Tag: Kopuła bojowa

Lekkie pancerze polowe armii Monarchii Austro-Węgierskiej (1917 r.) Część II

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje austriackie

Lekki pancerz polowy dla stanowiska bojowego ckm M.7/12 (Schwarzlose)

Opracował: Franz Aufmann
Rys. 01. Przekrój wzdłużny poprzez lekki (odłamkoodporny) pancerz polowy (niem. Leichter Wirkungspanzer für MG) na 8,0 mm ciężki karabin maszynowy M.7/12 (Schwarzlose) [03] .
Rys. 02. Przekrój poprzeczny poprzez lekki pancerz polowy (niem. Leichter Wirkungspanzer für MG) na ciężki karabin maszynowy. Przekrój poprzeczny stanowiska bojowego do ognia czołowego. Na rysunku zaznaczono istnienie kotw, stabilizujących ustawienie pancerza [03].

Rys. 03. Przekrój poprzeczny poprzez lekki pancerz polowy (niem. Leichter Wirkungspanzer für MG) na ciężki karabin maszynowy. Przekrój poprzeczny stanowiska bojowego do ognia bocznego. Dodatkowy pancerz (niem. Vorsatzpanzer) ustawiono od strony przewidywanego ataku nieprzyjaciela [03].

Drugim pancerzem [01], ujętym w „Tymczasowej instrukcji o pancerzach polowych” (niem. Provisorische Instruktion über Feldpanzer) był lekki dwuczęściowy pancerz polowy (niem. Leichter Wirkungspanzer für MG), którego zadaniem było  zapewnienie ochrony stanowiska ciężkiego karabinu maszynowego przed oddziaływaniem granatów średniego kalibru i pojedynczych trafień z dział górskich i polowych o kalibrze do 10 cm. Podstawowym uzbrojeniem stanowiska bojowego był 8,0 mm ciężki karabin maszynowy M.7/12 (Schwarzlose), zasilany taśmami parcianymi po 100 i 250 naboi. Ckm umieszczono na podstawie fortecznej. Praktyczna szybkostrzelność wynosiła 400 strzałów/min.

Konstrukcja lekkiego pancerza dla stanowiska ckm

Konstrukcje obu lekkich pancerzy dla ckm i obserwatora zostały zunifikowane. Te same półfabrykaty ze stali niestopowej mogły być stosowane do produkcji obu pancerzy. Lekki pancerz dla ckm również składał się z dwóch podstawowych części, mocowanych do siebie za pomocą złącza kołnierzowego (Rys. 01). Podział pancerza na dwie podatkowe części ułatwiał jego transport. Górna część ważyła 2000 kg (bez dodatkowego zabezpieczenia przed ostrzałem) a dolna 1000 kg.
Cylindryczna część górnego pancerza, wykonana z walcowanej blachy o grubości 4,5 cm, została przykryta stropem z dwóch warstw tłoczonej blachy o grubości 3,5 cm każda. W osi czaszy wykonano otwór na peryskop do prowadzenia obserwacji okrężnej. Obrotowo osadzony w otworze peryskop pozwalał na obserwację w sektorze 400 w płaszczyźnie poziomej i w zakresie od + 15° do 15° w płaszczyźnie pionowej, dzięki zastosowaniu uchylnego lustra.
Jedna czworokątna strzelnica znajduje się na cylindrycznej części pancerza. Strzelnica o wymiarach 23,5 x 15,0 (szerokość x wysokość) cm w płaszczyźnie wewnętrznej powierzchni pancerza, zapewniała sektor ostrzału 800 przy umieszczonej w niej lufie ckm wraz z chłodnicą wodną (Rys. 01). Oś strzelnicy znajduje się na wysokości 147,5 cm przy całkowitej wysokości pancerza równej 207,5 cm.
Strzelnica nie posiadała zamknięcia. Średnica wewnętrzna, mierzona na wysokości strzelnicy, wynosi 100 cm.
Zgodnie z założeniami taktycznymi pola walki stanowisko bojowe ckm mogło prowadzić ogień boczny i czołowy. W celu zapewnienia optymalnej ochrony przewidziano zastosowanie dodatkowego pancerza (niem. Vorsatzpanzer) z blachy o grubości 3 cm. Pancerz ten zawsze nocowany był do górnej i dolnej części od strony przewidzianego ataku wroga (Rys. 02 i 03). Dodatkowy pancerz dla górnej części ważył 160 kg a dla dolnej 200 kg.
W dolnej części pancerza wykonano otwór wejściowy o wymiarach 60 x 80 (szerokość x wysokość) cm. Nie zabezpieczono go za pomocą uchylnych drzwi. Na przeciwko wejścia zamocowano małą półkę na zataśmowaną amunicję oraz niezbędne pomoce do zabezpieczenia funkcjonowania stanowiska bojowego. W przypadku 8,0 mm ciężkiego karabinu maszynowego M.7/12 (Schwarzlose) mógł być to dodatkowy pojemnik z olejem. Olej stosowano w automatycznej oliwiarce, integralnego podzespołu w ckm. Zwilżone olejem łuski nabojów nie miały tendencji do pękania i zakleszczania się w komorze nabojowej po oddanym strzale.

Tymczasowa instrukcja dla lekkich pancerzy polowych nie obejmuje sposobu wentylacji przestrzeni bojowej podczas prowadzenia ognia. Pod koniec lat trzydziestych przeprowadzono w Wojsku Polskim próby prowadzenia ognia z 7,92 mm ckm wz.30 z dwustrzelnicowej kopuły obserwacyjno-bojowej, której wartość średnicy wewnętrznej (mierzonej  na wysokości strzelnic) zbliżona była do austro-węgierskiego pancerza polowego.  Podczas prowadzenia ognia w kopule przebywało dwóch żołnierzy; karabinowy w pozycji półstojącej i taśmowy w pozycji kucznej. Do wentylacji stanowiska bojowego zastosowano dwa wentylatory. Pierwszy z nich służył do napowietrzania kopuły. Drugi miał za zadanie usuwać gazy prochowe na zewnątrz kopuły. Wentylator zasysał gazy prochowe ze zbiornika na łuski oraz gazy prochowe spod komory zamkowej ckm. Do tego celu wykorzystano giętki przewód, podwieszony pod komorą zamkową ckm. Przewód ten służył do zrzutu łusek do pojemnika. który znajdował się w podszybiu kopuły. Pozytywnie oceniono pracę układu wentylacyjnego. W przypadku wyłączenia wentylatora napowietrzającego:

„po oddaniu serii 25 strzałów strzelający skarżył się na lekki szum w głowie i niewielki otumanienie. Wentylator wyciągający CO ze skrzynki z łuskami działał widocznie bardzo dobrze” [02]

Informacja o zastosowaniu wspomnianego układu wentylacyjnego nie zawierała danych technicznych zastosowanych wentylatorów. Nie poruszono konieczności prowadzenia walki w maskach przeciwgazowych.

[01] – Pancerz dla stanowiska obserwatora opisano w opracowaniu: Lekki pancerz polowy dla stanowiska obserwatora
[02] – Sprawozdanie z doświadczeń z 60 mm wieżyczką ckm w dniu 30.12.1938 r.
[03] – Rysunek pochodzi z artykułu Provizorische Instruktion über Feldpanzer, Änder Bruns, Fortifikation 28/2014.

Panzerturm 20P7 – oświetlenie wnętrza

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie
Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Części składowe – oprawka żarówki do oświetlenia wnętrza kopuły 20P7.
Fot. 02. Oprawka żarówki do oświetlenia wnętrza kopuły 20P7.

Główne oświetlenie kopuły umieszczono wokół pierścienia prowadzącego peryskop Pz.Rbl.F. 5a  do obserwacji okrężnej (więcej >>). Żarówka z mocowaniem bagnetowym była osadzona w oprawce (Fot. 02). Korpus prawki, składający się z dwóch części, wykonano z tłoczonej blachy stalowej. Żarówka była w pełni chroniona metalową obudową. Zasilana była napięciem stałym 22V/24V. Strumień światła oświetlał przestrzeń poprzez czworokątne wycięcie w obudowie (obejmowało 1/2 obwodu). Wielkość strumienia światła była regulowana w pełnym zakresie. Oznacza to, że bez konieczności wyłączenia zasilania, można było w pełni przysłonić otwór oświetlający. W tym celu należało obrócić blendę z wyciętym czworokątnym otworem, obejmującym 1/3 obwodu. Blenda wykonana została ze stopów aluminium. Radełkowany chwyt ułatwiał obrót blendy.
Długość całkowita oprawki wynosi 10 cm.

G-Kazemat – Układ wentylacji w holenderskim schronie na ckm

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje holenderskie
Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Schron broni maszynowej typu „G” z ciężką odmianą kopuły na terenie fortu Vechten. Fot. domena publiczna [01].

Schron na ckm typu „G” (G- Kazemat)

Projekt nowego typu schronu typu „G” został opracowany przez Centraal Inundatie en Technisch Bureau w 1936 roku. Polegał on na umieszczeniu staliwnej kopuły z jedną strzelnicą dla broni maszynowej w żelbetowym bloku o czworokątnej podstawie o wymiarach 4,5 m x 4,5 m. Holenderska nazwa obiektu pochodzi od G(ietstalen)-Kazemat, co oznacza staliwną kazamatę. Pancerz chroniony był przed ogniem bocznym przez odpowiednio uformowaną bryłę betonu, sięgającą aż do sklepienia kopuły. Powtarzalność rozwiązań ułatwiała budowę i maskowanie. Schron o tak małych gabarytach stanowił trudno rozpoznawalny obiekt i cel dla wroga. Pierwsze lekkie kopuły o grubości pancerza około 10 cm wykonano w 1937 roku. Odmiana ciężka dla broni maszynowej miała grubość pancerza wynoszącą 14 cm. Uzbrojenie schronu stanowił ciężki karabin maszynowy M.08/15 (Schawarzlose) lub M.20 Lewis.

Rys. 01. Przestrzeń bojowa kopuły z karabinem maszynowym M.20 Lewis. 1. okap, 2. karabin maszynowy na podstawie, 3. giętki przewód zrzutni łusek, 4. pojemnik na łuski, 5. urządzenie wentylacyjne. [02]

Układ wentylacji w kopule na ckm w schronie typu „G” (G- Kazemat)

Stanowisko bojowe ckm w jednostrzelnicowej kopule wyposażono w urządzenie (5) do usuwania gazów prochowych oraz napowietrzania przestrzeni bojowej. Zostało opracowane przez biuro konstrukcyjne „Centraal Inundatie en Technisch Bureau” i przyjęte na wyposażenie schronów w 1939 roku. Ustawiane je bezpośrednio w przestrzeni kopuły bojowej. Mocowano do posadzki za pomocą 4 kotw. Średnica wewnętrzna u podstawy kopuły o pancerzu grubości 10 cm wynosi 1,75 m a wysokość 1,90 m. Dla efektywnego usuwania zanieczyszczonego powietrza wyposażono stanowisko bojowe ckm w okap (1), umieszczony nad karabinem maszynowym (2) oraz zamykany pojemnik na łuski (4). Łuski z wystrzelonych nabojów, zbierane przez kolektor podwieszony przy ciężkim karabinie maszynowym, spadały giętkim przewodem (3) do zamkniętego pojemnika.
W celu zminimalizowania wielkości urządzenia wentylacyjnego wykorzystano centralnie umieszczoną kolumnę w kształcie litery „T” jako konstrukcję nośną, mieszczącą jednocześnie kanały doprowadzające powietrze. Kanał w poziomej górnej część kolumny dostarczał powietrze do bocznych wsporników zasilających filtry przeciwchemiczne a kanałem w pionowej części kolumny przepływało zasysane przez wentylator (8) przefiltrowane powietrze.
W osi kolumny nośnej umieszczono dwa wentylatory z przekładnią zębatą (6). Napęd ręczny zapewniał jednoczesną pracę obu wentylatorów. Pierwszy (7) z nich usuwał gazy prochowe. Wentylator zasysał zanieczyszczone powietrze  znad stanowiska ciężkiego karabinu maszynowego poprzez przewód podłączony do okapu oraz gazy prochowe z pojemnika na łuski.

Fot. 02. Urządzenie wentylacyjne bez osadzonych filtrów przeciwchemicznych. Po lewej stronie widok od frontu. Po prawej stronie  widok od strony tylnej. 6. przekładnia zębata napędu wentylatorów, 7. wentylator usuwający zanieczyszczone powietrze, 8. wentylator napowietrzający, 9. przewód doprowadzający powietrze, 10. przewód doprowadzający powietrze bezpośrednio do wentylatora napowietrzającego, 11. zawór odcinający, 12. wspornik na filtry przeciwchemiczne, 13. gniazdo na filtr, 14. kołnierz do mocowania przewodu doprowadzającego powietrze (od lewej) oraz do mocowania przewodu odprowadzającego zanieczyszczone powietrze (od prawej) [03].
Fot. 03. Urządzenie wentylacyjne jako eksponat w  Geniemuseum w miejscowości Vught. Fot. Arthur van Beveren. [04]

Drugi wentylator (8) napowietrzał pomieszczenie bojowe. Powietrze doprowadzono przewodem (9) z zewnątrz obiektu.  Mogło być skierowane bezpośrednio do wentylatora rurą (10) lub przez filtry przeciwchemiczne. Do zmiany kierunku przepływu powietrza służył zawór odcinający (11). Przy pionowym ustawieniu dźwigni zaworu wentylator zasysał nieprzefiltrowane powietrze.
W przypadku zagrożenia atakiem gazowym powietrze przepływało przez filtry przeciwchemiczne. Filtry umieszczono w dwóch rzędach, po 6 sztuk w każdym. Osadzano je w gniazdach (13) pomiędzy pionową kolumną nośną a wspornikiem (12). Wsporniki mocowano mechanicznie do kolumny. Powietrze do filtrów dostawało się kanałem w poziomej części kolumny oraz poprzez kanały we wspornikach (12). Przefiltrowane już powietrze docierało do wentylatora (8) kanałem w pionowej części kolumny nośnej. Wymiana filtrów odbywała się poprzez poluzowanie docisku wsporników do poziomej części kolumny przez śruby motylkowe. Obejmy przy śrubach motylkowych zapobiegały całkowitemu rozsunięciu się wsporników. Filtry przeciwchemiczne wymieniano kompletami po 6 sztuk. Demontaż zaczynał się od górnego filtra.
Podczas równomiernej pracy przekładni, o obrotach korby napędowej rzędu 60 na minutę, wentylator dostarczał około 60 m3 na godzinę przefiltrowanego powietrza. W przypadku zasysania powietrza bez udziału filtrów przeciwchemicznych – bezpośrednio z zewnątrz obiektu poprzez rurę (9) oraz tej samej częstotliwości obrotów korby, wentylator dostarczał około 103 m3 na godzinę. W czasie pracy obu wentylatorów utrzymywane było w przestrzeni bojowej wymagane nadciśnienie, które uniemożliwiało przenikanie skażonego powietrza do wnętrza kopuły.
Załoga, składająca się z trzech żołnierzy, mogła przebywać w odizolowanej przestrzeni bojowej kopuły przez 20 minut bez użycia środków przeciwko CO i uruchomionej wentylacji.

Więcej informacji o schronie na ckm typ G znajduje się w opracowaniu pt „G-Kazemat – Holenderski schron typu „G” na ciężki karabin maszynowy„.

[01] Fot. 01. – domena publiczna, Fot. HenkvD – https://nl.wikipedia.org/wiki/Koepelkazemat
[02] Rys. 01. – Denkschrift über die niederländische Landesbefestigung, Berlin 1941
[03] Fot. 02. – Denkschrift über die niederländische Landesbefestigung, Berlin 1941
[04] Fot. 03. – Fot. Arthur van Beveren

Usuwanie gazów prochowych z kopuły bojowej w schronie z 1937 roku

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje polskie
Opracował: Franz Aufmann
12
Fot. 01. Szyb na łuski w narzucie kamienno-ziemnym schronu z 1937 roku.

 

14a
Fot. 02. Wylot przewodu usuwającego gazy prochowych w stropie obiektu z 1937 roku, po prawej stronie kopuły pancernej.

Rozwiązane zrzutu łusek ze stanowiska ckm w kopule bojowej do ocembrowanego szybu, zastosowano w kilku schronach, wzniesionych w 1937 roku na międzypolu punktu oporu „Szyb Artura” i punktu oporu „Radoszowy”. Ocembrowany szyb, do którego następował zrzut łusek, umieszczono w narzucie kamienno-ziemnym od strony przedpola (Fot. 01). Powstające gazy prochowe, podczas prowadzenia ognia, usuwane były z przestrzeni bojowej na zewnątrz schronu za pomocą wentylatora z ręcznym napędem. W przypadku schronu bojowego na broni maszynową (w Rudzie Śląskiej przy ulicy ul. Pomorska) z centralnie położoną kopułą bojową, wylot przewodu usuwającego gazy prochowe znajduje się w stropie w pobliżu kopuły (Fot. 02). Schron godny jest naszej uwagi, gdyż dokonano w nim udanej próby rekonstrukcji stanowiska bojowego w niegazoszczelnej kopule pancernej. W podszybiu został umieszczony wentylator na podstawie (Fot. 03), którego zadaniem było usuwanie gazów prochowych z przestrzeni bojowej. Przy wentylatorze została zamocowana do ściany schronu skrzydełkowa pompa wodna układu chłodzenia ckm (więcej >>) tak, aby jeden żołnierz mógł obsługiwać jednocześnie oba urządzenia.

Fot. 05. Widok wentylatora odsysającego gazy prochowe. Za wentylatorem po lewej stronie skrzydełkowa pompa układu chłodzenia ckm.
Fot. 03. Widok wentylatora odsysającego gazy prochowe. Za wentylatorem po lewej stronie skrzydełkowa pompa układu chłodzenia ckm.

Kopuła bojowa na ckm schronu „E” w Nowogrodzie nad Narwią

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje polskie
Opracował: Franz Aufmann
SONY DSC
Fot. 01. Widok miejsca osadzenia kopuły. 1. Ściana szybu technologicznego na kopułę o zarysie wielokąta w przekroju poprzecznym, 2. szyb, 3. wylewka poziomująca, 4. odcisk blaszanego podestu kopuły, 5. odcisk kołnierza podstawy kopuły.

 

Polskie fortyfikacje stałe, na założonych kierunkach ataku wojsk Niemieckich, uzyskały w 1939 roku priorytet budowy. Schrony w Nowogrodzie zostały wyposażone w kopuły bojowe dostarczone ze składów fortecznych ze wschodnich terenów Polski. Najstarsza z zachowanych kopuł bojowych na ckm, wyprodukowana przez Zakłady Ostrowieckie (więcej>>>) w 1937 roku (minimum 1,5 roku przeleżała na składach), została osadzona w stropie schronu “L” przy moście (mapa). Posiada typowy rozkład strzelnic. Trzy strzelnice, z których dwie boczne rozstawione symetrycznie pod kątem 60 stopni względem środkowej, przeznaczone były do obrony przedpola. Czwarta strzelnica służyła do zapola. Znajduje się na przeciwko środkowej. Grubość pancerza wynosi 18 cm. Cechą charakterystyczną kopuły jest otwór wejściowy, wykonany w cylindrycznej części jej korpusu.
Kopuła przeznaczona była dla schronów, w których ze względu na niskie położenie kopuły względem poziomu fundamentu, przewidziano boczne wejście do pomieszczenia bojowego. Pierwsze kopuły, posiadające tego typu rozwiązanie ale o nieznacznym wycięciu, osadzono w schronie bojowym punktu oporu wzg. 304,7 „Dąbrówka Wielka” na Górnym Śląsku (Fot. 05). Podobnie jak w Nowogrodzie nie wykorzystano ją zgodnie z przeznaczeniem. Wybrano standardowe rozwiązanie stosowane w schronach budowanych w 1939 roku z pionowym szybem wejściowym. Boczne wejście do kopuły w schronie „L” przy moście w Nowogrodzie zostało przysłonięte dwiema blachami. Ustawione po obu stronach ściany pancerza, zostały ściągnięte za pomocą dwóch pionowych rzędów śrub.

Przeprowadzone badania terenowe wykazały, że również schron „E” (mapa) mógł otrzymać kopułę bojową na ckm tego samego typu. Podobnie jak w schronie „L”, boczne wejście zostało przysłonięte stalowymi płytami połączonymi dwoma rzędami śrub. Schron został wysadzony przez Wehrmacht w lecie 1944 roku. W pierwotnym położeniu zachowała się zachodnia ściana schronu, obejmująca izbę bojową ckm oraz częściowo szyb kopuły. Prawie na swoim miejscu pozostała tylna ściana wschodniej izby bojowej na ckm i strzelnicą obrony wejścia. Ściana przednia i wschodnia, wzmocniona narzutem kamienno-ziemnym została przez materiały zdetonowane wewnątrz schronu, przesunięta i odchylona od pionu. Najbardziej ucierpiała tylna ściana obejmująca maszynownię i wschodnią izbę bojową na ckm. Uległa fragmentacji na kilka części. Znajdują się one w odległości od kilku do kilkunastu metrów od pierwotnego położenia. Zostały wyłamane wraz z częścią fundamentu. Schron położony był na piaszczystej nadrzecznej wydmie.

 

Strop schromu (2)
Fot. 02. Widok oderwanego stropu schronu z zaznaczonym odciskiem cylindrycznej części kopuły.

Strop schronu, uniesiony eksplozją, wylądował kilka metrów dalej obrócony o 180 stopni (Fot. 02). Kopuła bojowa nie zachowała się. Została ze złomowana. W stropie zachował się jej odcisk (Fot. 03). Na cylindrycznej gładkiej powierzchni odcisku widoczne są dwa rzędy śrub mocujących stalowe płyty przesłaniające boczne wejście do kopuły. Widoczny jest uskok pomiędzy zarysem pancerza i zewnętrznej płyty przysłaniającej boczne wejście do kopuły.

 

Strop schromu (5)
Fot. 03. Widok odcisku powierzchni cylindrycznej kopuły z przysłoniętym bocznym wejściem za pomocą dwóch blach mocowanych za pomocą śrub.

 

Kopuła
Fot. 04. Widok bocznego wejścia w kopule bojowej Z.O. na ckm, wykonanej przez Zakłady ostrowieckie w 1936 roku. Kopuła posiada trzy strzelnice skierowane na przedpole. Została ustawiona w otworze technologicznym w stropie radzieckiego schronu broni maszynowej do ognia bocznego PPK. Schron wybudowano w pobliżu miejscowości Medyka.

 

 

Fot. 06. Podcięcie kopuły bojowej na ckm z punktu oporu wzg. 304,7 "Dąbrówka Wielka" na Górnym Śląsku.
Fot. 05. Podcięcie kopuły bojowej na ckm z punktu oporu wzg. 304,7 „Dąbrówka Wielka” na Górnym Śląsku.

 

W celu osadzenia kopuły w stropie schronu, podczas jego betonowania pozastawiano  w stropie otwór technologiczny w miejscu położenia kopuły. Dopiero po osiągnięciu wymaganej wytrzymałości bryły schronu, czyli  minimum 14 dniach od zakończenia betonowania, można było przystąpić do osadzania kopuły. W stropie schronu „E” wykonano otwór technologiczny o zarysie wielokąta. Powierzchnia, na której miała spocząć kopuła została wypoziomowana przy pomocy cienkiej wylewki. Jej pozostałości zachowały się do dzisiaj (Fot. 01. – 3.). Na tak przygotowanej powierzchni ustawiono stalowy podest z otworem wejściowym. Po sprawdzeniu wypoziomowania podestu ustawiano na nim korpus kopuły. Położenie osi strzelnic musiało być zgodne z azymutami planu ogni. Przestrzeń pomiędzy zarysem otworu technologicznego i zewnętrzną powierzchnią kopuły wypełniano zbrojonym betonem. Proces przeprowadzano w kilku etapach. Ściany boczne  musiały być zwilżone wodą. Przestrzeń zalewano betonem w warstwach o wysokości 20 cm. Każdą z warstw ubijano ręcznie do momentu pojawienia się na jej całej powierzchni białego mleczka cementowego. Ubita prawidłowo warstwa betonu posiadała wysokość około 15 cm. Proces prowadzono bez przerw. Maksymalna przerwa pomiędzy wykonaniem kolejnych warstw wynosiła 2 godziny.
Podest, wykonany z blachy walcowanej na zimno o grubości 25 mm, posiadał większą średnicę niż kołnierz znajdujący się u podstawy kopuły (Fot. 01, -4, -5.). Pancerz nie był kotwiony do bryły schronu, mimo że posiadał przewidziane do tego otwory w kołnierzu.

Strzelanie do kopuł pancernych. Porównawcze strzelania z ciężkich moździerzy 220 mm wz. 32 i 310 mm projektu I.T.U. w lipcu 1939 roku w Modlinie, Część I

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje polskie
Opracował: Franz Aufmann

Fort_VI_-_Czeczotki_735597_Fotopolska-Eu
Fot. 01. Archiwalne zdjęcie stanowiska balistycznego w forcie VI Czeczotki Twierdzy Modlin. [01]
Niniejsze opracowanie powstało tylko dzięki przypadkowemu odnalezieniu w Internecie archiwalnego zdjęcia. Na stronie internetowej http://fotopolska.eu/ znalazłem zdjęcie bez opisu (http://fotopolska.eu//foto/735/735597.jpg).  Zdjęcie prezentuje stanowisko balistyczne do oceny skuteczności działania pocisków pancernych na forcie VI Czeczotki Twierdzy Modlin. Po prawej stronie znajduje się żelbetowa ściana o zróżnicowanej grubości, wykonana specjalnie do testu. Po prawej stronie widoczne są cztery kopuły (na zdjęciu koła) osadzone w żelbetowej cokole.

Fort_VI_-_Czeczotki_735597_Fotopolska-Eu 1
Fot. 02. Kadr zdjęcia 01. Zdjęcie prezentuje stanowisko balistyczne do oceny skuteczności działania pocisków przeciwpancernych na forcie VI Czeczotki Twierdzy Modlin. Po lewej stronie znajduje się żelbetowa ściana o zróżnicowanej grubości, wykonana specjalnie do testu. Po prawej stronie widoczne są cztery kopuły (na zdjęciu koła) osadzone w żelbetowej cokole.

 

Schemat Fort VI Czeczotki1
Rys. 01. Wyniki badań balistycznych -A. Strzał nr 7 do kopuły bojowej ckm Z.O.. Pocisk przeciwpancerny ostry ze zwłoką. Zupełna fragmentacja pocisku wewnątrz kopuły. -B. Strzał nr 8 do kopuły Huty Trzyniec. Pocisk przeciwpancerny ostry ze zwłoką. Zupełna fragmentacja pocisku na zewnątrz kopuły. -C. Strzał nr 9 do kopuły bojowej ckm W.I. Pocisk przeciwpancerny ostry bez zwłoki. Zupełna fragmentacja pocisku na zewnątrz kopuły. – D. Strzał nr 10 do kopuły Huty Trzyniec. Pocisk przeciwpancerny ostry bez zwłoki. Zupełna fragmentacja pocisku na zewnątrz kopuły.

Porównawcze strzelania z ciężkich z ciężkich moździerzy 220 mm wz. 32 i 310 mm projektu I.T.U. przeprowadzono w  Modlinie na forcie VI Czeczotki  6 lipca 1939 roku. Celem przeprowadzonych badań balistycznych było określenie skuteczności działania pocisków wystrzelonych z ciężkich moździerzy obu typów na stropy żelbetowe i kopuły pancerne. Skutek działania uzależniono od:

– cech balistycznych moździerzy,
– zastosowanej amunicji,
– danych wytrzymałościowych stropów i kopuł.

Strzelanie przeprowadzono w jednakowych warunkach z obu moździerzy umieszczonych na specjalnych podstawach stałych. Odległość do celu określono na 114 metrów. Dla obu moździerzy zastosowano zmniejszony ładunek miotający, taki aby pociski uderzały w cel z prędkością i kątem odpowiadającym 2/3 pola ostrzału w głąb. Prędkość pocisków były mierzone po każdym strzale ślepym. Kąt upadku miał wynosić około 70 stopni. Prędkość uderzenia pocisku w cel wynosiła 333 m/sek dla pocisków kalibru 220 mm i 347 m/sek dla kalibru 310 mm.  Zastosowano pociski – granaty pancerne ślepe i ostre z jednakowymi zapalnikami dennymi P.V.Z.68 ze zwłoką około 0,15 sek. W przypadku kalibru 220 mm ciężar pocisku ostrego wynosił 128 kg przy ciężarze ładunku trotylu 9 kg. Pocisk ostry kalibru 310 mm posiadał wagę 400 kg a ładunek trotylu 32 kg.
Celowanie do celu z moździerzy ustawionych na stałych podstawach przeprowadzono przez przewód lufy tak, aby punkty trafień leżały w osi kopuł.
Strzelanie prowadzono do czterech kopuł osadzonych w żelbetowym cokole. Pochylenie cokołu miało zapewnić odpowiedni kąt uderzenia pocisku, odpowiadający 2/3 zasięgu moździerzy. Badaniom balistycznym poddano cztery kopuły pancerne:

– jedną kopułę obserwacyjną z 1939 roku wykonaną w Hucie Trzyniec o grubości pancerza 190 mm,
– dwie kopuły bojowe na ckm z 1937 roku wykonane przez Zakłady Ostrowieckie o grubości pancerza 150 mm,
– jedną kopułę bojową na ckm z 1938 roku wykonaną przez Wspólnotę Interesów o grubości pancerza 161 mm.

Dla wybranych do prób balistycznych pancerzy wykonano stosowne badania właściwości mechanicznych przewidziane  przy odbiorze technicznym.  W statycznej próbie na rozciąganie najlepiej wypadła kopuła bojowa na ckm W.I., której wytrzymałość na rozciąganie określono na 74,7 kg/mm2. Najniższą wytrzymałość na rozciąganie wykazała próbka pancerza staliwnego wyprodukowanego przez Hutę Trzyniec. Wynosiła ona 53 kg/mm2. Obie próbki pancerzy Zakładów Ostrowieckich posiadały wytrzymałość na rozerwanie rzędu 63 kg/mm2. Właściwości plastyczne określane w próbie rozciągania charakteryzuje wydłużenie względne. Dla pancerza Huty Trzyniec wydłużenie względne badanej próbki wynosiło A5=25%, dla próbki W.I. 15,5% a dla próbki Z.O. 13,5%. Wyniki próby udarnościowej dla próbki W.I. i Huty Trzyniec były porównywalne i wynosiły U=9 a dla Z.O udarność osiągnęła wartość U= 7.

Wyniki badań balistycznych.

Wyniki badań balistycznych prezentuje rysunek 01. Tylko w przypadku kopuły bojowej na ckm produkcji Zakładów Ostrowieckich osiągnięto przebicie pancerza i całkowitą fragmentację pocisku wewnątrz kopuły. Nie oznacza, że w pozostałych trzech przypadkach zaistniała możliwość przeżycia obsady kopuły. Wszystkie polskie pancerze produkowane w okresie międzywojennym nie były wyposażone w wewnętrzny pancerz chroniący przed odpryskami powstającymi podczas uderzenia konwencjonalnego pocisku przeciwpancernego w strefie narażonej na ostrzał. W większości typów kopuł wewnętrzny pancerz umieszczano jedynie pod sklepieniem.

[01] Zdjęcie bez opisu pochodzi ze strony internetowej: http://fotopolska.eu/ Link do zdjęcia: http://fotopolska.eu//foto/735/735597.jpg

Pierwsze polskie gazoszczelne kopuły bojowe na ckm z okresu międzywojennego

Posted on adminPosted in Fortyfikacje polskie
Opracował: Franz Aufmann
Strzelnica gazoszczelnej kopuły z 1937 roku (Nowogród nad Narwią).
Strzelnica gazoszczelnej kopuły z 1937 roku (Nowogród nad Narwią).

 

 

Rys. 01. Polska gazoszczelna kopuła na ckm, produkowana przez Zakłady ostrowieckie od 1937 roku. (rys. z Denkschrift über die russische Landesbefestigungen.
Rys. 01. Polska gazoszczelna kopuła na ckm, produkowana przez Zakłady Ostrowieckie od 1937 roku. (rys. z Denkschrift über die russische Landesbefestigungen).

 

Fot. 02. Polska kopuła gazoszczelna na ckm z 1937 roku osadzona w stropie radzieckiego schronu do ognia dwubocznego należącego do umocnień "Linii Mołotowa".
Fot. 02. Polska gazoszczelna kopuła bojowa na ckm z 1937 roku osadzona w stropie radzieckiego schronu do ognia dwubocznego należącego do umocnień „Linii Mołotowa”. Zdjęcie z 2006 roku.

Pierwsze polskie kopuły bojowe w wersji gazoszczelnej zostały wykonane przez Spółkę Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich w 1937 roku, która to była w tym okresie jedynym dostawcą pancerzy staliwnych dla potrzeb Wojska Polskiego. Gazoszczelne kopuły bojowe Zakładów Ostrowieckich z 1937 roku na ckm (dalej  kopuła bojowa Z.O. na ckm [01]) były przeznaczone wyłącznie dla potrzeb fortyfikacji budowanych na wschodnich terenach Polski. Ten typ pancerza został zastosowany dopiero w 1939 roku na terenach centralnej Polski. Punkt oporu w Nowogrodzie nad Narwią, budowany pod nadzorem Kierownictwa Robót nr 20, został wyposażony jako pierwszy w pancerze pochodzące ze składów na Polesiu.

Standardowe rozwiązanie kopuły bojowej Z.O. na ckm zostało doposażone w gazoszczelne zamknięcia strzelnic. Dolną szerszą część otworu strzelnicy wypełniała staliwna wkładka z uskokami przeciw rykoszetowymi, typowa dla wcześniejszych rozwiązań. W otworze wkładki umieszczana była lufa ciężkiego karabinu maszynowego Maxim spoczywającego na podstawie fortecznej. Górna węższa część strzelnicy, służąca do obserwacji lub celowania została przysłonięta obrotowym gazoszczelnym zamknięciem umieszczonym w dwuczęściowym korpusie. Zostało one zapożyczone z opracowanej już w 1933 roku konstrukcji pancerza skrzynkowego (więcej … ). Powyżej wkładki, chroniącą lufę z chłodnicą karabinu maszynowego, zamocowano do wewnętrznej ściany pancerza za pomocą czterech śrub  dwuczęściowy korpus zamknięcia otworu obserwacyjnego. Podstawowy elementem zamknięcia był obrotowy walec z przeziernikiem.

Kopuła bojowa Z.O. na ckm z opisanym zamknięciem strzelnicy została przedstawiona na rysunku 298 (str. 335) w niemieckim opracowaniu pt „Denkschrift über die russische Landesbefestigungen” z 1942 roku. W opisie znajduje się uwaga dotycząca stosowania przez Armię Czerwoną polskich kopuł bojowych i obserwacyjnych. Pancerze odpowiadające rysunkowi, zostały osadzone w obiektach sowieckich (w okolicach miejscowości Uściług) nad Bugiem i Sanem.

Zwiedzanie fortyfikacji nad Bugiem w rejonie Uściług jest utrudnione. Miejscowość znajduje się na terenie Ukrainy. Zamknięcia górnej części strzelnicy zachowały się w radzieckim schronie  „Linii Mołotowa” w Przemyślu, znajdującym się przy hotelu „Gromada”. W schronie osadzona jest gazoszczelna kopuła na ckm. Została wyprodukowana w Zakładach Ostrowieckich w 1938 roku o czy świadczy sygnatura Z.O. 1938. N 1056 126. Więcej na temat opisywanej kopuły bojowej w opracowaniu „Gazoszczelna kopuła bojowa Z.O. z 1937 roku na ckm„.

W 1938 roku został opracowany nowy typ gazoszczelnej kopuły bojowej na ckm.

 

[01] gazoszczelna kopuła bojowa na ckm z 1937 roku – nazwa kopuły dotyczy wszystkich kopuł o opisanym rozwiązaniu konstrukcyjnym niezależnie od daty produkcji.