Osłona otworu przewodu wentylacyjnego w fortyfikacji niemieckiej na przykładzie czerpni powietrza 12 ML01

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:

Piotr Maciejewski
Franz Aufmann

Fot. 01. Widok schronu B1-1 na ciężki karabin maszynowy od strony zapola. Po prawej i lewej stronie wejścia zostały osadzone czerpnie powietrza 12 ML.01. Czerpnie pozbawianie są blach ochrony wlotu powietrza (Fot. Franz Aufmann).
Fot. 02. Czerpnia powietrza 12 ML.01 założoną blachą ochrony wlotu powietrza Fot. Franz Aufmann).

Nowe zasady wentylacji obiektów niemieckiej fortyfikacji stałych zaczęto w prowadzać w 1937 roku. Podjęto decyzję o stosowaniu  układu  wentylacji o wymuszonym obiegu powietrza przy wykorzystaniu nowo zaprojektowanych podzespołów. Podzespołem układu wentylacji, który miał dostarczyć wymaganą ilości powietrza o określonym nadciśnieniu do pomieszczenia bezpośrednio napowietrzanego, był wentylator [01] z układem filtrów (niem. Heeres- Einheits– Schutzlüfter). Otrzymał oznaczenie ewidencyjne 1 ML.01. Wentylator zasysał powietrze z zewnątrz po przez układ rur. Każdy z dwóch wymaganych wlotów powietrza, znajdujących się na tylnej ścianie obiektu (Fot. 01), chroniły pancerne osłony. Nazywano je czerpniami powietrza. Przewód doprowadzający powietrze z czerpni do filtrowentylatora zabezpieczał obrotowy zawór odcinający [02] (niem. Drehschieber) o oznaczeniu ewidencyjnym 2 ML.01.

Wypływ powietrza na zewnątrz obiektu po przez pomieszczenia pośrednio napowietrzane (połączone przewodami) wynikał z różnicy ciśnień. Ukierunkowany przepływ powietrza w kierunku pomieszczenia o niższym ciśnieniu miał zapewnić jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy [03] (niem. Überdruckventil) firmy Dräger o oznaczenie ewidencyjnym 4 ML.01. Montowany był na wlocie rury łączącej pomieszczenia. Należy zaznaczyć, że wyloty przewodów odprowadzających powietrze z obiektu na zewnątrz również zabezpieczano przy pomocy pancernych osłon. Znajdowały się w miejscach dobrze chronionych. W przypadku wspomnianego obiektu B1-1 osadzono je na ścianie poniżej okapu, pomiędzy wejściem a otworem strzelnicy obrony wejścia i zapola.


Osłona otworu przewodu wentylacyjnego – czerpnia powietrza

Wloty rur układu wentylacji na tylnej ścianie obiektu należało zabezpieczyć przy pomocy pancernych osłon (niem. Stahlrost). Podjęto decyzję o stosowaniu osłon staliwnych. Produkcja czerpni metodą odlewania gwarantowała wymaganą wytrzymałość przy niskich kosztach jednostkowych i akceptowalnej ilości braków.

 

Fot. 03. Czerpnia powietrza 12 ML.01 ze zdjętą blachą ochrony wlotu powietrza Fot. Franz Aufmann).
Fot. 04. Czerpnia powietrza 13 ML.01 ze zdjętą blachą ochrony wlotu powietrza (Fot. Franz Aufmann).

Dopuszczono jednak  w okresie przejściowym wykonanie czerpni metodą spawania. Gotowe elementy, produkowane z blachy ze stali łatwo spawalnej, poddawano dodatkowo procesowi cynkowania w celu zabezpieczenia antykorozyjnego. Tak wykonane czerpnie powietrza zaistniały w obiektach Rejonu Umocnionego Giżycko w Prusach Wschodnich (Fot. 08).

W pierwszym etapie prac zaprojektowano konstrukcję dwóch staliwnych osłon. Nadano im oznaczenia ewidencyjne 12 ML.01 (Fot. 03) i 13 ML.01 (Fot. 04). Pierwszą z nich przeznaczono dla  układów wentylacji bazujących na przewodach o średnicy 10 cm a drugą o średnicy 20 cm. W późniejszym okresie opracowano typoszereg dla średnic rur wentylacyjnych równych 100 mm, 150 mm, 200 mm i 300 mm (patrz:  Festungs- Normblatt Nr. 2323, Ausgabe Aug. 44, Oberkommando des Heeres, Chef H Rüst u BdE In Fest IIId).

Czerpnia miała utrudnić założenie ładunków wybuchowych przez saperów nieprzyjaciela. Jej konstrukcja została tak zaprojektowana, aby zapobiec przedostawaniu się ciał obcych i zwierząt do rur układu wentylacji, a tym samym ich zatykaniu. Wlot powietrza o zarysie elipsy został  zabezpieczony przy pomocy perforowanej blachy (Fot. 05) o grubości 4,0-4,5 mm. Dłuższa oś perforowanej blachy wynosiła 200 mm a krótsza 165 mm, co zostało potwierdzone pomiarami zachowanych elementów czerpni przez Piotra Maciejewskiego.  W przypadku 12 ML.01 blacha otrzymała 44 otwory o średnicy około 15,5 mm każdy (w tym jeden wykorzystano do mocowania). Nie występowało jednak tłumienie przepływu powietrza. Łączna powierzchnia otworów była większa od przekroju poprzecznego przewodu wentylacyjnego o średnicy 100 mm. Blachę mocowano do osłony czerpni przy pomocy stalowego haka (Fot. 07). Wykonywano go ze stalowego pręta o średnicy 1/2″. Zakończony był gwintem dla nakrętki dociskowej.

 

Fot. 05. Blacha ochrony wlotu powietrza czerpni powietrza 12 ML.01 od strony haka mocującego (Fot. Piotr Maciejewski).
Fot. 06. Blacha ochrony wlotu powietrza czerpni powietrza 12 ML.01 od strony nakrętki dociskowej haka mocującego (Fot. Piotr Maciejewski).

 

Fot. 07. Blacha ochrony wlotu powietrza czerpni powietrza 12 ML.01. Po lewej stronie hak mocujący z nakrętką (Fot. Piotr Maciejewski).

 

Fot. 08. Spawana czerpnia powietrza ze zdjętą blachą ochrony wlotu powietrza. Stosowana w obiektach Rejonu Umocnionego Giżycko (Fot. Franz Aufmann).

Przypisy:
[01] – Więcej w opracowaniu Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej, Część II.
[02] – Obrotowy zawór 2ML01 – Drehschieber 2ML01.
[03] – Więcej w opracowaniu: Überdruckventil 4ML01- niemiecki zawór nadciśnieniowy 4ML01 firmy Drägerwerk.

Badania terenowe – optymalne rozwiązanie z 1936 roku

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 01. Tylna ściana schronu na dwa ciężkie karabiny maszynowe i drużyny piechoty. Obiekt nr 702 Pozycji Odry z sześcioma pancerzami, zabezpieczającymi wyloty przewodów wentylacyjnych na tylnej ścianie.

 

Fot. 02. Widok czoła pancerza zabezpieczającego zakończenie przewodu wentylacyjnego na tylnej ścianie schronu z 1936 roku.

 

Przeprowadzone badania w schronach o odporności B1, wzniesionych w 1936 roku, wykazują różnorodność zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych. Mogą one wynikać ze zmieniających się wytycznych na poszczególnych budowach pozycji umocnionych na terenie III Rzeszy w tym samym okresie czasu lub też z wewnętrznych ustaleń zespołów planistów w poszczególnych Grupach Fortecznych.

Pewna powtarzalność i stan zachowania obiektów pozwala na analizę ich konstrukcji. W większości przypadków izby bojowe zostały pozbawione elementów pancernych chroniących stanowiska ciężkiego karabinu maszynowego. Spękana wybuchem materiałów bryła schronu odsłania umieszczone w niej kotwy, przewody i rury.

 

Fot. 03. Boczna ściana pomieszczenia dla drużyny piechoty. Jedna z możliwych konfiguracji położenia wylotów przewodów wentylacyjnych, zabezpieczonych gazoszczelnymi zaworami. Napisy eksploatacyjne, umieszczone przy zaworach wentylacyjnych, określają przeznaczenie przewodów wentylacyjnych w układzie wymuszonego obiegu powietrza.

 

Rys. 01. Konfiguracja pomieszczeń schronu nr 702 na dwa ciężkie karabiny maszynowe. Zaznaczono położenie zaworów wentylacyjnych w pomieszczeniach i pancerzy na zakończeniach przewodów wentylacyjnych na tylnej ścianie.

 

Rys. 02. Konfiguracja pomieszczeń i przebieg przewodów wentylacyjnych w dwóch wariantach. A. Wariant opracowany zgodnie z pierwotnymi założeniami. B. Zmodyfikowany wariant z łącznikami, podnoszący niezawodność działania układu.

 

Rys. 03. Konfiguracja pomieszczeń i przebieg przewodów zmodyfikowanego (wariant z łącznikami) układu wentylacyjnego w schronie z dwoma izbami bojowymi. W wyniku wprowadzenia modyfikacji układu wentylacji zredukowano ilość chronionych zakończeń przewodów wentylacyjnych na tylnej ścianie schronu z 6 do 4.

 

 

Godne zainteresowania są również tylne ściany, często zachowane w dobrym stanie. W zależności od przewidywanych zadań bojowych umieszczano w nich jedno lub dwa wejścia. W szczególnych przypadkach obiekty z dwoma wejściami mogły otrzymać dodatkowe stanowisko do obrony wejścia i bezpośredniego zapola w wydzielonej izbie. W 1936 roku na tylnej ścianie pojawiły się nisze na przyłącza polowej sieci telefonicznej. Natomiast elementami standardowymi, umieszczanymi przez planistów również w poprzednich latach, były zabezpieczone pancerzami zakończenia przewodów wentylacyjnych. Uwagę zwracała ich różna ilość.

W świetnym stanie zachował się schron bojowy nr 702 na 2 ciężkie karabiny maszynowe, wzniesiony w 1936 roku w pobliży Leśnej Góry nad Odrą. Na uwagę zwraca aż 6 pancerzy chroniących zakończenia przewodów wentylacyjnych na tylnej ścianie (Fot. 01). Zastosowany układ wentylacji umożliwiał wymianę powietrza w każdej z obu izb bojowych dla ciężkich karabinów maszynowych oraz w pomieszczeniu gotowości bojowej (Rys. 01) przy zamkniętych strzelnicach i drzwiach gazoszczelnych. W tym celu w każdym z wymienionych pomieszczeń znajdują się po dwa zakończenia przewodów wentylacyjnych. Standardowo umieszczane było jedno z nich pod stropem  a drugie tuż nad posadzką (Fot. 02). Każde zakończenie przewodu zabezpieczone było zaworem wentylacyjnym, umieszczonym w płaszczyźnie ściany.


Opis do rysunków (oznaczenia dla wymuszonego obiegu powietrza)
1. Izba bojowa ciężkiego karabinu maszynowego MG 08, 2. Przejście w ścianie lub korytarz oddzielający część bojową od części socjalnej schronu. 3. Izba gotowości załogi, 4. Bierna śluza przeciwgazowa, 5. Pomieszczenie ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola, 6. Wylot przewodu doprowadzającego powietrze, zabezpieczony zaworem gazoszczelnym, 7. Wlot przewodu odprowadzającego powietrze, zabezpieczony zaworem, 8. Wylot przewodu doprowadzającego powietrze do pomieszczenia ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola, 9. Czerpnia powietrza zabezpieczona pancerzem, 10. Wylot przewodu odprowadzającego powietrze na zewnątrz, zabezpieczony pancerzem.


Zastosowany układ przewodów umożliwiał naturalną wentylację grawitacyjną, lub wymuszony obieg powietrza w przypadku zastosowania urządzenia napowietrzającego starszej generacji lub nowszej typu HES [02] od 1937 roku. Ilość zaworów założonych na przewody wentylacyjne pokrywa się z ilością pancerzy na rurach wentylacyjnych, osadzonych w tylnej ścianie schronu. Każdy z przewodów stanowi oddzielną część układu. Śluza przeciwgazowa oraz pomieszczenie ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola oraz nie zostało włączone w układ wentylacji schronu.

Zastosowany układ rur wentylacyjnych [01] w schronie nr 702 wyjaśnia rysunek 02-A. Podobnie jak kolejne, został wykonany na podstawie dokumentacji wykonawczej schronu (niem. die Abrechnungszeichnung), wzniesionego na Pozycji Neckar–Enz w 1936 roku w zachodniej części Niemiec. Powietrze do pomieszczeń dostarczają dwa niezależne od siebie główne przewody układu wentylacji. Identyczną zasadę wprowadzono dla przewodów odprowadzających powietrze. Zaprezentowany układ rur posiada jednak podstawową wadę, którą wyeliminowano w schronie bojowym, zaprezentowanym na rysunku 02- B. W przypadku uszkodzenia jednego z pancerzy na tylnej ścianie schronu, wentylacja działa nadal skutecznie dzięki odpowiedniemu połączeniu głównych przewodów w ścianie działowej pomiędzy izbą gotowości bojowej a śluzą. Zastosowano łączniki – krótkie odcinki rur, dzięki którym połączono ze sobą dwa główne przewody wentylacyjne doprowadzające powietrze oraz dwa główne przewody odprowadzające powietrze na zewnątrz schronu.

Wprowadzona modyfikacja układu wentylacyjnego w schronie z rysunku 02-B obniża wpływ czynników zewnętrznych na pracę układu wentylacji.  Widoczne jest to na rysunku schronu 03-A z dwoma izbami bojowymi. Modyfikacja układu wentylacji umożliwiła zredukowanie ilości pancerzy na tylnej ścianie z 6 do 4 sztuk. Wyeliminowano dwa pancerze z rurami, które obniżały wytrzymałość tylnej ściany schronu.


 

Kolejne zmiany w układzie wentylacji

 

Fot. 02. Wysoko umieszczona strzelnica obrony wejścia i zapola w schronie wzniesionym w 1936 roku na Pozycji Trójkąta Lidzbarskiego.

 

Część schronów w klasie B1 odporności na ostrzał, wzniesionych na Pozycji Neckar-Enz w 1936 roku, otrzymała stanowisko obrony wejścia i zapola w wydzielonym pomieszczeniu. Na rysunkach oznaczono je numerem 5. Wejście do pomieszczenia zabezpieczono drzwiami gazoszczelnymi a strzelnicę przy pomocy płyty stalowej 48 P8 z zasuwą. Z dokumentacji technicznej części schronów wynika, że pomieszczenie to włączono w układ wentylacji schronu. Było pośrednio napowietrzane. Ten sposób wentylacji pomieszczenia ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola w schronach o klasie B1 odporności na ostrzał, zaczęto standardowo stosować dopiero w następnym roku. W ścianie schronu umieszczono przewód, który umożliwiał przepływ powietrza z izby gotowości bojowej (na rysunkach nr 3). Wlot przewodu napowietrzającego został zabezpieczony gazoszczelnym zaworem (na rysunkach nr 8). Otwór zamykany był przy pomocy zasuwy [03]. Powietrze wraz z gazami prochowymi wypływało poprzez strzelnicę na zewnątrz schronu.

Było to nowe rozwiązanie, jedno z pierwszych, które zapoczątkowało stały proces mający na celu  zmianę standardów wentylacji w schronach bojowych o klasie B1 odporności na ostrzał. Dotychczasowe badania terenowe, przeprowadzone przez autora niniejszego opracowania, nie potwierdziły wykorzystania opisanego rozwiązania w obiektach z 1936 roku na pozycjach obronnych we wschodniej części Niemiec.


[01] – Kolory przewodów zostały dobrane tak, aby można było określić przebieg, szczególnie w przypadku zmiany wysokości położenia.
[02] – Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej, Część I oraz Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej, Część II,
[03] – Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego.

Z notatek bunkrołazika – schron na trzy stanowiska bojowe ckm (3)

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 01. Widok stropu schronu z odciskami po stalowych płytach stropowych dwóch izb bojowych. Po lewej stronie odcisk płyty o grubości 15 cm a po prawej 10 cm.

Istotnym dla obrony Prus Wschodnich był odcinek umocnień wybudowany na północ od miejscowości Bartoszyce [01].  Około 10 kilometrowy odcinek, przez który przebiegała strategicznie ważna droga ze Szczytna do Królewca, broniony był przez dwie linie umocnień. Głębokość linii obrony w tym miejscu dochodziła do 2,5 km. Na lekkim wywyższeniu terenu, pomiędzy miejscowościami Pilwa (Pillwen) i Markiny (Markienen), wzniesiono w 1936 roku jeden z największych schronów bojowych na Pozycji Lidzbarskiej [02]. Otrzymał sygnaturę o numerze 535.
Zgodnie z opracowanym planem ogni przewidziano obiekt dla trzech ciężkich karabinów maszynowych. Dwa z nich prowadziły ogień czołowy a jedno ogień boczny. Ze względu na specyfikę terenu podjęto decyzję o umieszczeniu dwóch stanowisk bojowych, narażonych na bezpośredni ostrzał, w tak zwanych kazamatach pancernych. Rozwiązanie, polegające na zastąpieniu wysokiego żelbetonowego stropu nad pomieszczeniem bojowym, pozwalało do minimum ograniczyć powierzchnię płyty czołowej ze strzelnicą dla karabinu maszynowego.

 

Wycinek mapy 5 odcinka dywizyjnego umocnień Trójkąta Lidzbarskiego pomiędzy miejscowościami Pilwa (Pillwen) a Markinami (Matkinen). Kierunki ognia schronu zaznaczono na niebiesko. Na wschód od schronu przebiegała droga ze Szczytna przez Bartoszyce do Królewca (ówczesna Reichstraße 129). Jako podkładu użyto oryginalnej niemieckiej mapy z okresu budowy umocnień. (Opracowanie hege22).

Planista, odpowiedzialny na konstrukcję schronu, prawdopodobnie otrzymał wytyczne nakazujące wykorzystanie elementów pancernych, które zalegały na składach saperskich. Dla centralnej izby bojowej (Rys. 01. 2) zastosował nowo opracowany zestaw płyt 5 P7 o grubości 10 cm i szerokości 340 cm. Prawa izba bojowa (Rys. 01. 3) była chroniona przez zestaw płyt starszego typu, 10 cm płytę czołową i 15 cm płytę stropową o szerokości 320 cm każda. Niska płyta czołowa wymuszała wybudowanie części ściany czołowej w kształcie litery „T”. Wykorzystywano ją do ustawienia blaszanej skrzynki z saniami dla podstawy fortecznej 7,92 mm karabinu maszynowego MG 08. Fragmenty stropu posiadają zachowane odcisku obu płyt stropowych (Fot. 01).

Rys. 01. Konfiguracja pomieszczeń schronu bojowego na trzy ciężkie karabiny maszynowe.

Stanowisko bojowe do ognia bocznego (Rys. 01. 1) zdecydowano się osłaniać za pomocą wycofanej już z produkcji 4 cm płyty stalowej [03]. W celu uzyskania wymaganej odporności na przebicie, otrzymała żelbetonowy płaszcz ochronny o grubości 30 cm. Otwór obejmujący strzelnicę i przeziernik do obserwacji przedpola wyposażono w profil antyrykoszetowy. Wymiary płyty wymusiły przewężenie szerokości izby oraz wykonanie dolnej część żelbetonowej ściany czołowej.


Opis do rys 01.
1. Lewa izba bojowa na ckm do prowadzenia ognia bocznego, chronionego 4 cm płytą z żelbetonowym płaszczem, 2. Centralna izba bojowa ckm chroniona zestawem płyt 5 P7, 3. Prawa izba bojowa ckm chroniona zestawem płyt starszego typu, 4. Korytarz oddzielający część bojową i socjalną schronu, 5. Izba gotowości bojowej, 6. Izba ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola, 7. Bierna śluza przeciwgazowa, 8, 9. Przewody wentylacji grawitacyjnej zakończone zaworami, 10. Przewody napowietrzające pomieszczenia bojowe, 11. Przewód kominowy, 12. Przewody wentylacyjne z chronionymi zakończeniami przez elementy pancerne.


Część bojową od socjalnej oddzielał korytarz (Rys. 01. 4). Został wydzielony za pomocą drzwi przesuwnych od strony izby gotowości bojowej (Rys. 01. 5), parą niskich ciężkich drzwi gazoszczelnych od strony obu tak zwanych kazamat pancernych i dwudzielnymi drzwiami od strony lewej izby bojowej z 4 cm płytą. Łączność pomiędzy korytarzem a izbami bojowymi zapewniały rury głosowe o średnicy około 5 cm.

 

Fot. 02. Widok w kierunku centralnej izby bojowej. Ścian z przesuwnymi drzwiami, wydzielająca korytarz uległa zniszczeniu.

Wymianę powietrza umożliwiał układ wentylacji. W ścianie korytarza znajdują się dwa zakończenia rur wentylacyjnych zabezpieczonych przez zawory gazoszczelne (Rys. 01. 8,9). Przewody umożliwiały grawitacyjny obieg powietrza w wydzielonym pomieszczeniu. Z korytarza wyprowadzono do każdej z izby bojowych rurę napowietrzającą o średnicy 10 cm (Rys. 01. 10), również jednostronnie zabezpieczoną zaworem wentylacyjnym. Zastosowanie urządzenia spiętrzającego powietrze, pracującego podczas prowadzenia ognia przy zamknięciu jednego z zaworów, mogło zapewnić wymuszony przepływ powietrza z korytarza do izb bojowych. Powietrze wymieszane z gazami prochowymi opuszczało izby bojowe poprzez otwarte strzelnice. Identyczne rozwiązanie zastosowano w schronach na dwa ciężkie karabiny maszynowe na odcinku obrony pomiędzy miejscowościami Borki i Pilwa [04].

 

Fot. 03. Widok w kierunku wejścia do prawej izby bojowej. Nad posadzką zawór przewodu wentylacji grawitacyjnej (Rys. 01. 9).
Fot. 04. Lewa izba bojowa ze stanowiskiem bojowym chronionym przez 4 cm płytę stalową z płaszczem żelbetonowym.

Schron otrzymał stanowisko obrony wejścia i zapola (Rys. 01. 6) w wydzielonej izbie. Prowadziło do niego wejście od strony izby gotowości bojowej z lekkimi gazoszczelnymi drzwiami. Strzelnica obrony wejścia posiadała zamknięcie typu 48 P8. Pozwalała na prowadzenie ognia w dość wąskim sektorze, obejmującym bliskie otoczenie tylnej ściany schronu. Pomieszczenie nie zostało przewidziane do wentylacji grawitacyjnej lub wymuszonego obiegu powietrza.

 

Fot. 05. Izba gotowości bojowej. Widok w kierunku wejścia do pomieszczenia ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola. Wejście chronione drzwiami gazoszczelnymi. Na ścianie po lewej stronie ślady po mocowaniu prycz. Po prawej stronie zawory przewodów wentylacyjnych, osadzone w płaszczyźnie ściany.
Fot. 06. Tylna ściana izby gotowości bojowej. Po lewej stronie wnęka po wyrwanej płycie z zamknięciem strzelnicy obrony wejścia. Po prawej stronie otworu wejściowego zawór przewody kominowego.

Do schronu prowadziły dwa wejścia. Bierna śluza przeciwgazowa (Rys. 01. 7) zabezpieczała izbę gotowości bojowej przed przepływem skażonego powietrza podczas ataku chemicznego. Na ścianach izby gotowości bojowej zachowały się ślady po mocowaniu składanych prycz. Zostało wykorzystane charakterystyczne rozwiązanie, stosowane wyłącznie w obiektach Trójkąta Lidzbarskiego. Zostanie opisane w oddzielnym opracowaniu.

 

Fot. 07. Wnęka na przyłącze polowej sieci telefonicznej i ziemnego kabla.

[01] – Kurt Burk, Die deutschen Landesbefestigungen im Osten 1919-1945, Osnabrück 1993

[02] – Arkadiusz Woźniakowski, Fortyfikacje Trójkąta Lidzbarskiego w okolicach Bartoszyc,  Odkrywca 7/2019

[03] – Arkadiusz Woźniakowski, Zastosowanie 4 centymetrowej płyty stalowej w fortyfikacji niemieckiej w latach 1932-1936, 4Historie 1/2015 (2),
[03] – opracowanie Stahl-Schartenplatte 4 cm stark – 4 cm płyta stalowa ze strzelnicą na sMG 08

[04] – opracowanie Z notatek bunkrołazika – schrony na dwa stanowiska ckm – wybrane zagadnienia (1)

Z notatek bunkrołazika – schrony na dwa stanowiska ckm (2)

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 01. Schronu dla dwóch stanowisk ogniowych broni maszynowej (lokalizacja: na południowy wschód od miejscowości Wojciechy, piąty odcinek dywizyjny, Pozycja Lidzbarska). Widok w kierunku izby bojowej chronionej płytą 7 P7 (prawa izba).
Fot. 02. Widok w kierunku izby schronu z płytą 10 P7 (lewa izba). W prawej ścianie izby widoczny jest wylot otworu napowietrzającego.

 

Fot. 03. Strzelnica obrony wejścia i zapola.

Schron dla dwóch ciężkich karabinów maszynowych, umieszczonych w oddzielnych izbach, został zaprojektowany zgodnie z  wytycznymi z 1935 roku. Standardem w niemieckiej fortyfikacji stałej był staranny dobór pancerzy chroniących stanowisko bojowe ciężkiego karabinu maszynowego [01]. Znane są przypadki zastosowania w tym samym obiekcie płyt stalowych o różnej grubości. Dobór odporności pancerzy na ostrzał był uzależniony od kierunku przewidywanego natarcia wojsk nieprzyjaciela i położenia jego stanowisk artyleryjskich. W przypadku omawianego obiektu prawe stanowisko bojowe, uznane jako bardziej zagrożone, otrzymało standardową płytę 7 P7 [02] o grubości 10 cm. Zastosowany pancerz i konstrukcję schronu wykonano w klasie B1 odporności na ostrzał. Lewe stanowisko wyposażono w płytę 10 P7 o grubości 6 cm. Pancerz tego typu stosowany był w schronach o odporności C. Ze względu na wymiary gabarytowe płyty 280 x 200 cm i konieczność zamocowania jej kotwami do bryły schronu, wykonano żelbetonową ławę w kształcie litery T. Na niej przewidziano ustawienie blaszanej skrzyni dla podstawy fortecznej ckm. Stalowa płyta 10 P7 została wzmocniona od zewnętrznej strony. Nie zaprojektowano typowego żelbetonowego płaszcza chroniącego płytę z profilem antyrykoszetowym dla strzelnicy, tylko żelbetonowy okap, przykrywający górną część płyty. Pancerz został „odstrzelony” zgodnie z wytycznymi Sztabu Inżynieryjnego Armii Czerwonej

 

Mapa. Przybliżona lokalizacja schronów pomocna przy analizie założeń obronnych. Schron dla dwóch stanowisk ogniowych oznaczono kolorem niebieskim. Sąsiednie schrony bojowe, niezależnie od ich konstrukcji, oznaczono kolorem czarnym. Odcinek drogi w dolnej części mapki prowadzi do sąsiedniej miejscowości Tolko (Tolks) i Bartoszyc. Odcinek drogi w górnej części mapy prowadzi do miejscowości Wojciechy. (Opracowanie hege22).
Fot. 04. Widok bocznej ściany izby ze stalową płytą 7 P7 (prawa izba). Dwa przewody do wentylacji grawitacyjnej, zabezpieczone za pomocą zaworów.
Fot. 05. Tylna uszkodzona ściana prawej izby z osadzoną rurą o średnicy 10 cm. W głębi zawór wentylacyjny na rurze prowadzącej do lewej izby bojowej.

z października 1944 roku, a dotyczącymi postępowania z fortyfikacjami na zajętych terenach. Po lewej stronie odcisku pancerza pozostaje na ścianie czytelna dolna płaszczyzna okapu. Przed izbą bojową prawdopodobnie nadal znajduje się żelbetonowe przedpiersie, które zapobiegało przenikaniu pocisków artyleryjskich pod fundament schronu.

Analizę planu ogni może ułatwić wycinek mapy 5 odcinka dywizyjnego Pozycji Lidzbarskiej. Do tego celu wybrano oryginalną niemiecką mapę z 1936 roku. Na mapie zaznaczono wzniesione schrony, stanowiące zachowany trzon linii obrony, pozbawionej infrastruktury, takiej jak zapory, przeszkody i fortyfikacje polowe. Kolorem niebieskim zaznaczono schron z dwoma stanowiskami bojowymi a czarnym lokalizację sąsiednich obiektów bez względu na ich konstrukcję. Opisywany schron na mapie turystycznej  „Trójkąta Lidzbarskiego” Odcinek 4 Runowo – Rodnowo [03] otrzymał numer 5-49.

Stanowisko bojowe za płytą 7 P7 w prawej izbie prowadziło ogień czołowy w kierunku głównej linii pola walki (niem. Hauptkampflinie). Stanowisko ogniowe, świetnie panujące nad powierzonym sektorem ostrzału, było jednocześnie narażone na bezpośredni ostrzał artylerii. Ciężki karabin maszynowy MG 08 za płytą 10 P7 w lewej izbie prowadził ogień boczny. Był to ogień osłonowy dla dwóch sąsiednich obiektów, położonych w bezpośredniej odległości. Zdaniem znawców niemieckiej fortyfikacji zróżnicowana grubość płyt chroniących stanowiska bojowe w tym samym schronie, nie była częstym zjawiskiem w obiektach z tego okresu, wzniesionych w zachodniej części kraju. Schron na dwa ckm-y posiada wszelkie cechy obiektu z izbą dla drużyny piechoty. W tylnej ścianie wykonano dwa wejścia. Ułatwiały oddziałowi szybkie opuszczenie pomieszczenia i realizację zadań obronnych ze stanowisk polowych w bezpośredniej odległości od obiektu.

Podejście do schronu broniło stanowisko dla broni ręcznej, umieszczone w wydzielonym pomieszczeniu. W sektorze ognia znajdowała się tylna ścian schronu wraz z bezpośrednim otoczeniem. Strzelnica chroniona była stalową płytą z zamknięciem typu 48 P8. W osiach obu wejść umieszczono dwie strzelnice obrony wewnętrznej.

Zastosowane rozwiązania konstrukcyjne w schronie bojowym musiały być adekwatne do przyjętych założeń obronnych. Ich wpływ jest stosunkowo łatwo zauważalny w części schronów wzniesionych w 1936 roku, a szczególnie w konfiguracji układu wentylacji części bojowej obiektu. Może to wynikać z dyscypliny

 

Fot. 06. Widok bocznych ścian korytarza oddzielającego izby bojowe od części socjalnej schronu. Po prawej widoczna uszkodzona tylna ściana prawej izby bojowej. W ścianie osadzony przewód o średnicy 10 cm z zaworem. Po lewej stronie ściana oddzielająca korytarz od lewej izby bojowej. W ścianie widoczna nisza na zawór wentylacyjny na przewodzie o wylocie w lewej izbie bojowej.

planistów i obowiązku dbałości o poziom kosztów lub też obawy, że projekt, nawet o nieznacznie podniesionym koszcie budowy, nie uzyskania zatwierdzenia.

Schron otrzymał zgodnie z pierwotnymi założeniami grawitacyjny układ wentylacji z możliwością wspomagania przez urządzenia napowietrzające. Jego wzorcowe rozwiązanie przewidziano dla prawej izby bojowej (Rys. 01. 1), której stanowisko bojowe miało prowadzić intensywny ogień czołowy w kierunku głównej linii walki. W bocznej ścianie (Fot. 04), tuż pod stropem oraz nad posadzką znajdują się zakończenia rur układu wentylacji (Rys. 01. 7, 8). Oba przewody zabezpieczono w płaszczyźnie ściany standardowymi zaworami wentylacyjnymi [04]. Na tej samej ścianie, na lewo od zaworów wentylacyjnych i powyżej składanego stolika na urządzenie do taśmowania amunicji, znajduje się wylot rury do komunikacji głosowej (Fot. 04). Ma średnicę około 5 cm.

Oględziny lewej izby bojowej ze stanowiskiem chronionym przez płytę  10 P7 pozwoliły na odnalezienie tylko jednego przewodu o średnicy 10 cm. Został wykonany z cieniej ocynowanej blachy stalowej. Wylot tego przewodu widoczny jest na prawej, bocznej ścianie izby (Fot. 07), a wlot zabezpieczony standardowym zaworem wentylacyjnym znajduje się w korytarzu

Rys. 01. Konfiguracja pomieszczeń schronu dla dwóch stanowisk ogniowych.

(Rys. 01, 10). Do tego samego korytarza prowadzi drugi przewód o średnicy 10 cm, również zabezpieczony zaworem wentylacyjnym (Rys. 01.9). Są to jedyne wyloty przewodów w pomieszczeniu oddzielającym część bojową od części socjalnej schronu. Pomieszczenie jest w pełni gazoszczelne. Zostało wydzielone za pomocą pary ciężkich, dwudzielnych drzwi gazoszczelnych, prowadzących do obu izb bojowych oraz drzwi przesuwnych w otworze wejściowym do izby gotowości bojowej.


Opis do rys. 01.

1. Prawa izba bojowa ckm, chroniona płytą 7 P7, 2. Lewa izba bojowa ckm, chroniona płytą 10 P7, 3. Korytarz oddzielający część bojową, 4. Izba gotowości bojowej, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Pomieszczenie dla stanowiska obrony wejścia i zapola, 7. Wylot przewodu wentylacyjnego (napowietrzającego izbę), 8. Wlot przewodu wentylacyjnego (odprowadzającego powietrze), 9. Przewód o średnicy 10 cm z zaworem – osadzony w tylnej ścianie izby bojowej, 10. Przewód wentylacyjny z zaworem – osadzony w bocznej ścianie izby bojowej, 11. Zakończenia przewodów wentylacyjnych.

 

Fot. 07. Widok izby bojowej, chronionej płytą 10 P7 (lewa izba). Wylot otworu wentylacyjnego. Wlot przewodu znajdował się w korytarzu. Był zabezpieczony zaworem.

Zdania znawców fortyfikacji, dotyczące przeznaczenia wspomnianych przewodów, są podzielone. Przypisywana jest im między innymi  funkcja wentylacyjna.  Będą prowadzone dalsze prace w tym zakresie.


[01] – Sta­no­wi­sko bo­jo­we 7,92 mm cięż­kie­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go sMG 08,

[02] – Stahl- Schartenplatte 7P7 – Płyta stalowa ze strzelnicą 7P7.

[03] – Mapa „Trójkąta Lidzbarskiego” Odcinek 4 Runowo – Rodnowo, Mapa turystyczna fortyfikacji na terenie Nadleśnictwa Górowo Iławeckie. Studio Projektowe CASAMATA – Arkadiusz Woźniakowski,

[04] – Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego.

 

Z notatek bunkrołazika – schrony na dwa stanowiska ckm – wybrane zagadnienia (1)

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

Aktualizacja: 11.05.2022 r.

Fot. 01. Izby bojowe schronu nr 3 odcinka obrony Borki – Pilwa, pozbawione płyty czołowej i stropowej.

Wyjątkowe trudności ze skutecznym maskowaniem obiektów występowały na płaskich terenach rolniczych, pozbawionych naturalnej osłony w postaci krzewów i drzew. Dotyczyły one w szczególności obiektów prowadzących ogień czołowy, których strzelnice narażone były na bezpośredni ostrzał. Linie fortyfikacyjne w okresie międzywojennym projektowano przy maksymalnym wykorzystaniu ukształtowania terenu i wszelakich naturalnych przeszkód. Duże masywy leśne utrudniały nieprzyjacielowi zarówno rozpoznanie zakresu rozbudowy pozycji obronnej jaki i zastosowanie broni pancernej do zdobywania umocnień. Tereny leśne ułatwiały maskowanie stosunkowo wysokich obiektów bojowych. Schrony wykonane w klasie odporności B1 na ostrzał posiadały strop o grubości 80 cm, a w niższej kasie C o grubości 50 cm.

 

Fot. 02. Widok od strony przedpola w kierunku schronu nr 2 na dwa stanowiska bojowe ckm. Zaraz za nim kolejny obiekt wspierający obronę tego odcinka. W takim terenie trudno było ukryć obiekty bojowe.
Mapa. Fragment umocnień 5 odcinka dywizyjnego Pozycji Lidzbarskiej pomiędzy miejscowościami Pilwa (Pillwen) i Borki (Borken). Obiekty z dwoma stanowiskami bojowymi oznaczono numerami (numeracja odautorska) i niebieskim kolorem. (Opracowanie hege22).

Problemy związane z maskowaniem oraz z koniecznością obniżenia do minimum powierzchni schronów bojowych narażonych na bezpośredni ostrzał, postanowiono rozwiązać przez zastosowanie tak zwanych kazamat pancernych. W celu obniżenia bryły schronu bojowego podjęto decyzję o zastosowaniu nad stanowiskiem bojowym ckm stalowej płyty stropowej zamiast wysokiego żelbetonowego stropu. Określono jej grubość na 10 lub 15 cm w zależności od klasy odporności obiektu na ostrzał. Od czoła stanowisko ciężkiego karabinu maszynowego miało być chronione przez pionowo ustawioną płytą ze strzelnicą i wąskim przeziernikiem obserwacyjnym. W szczególnych przypadkach przewidziano możliwość wzmocnienia płyty czołowej przez zastosowanie zewnętrznego, żelbetonowego płaszcza [01].

Na stosunkowo krótkim odcinku obrony, pomiędzy miejscowościami Borki i Pilwa, wybudowano w 1936 roku trzy schrony z dwoma stanowiskami ciężkich karabinów maszynowych w tak zwanych „kazamatach pancernych”. Obiekty oznaczono na mapie kolorem niebieskim i cyframi od 1 do 3 (numeracja odautorska). Wszystkie wykonano w klasie odporności B1 na ostrzał. Kierunki ogni dla wymienionych schronach przyjęto za równorzędne w planie ogni odcinka obrony. Dlatego też w dwóch schronach o numerach 1 i 2 zastosowano komplet płyt stalowych o grubości 10 cm. Tylko południowy o numerze 3, wzniesiony najbliżej osady Borki, otrzymał w celu ochrony każdego z obu stanowisk ckm 10 cm czołową płytę stalową i i znacznie grubszą, bo 15 cm płytę stropową. Obiekt ten wyróżnia

 

Fot. 03. Izba bojowa pozbawiona płyty czołowej stropowej.
Rys. 01. Konfiguracja pomieszczeń schronu dla dwóch stanowisk bojowych chronionych stalową płytą czołową i stropową. A. Schron nr 3. B. Schron nr 1.

stosunkowo mała izba gotowości bojowej, przeznaczona tylko dla obsady obu stanowisk bojowych. Przewidziano wejście bronione przy pomocy wewnętrznej strzelnicy z płytą 48 P8. Stanowisko obrony umieszczono w korytarzu, idealnie w osi śluzy przeciwgazowej i wejścia do schronu.

Pozostałe schrony na dwa ckm-y posiadają wszelkie cechy obiektów z izbą dla drużyny piechoty. W tylnej ścianie wykonano dwa wejścia. Ułatwiały oddziałowi szybkie zajęcie stanowisk polowych i realizację zadań obronnych w bezpośredniej odległości od obiektu. Były zamykane świetnie dopracowanymi stalowymi drzwiami 14 P7. Tylną ścianą schronu z jej najbliższym otoczeniem broniło zewnętrzne stanowisko obrony za płytą 48 P8 ze strzelnicą dla broni rzecznej. Umieszczono je w wydzielonej izbie.


Opis do rys. 01.
1. Prawe stanowisko bojowe, 2. Lewe stanowisko bojowe, 3. Korytarz, 4. Izba gotowości bojowej, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Izba ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola, 7. Wylot przewodu napowietrzającego, chroniony zaworem wentylacyjnym, 8. Wlot przewodu odprowadzającego powietrze, chroniony zaworem, 9. Przewód napowietrzający lewe stanowisko bojowe, 10. Przewód napowietrzający prawe stanowisko bojowe.


Pomieszczenia bojowe (Rys. 01. B. 1, 2) zostały zabezpieczone przy pomocy niskich, stalowych drzwi gazoszczelnych. Przejście do izby gotowości bojowej (Rys. 01. B. 4) zamykały gazoszczelne drzwi przesuwne. Łączność pomiędzy pomieszczeniami zapewniały rury głosowe. Do tego celu użyto rury bez szwu o średnicy 2 1/2″.

Na szczególną uwagę zasługuje układ napowietrzania izb bojowych. We wszystkich wyróżnionych w opracowaniu schronach z dwoma stanowiskami ckm zaistniało stosunkowo rzadko stosowane w obiektach fortyfikacji stałej w 1936 roku napowietrzanie pośrednie.  Poddano analizie przewody układu wentylacji w części bojowej obiektu. W korytarzu (Rys. 01. 3) oddzielającym część bojową od socjalnej zlokalizowano 4 zawory wentylacyjne.

 

Fot. 04. Korytarz rozdzielający część bojową od części socjalnej schronu. Po lewej stronie dwa zawory wentylacyjne (Rys. 01. B. 7, 8), zabezpieczające przewód napowietrzający i przewód odprowadzający powietrze.
Fot. 05. Korytarz rozdzielający część bojową od części socjalnej schronu. Po prawej stronie korytarza wejście do lewej izby bojowej oraz zawór (Rys. 01. B. 9) na przewodzie wentylacyjnym lewej izby bojowej.

Po jednym zaworze posiadały przewody układu wentylacji grawitacyjnej (Rys. 01. B. 7, 8). Standardowo osadzono je w jednej linii tuż pod stropem i powyżej posadzki. W obu przypadkach znajdują się  w lewej części korytarza, na bocznej lub tylnej ścianie. Kolejne dwa zawory (Rys. 01. B. 9, 10) zabezpieczały wloty przewodów wentylacyjnych, prowadzących do izb bojowych. Wentylacja obu izb bojowych mogła być skuteczna tylko w przypadku zastosowaniu urządzenia napowietrzającego (wspomagającego wymuszony przepływ powietrza), umieszczonego w korytarzu (Rys. 01. B. 3). W tym celu należało po uruchomieniu urządzenia zamknąć jeden z zaworów zabezpieczających przewód układu wentylacji grawitacyjnej. Zanieczyszczone gazami prochowymi powietrze opuszczało przestrzeń bojową przez strzelnice, otwarte podczas prowadzenia ognia.

 

Fot. 06. Wylot otworu napowietrzającego w izbie bojowej (na zdjęciu po prawej stronie otworu wejściowego).

 

Fot. 07. Schron nr 3. Korytarz pomiędzy częścią bojową a socjalną. Zamknięcie przewodu wentylacyjnego, napowietrzającego prawą izbę bojową. Po lewej stronie nisza oświetleniowa a poniżej rura głosowa.

 

Fot. 08. Widok schronu nr 1 od strony zapola.

[01] – W 1934 roku usystematyzowano prace związane z zastosowaniem pancerzy. Projektanci uzyskali możliwość stosowania dwóch zestawów płyt, każdy po dwie płyty. Pierwszy z nich składał się z płyty czołowej i stropowej o grubości 10 cm każda, a przeznaczony był dla obiektów o odporności na ostrzał w klasie B1. Obie płyty posiadały taką samą szerokość wynoszącą 340 cm. Otrzymał określenie katalogowe 5 P7. Drugi zestaw składał z płyt, o grubości 20 cm każda, do stosowania w  obiektach o odporności na ostrzał w klasie B. Jednocześnie pracowano nad możliwością osłony przez płytę czołową i stropową stanowiska dla armaty przeciwpancernej. Dwa kolejne rozwiązania, ale ostatnie kontynuujące koncepcję ochrony stanowiska ciężkiego karabinu maszynowego przez pionowo ustawioną płytę czołową i poziomą stropową, pojawiły się już w 1936 roku. Posiadały oznaczenia 76 P9 i 77 P9 i przeznaczone dla konstrukcji o odporności B1 i B na ostrzał.

[02] – Sta­no­wi­sko bo­jo­we 7,92 mm cięż­kie­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go sMG 08

 

Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej, Część II

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:

Paweł Pochocki
Franz Aufmann

 

Fot. 01. Wentylator 1ML 01 o wydatku 0,6 m3/min. Zalecany od 1937 roku do napowietrzania pomieszczenia bojowego ciężkiego karabinu maszynowego lub izby gotowości bojowej, przeznaczonej do 11 osób (Fot. Paweł Pochocki).

 

Fot. 02. Widok wentylatora HES 1,2 z zestawem filtrów, przeciwkurzowym oraz przeciwchemicznym. Giętki przewód podłączony jest do wstępnego filtra przeciwkurzowego (niem. VW-Filter), stosowanego od 1938 roku (Fot. Paweł Pochocki).

1. Elementy układu wentylacyjnego

Do filtrowania powietrza przewidziano dwa filtry, przeciwkurzowy i przeciwchemiczny, mocowane w pionowej osi wentylatora. W późniejszym okresie stosowano już jeden filtr, który łączył obie funkcje (Rys. 01, 2). Rezerwowy filtr (Rys. 01, 3) znajdował się na wsporniku poniżej wentylatora. Od 1938 roku wprowadzono dodatkowy, wstępny filtr przeciwkurzowy (Rys. 01, 5) (niem. VW-Filter). We wstępnym filtrze przeciwkurzowym wkłady nakazywano wymieniać co 300 godzin. Filtry przeciwkurzowy i przeciwchemiczny podlegały regeneracji.

Powietrze do wentylatora było dostarczane poprzez układ rur, osadzonych w ścianach schronu. Zewnętrzne wloty przewodów chroniono przy pomocy  czerpni. Czerpnie powietrza standardowo osadzano na tylnej ścianie schronu, jako w najmniejszym stopniu narażonej na bezpośredni ostrzał.

Wyloty rur dostarczających powietrze w pomieszczeniach schronów zabezpieczono zaworami odcinającymi. Ich konstrukcja ulegała częstym modyfikacjom. Pierwsze zawory wentylacyjne, odcinające przepływ powietrza przy pomocy zasuwy [01], zostały zastąpione przez zawory obrotowe [02] typu 2ML01 w nowo wznoszonych obiektach.  W 1938 roku wprowadzono wstępne filtry przeciwkurzowe [03], których konstrukcję zaprojektowano również z funkcją odcinania przepływu powietrza.

 

Fot. 03. Wspornik dla wentylatora 1,2 , który pozwalał na zamocowanie filtrowentylatora do ściany w dwóch podstawowych wariantach z możliwością zmiany położenia osi napędu ręcznego w zakresie 45 stopni. Zdjęcie wykonane w B-Werk w Besseringen (Fot. Paweł Pochocki).

Wentylator z zestawem filtrów mocowano do ściany za pomocą wspornika, popularnie nazywanym „stolikiem”. Wspornik to konstrukcja spawana o blacie wykonanym z blachy, usztywnionym stalowymi kątownikami. Mocowano go do ściany za pomocą czterech kotw. W celu wyeliminowania ewentualnych odkształceń montażowych umieszczono na kotwach pomiędzy ścianą a wspornikiem nakrętki dystansowe. Rozstaw kotw pozwala badaczom fortyfikacji na określenie wydajności zamontowanego wentylatora.

W blacie wspornika wykonano otwory mocujące wentylator oraz otwory umożliwiające cykliczną konserwację urządzenia. Konstrukcja stolika pozwalała zamocowanie wentylatora do ściany w dwóch położeniach z możliwością dodatkowego obrotu w zakresie 45 stopni (w celu zmiany położenia osi napędu ręcznego).

 

Fot. 04. Ustawienia dźwigni w zależności od warunków pracy wentylatora. Lewe skrajne położenia – czas spoczynku, prawe skrajne położenie – cykl pracy z napędem ręcznym. W przypadku pracy z napędem elektrycznym dźwignia służyła do regulacji wydatku powietrza. Po lewej stronie otwór wylotowy wentylatora (Fot. Franz Aufmann).

Fot. 05. Pływak przepływościomierza w położeniu wskazującym na osiągnięcie nominalnego wydatku powierza [07] (Fot. Paweł Pochocki).
2. Obsługa wentylatora

Wymaganą prędkość obrotową wirnika wentylatora odśrodkowego miała zapewnić przekładnia mechaniczna z napędem ręcznym. Przewidziano również alternatywne rozwiązanie dla urządzeń w obiektach posiadających zasilane sieciowe lub własną maszynownię. Ruch obrotowy wirnika odśrodkowego wymuszał silnik elektryczny, zasilany prądem zmiennym 220/380 V. Silnik mocowano w osi wirnika, do dolnej części korpusu wentylatora.

Przed uruchomieniem wentylatora należało otworzyć zawór umieszczony na przewodzie doprowadzającym powietrze. W przypadku obsługi wentylatora z napędem ręcznym, dźwignię z radełkowaną nakrętką ustawiano w prawym skrajnym położeniu. Radełkowana nakrętka służyła do blokady położenia dźwigni. Przy rozruchu urządzenia przy pomocy napędu ręcznego należało częstotliwość obrotów korby zwiększać stopniowo, przy jak najmniejszym użyciu siły. Optymalne warunki pracy wentylatora występowały przy ruchu korby z częstotliwością 34-40 obr./min. Natomiast przy wykorzystaniu do napędu wentylatora silnika elektrycznego, zalecany wydatek regulowano za pomocą dźwigni z radełkowaną nakrętką. Wielkość wydatku powietrza określano poprzez położenie pływaka przepływościomierza.

W przypadku zakończenia cyklu pracy wentylatora, konstrukcja korby umożliwia jej samoczynne wy sprzęganie. Przy postojach wentylatora ponad godzinę należało przesunąć dźwignię z radełkowaną nakrętką w lewe skrajne położenie a następnie zamknąć przewód doprowadzający powietrze przy pomocy zaworu odcinającego. Korbę napędu ręcznego przechowywano na wsporniku pod wentylatorem.


3. Metody wentylacji

Na przestrzeni lat, wraz ze zmieniającym się wyposażeniem obiektów, określono sposoby usuwania drobnych usterek urządzeń wentylacyjnych, występujących podczas ich eksploatacji. Wypracowano kilka metod wentylacji z wymuszonym obiegiem powietrza w pomieszczeniach obiektów fortyfikacji stałej dla najczęściej występujących przypadków podczas walki lub zagrożenia atakiem gazowym. Wprowadzono:

– wentylację przy zastosowaniu filtrów w przypadku alarmu przeciwgazowego,
– wentylację przy pomocy czystego, niefiltrowanego powietrza.


Wentylacja zewnętrznym powietrzem w przypadku, gdy nie jest spodziewany alarm gazowy

 

Rys 01. Stanowisko dla wentylatora o wydajności 1,2 m3/min. (1943 rok). 1. Wentylator na wsporniku, 2. Filtr przeciwkurzowy-przeciwchemiczny, 3. Filtr rezerwowy na wsporniku, 4. Giętki przewód doprowadzający powietrze, 5. Wstępny filtr przeciwkurzowy, 6. Minimalna powierzchnia niezbędna do obsługi wentylatora.

 

Fot. o6. Wentylator przygotowany do napowietrzania pomieszczenia za pomocą atmosferycznego, nieprzefiltrowanego powietrza. Zdjęto filtr przeciwkurzowy -przeciwchemiczny i założono adapter. Zdjęcie wykonane w B-Werk w Besseringen (Fot. Paweł Pochocki).

 

Fot. 07. Adapter do bezpośredniego połączenia wentylatora z giętkim przewodem dostarczającym powietrze (Fot. Paweł Pochocki).

 

W przypadku, gdy nie był spodziewany alarm o ataku gazowym, a warunki walki i pogoda pozwalały na to, zalecano wentylację przy pomocy naturalnego przepływu powietrza. Otwarte drzwi oraz strzelnice umożliwiały swobodny przepływ powietrza. W celu niedopuszczenia do zawilgocenia obiektu należało unikać przewietrzania obiektu powietrzem o wyższej temperaturze niż panująca w obiekcie. Dlatego też schrony przewietrzano głównie w zimnych porach dnia (wcześnie rano) lub przy jednoczesnym ogrzewaniu pomieszczeń.

Kiedy sytuacja bojowa wymagała zamknięcia drzwi, należało uruchamiać wentylatory w regularnie powtarzających się cyklach pracy. Przerwy pomiędzy cyklami pracy i czas pracy wentylatora uzależniony był od kubatury i ilości członków załogi, przebywających w danej izbie.  Pomieszczenia napowietrzane były nieprzefiltrowanym, zewnętrznym powietrzem. W tym celu należało:

– zdjąć filtr (Rys. 01, 2) i zabezpieczyć go obustronnie przy pomocy zaślepek,
– założyć adapter  oraz podłączyć do niego giętki przewód doprowadzający powietrze (Fot. 06).

Podczas prowadzenia ognia, przestrzeń pomieszczenia bojowego (obszar wentylacyjny) powinna być odpowiednio zabezpieczona. W tym celu należało zamknąć drzwi gazoszczelne oznaczone symbolem czerwonego pierścienia [06]. Wentylator napowietrzający pomieszczenie czystym, ale nie przefiltrowanym powietrzem, uruchamiano w pracy ciągłej. Przy wentylacji powietrzem zewnętrznym, bez jego filtrowania, należało sprawdzać cyklicznie jego zawartość na obecność tlenku węgla w powietrzu.


Wentylacja podczas alarmu przeciwgazowego lub w przypadku spodziewanego alarmu przeciwgazowego

Należy zabezpieczyć pomieszczenia – obszary wentylacyjne poprzez zamknięcie gazoszczelnych drzwi. Drzwi te oznaczono czerwonym pierścieniem. Wszystkie strzelnice, z których nie jest prowadzony ogień, pozostają zamknięte. Przygotowanie wentylatora do pracy obejmuje założenie filtra (Rys. 01, 2) tak, aby biała strzałka na jego obwodzie była skierowana na dół. Połączenie między zaworem odcinającym lub filtrem VW (Rys. 01, 5) a filtrem musi być gazoszczelne. Należało sprawdzić, nakrętka mocująca giętki przewód została odpowiednio mocno dokręcona. dokręcona.

Pomieszczenia bojowe, z których prowadzony jest ogień oraz pomieszczenia ogrzewane piecem, napowietrzane są w sposób ciągły.

W przypadku:

– spodziewanego alarmu przeciwgazowego, należy prowadzić cykliczną wentylację po 10 minut z przerwami zgodnymi z tablicami wentylacyjnymi lub napisami eksploatacyjnymi.

– alarmu przeciwgazowego napowietrza się bez przerwy wszystkie pomieszczenia.

 


4. Postępowanie w przypadku usterek w urządzeniu wentylacyjnym.

Wentylacja zawodzi przy czystym powietrzu zewnętrznym.

W przypadku awarii wentylatora, wentylacja powinna być zabezpieczona poprzez otwarcie strzelnic i drzwi, o ile pozwalają na to warunki bojowe. Podczas prowadzenia ognia należy sprawdzać poziom tlenku węgla w powietrzu. W przypadku zauważenia niebezpiecznego stężenia tlenku węgla obowiązuje maska przeciwgazowa z filtrem tlenku węgla lub wykorzystanie wojskowego aparatu oddechowego. Wskazane jest prowadzenie ognia z mniejszą częstotliwością i szybkie usuwanie łusek z wystrzelonych nabojów. Dopuszczalne jest chwilowe opuszczenie skażonego tlenkiem węgla pomieszczenia i podjęcie dalszej walki na zewnątrz schronu.


W przypadku alarmu przeciwgazowego zawodzą filtry (brak wentylacji ochronnej), ale układ wentylacji nadal działa

Pomieszczenia – obszary wentylacyjne są nadal zabezpieczone przez zamknięte gazoszczelne drzwi, które oznaczone są czerwonym pierścieniem. Należy zaryglować pomalowane na kolor czerwony, jednokierunkowe zawory nadciśnieniowe [03]. Piec grzewczy ma być wygaszony a zawór odcinający na przewodzie kominowym zamknięty. Dotychczasowo używany filtr (Rys. 01, 2) należy wymienić na rezerwowy. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi znajdował się na wsporniku poniżej wentylatora (Rys. 01, 3).

 

Fot. 12. Drzwi wejściowe 14 P8 oznaczone czerwonym pierścieniem (Franz Aufmann).

 

Jeśli nie ma filtra rezerwowego lub jeśli on również zawodzi, należy:

– zamknąć drzwi, oznaczone czerwonymi pierścieniami,
– zaryglować pomalowane na kolor czerwony, jednokierunkowe zawory nadciśnieniowe,
– otworzyć wszystkie inne drzwi.

Można oszacować czas na jaki wystarcza zapas powietrza zgromadzony w gazoszczelnym obiekcie przy założeniu braku wymiany powietrza. Szacowany zapas powietrza wyrażony w godzinach, otrzymujemy po podzieleniu kubatury schronu określonej w metrach sześciennych przez ilość członków załogi. W razie potrzeby obliczony czas może być przedłużony o połowę. W przypadku przekroczenia tego czasu lub pojawienia się bólu głowy, należy założyć maski przeciwgazowe z normalnymi wkładami filtracyjnymi a następnie otworzyć wszystkie drzwi i strzelnice.

W pomieszczeniach bojowych podczas prowadzenia ognia, a przy wentylacji nieoczyszczonym zewnętrznym powietrzem, stosuje się maski przeciwgazowe z normalnym filtrem. Należy uruchomić wentylację bez filtra (Rys. 01, 2). Obowiązuje nadzór  stężenia  tlenku węgla. W przypadku niebezpiecznego stężenia tlenku węgla zalecało się użycie wojskowego aparatu oddechowego lub chwilowe opuszczenie  pomieszczenia. Należało również częściej usuwać łuski z pomieszczenia.

W ostateczności pozostawała możliwość kontynuowania walki na zewnątrz obiektu.

 

 


Link do części I opracowania: Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej, Część I

[01] – Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego.

[02] – Konstrukcja zaworu obrotowego 2ML01 została opisana w opracowaniu Obrotowy zawór 2ML01 – Drehschieber 2ML01.

[03] – Niemiecki filtr przeciwpyłowy (VW Filter 1,2) w obiektach fortyfikacji stałej.

[04] – Czasy pracy i przerw wentylatora zestawiano w tabelach lub instrukcjach D1110. Część schronów Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seenstellung), Frontu Wschodniego posiadała napisy eksploatacyjne dotyczące pracy wentylatora z zestawem filtrów.

[05] – Czerwonym pierścieniem oznaczano z zasady drzwi do pomieszczeń, które miały niekontrolowany, bezpośredni dostęp do nieprzefiltrowanego powietrza zewnętrznego np. przez strzelnice.

[06] – Überdruckventil 4ML01- niemiecki zawór nadciśnieniowy 4ML01 firmy Drägerwerk.

[07] – HES 1.2 przejęty przez Norweski Siły Zbrojne (pomalowany na żółty kolor).

Opracowano na podstawie:

Anweisung für das Lüften der Stände mit Schutzlüfter HES 1,2 oder HES-2,4 ohne Umgehungsleitung.

Układ wentylacji – niemiecki pomysł na wymuszony obieg powietrza w obiektach fortyfikacji stałej, Część I

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 01. Tabliczka znamionowa wentylatora o wydajności 1,2 m3/min (oznaczenie katalogowe1ML01) firmy Anton Piller Maschinenfabrik z Osterrode w Harzu.

 

 

Rys. 01. Stanowisko wentylatora o wydajności 1,2 m3/min firmy Anton Piller Maschinenfabrik z zestawem filtrów (w nawiasach wymiary dla wentylatora o wydajności 0,6 m3/min) (z zbiorów NARA).
Rys. 02. Możliwości montażu wentylatora z zestawem filtrów. Obszar zakreskowany obrazuje zapotrzebowanie na powierzchnię niezbędną do obsługi stanowiska. Wskazano również dwa wymiary określającego zapotrzebowanie na powierzchnię dla urządzenia bez zamontowanej korby napędu wentylatora (z zbiorów NARA).

Nowe zasady wentylacji pomieszczeń niemieckich obiektów fortyfikacyjnych zostały opracowane w 1937 roku. Obiekty o klasie odporności [01] na ostrzał B, B1 i C otrzymują układ wentylacji opierający się na wymuszonym mechanicznie obiegu powietrza. Nowe rozwiązanie ma  zastąpić dotychczasowo stosowaną w większości obiektów wentylację grawitacyjną, sprawdzającą się w okresie pokoju, ale zbyt mało efektywną w momencie prowadzenia intensywnego ognia ze stanowisk bojowych. Zgodnie z przyjętymi założeniami obieg powietrza zapewniają filtro-wentylatory, nazywane również  wentylatorami z zestawem filtrów [02]. Przewidziano ich montaż głównie w pomieszczeniach bojowych [03], obserwacyjnych i gotowości bojowej. Izby te uznano za bezpośrednio napowietrzane. Wytworzone nadciśnienie przez wentylator w izbie bezpośrednio napowietrzanej miało zapewnić ukierunkowany przepływ powietrza do kolejnych pomieszczeń, zgodnie z zasadą malejącego nadciśnienia. Powietrze z izb bojowych, jak wyjątkowo skażone gazami prochowymi, wypływało bezpośrednio na zewnątrz schronu przez otwartą strzelnicę. Panujące nadciśnienie w obiekcie miało uniemożliwić przenikanie do obiektu  gazów podczas ataku chemicznego. W celu zapewnienia gazoszczelności obiektu zastosowano gazoszczelne drzwi w poszczególnych pomieszczeniach, gazoszczelne zamknięcia strzelnic oraz zawory odcinające na przewodach wentylacyjnych. Opracowano instrukcje postępowania w przypadku spodziewanego ataku chemicznego.

Powietrze było zasysane przez wentylator poprzez układ rur, których wloty zabezpieczono za pomocą staliwnych lub  o konstrukcji spawanej czerpni powietrza. Przyjęto zasadę, że czerpnie osadzono w tylnej ścianie obiektu w mniejszym stopniu narażonej na bezpośredni ostrzał. Układ rur doprowadzających powietrze, podobnie jak w przypadku wentylacji grawitacyjnej, wyposażono w zawory, które pozwalały na odcięcie dopływu powietrza w przypadku ataku chemicznego. Taki zawór umieszczano pomiędzy wylotem rury doprowadzającej powietrze a giętkim przewodem mocowanym do filtra urządzenia lub w przypadku jego braku, bezpośrednio do adaptera przy wentylatorze.

W 1937 roku przewidywano, że dwa typy urządzeń wentylacyjnych z zestawem filtrów  zapewni optymalną wymianę powietrza w izbach obiektów fortyfikacyjnych. W każdym pomieszczeniu ze stanowiskiem bojowym broni maszynowej oraz w izbie dla załogi do 11 żołnierzy zalecano stosować urządzenie napowietrzające o wydajności 0,6 m3/min. W pomieszczeniach dla załogi od 12 do 24 przewidywano użycie wentylatora z zestawem filtrów o wydajności 1,2 m3/min. W celu zapewnienia wymaganej ilości powietrza dla obsady gazoszczelnego obiektu, wentylatory pracowały w cyklicznych odstępach. Długość cyklu pracy wentylatora uzależniony był od liczebności załogi i kubatury pomieszczenia. Obsługę wentylatora uznano za uciążliwą. W przypadku urządzenia tylko o napędzie ręcznym przewidziano do jego obsługi dwóch żołnierzy.

 

Fot. 01. Tabliczka znamionowa wentylatora o wydajności 1,2 m3/min firmy Anton Piller Maschinenfabrik z Osterrode w Harzu.

 

Fot. 02. Wentylator o wydajności 1,2 m3/min firmy Turbon Ventilatoren u. Apparatenbau GmbH z napędem ręcznym.

Wentylator z zestawem filtrów

Pomyślne testy eksploatacyjne przeszły urządzenia zaprojektowane przez firmę Anton Piller Maschinenfabrik oraz przez firmę Aerzner Maschinenfabrik. Jednak w celu ujednolicenia wyposażenia obiektów fortecznych zdecydowano się już na początku 1937 roku na zastosowanie tylko urządzeń napowietrzających zgodnych z projektem firmy Anton Piller. Zakupione wentylatory firmy Aerzner miały być zamontowane i eksploatowane do zużycia.

Urządzenie wentylacyjne systemu Piller (wg. projektu firmy Anton Piller Maschinenfabrik) wyposażono w zestaw filtrów przeciw-kurzowych i przeciwchemicznych, umieszczonych w pionowej osi urządzenia. Mocowane były do obudowy wentylatora odśrodkowego. Obudowa to mechanicznie obrobiony odlew żeliwny. Umieszczono w nim trójstopniową przekładnię mechaniczną z ręcznym napędem zapewniającą wymagane 2800 obr./min dla wirnika wentylatora odśrodkowego. Urządzenie uruchamiano za pomocą korby z prostym urządzeniem wyprzęgającym w przypadku przerwy w pracy. Wymaganą prędkość obrotową wirnika zapewniał ciągły ruch korby z częstotliwością 38 obr/min. Przewidziano również alternatywne rozwiązanie dla urządzeń w obiektach posiadających własną maszynownię. Ruch obrotowy wirnika odśrodkowego wymuszał bezpośrednio silnik elektryczny, zasilany prądem zmiennym 220/380 V. Silnik mocowany był w osi wirnika, do dolnej części korpusu wentylatora. Sterowanie wielkością wydatku umożliwiał regulator a jego wielkość można był kontrolować za pomocą przepływościomierza.  Nominalny wydatek przy założonym komplecie filtrów oraz 2800 obr./min wirnika wynosił 1,2 m3/min z nadciśnieniem równym 200 mm słupka wody. W przypadku zdjęcia wymaganych filtrów do obrony przeciwgazowej i podłączenia wentylatora bezpośrednio do rury podającej powietrze z czerpni wydatek wzrastał do 1,8 m3/min.

 

Fot. 04. Po lewej stronie dźwigania do regulacji wydatku tłoczonego powietrza a po prawej stronie przepływomierz do nadzoru wydatku powietrza

[01] – Dla obiektów o klasie odporności na ostrzał „D” nie przewidziano mechanicznie wymuszonego obiegu powietrza.
[02] – niemiecki określenie urządzenia Heeres-EinheitsSchutzlüfter, w skrócie HES. Oznaczenie katalogowe 1ML01 .
[03] – Izby ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola ze względu na sporadyczna możliwość prowadzenia ognia nie uznano za pomieszczenia bojowe, czyli pomieszczenia bezpośrednio napowietrzane.

Podziękowania za możliwość wykonania
zdjęć w obiekcie Stowarzyszenia
Dąbrowiecka Góra -Skansen Forteczny.

 

 

Kompanijne i batalionowe schrony dowodzenia – wentylacja

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

 

Rys. 04. Układ wentylacji kompanijnego schronu dowodzenia, położonego przy drodze Sępolno Wielkie – Biały Bór. Wlot powietrza niewykonanego otworu w izbie dowodzenia (4) oraz przewidywany kierunek przepływu zaznaczono niebieską strzałką, 1. Izba bojowa, 2. korytarz, 3. Izba łączności, 4. Izba dowodzenia, 5. Izba gotowości bojowej, 6. Izba ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola. 7. Śluza przeciwgazowa, 8. Izba dowódcy i adiutanta 9. Izba dla oficera artylerii i oficera piechoty. A. czerpnia powietrza, B. zawór odcinający, C. jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy 4ML.01, D. wylot przewodu odprowadzającego powietrze ze schronu, E. Komin.
Fot. 11. Ścianka działowa o grubości 10 cm pomiędzy izbą łączności a dowodzenia w schronie położonym na północ od Sępolna. Okienko o wymiarach 30 x 30 cm służyło do przekazywania dokumentacji. Pod stropem otwór o średnicy około 10 cm, typowej dla rur wentylacyjnych.

 

Do napowtarzania gazoszczelnych pomieszczeń obiektu zastosowano dwa filtrowentylatory HES. Urządzenia zostały umieszczone po jednym w izbie bojowej (Rys. 04. 1) i izbie gotowości bojowej (Rys. 04. 5). Zadaniem filtrowentylatorów było zassanie powietrza przez czerpnie osadzone tylnej ścianie schronu, a następnie wtłoczenie go z lekkim nadciśnieniem do pomieszczenia bezpośrednio napowietrzanego. Pomieszczenia schronu wyposażono w gazoszczelne drzwi stalowe.

Odtworzenie części układu wentylacji w kompanijnym schronie dowodzenia, położonym przy drodze Sępolno Wielkie – Biały Bór, utrudnia niepowtarzalność jego konstrukcji. Dlatego też obieg powietrza pomiędzy izbą łączności (Rys. 04. 3), pomieszczeniem dowodzenia (Rys. 04. 4) a izbą gotowości bojowej (Rys. 04. 5) należy traktować jako domniemane rozwiązanie [01]. Opisany obiegu powietrza między wskazanymi trzema izbami byłby możliwy tylko w przypadku osadzenia rury w cienkiej ściance działowej pomiędzy izbą dowodzenia a gotowości bojowej. Taka rura nie została odnaleziona.

Przepływ powietrza rozważany jest przy zamkniętym okienku do przekazywania dokumentów oraz przy zamkniętych drzwiach gazoszczelnych 59 P8, pomiędzy tymi pomieszczeniami a izbą gotowości bojowej.

Pomieszczeniem bezpośrednio napowietrzanym jest izba łączności (Rys. 04. 3). Powietrze, zassane przez czerpnie i sprężone przez filtrowentylator, podawane jest do izby łączności stalową rurą o niebieskim kolorze. Pomieszczeniami pośrednio napowietrzanymi przez powietrze z izby łączności są kolejno izba dowodzenia, izba gotowości bojowej, izba ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola (Rys. 04. 6) oraz śluza przeciwgazowa (Rys. 04. 7). Przepływ powietrza między pomieszczeniami odbywa się poprzez rury osadzone w ścianach z wlotami zabezpieczonymi nadciśnieniowymi zaworami Drägera [01] na zasadzie różnicy ciśnień. Wyjątkiem od podanej reguły jest przepływ powietrza między izbą ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola a śluzą przeciwgazową, który odbywa się poprzez otwartą strzelnicę obrony wejścia.

Należy zwrócić uwagę, że korytarz oddzielający (Rys. 04. 2) część bojową od części dowodzenia w przypadku omawianego schronu nie jest przewietrzany. Jest bierną śluzą przeciwgazową typową dla wczesnych konstrukcji z mechanicznie wymuszonym obiegiem powietrza. W później wznoszonych obiektach niedogodność ta została usunięta.

 

Fot. 09. Zdjęcie wykonane w izbie gotowości bojowej w kierunku pomieszczenia oddzielającego część bojową schronu (obiekt położony na północ od Sępólna Wielkiego). Po prawej stronie w dolnym narożniku widoczna jest nisza na nadciśnieniowy zwór, regulujący przepływ powietrza z izby gotowości bojowej do pomieszczenia ze stanowiskiem obrony wejścia i zapola. W pobliżu niszy strzelnicy obrony wejścia znajdują się cztery kotwy do montażu wspornika dla filtrowentylatora HES. Nad wejściem do izby łączności (lewa strona zdjęcia) widoczny jest otwór o średnicy 10 cm, którego przeznaczenie zostało zinterpretowane jako otwór na rurę podającą powietrze bezpośrednio z filtrowentylatora.

 

Fot. 12. Izba gotowości bojowej (obiekt położony przy drodze Sępólno Wielkie – Biały Bór). Widok w kierunku korytarza oddzielającego część bojową od izby gotowości bojowej. Po lewej stronie widoczne są kotwy do montażu wspornika dla filtrowentylatora HES. W głębi, po lewej stronie powyżej posadzki widoczna jest nisza na wlot rury z zaworem nadciśnieniowym. Po prawej stronie, poniżej stropu znajduje się cylindryczny otwór o średnicy około 10 cm w ściance działowej, którego przeznaczenie zostało zinterpretowane jako otwór na rurę podającą powietrze bezpośrednio z filtrowentylatora.

 


 

[01] – W dwóch schronach o zbliżonej konstrukcji, pierwszym położonym na północ i drugim na południe od Sępolna Wielkiego, nie odnaleziono otworu w cienkiej ścinie działowej, który umożliwiłby przepływ powietrza z izby dowodzenia do izby gotowości bojowej. Wlot powietrza niewykonanego otworu w izbie dowodzenia oraz przewidywany kierunek przepływu zaznaczono  na rysunku 04 niebieską strzałką.

Schron B1-7 na 2 ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną – układ wentylacji

Posted on Posted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 07. Strzelnica obrony wejścia i zapola w schronie B1-7 nr WH 138 na dwa ckmy z małą kopuła obserwacyjną. Po lewej stronie strzelnicy widoczny jest pancerz chroniący wylot przewodu odprowadzającego powietrze na zewnątrz schronu (Rejon umocniony Giżycko, część zachodnia, okolice miejscowości Martiany).

Gazoszczelność schronu warunkowana była hermetycznością konstrukcji. Pomieszczenia otrzymały gazoszczelne drzwi a strzelnice wyposażono w zamknięcia z filcowymi uszczelkami. Urządzenia filtrowentylacyjne, zamontowane w wyznaczonych pomieszczeniach, tłoczyły wymagane ilości powietrza, tworząc w pomieszczeniach nadciśnienie. Nadciśnienie panujące w obiekcie zapobiegało przenikaniu do jego wnętrza gazów podczas ataku chemicznego. Nadciśnienie mierzone było za pomocą manometrów w kształcie litery „U”. Jego wartość określano za pomocą wysokości słupka wody, gdyż toksyczna rtęć nie została dopuszczona do stosowania.

Rys. 03. Konfiguracja pomieszczeń schronu B1-7 wznoszonego w części zachodniej Rejonu umocnionego Giżycko (Lötzener Seenstellung, West Front). 1.-2. Izba bojowa dla ckm, 3. Stanowisko obserwacyjne w małej kopule 9P7. 4. Korytarz, 5. Izba załogi, 6. Śluza przeciwgazowa, 8. Strzelnica obrony wejścia. A. czerpnia powietrza, B. obrotowy zawór odcinający 2ML.01, C. jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy 4ML.01, D. wylot przewodu odprowadzającego powietrze ze schronu.

Schron został wyposażony w nowoczesny układ wentylacji oparty na zasadzie bezpośredniego i pośredniego napowietrzania pomieszczeń. Do pomieszczeń bezpośrednio napowietrzanych należały izby bojowe (Rys. 03, 1,2) oraz izba gotowości bojowej (Rys. 03, 5). W tych pomieszczeniach zastosowano filtrowentylatory [01] HES 0,6. Filtrowentylatory tłoczyły do pomieszczeń powietrze z niewielkim nadciśnieniem. Powietrze było zasysane poprzez czerpnie powietrza i dostarczane rurami. Czerpnie zostały osadzone na tylnej ścianie schronu (Rys. 03. A). Wylot rury w pomieszczeniu z filtrowenylatorem (Rys. 03. B) zabezpieczono obrotowym zaworem [02] odcinającym 2ML01. Służył do zamknięcia dopływu powietrza, na przykład w przypadku ataku gazowego. Rury dostarczające powietrze do filtrowentylatorów oznaczono na rysunku żółtym kolorem.

Powietrze z izb bojowych, jako skarżone gazami prochowymi podczas prowadzania ognia z broni maszynowej, wypływało poprzez otwartą strzelnicę w płycie 7 P7 [03] na zewnątrz schronu. Nie było wykorzystywane do napowietrzania innych pomieszczeń.

Zgodnie z zaleceniami powietrze z izby gotowości bojowej mogło być użyte do napowietrzania pozostałych izb. Przepływało do kolejnych pomieszczeń rurami, osadzonymi w wewnętrznych ścianach. Te rury zaznaczono na rysunku czerwonym kolorem. Przepływ powietrza następowało zgodnie z malejący nadciśnieniem w kolejnych pomieszczeniach, Na rys. 03 zaznaczono strzałkami kierunek przepływu powietrza. Wlot rury w izbie o wyższym nadciśnieniu zabezpieczał jednokierunkowy zawór [04]  nadciśnieniowym 4ML.01 (Rys. 03. C). Szczególnie istotny dla zachowania bezpieczeństwa był ostatni zawór w układzie wentylacji, zamocowany na rurze odprowadzającej powietrze ze śluzy przeciwgazowej na zewnątrz obiektu. Umożliwiał wypływ powietrza na zewnątrz schronu i zabezpieczał możliwość dostawania się skarżonego powietrza do schronu podczas uderzeń fal powietrznych o dużym nadciśnieniu, wytworzonych przez eksplozje pocisków artyleryjskich w pobliżu schronu. W celu zmniejszenia oddziaływania podmuchów powietrza o dużym nadciśnieniu, wylot rury zabezpieczono pancerzem o identycznej konstrukcji jak czerpnie powietrza i umieszczono w bocznej ścianie strzelnicy obrony wejścia i zapola (Rys. 03. D).

 

Fot. 08. Elewacja schronu B1-7 o numerze WH 138. Poniżej, po lewej i prawej stronie okapu osadzono czerpnie powietrza.

Stan zachowania schronów B1-7 na terenie Rejonu umocnionego Giżycko nie pozwolił na określenie obiegu powietrza w pomieszczeniu z szybem dla małej kopuły obserwacyjnej 9 P7. Jego kubatura została zredukowane do minimum. Tylko w niektórych obiektach zachował się fragment ściany oddzielającej pomieszczenie z kopułą od korytarza. W najlepszym przypadku była to część ściany korytarza od wejścia do izby załogi, ale nie obejmujący wejścia (na całej wysokości) do pomieszczenia z kopułą.

 

Fot. 09. Widok w kierunku szybu kopuły obserwacyjnej ze strzelnicą obrony wejścia od strony izby bojowej (Rejon umocniony Giżycko”, obiekt WH 186). Po lewej stronie ślad łączenia ścian a po prawej boczna płaszczyzna drzwi wejściowych do pomieszczenia z szybem kopuły obserwacyjnej.

 

 


[01] – Filtrowentylator  o wydatku 0,6 m3/min.

[02] – Więcej w opracowaniu Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber  2ML.01.

[03] – Stalowa płyta 7 P7 ze strzelnicą chroniła stanowisko bojowe ckm przed bezpośrednim ostrzałem.

[04] – Więcej w opracowaniu Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk.

Izba filtrów w dwukondygnacyjnym schronie artyleryjskim do ognia bocznego. Próba rekonstrukcji.

Posted on Posted in Fortyfikacje sowieckie

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 01. Dwukondygnacyjny schron dla dwóch 76,2 mm armat fortecznych i ciężkiego karabinu maszynowego w orylonie.

Zadaniem układu nawiewu było dostarczenie odpowiedniej ilości powietrza do pomieszczeń schronu. Przewidziano dwa warianty pracy układu napowietrzania:

a. w normalnych warunkach powietrze, zasysane z czerpni powietrza przez wentylator, tłoczone było poprzez układ rur do pomieszczeń schronu. Wielkość wydatku w poszczególnych izbach regulowany był przy pomocy zaworów motylkowych lub zasuw.

b. w przypadku zagrożenia atakiem gazowym powietrze kierowane było przy odpowiednio ustawionych zaworów do filtra przeciwpyłowego i filtrów przeciwchemicznych a następnie do pomieszczeń schronu.

 

Fot. 02. Korytarz wejściowy z czerpniami powietrza (bez płyt osłaniających), strzelnicą obrony wejścia i wejściem z ciężkimi drzwiami gazoszczelnymi do schronu po lewej stronie.
Fot. 03. Pozostałości przewodu w izbie filtrów w dwukondygnacyjnym schronie na dwie armaty w ścianie pomiędzy izbą filtrów a maszynownią – patrz rys. 02 (obiekt w Dybawce pod Krasiczynem).
Fot. 04. Przewód napowietrzający, przechodzący przez pomieszczenie maszynowni i otwór w stropie w dwukondygnacyjnym schronie na dwie armaty (obiekt w Dybawce pod Krasiczynem).

Niezbędną ilość powietrza dostarczały dwie czerpnie (Rys. 01, 1 i 2). Czerpnie, chronione stalowymi płytami, osadzono w niszach korytarza wejściowego. Wejście do korytarz zabezpieczono drzwiami kratowymi. Powietrze zasysane było do układu napowietrzania przez  wentylator (Rys. 01, 5) z napędem elektrycznym. Zalecano stosować wentylator firmy Fakro.

W wydzielonym pomieszczeniu umieszczono filtr przeciwpyłowy (Rys. 01, 3) i zestaw filtrów przeciwchemicznych (Rys. 01, 4). Zazwyczaj izba filtrów i maszynownia należała do najwyższych w sowieckich schronach z początku lat czterdziestych zeszłego wieku.

Rys. 01. Próba rekonstrukcji pomieszczenia dla filtrów w dwukondygnacyjnym schronie do ognia bocznego dla dwóch 76,2 mm armat fortecznych. 1. Rura doprowadzająca powietrze z czerpni powietrza, 2. Rura doprowadzająca powietrze z czerpni powietrza, 3. Filtr przeciwpyłowy, 4. Kolumny filtrów, 5. Wentylator zasysający powietrze przez układ filtrów lub bezpośrednio z czerpni powietrza, 6. Wymiennik ciepła, 7. Przewód doprowadzający powietrze dla silnika spalinowego, 8. Przewód doprowadzający powietrze do górnej kondygnacji poprzez otwór w stropie.

 

Fot. 05. Widok izby filtrów w schronie dla dwóch 76,2 mm armat fortecznych i ciężkiego karabinu maszynowego od strony wejścia.
Fot. 06. Widok izby filtrów w schronie dla dwóch 76,2 mm armat fortecznych i ciężkiego karabinu maszynowego w kierunku wejścia.

 

Cylindryczne filtry przeciwchemiczne ustawiano w kolumnach wzdłuż dłuższej ściany pomieszczenia. Ilość kolumn zależała od przewidzianego zapotrzebowania na oczyszczone chemicznie powietrze oraz od wydajności zastosowanych filtrów. Każda z kolumn składała się z czterech filtrów.

Pionowo ustawione kolumny filtrów przeciwchemicznych zasilano z przewodu umieszczonego na poziomie posadzki. Posiadał przekrój czworokąta o wymiarach 30 x 30 cm. Oczyszczone chemicznie powietrze odbierane było przez górny przewód, umieszczony tuż pod stropem. Przewody składały się z segmentów. Każdy z nich posiadał zakończenia – kołnierze wykonane z równoramiennych kątowników. Kołnierze umożliwiały łączenie segmentów za pomocą śrub.

W przypadku wariantu b filtry przeciwchemiczne zasilane były powietrzem z dolnego przewodu za pomocą rur bocznych o średnich 10 cm. Powietrze, wstępnie oczyszczone w filtrze przeciwpyłowym (Rys. 01, 3), doprowadzano do filtra przeciwchemicznego poprzez złącze na cylindrycznej części, w połowie jego wysokości. Oczyszczone chemicznie powietrze odbierano przez złącze umieszczone w osi filtra.


Opis do fot. 05 i 06.
1. Otwór na przewód doprowadzający powietrze z czepni w korytarzu wejściowym, 2. Otwór na przewód doprowadzający powietrze z czepni w korytarzu wejściowym, 6. Wsporniki dla wymiennika ciepła, 8. Otwór w stropie na przewód doprowadzający powietrze do górnej kondygnacji.


Zassane powietrze z czerpni lub oczyszczone przez filtry tłoczone było przez wymiennik ciepła (Rys. 01, 6) i układ rur do pomieszczeń schronu. Wielkość wydatku nawiewu w pomieszczeniach ustawiano przy pomocy zaworów motylkowych [01] lub zasuw.

Wymiennik ciepła umożliwiał schładzanie wody z układu chłodzenia silnika wysokoprężnego agregatu prądotwórczego i jednocześnie podgrzanie tłoczonego do schronu powietrza. Do  łącznika wymiennika ciepła podłączono przewód (Rys. 01, 7), który zasilał silnik spalinowy agregatu prądotwórczego w powietrze. Agregat prądotwórczy znajdował się w sąsiednim pomieszczeniu.


[01] – więcej w opracowaniu Zawór motylkowy do regulacji przepływu powietrza.

Rys. 02. Próba rekonstrukcji pomieszczenia dla filtrów w dwukondygnacyjnym schronie do ognia bocznego dla dwóch 76,2 mm armat fortecznych ckm w orylonie. 1. Rura doprowadzająca powietrze z czerpni powietrza, 2. Rura doprowadzająca powietrze z czerpni powietrza, 3. Filtr przeciwpyłowy, 4. Kolumny filtrów, 5. Wentylator zasysający powietrze przez układ filtrów lub bezpośrednio z czerpni powietrza, 6. Wymiennik ciepła, 7. Przewód doprowadzający powietrze dla silnika spalinowego, 8. Przewód doprowadzający powietrze do górnej kondygnacji poprzez otwór w stropie.

 

Fot. 07. Pozostałości przewodu doprowadzającego powietrze z izby filtrów na górną kondygnację w dwukondygnacyjnym schronie na dwie armaty.