wylot rury doprowadzającej powietrze. Poniżej zachował się charakterystyczny ślad po wsporniku dla urządzenia napowietrzającego HES 1,2. Filtrowentylator miał zapewnić stały dopływ świeżego powietrza do izby bojowej. Zanieczyszczone powietrze gazami prochowymi powinno być usuwane na zewnątrz schronu. Zadanie to miało być zrealizowane przy pomocy rury o średnicy 10 cm, zaopatrzonej na wlocie w jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy 4ML.01 firmy Dräger. Zgodnie z założeniami zmodernizowanego projektu schronu Regelbau 105c, wylot tego przewodu, chroniony staliwnym pancerzem, miał znajdować się w płaszczyźnie bocznej ściany rozglifienia strzelnicy ckm. Już pobieżne oględziny wykazały, że przewód odprowadzający zanieczyszczone powietrze z izby bojowej nie został osadzony w żelbetonowej ścianie schronu.
Obsada ciężkiego karabinu maszynowego MG 34 zmuszona była do walki w bardzo trudnych warunkach z założonymi maskami przeciwgazowymi, co zdecydowanie utrudniało prowadzenie efektywnej obrony. Oczekiwaną wymianę powietrza mogły jedynie zapewnić otwarte drzwi wejściowe do izby bojowej.

 

Fot. 03. Widok płyty pancernej 79P8. Po lewej stronie widoczne są dwa zakończenia rur do łączności głosowej.

 

Fot. 04. Widok tylnej ściany izby bojowej. Po prawej stronie ślad po wsporniku do urządzenia filtrowentylacyjnego HES 1,2 oraz wylot rury doprowadzającej powietrze.

 

Układ wentylacji w schronie Regelbau B1-5 na dwa ckm-y

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Rys. 02. Konfiguracja pomieszczeń w schronie B1-5 na dwa ckm-y (niem. MG-Doppelschartenstand). 1. i 2. Izba bojowa dla ckm sMG 08 na podstawie fortecznej, 3. Korytarz, 4. Izba załogi, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Strzelnica obrony bezpośredniej z zamknięciem 57P8, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola, chroniona płytą starego typu (w standardzie zamknięciem 48P8), 8. Wyjście ewakuacyjne, 9. Czerpnia powietrza, 10. Filtrowentylator Hes, 11. Nadciśnieniowy zawór jednokierunkowy 4.ML.01, 12. Pancerz zabezpieczający wylot rury odprowadzającej powietrze ze schronu, 13. Przewód kominowy z zamknięciem.

 

Układ wentylacji odtworzono podczas inwentaryzacji schronu bojowego B1-5 na dwa ckm-y (niem. MG-Doppelschartenstand) wzniesionego w pobliżu miejscowości Jedamki na terenie Rejonu Umocnionego Gizycko (niem. Lötzener Seenstellung). Inwentaryzację przeprowadzono w listopadzie 2018 roku.
Zaprojektowany układ wentylacji przeznaczony był do bezpośredniego napowietrzania pomieszczeń bojowych (rys. 02. 1 i 2) oraz izby załogi (rys. 02. 4). W wymienionych pomieszczeniach znajdowały się urządzenia filtrowentylacyjne typu Hes (rys. 02. 10). Zadaniem tego urządzenia zassanie powietrza z zewnątrz schronu poprzez układ rur i czernię powietrza (rys. 02. 09) i tłoczenie go do pomieszczenia. W zależności od potrzeb mogło być to niefiltrowane lub filtrowane powietrze w ograniczonym zakresie czasu przez układ filtrów przeciwchemicznych.  Rura doprowadzająca powietrze była zabezpieczona obrotowym zaworem odcinającym 2ML.01 [01]. Zanieczyszczone gazami prochowymi powietrze opuszczało izbę bojową poprzez otwartą podczas walki strzelnicę ckm. Powietrze z izby bojowej mogło być wykorzystane do napowietrzania innych izb.
Pomieszczeniami pośrednio napowietrzanymi był korytarz (rys. 02. 3) oddzielający część bojową i śluza przeciwgazowa (rys. 02. 5). Pomieszczenia połączone były rurami o średnicy 10 cm, osadzonymi w ścianach działowych. Na wlotach przewodów zamontowano jednokierunkowe nadciśnieniowe zawory (rys. 02. 11) o symbolu 4ML.01 [02]. Pozwalały one na przepływ powietrza tylko w jednym kierunku przy określonej minimalnej wartości nadciśnienia, mierzonego wysokością słupka wody. Powietrze opuszczało schron przewodem o zakończony pancerzem (rys. 02. 12), o identycznej konstrukcji jak czerpnia powietrza. W celu zachowania bezpieczeństwa pancerz ten w schronie bojowym B1-5 umieszczono w bocznej ścianie jednego z uskoków przeciwrykoszetowych strzelnicy obrony wejścia i zapola.

Praca układu napowietrzającego cykliczna a ciągła tylko w przypadku prowadzenia walki. Układ nie pracuje podczas ataku gazowego.

 

Fot. 01. Widok strzelnicy obrony wejścia i zapola z wylotem przewodu usuwającego powietrze ze schronu w bocznej ścianie profilu przeciwrykoszetowego.

[01] – Został opisany w opracowaniu Obrotowy zawór odcinający 2ML01

[02] – Więcej w opracowaniu Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk.

 

Układ wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego dla drużyny piechoty B1-4/I – MG-Schartenstad mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

Rys. 01. Konfiguracji pomieszczeń oraz standardowy układ wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego Regelbau B1-4/I. 1. Izba bojowa dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 na podstawie fortecznej za płytą stalową 7P7, 2. Korytarz – wewnętrzna śluza przeciwgazowa, 3. Izba załogi, 4. Wartownia-pomieszczenie z małą kopułą obserwatora 9P7 oraz strzelnicą obrony wejścia 57P8 i zapola, 5. Śluza przeciwgazowa, , 6. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia 57P8, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola 48P8 lub opcjonalnie 403P9, 8. Wyjście ewakuacyjne, 9. Czerpnia powietrza, 10. filtrowentylator Hes, 11. Nadciśnieniowy zawór 4ML.01 firmy Drägera, 12. Wylot przewodu dla zużytego powietrza, chroniony pancerzem, 13. Przewód kominowy.

Opis układu wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego B1-4/I dla drużyny piechoty (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I) ukazał się w niemieckiej publikacji „Der Westwall” pana Dietera Bettingera i Martina Bürena. Rysunek schronu z układem wentylacyjnym znalazł się również w polskim opracowaniu „Wyposażenie socjalne obiektów fortyfikacji niemieckiej 1933-1944” pani Anny Kędryny i pana Roberta Jurgi z 1999 roku. Obie publikacje prezentują schematy wentylacyjne zgodne z projektem schronu z końca 1936 roku.
Schron bojowo-obserwacyjny o oznaczeniu Regelbau B1-4/I (Regelbau nr 471 lub nr rysunku 174B9) został zaprojektowany jako obiekt gazoszczelny. W pomieszczeniach zastosowano gazoszczelne drzwi oraz zamknięcia strzelnic. Przewidziano możliwość zamknięcia przewodów doprowadzających powietrze przy pomocy zaworów obrotowych 2ML.01 [01].  W przypadku ataku gazowego należało wypełnić wodą studzienki kanalizacyjne. Utrzymywane nadciśnienie w pomieszczeniach schronu miało uniemożliwić przenikanie zanieczyszczonego lub skażonego powietrza do wnętrza obiektu nawet przy otwartych strzelnicach podczas prowadzenia walki.
Projekt układu wentylacji przewidywał bezpośrednie i pośrednie napowietrzanie pomieszczeń. Bezpośrednio napowietrzanymi  pomieszczeniami były izba bojowa (Rys. 01. 1), izba załogi (Rys. 01. 3) i wartownia – pomieszczenie z osadzoną w stropie małą kopułą obserwacyjną 9P7. W tych pomieszczeniach umieszczono urządzenia filtrowentylacyjne Hes. Urządzenia Hes zasysały powietrze poprzez czerpnie (Rys. 01. 9) i tłoczyły do pomieszczenia. Uzyskane w pomieszczeniu bojowym nadciśnienie umożliwiło szybki wypływ zanieczyszczonego powietrza na zewnątrz schronu przez otwartą strzelnicę ckm w płycie stalowej 7P7 lub przezierniki w małej kopule obserwacyjnej 9P7. Podczas prowadzenia ognia z ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 na podstawie fortecznej, wentylator pracował w trybie ciągłym. Wentylator w podszybiu kopuły obserwacyjnej uruchomiany był w cyklach roboczych po 10 minut co 30 minut.

Zgodnie z projektem schronu z końca 1936 roku pomieszczeniami pośrednio napowietrzanymi była śluza przeciwgazowa (Rys. 01. 5) oraz korytarz (Rys. 01. 2), oddzielający część bojową schronu od izby załogi. Oba pomieszczenia zasilane były szeregowo powietrzem poprzez rury osadzone w ścianach z wlotami zabezpieczonymi jednokierunkowymi zaworami (Rys. 01. 11) nadciśnieniowymi 4ML.01 [02] firmy Dräger z Lubeki. Zawory umożliwiały przepływ powietrza tylko w jednym kierunku przy minimalnym nadciśnieniu równym 5 mm słupka wody. Urządzenie było ustawiane  w zakresie 5-15 mm słupka wody. Wylot rury odprowadzającej powietrze, który znajdował się na elewacji schronu, był zabezpieczony pancerzem o takiej samej konstrukcji co czerpnie powietrza.

 

Fot. 01. Izba za­ło­gi w schro­nie bo­jo­wo-ob­ser­wa­cyj­nym B1-4/I (niem. MG-Schar­ten­stand mit Kle­in­st­gloc­ke und Grup­pe B1-4/I) z za­zna­czo­nym po­ło­że­niem prze­wo­du z za­wo­rem Grägera. Widok w kie­run­ku ko­ry­ta­rza po­mię­dzy izbą bo­jo­wą na ckm i po­miesz­cze­niem z małą ko­pu­łą ob­ser­wa­cyj­ną 9P7.

Badania terenowe

Przeprowadzono inwentaryzację schronów bojowo-obserwacyjnych Regelbau B1-4/I na terenie Frontu Wschodniego Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seenstellung) pomiędzy miejscowościami Kruklin i Jedamki. Obiekty wznoszone były w 1937 roku. Stwierdzono odstępstwa od opisanego wcześniej projektu układu wentylacji. Z czynnego obiegu wentylacji został wyłączony korytarz (Rys. 02. 2), oddzielający pomieszczenia bojowe od izby załogi. Powietrze z izby załogi (Rys. 02. 3) kierowane było bezpośrednio do śluzy przeciwgazowej (Rys. 02. 5) przy pomocy rury o średnicy 10 cm z wlotem zabezpieczonym zaworem 4ML.01. Zawór umieszczono w niszy o czworokątnym zarysie. Na zdjęciu 01 i 02 0zaznaczono położenie przewodu z zaworem Drägera w izbie załogi. Zdjęcie 04 prezentuje położenie wylotu tego przewodu w śluzie przeciwgazowej.

 

Rys. 02. Konfiguracji pomieszczeń oraz odtworzony układ wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego Regelbau B1-4/I na postawie inwentaryzacji obiektów Rejonu umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seenstellung). 1. Izba bojowa dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 na podstawie fortecznej za płytą stalową 7P7, 2. Korytarz – wewnętrzna śluza przeciwgazowa, 3. Izba załogi, 4. Wartownia-pomieszczenie z małą kopułą obserwatora 9P7 oraz strzelnicą obrony wejścia 57P8 i zapola, 5. Śluza przeciwgazowa, , 6. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia 57P8, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola 48P8 lub opcjonalnie 403P9, 8. Wyjście ewakuacyjne, 9. Czerpnia powietrza, 10. filtrowentylator Hes, 11. Nadciśnieniowy zawór 4ML.01 firmy Drägera, 12. Wylot przewodu dla zużytego powietrza, chroniony pancerzem, 13. Przewód kominowy.

 

 

Fot. 02. Wej­ście do po­miesz­cze­nia z małą ko­pu­łą ob­ser­wa­cyj­ną 9P7 w schro­nie bo­jo­wo-ob­ser­wa­cyj­nym B1-4/I (niem. MG-Schar­ten­stand mit Kle­in­st­gloc­ke und Grup­pe B1-4/I) z za­zna­czo­nym po­ło­że­niem prze­wo­du z za­wo-rem Grägera. Po lewej stro­nie izba za­ło­gi
Fot. 03. Pomieszczenie z małą kopułą obserwacyjną 9P7 w schronie bojowo-obserwacyjnym B1-4/I (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I). Po prawej stronie strzelnica broni ręcznej 57P8 do bezpośredniej obrony wejścia do schronu.
Fot. 04. Śluza przeciwgazowa z zaznaczonym przewodem układu wentylacji w schronie bojowo-obserwacyjnym B1-4/I (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I). Na wprost strzelnica obrony wejścia ze stanowiskiem w wartowni.

 

[01] – podstawowe informacje znajdują się w opracowaniu : Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber 2ML.01
[02] – podstawowe informacje znajdują się w opracowaniu: Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk

 

Odwodnienie układu wentylacji na przykładzie Regelbau B1-2a

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Wylot rurki odwadniającej układ wentylacji w śluzie przeciwgazowej schronu bojowego dla ckm i drużyny piechoty B1-2a (niem. MG-Schartenstand mit Gruppe B1-2a).

Filtrowentylatory Hes, stosowano w niemieckiej fortyfikacji od 1937 roku do napowietrzania pomieszczeń schronów bojowych. Nominalna wydajność pierwszych urządzeń wynosiła 0,6 m3/min (36 m3/h). Powietrze zasysane było poprzez czerpnie powietrza, osadzone na tylnej ścianie schronu. Wraz z powietrzem do przewodów mogły dostawać się krople wody spływającej po elewacji lub para wodna. Dlatego też rury, rozprowadzające powietrze, osadzano w ścianach schronu z nieznacznym spadkiem. Stalowe rury o standardowej średnicy wewnętrznej równej 10 cm, stosowane w schronach o odporności B1 od 1937 roku w niemieckiej fortyfikacji stałej, posiadały spadek około 1 cm na 200 cm długości. Spadek ten pozwalał na ukierunkowany spływ osadzających się kropel wody lub skraplającej się pary wodnej w kierunku odwodnienia. Odwodnienie składało się z krótkiego, pionowego odcinka rury, przyspawanego do przewodu układu wentylacji. Woda spływająca do odwodnienia, wypływała na zewnątrz poprzez stalową rurkę o wewnętrznej średnicy 14-16 mm. Wylot rurki znajdował się na wewnętrznej ścianie schronu, w niszy o przybliżonych wymiarach 8x12x6 cm (szerokość x wysokość x głębokość). Fotografia 01 prezentuje położenie niszy z rurką odwadniającą w śluzie przeciwgazowej schronu bojowego dla ckm i drużyny piechoty B1-2a (niem. MG-Schartenstand mit Gruppe B1-2a).

Fot. 02. Wylot rurki odwadniającej układ wentylacji w śluzie przeciwgazowej schronu bojowego dla ckm i drużyny piechoty B1-2a (niem. MG-Schartenstand mit Gruppe – Regelbau B1-2a).

 

Fot. 03. Wylot rurki odwadniającej układ wentylacji w izbie załogi schronu bojowego dla ckm z małą kopułą obserwacyjną B1-3 (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke – Regelbau B1-2a).

Układ wentylacji w schronie bojowym Regelbau B1-3

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 07. Wejście do schronu bojowego B1-3 z kopułą obserwatora. Poniżej okapu znajdują się dwie czerpnie powietrza. Wylot przewodu usuwającego zużyte powietrze na zewnątrz schronu znajduje się nad poziomem gruntu po prawej stroni otworu wejścia

Do napowietrzania pomieszczeń schronu przewidziano układ wentylacji, którego zadaniem było bezpośrednie napowietrzanie pomieszczeń bojowych i izby załogi. Pośrednio zasilane były śluzy przeciwgazowe.
Do napowietrzania pomieszczeń schronu Regelbau B1-3 niezbędne było zastosowanie trzech filtrowentylatorów Hes o wydajności 0,6 m3/min (36 m3/h) każdy. Po jednym urządzeniu umieszczono w izbie bojowej (Rys. 01. 1), w podszybiu małej kopuły obserwatora piechoty 9P7 (Rys. 01. 3) oraz w izbie załogi (Rys. 01. 5).

Każdy z wentylatorów zasysał powietrze poprzez układ rur z czerpni powietrza. Pomiędzy giętkim przewodem, łączącym filtrowentylator z rurą osadzoną w ścianie, umieszczano od 1937 roku obrotowy zawór odcinający 2ML.01 (niem. Derehschieber 2ML.01) [07]. Zawór zapewniał hermetyczne zamknięcie przewodów doprowadzających powietrze w momencie ataku gazowego. W późniejszym okresie stosowano filtrowentylator Hes o wydatku 1,2 m3/min oraz filtr przeciwpyłowy wstępny. Zastosowanie filtrów wstępnych przeciwpyłowych (niem. VW Filter 1,2 – Viscosewattefilter 1,2) wymagało modernizacji położonych pod samym stropem zakończeń przewodów. W tym celu montowano adaptery w kształcie litery „S” (Fot. 08).

 

Rys. 01. Konfiguracji pomieszczeń schronu bojowego B1-3 z kopułą obserwatora. 1. Izba bojowa na ciężki ka-rabin maszynowy, 2. Korytarz – wewnętrzna śluza przeciwgazowa, 3. Podszybie małej kopuły obserwacyjnej 9P7, 4. Śluza przeciwgazowa, 5. Izba załogi, 6. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola, 8. ciężkie gazoszczelne drzwi wejściowe 14P7, 9. Szyb wyjścia ewakuacyjnego, 10. Czerpnia powietrza, 11. Nadciśnieniowy zawór Drägera, 12. filtrowentylator Hes 1,2, 13. Wylot zużytego powietrza.
Fot. 08. Uszkodzony adapter do mocowania filtra wstępnego.

Dwie czerpnie powietrza osadzono w tylnej ścianie schronu (Rys. 01. 10). Szybką wymianę powietrza umożliwiało nadciśnienie panujące w izbach bezpośrednio napowietrzanych. Z obu izb bojowych zanieczyszczone powietrze wypływało na zewnątrz schronu poprzez strzelnicę ckm w stalowej płycie 7P7 lub przez przezierniki obserwacyjne w małej kopule 9P7.
Nadciśnienie wytworzone przez filtrowentylator Hes w izbie załogi (przy zamkniętych drzwiach gazoszczelnych 19P7) umożliwiało przepływ powietrza kolejno:

– do korytarza-śluzy przeciwgazowej (Rys. 02. 2), pomiędzy pomieszczeniami bojowymi,
– do śluzy przeciwgazowej (Rys. 01. 4),
– na zewnątrz schronu.

Przepływ powietrza umożliwiały rury osadzone w ścianach pomieszczeń. Wloty rur zabezpieczone były nadciśnieniowymi zaworami 4ML.01 firmy Dräger [08] z Lubeki. Zawór pozwalał na przepływ powietrza tylko w jednym kierunku. Wylot rury, usuwającej powietrze ze śluzy przeciwgazowej na zewnątrz schronu zabezpieczony był pancerzem (Rys. 02. 2). Zastosowano identyczny pancerz jak w przypadku czerpni powietrza.

Podczas prowadzenia ognia z ciężkiego karabinu maszynowego wymagana była ciągła praca wentylatora w izbie bojowej. Dla pomieszczenia bojowego z kopułą obserwacyjną (przy zamkniętych drzwiach, przeziernikach i strzelnicy obrony wejścia i zapola)  oraz dla izby załogi cykl pracy wentylatora napowietrzającego wynosił 10 minut,  co każde 30 minut.

Układ nie pracuje podczas ataku gazowego.

[04] – Więcej w opracowaniu Obrotowy zawór odcinający 2ML.01
[05] – Więcej informacji w opracowaniu: Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk

 

 

Gazoszczelny zawór nastawny 3ML.01 – Rosettenschieber 3ML.01

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Widok gazoszczelnego zaworu nastawialnego 3ML.01 (fot. Dariusz Krzyształowski).

 

Rys. 01. Gazoszczelny zawór nastawialny 3ML.01.

Gazoszczelny zawór nastawny (niem. Gasdichter – Rosettenschieber) otrzymał oznaczenie 3ML.01. Stosowano go do regulacji przepływu powietrza. Wydatek przepływu powietrza był każdorazowo ustawiany manualnie. Elementem regulującym przepływ był dekiel, osadzony na gwintowanym wałku. Obrót dekla ułatwiały dwa (Rys. 01) kuliste uchwyty. Gazoszczelność zaworu w położeniu „zamknięte” gwarantowała kauczukowa uszczelka. W tym położeniu obrotowy dekiel dociśnięty był do uszczelki, osadzonej w żeliwnej, cylindrycznej płytce. W pozycji „otwarte” przepływ powietrza umożliwiały cztery profilowane otwory (oznaczone przerywaną linią na rys. 01), wydzielone przez wsporniki z gwintowanym otworem w osi płytki. W ten otwór wkręcał się wałek z zamocowanym deklem. Wielkość szczeliny pomiędzy deklem a cylindryczną płytką, wymuszała zmianę ilości przepływającego  powietrza.

Zawór mocowano do kołnierza rury za pomocą 4 lub 8 śrub w zależności od jego wielkości. Produkowany go w firmie Siemens-Schuckert  (niem. Siemens-Schuckertwerke) w trzech wielkościach: 100, 150 i 200 mm. Podane wielkości oznaczały średnicę wewnętrzną rury, do której przeznaczono zawór.

Zakres zastosowania gazoszczelnego zaworu 3ML.01 w niemieckiej fortyfikacji maleje po 1937 roku. Na wyposażenie schronów wchodzi automatyczny zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk o oznaczeniu 4ML.01 [01].

 

 

Fot. 02. Widok gazoszczelnego zaworu nastawialnego 3ML.01 od strony rury, do której jest mocowany (fot. Dariusz Krzyształowski).
Fot. 03. Widok gazoszczelnego zaworu nastawialnego 3ML.01 od strony rury, do której jest mocowany (fot. Dariusz Krzyształowski).

 

Fot. 04. Logo producenta – w tym wypadku firmy Siemens-Schuckert (fot. Dariusz Krzyształowski).

 

Fot. 05. Strzałka na obrotowym deklu wskazuje kierunek otwierania zaworu (fot. Dariusz Krzyształowski).

 

[01] – więcej w opracowaniu: Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk


Podziękowania dla
pana Dariusza Krzyształowskiego
za udostępnienie zdjęć zaworu.