Fot. 01. Części składowe – oprawka żarówki do oświetlenia wnętrza kopuły 20P7.
Fot. 02. Oprawka żarówki do oświetlenia wnętrza kopuły 20P7.
Główne oświetlenie kopuły umieszczono wokół pierścienia prowadzącego peryskop Pz.Rbl.F. 5a do obserwacji okrężnej (więcej >>). Żarówka z mocowaniem bagnetowym była osadzona w oprawce (Fot. 02). Korpus prawki, składający się z dwóch części, wykonano z tłoczonej blachy stalowej. Żarówka była w pełni chroniona metalową obudową. Zasilana była napięciem stałym 22V/24V. Strumień światła oświetlał przestrzeń poprzez czworokątne wycięcie w obudowie (obejmowało 1/2 obwodu). Wielkość strumienia światła była regulowana w pełnym zakresie. Oznacza to, że bez konieczności wyłączenia zasilania, można było w pełni przysłonić otwór oświetlający. W tym celu należało obrócić blendę z wyciętym czworokątnym otworem, obejmującym 1/3 obwodu. Blenda wykonana została ze stopów aluminium. Radełkowany chwyt ułatwiał obrót blendy.
Długość całkowita oprawki wynosi 10 cm.
Fot. 01. Elewacja schronu Regelbau R 514. (Przedmoście Warszawy). Na uwagę zasługuje orylon (na pierwszym planie) chroniący strzelnicę ckm i wejście do schronu przed bocznym ostrzałem. Zdjęcie z 2006 roku.
Fot. 02. Schron Regelbau R 514 z charakterystycznym tynkiem z 1940 roku. Wzniesiony na Galindestellung .
Rys. 01. Schemat schronu Regelbau Rote Nr. 514 z 1939 roku.
W 1939 roku rozpoczęto prace na nową serią projektową [01] obiektów fortecznych, określaną symbolem „500”. Obiekty otrzymywały trzycyfrowe numery zaczynające się od „5”. Numer obiektu serii poprzedzany był symbolem „Rote” (niem. czerwony). Niniejsze opracowanie dotyczy jednokondygnacyjnego schronu do ognia bocznego na jeden ckm – Regelbau R 514 w klasie „B”. W pierwotnej dokumentacji konstrukcyjnej schron określany był jako „Rote Nr. 514 M.G. Kasematte ohne Gruppe, eingeschossig in B”. Załogę schronu stanowiło 6 żołnierzy.
Prace projektowe miały na celu optymalizację istniejących już rozwiązań konstrukcyjnych jednokondygnacyjnych schronów na ckm. Podstawowe uzbrojenie schronu, ciężki karabin maszynowy MG08 na podstawie fortecznej, umieszczono za 100 mm stalową płytą 7P7 (więcej >) z niegazoszczelną strzelnicą. Zachowano nowatorskie dla niemieckiej fortyfikacji rozwiązania konstrukcyjne zastosowane w serii projektowej „100”. W poprzednich latach płyta pancerna lub stalowa, chroniąca stanowisko bojowe ckm, była umieszczana standardowo na zewnętrznym licu ściany. W przypadku schronów serii „100” i „500” została cofnięta w głąb ściany w celu zminimalizowania możliwości bezpośredniego ostrzału. Zachowano również orylonu, zastosowany po raz pierwszy w serii projektowej „100”. Przedłużał on ścianę czołową przy strzelnicy broni maszynowej. Zabezpieczał przed skośnym ostrzałem od strony przedpola oraz zabezpieczał nisko położoną strzelnicę przed zasypaniem.
Do minimum ograniczono kubaturę schronu. Przeprowadzono optymalizację położenia izb. Zredukowano powierzchnię pomieszczeń, ciągów komunikacyjnych oraz grubość ścian wewnętrznych, nie mających wpływu na odporność obiekt. W nowo projektowanym schronie Rote Nr. 514 powierzchnię izby bojowej ograniczono do wymiarów 2,20 m x 2,50 m. Wyniki prac zestawiono na rysunku 02. Prezentuje on schemat pomieszczeń schronu Regelbau R 514 i jego odpowiednika z serii „100” – schron R 105 d (niem. Regelbau R 105 d mit Sehrohr ohne Flankierungsanlage).
Zgodnie z projektem schron uzyskał zewnętrzne żelbetowe ściany o grubości 2 metrów. Nie wprowadzono ekonomicznie uzasadnionej zasady zróżnicowania grubości ścian zewnętrznych [02]. Stropy wzmacniano standardowo stalowymi profilami dwuteowymi, między którymi rozłożono arkusze z blachy stalowej. Zgodnie z wcześniejszymi doświadczeniami, miały chronić załogę przed odpryskami betonu, powstającymi podczas bezpośredniego trafienia pocisku w strop obiektu. W stropie osadzono pancerz dla peryskopu do okrężnej obserwacji pola walki. Stanowisko obserwacyjne znajdowało się w korytarzu ze strzelnicą obrony bezpośredniej pomiędzy pomieszczeniem dla załogi a izbą bojową.
Korytarz wejściowy umieszczono w tylnej ścianie schronu. Wejście do korytarza chronione było drzwiami kratowymi 491P2. W osi korytarza umieszczono strzelnicę obrony bezpośredniej. Dla niej przewidziano w konstrukcji pierwotnej płytę stalową 422P01 (więcej >), zakładając wyłączne wykorzystanie strzelnicy dla broni ręcznej. Wejście z korytarza do pierwszego pomieszczenia schronu – śluzy przeciwgazowej, umieszczono w prawej ścianie. Chronione było dwudzielnymi, ciężkimi drzwiami gazoszczelnymi 434P01, lekko cofniętymi poza płaszczyznę boczną ściany korytarza w celu wyeliminowania bezpośredniego ostrzału od strony zapola. Pomieszczenie załogi jako gazoszczelne izolowane było za pomocą pary lekkich drzwi 19P7. Dla izby bojowej ckm przewidziano ciężkie drzwi 434P01.
Rys. 02. Po lewej stronie schron Regelbau R 105d ze stalową płytą 7P7. Po prawej schron Regelbau R 514 ze stalową płytą 7P7. 1. korytarz wejściowy, 2. śluza przeciwgazowa, 3. izba załogi, 4. pomieszczenie magazynowe, 5. izba bojowa dla ckm, 6. korytarz, 7. izba dowodzenia z peryskopem, 8. wyjście ewakuacyjne.
Do napowietrzania schronu zastosowano dwa standardowe urządzenia filtrowentylacyjne typu HES 1,2. Zgodnie z projektem umieszczono po jednym urządzeniu w pomieszczeniu załogi i izbie bojowej. Stanowisko obserwatora napowietrzane było pośrednio poprzez doprowadzenie powietrza z izby załogi.
Znamienną cechą nowo projektowanego schronu bojowego Regelbau Rote Nr. 514 jest brak wyjścia ewakuacyjnego umożliwiającego załodze bezpieczne opuszczenie schronu w przypadku zakleszczenia się wejściowych ciężkich drzwi gazoszczelnych 434P01.
Przyjęte założenia konstrukcyjne zostały zweryfikowane na przestrzeni jednego roku.
Fot. 03. Tylna elewacja schronu Regelbau R 514 z 1941 roku. (Przedmoście Warszawy). Schronem opiekuje się Stowarzyszenie na Rzecz Zabytków Fortyfikacji Pro Fortalicium – Koło Terenowe Przedmoście Warszawa.
[01] – „Richtlinie für die Bauformen der ständigen Landesbefestigung” z dnia 23.12.1938
[02] – W polskiej fortyfikacji stałej stosowano zróżnicowaną grubość ścian. Ściany czołowe, narażone na bezpośredni ostrzał od strony przedpola, uzyskiwały największą grubość. Ściany tylne, ostrzeliwane przez nieprzyjaciela bezpośrednim ogniem tylko w przypadku obejścia lub przełamania linii obrony posiadały obniżoną grubość.
Rys. 01. Gazoszczelny piec Wt 80 z nakładką (po lewej stronie) i Wt 80K (po prawej stronie) (źródło: NARA).
Rys. 02. Widok pieca Wt 80 z nakładką i jego przekrój [01].
Opis gazoszczelnego pieca Wt 80
Konstrukcję gazoszczelnego i odpornego na ciśnienie pieca, przeznaczonego do ogrzewania pomieszczeń obiektów fortyfikacji stałej, opracowano w 1937 roku. Producentem pieca była firma W. Ernst Haas & Sohn z siedzibą w miejscowości Sinn w Hesji. Piece produkowane były w odlewni żeliwa „Neuhoffnungshütte”.
Piec Wt 80 składa się z cylindrycznego żeliwnego korpusu (Rys. 2. – 1.). W jego dolnej części znajduje się podstawa (Rys. 2. – 2.), umożliwiająca mocowanie pieca za pomocą czterech kotw do betonowego cokołu. Górna część korpusu zakończona została kołnierzem (Rys. 2. – 9.) Do niego mocowano zaworu odcinający (Rys. 2. – 10.) wraz z przewodem odprowadzającym gazy spalinowe. W górnej części pieca znajduje się przestrzeń spalania. Od dołu ogranicza ją żeliwna ściana komory spalania (Rys. 2. – 5.) z rusztem (Rys. 2. – 4.). Elementy te ulegają zużyciu w procesie eksploatacji pieca. Dlatego też dolna żeliwna ściana komory spalania została zaprojektowana jako konstrukcja segmentowa. Umożliwia ona wymianę uszkodzonych lub zużytych segmentów po przez drzwiczki (Rys. 2. – 6.) pieca. Zalecano okresową kontrolę tych elementów. Części i podzespoły posiadały numerację, która ułatwiała wymianę (zamawianie) zużytych na nowe.
Uchylne w poziomie drzwiczki (Rys. 2. – 6.) na wsporniku (Rys. 2. – 7.) stanowią podzespół, wymieniany w komplecie. Drzwiczki (Rys. 2. – 6.) są dociskane za pomocą śruby z pokrętłem (Rys. 2. – 8.) do obudowy pieca. Pozwalają na całkowite odcięcie dopływu powietrza.
Podczas procesu ogrzewania, dolne drzwiczki są lekko dociśnięte do korpusu pieca, tak że pozostawiona szczelina pozwala na dopływ powietrza do komory spalania przez otwory w ruszcie.
W celu uzyskania podwyższonej wydajności cieplnej, w górnej części komory spalania umieszczono żeliwny kolektor (Rys. 2. – 9.). Bezpośrednio nad kolektorem mocowany był do kołnierza (Rys. 2. – 3.) zawór odcinający (Rys. 2. – 10.). Zastosowano go w celu możliwości szybkiego odcięcia wypływu gazów spalinowych z komory spalania. Z boku zaworu odcinającego mocowana była płytka ze skróconą instrukcją pieca. Podobnie jak kolektor, zawór odcinający w razie uszkodzenia podlegał szybkiej wymianie.
Gazoszczelny piec Wt 80, zaprojektowany początkowo wyłącznie do ogrzewania pomieszczeń, otrzymał dodatkową żeliwną półkę – nakładkę (w 1938 roku), obejmującą górną części pieca wokół podstawy zaworu odcinającego. Pozwalała ona podgrzewanie posiłków. Jej wielkość zapewniała ustawienie do czterech menażek. Rozmieszczone na obwodzie półki uchwyty umożliwiały zawieszenie następnych 5 sztuk. Dopiero kolejna wersja pieca, oznaczona jako Wt 80 K (niem. mit Kochplatte) z 1939 roku, została wyposażona w płytę grzewczą o średnicy 365 mm, ustawioną centralnie na piecu. W tym celu wylot gazów spalinowych z zamocowanym zaworem odcinającym umiejscowiono również w górnej części pieca, ale na cylindrycznej części korpusu (Rys. 01).
Fot. 01. Znak firmowy producenta pieca.Fot. 02. Widok pieca Wt 80K.Fot. 03. Zawór odcinający z tabliczką skróconej instrukcji obsługi.Fot. 04. Chwyt zaczepu zamknięcia drzwiczek pieca.
Obsługa pieca
Zasady użytkowania gazoszczelnego pieca Wt 80 K w obiektach fortyfikacji stałej regulowała instrukcja „Merkblatt über das Heizen der Öfen Wt 80K in Befestigungsanlagen”. Instrukcja obsługi powinna być zawieszona na ścianie w pobliżu pieca.
Rozpalanie pieca
Przed rozpaleniem ognia w piecu należało otworzyć zawór odcinający. Proces ogrzewania wymagał stałego dopływu powietrza do komory spalania. Ze względu na ograniczoną kubaturę pomieszczeń, nakazywano pozostawić uchylone drzwi lub strzelnice względnie uruchomić wentylator napowietrzający. Po usunięciu popiołu i żużlu, sprawdzeniu stanu uszczelek dolnych i górnych drzwiczek, można było umieścić w komorze spalania koks lub brykiety węgla drzewnego. Rozpalenie odbywało się przy pomocy drewna opałowego. Stosowanie paliw płynnych było zabronione.
Lista materiałów opałowych ograniczona była do określonych gatunków koksu (Brechkoks, Schwelkoks) lub w drugiej kolejności brykietów z węgla drzewnego. Materiał opałowy musiał podczas spalania wydzielać minimalną ilość dymu, który to umożliwiał nieprzyjacielowi lokalizację obiektów fortecznych. Jednocześnie stosowane materiały opałowe dobrano ze względu ilości sadzy i substancji smolistych powstających w procesie spalania. W zależności od stosowanego opału określono harmonogram czyszczenia przewodów kominowych. W przypadku stosowania koksu, czyszczenie komina należało przeprowadzić nie mniej niż raz na 6 miesięcy a dla brykietów z węgla drzewnego nie mniej niż raz w miesiącu.
Po rozpaleniu zamykano górne drzwiczki przez docisk za pomocą śruby z pokrętłem. Dolne drzwiczki należało mocno docisnąć do korpusu pieca a następnie po przez jeden obrót śruby dociskowej utworzyć szczelinę umożliwiającej dopływ powietrza do komory spalania przez otwory w ruszcie.
Obsługa podczas ogrzewania
Należy zapewnić dopływ świeżego powietrza. Drzwi lub strzelnice powinny być stale uchylone. Niezbędne jest również okresowe odwodnienie przewodu kominowego. W rurze (dolny przewód – 4) zbiera się woda powstała w wyniku skroplenia się pary wodnej. W zależności od stosowanego opału, odwodnienie należało przeprowadzać nawet minimum trzy razy dziennie.
W przypadku ostrzału lub ataku gazowego należy zamknąć uchylone drzwi lub strzelnice oraz uruchomić wentylator napowietrzający.
Wygaszanie pieca WT 80
Górne i dolne drzwiczki należy zamknąć przez ich silny docisk śrubami z pokrętłem do korpusu pieca. Odciąć wypływ gazów z komory spalania za pomocą zaworu odcinającego przy piecu i na przewodzie odprowadzającym.
Palenie w piecu jest zabronione przy braku ciągłej pracy wentylatora napowietrzającego w przypadku:
– udania się załogi na spoczynek,
– zamknięcia wszystkich drzwi i strzelnic (np. podczas ataku gazowego lub ostrzału nieprzyjaciela),
– prowadzenia ognia z pomieszczenia, w którym znajduje się piec.
Ogrzewanie w nocy
Nie prowadzi się ogrzewania w porze nocnej. Dozwolone jest tylko podczas wyjątkowych mrozów. Wtedy musi być zapewniona warta i zabezpieczony dopływ świeżego powietrza. W przypadku bólu głowy lub wystąpieniu nudności należy przeprowadzić kontrolę powietrza na zawartość CO. Warta, nadzorująca ogrzewanie w schronie, kontrolowana jest telefonicznie co najmniej raz na godzinę.
Skrócona instrukcja obsługi
Skrócona instrukcja obsługi pieca zamocowana była do bocznej powierzchni zaworu odcinającego.
Normalny tryb pracy
Zawór przy piecu i gazoszczelna zasuwa na końcu rury odprowadzającej gazy spalinowe jest otwarta. Górne drzwiczki pieca są dociśnięte za pomocą śruby z pokrętłem. Szybkość spalania regulowana jest przy pomocy docisku śruby zamykającej dolne drzwiczki.
Zabezpieczenie pieca w przypadku zagrożenia:
Należy mocno dokręcić śruby dociskowe obu drzwiczek. Zamknąć przewód zaworem odcinającym. Zamknąć przewód odprowadzający gazy spalinowe zasuwą w celu zapewnienia gazoszczelności schronu.
Po zakończeniu zagrożenia:
W pierwszej kolejności odblokować przewód odprowadzający gazy spalinowe przez otwarcie zasuwy gazoszczelnej. Zawór odcinający ustawić w płożenie „otwarte”. Poluzować śrubę zamykającą dolne drzwiczki.
Części zamienne
zamawiać zgodnie z numerem na częściach lub podzespołach.
Fot. 05. Skrócona instrukcja obsługi pieca, montowana do wspornika przy zaworze odcinającym.
Problem zatrucia tlenkiem węgla podczas ogrzewania pomieszczeń będzie tematem odrębnego opracowania.
[01] – W celu prezentacji zagadnienia wykorzystano jeden z rysunków pana Roberta Jurgi.
Serdeczne podziękowania dla
pana Pawła Pochockiego.
Fot. 01. Komin wraz z ocembrowanym szybem. (Schron R 105a z 1940 roku).
Fot. 02. Wejście do izby załogi w schronie R 105a z 1940 roku. Po prawej stronie dwie rury (jedna nad drugą) układu odprowadzania spalin z pieca.
Rys. 01. Rysunek podłączenia pieca (ogólnie) zgodnie z wykazem części znormalizowanych wyposażenia obiektów fortecznych (Norm- und Typenblätter für Machinnen und Maschinenteile zur Ausstattung von Befestigungsanlagen). – 1. przewód kominowy, – 2. izolacja termiczna, – 3. otwór zsypowy, – 4. rura odwadniająca, – 5. piec.
Odprowadzenie gazów spalinowych z pieca w schronie R 105a z 1940 roku
W schronie R 105a z 1940 roku zmieniono układ usuwania gazów spalinowych z pieca grzewczego. Wprowadzono piece o nowoczesnej konstrukcji, posiadające własny zawór odcinający. Do minimum ograniczono długość przewodów układu kominowego. Otwór zsypowy (Rys. 01. -3) umiejscowiono w ścianie bocznej, zabezpieczonej pionowym ocembrowanym szybem (Rys. 01). Ściana ta posiadała obsyp kamienno-ziemny.
Dwa rozwiązania szybów o różnym kształcie w przekroju normalnym, występujące w schronach R 105 z Pozycji Pisy (niem. Galindestellung), zostały zaprezentowane na zdjęciach Fot. 01. i Fot. 03.
Przy wejściu do izby załogi znajdują się dwa wyloty rur układu kominowego (Fot. 02.). Rura o średnicy 100 mm odprowadzająca gazy spalinowe z pieca podłączona była do górnego przewodu. Dolna rura o większej średnicy (Rys. 1. – 4.) zakończona została zaślepką z zaworem odwadniającym (zgodnie z zaleceniami). W praktyce stosowano znacznie prostsze rozwiązanie. W okrągłej płycie, zamykającej wylot dolnej rury w izbie załogi, wykonywano gwintowany otwór spustowy. Otwór zaślepiano po przez wkręcenie śruby z uszczelką. Nagrzewająca się część przewodu kominowego izolowana była warstwą waty szklanej (Rys. 1. -2.).
Pomieszczenia schronów miały ograniczoną kubaturę. Dlatego też, powietrze niezbędne do potrzymania procesu spalania w w dużych piecach grzewczych, doprowadzano za pomocą rury z zewnątrz schronu. Takie rozwiązanie zaistniało już w przypadku zastosowania pieca serii WT-100. Niezbędne podzespoły znajdują się w wykazie części znormalizowanych wyposażenia obiektów fortecznych. W schronie Regelbau R 105 stosowano prawdopodobnie piec z serii WT 80. Nie wymagał doprowadzenia powietrza do komory spalania z zewnątrz schronu. Piece nowej generacji z serii WT zostały wyposażone we własny zawór odcinający. Drugi zawór odcinający znajdował się przy ścianie obiektu. Miał zachować gazoszczelność schronu.
Fot. 01. Wejście do schronu Regelbau R 105b z 1939 roku. Po prawej stronie dolny wylot przewodu kominowego.
Odprowadzenie gazów spalinowych w schronie R 105b z 1939 roku
W schronie R 105b, z serii projektowej „100” wprowadzonej w 1939 roku, zastosowano piec do ogrzewania pomieszczenia załogi i podgrzewania posiłków. Wykorzystanie pieca w schronie bojowym było jednak znacznie ograniczone. Wydobywający się z komina dym pozwalał nieprzyjacielowi na zlokalizowanie obiektów. Zasady użytkowania pieca regulowały kolejne instrukcje. Na ścianach pomieszczeń umieszczano napisy eksploatacyjne dotyczące zasad użytkowania sprzętu.
Piec prawdopodobnie ustawiono w przejściu między pryczami (Rys. 01). W pomieszczeniu załogi nie zaistniał charakterystyczny cokół z kotwami, stosowany dla pieców WT 80. Gazy spalinowe odprowadzane były cylindrycznym przewodem o średnicy 100 mm. Rura poprowadzona była pod stropem. W śluzie przeciwgazowej, nad wejściem znajduje się nisza (Fot. 02.). Zamontowano w niej zawór odcinający (Fot. 03.). Komin umieszczono w ścianie zewnętrznej od strony zapola. Jego wylot znajduje się nad zewnętrzną powierzchnią stropu. Dolna część przewodu kominowego z otworem zsypowym sadzy i nielubianych przez załogę przedmiotów (np. wrzuconych granatów w rurę komina z poziomu stropu) znajduje się na elewacji (Fot. 01) po prawej stronie wejścia do schronu. Otwór przysłaniała uchylna żeliwna płytka o poziomej osi obrotu.
Fot. 02. Widok wejścia do śluzy przeciwgazowej z korytarza w schronie R 105b z 1939 roku. Wykonano niszę w stropie nad wejściem.
Fot. 03. Widok niszy z zaworem odcinającym, znajdującej się nad wejściem do śluzy przeciwgazowej. Schron R 105b z 1939 r.
Rys. 01. Schemat schronu R 105b z 1939 roku. Po lewej stronie: 1. Korytarz wejściowy, 2. Śluza przeciwgazowa, 3. Izba załogi, 4. Pomieszczenie magazynowe, 5. Korytarz, 6. Główna izba bojowa dla ckm, 7. Izba dowodzenia, 8. Izba bojowa dla ckm obrony wejścia i zapola ze składem amunicyjnym, 9. Wyjście ewakuacyjne. Po prawej stronie: 10. Czerpnie powietrza, 11. Komin, 12. Filtrowentylator Hes 1,2, 13. Piec grzewczy np. WT80, 14. Jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy.
Autor opracowania: Paweł Pochocki – Skansen Fortyfikacyjny Czerwieńsk
Fot. 01. Widok urządzenia filtrowentylacyjnego HES 1.2
Historia i uzbrojenie to tematy często występujące w publikacjach poświęconych fortyfikacjom stałym. Stosunkowo mało uwagi poświęca się wyposażeniu, które były montowane wewnątrz obiektów. Tematyka wyposażenia obiektów jest wciąż niedoceniana. Brakuje szczegółowych opisów rozwiązań konstrukcyjnych i zasady ich działania. Tematem niniejszego opracowania będzie filtr przeciwpyłowy (niem. VW Filter 1,2 – Viscosewattefilter 1,2 – dalej filtr przeciwpyłowy VW), jaki był montowany w układach wentylacji w niemieckich obiektach fortecznych od połowy lat trzydziestych zeszłego wieku.
W niemieckich obiektach bojowych przykładano szczególną uwagę do układu wentylacji, który miał zabezpieczyć odpowiednią ilość powietrza dla załogi. Zastosowano wymuszony obieg powietrza. Powietrze zasysały czerpnie powietrza umieszczone na elewacji obiektu. Przewodami zasilającymi doprowadzane było do urządzeń wentylacyjnych. Standardowym urządzeniem napowietrzającym był wentylator HES (niem. Heeres-Einheits-Schutzlüfter) wraz z zestawem filtrów. Stosowano filtry przeciwgazowe i filtry przeciwpyłowe VW. Zdjęcie Fot. 01 prezentuje wentylator HES z zestawem filtrów. Wentylator tłoczył powietrze do pomieszczenia. Zużyte powietrze lub jego nadmiar odprowadzane było na zewnątrz schronu oddzielnymi przewodami. Przewody te były wyposażone w zawór jednokierunkowy nadciśnieniowy Drägewerk (więcej >). Jego zdaniem było utrzymać w schronie stałe nadciśnienie.
Fot. 02. Filtr VW podłączony do przewodu zasilającego – dostarczającego powietrze z czerpni powietrza.
Fot. 03. Filtr powietrza VW – widok od czoła.
Filtr przeciwpyłowy VW miał za zadanie oczyścić powietrze z zanieczyszczeń, które mogły być zassane przez czerpnie. Były to wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia lotne takie jak kurz czy piasek, tworzące się w dużych ilościach podczas działań bojowych wokół obiektu. Do tego celu przeznaczono dwa filtry, pracujące w układzie szeregowym. Filtr wstępny prezentuje Fot. 05. Przewidziano również konieczność usuwania wody tworzącej się ze skraplającej się pary wodnej zawartej w zasysanym powietrzu. Odwodnienie układu widoczne jest na Fot. 04 poniżej pokrętła zaworu odcinającego.
Fot. 04. Filtr powietrza VW – ze zdjętą pokrywą. Wewnątrz wsunięty wymienny wkład filtracyjny. Poniżej pokrętło zaworu odcinającego przewód zasilający.
Fot. 05. Wstępny filtr powietrza.
Filtr przeciwpyłowy VW mocowany był zazwyczaj pod sufitem bezpośrednio do przewodu zasilającego. W niektórych przypadkach trzeba było zastosować łącznik – krótki odcinek rury z dwoma kołnierzami, który mocowano 4 śrubami do rury osadzonej w ścianie.
Obudowa filtra VW została wykonana jako odlew aluminiowy [01]. Składa się z dwóch części. Przestrzeń z wymiennym wkładem filtra VW zamykana była pokrywą. Pokrywa była dociskana do uszczelki (Fot. 05.), która znajdowała się na wymiennym wkładzie VW. Wymianę filtra ułatwiały dwie nakrętki motylkowe na śrubach mocujących pokrywę. Pokrywa posiadała wyprowadzenie, na którym osadzone były elementy o kształcie „kolanka”.
Fot. 07. Przykłady stosowanych „kolanek ” o kącie 120 i 90 stopni.
Fot. 08. Położenie filtra wstępnego. Zdjęta pokrywa i wyjęty wymienny wkład filtra VW.
Fot. 10. Wymienne wkłady filtracyjne VW z resztkami wiskozy.
Stosowano dwa typy „kolanek”. Posiadały one wygięte pod kątem 120 i 90 stopni odprowadzenia (Fot. 07.). Nasuwano na nie rurę gumową, która dalej dostarczała powietrze bezpośrednio do wentylatora HES a w przypadku zagrożenia atakiem gazowym, dodatkowo poprzez filtry przeciwdymne i przeciwchemiczne.
Poniżej pokrywy wymiennego wkładu filtra VW znajduje się pokrętło zaworu odcinającego (Fot. 11.). Pomiędzy zaworem odcinającym a przestrzenią na wymienny filtr VW umieszczono okrągły filtr wstępny (Fot. 08). Był wykonany z wielowarstwowych drucianych siatek do wstępnego oczyszczania powietrza (Fot. 05). Zawór odcinający pozwalał na zamknięcie przewodu zasilającego (Fot. 09). Sposób zamykania i otwierania przewodu zasilającego opisano na metalowej tabliczce, umieszczonej za pokrętłem zaworu (Fot.11). Szczelne zamknięcie przewodu zasilającego umożliwiało bezpieczną wymianę zapchanych wkładów przeciwpyłowych VW. Pozwalało również na montaż filtra przeciwchemicznego w przypadku ataku gazowego.
Fot. 10. przedstawia konstrukcję nośną wymiennego wkładu filtra VW. Elementem filtracyjnym była wykładzina wykonana z włókien wiskozowych.
Filtr przeciwpyłowy VW dla wentylatora HES 1,2 produkowany był przez takie firmy jak: Delbag , Auer, Drägerwerk. Sposób fabrycznego cechowania firmy Auer przedstawia Fot. 12.
Fot. 11. Pokrętło mechanizmu zaworu odcinającego przewód zasilający. Poniżej widoczna jest śruba zamykająca otwór odwaniający.
Fot. 12. Sposób cechowani firmy Auer, jednego z producentów filtra przeciwpyłowego VW. Podano rok produkcji oraz numer filtra. Po prawej stronie stempel odbioru technicznego Waffenamt.
[01] Obudowa filtra przeciwpyłowego VW była malowana na kolor żółty, jako że tym kolorem oznaczano w niemieckiej fortyfikacji podzespoły układu napowietrzania przez które płynęło nieprzefiltrowane powietrze. Wyjątkiem jest wentylator HES z Fot. 01, który był po zakończeniu wojny nadal eksploatowany przez armię norweską i przemalowany na kolor żółty.
Fot. 01. Widok zaworu nadciśnieniowego 4ML01 firmy Drägerwerk z Lubeki.
Fot. 02. Widok dźwigni z ciężarkiem do zmiany progu zadziałania zaworu. Nad ciężarkiem, dźwignia z mechanizmem mimośrodowym do blokowania zaworu.
Utrzymywanie w obiekcie fortecznym stałego nadciśnienia pozwalało zapewnić warunek gazoszczelności. Przenikanie zanieczyszczonego lub skażonego powietrza do wnętrza schronu było utrudnione. Nadciśnienie w schronie zapewniał układ nawiewu powietrza. Do pomiaru nadciśnienia używano dwuramiennego manometru cieczowego w kształcie litery „U”. Do utrzymania żądanego nadciśnienia stosowano jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy (niem. Überdruckventil), ustawiony w pozycji „roboczej”. Pozwalał na utrzymanie nadciśnienia w zakresie od 5 do 15 mm słupka wody. Oznacza to, że zawór umożliwiał przepływ powietrza w jednym kierunku, jeżeli różnica ciśnień jest większa od ciśnienia hydrostatycznego wytworzonego przez 5 mm słupek wody. Próg zadziałania mógł być dowolnie ustawiany w podanym zakresie przez zmianę położenia cylindrycznego ciężarka, zamocowanego w kanałku dźwigni zaworu. W pozycji „zamknięte”, uchylna część zaworu była zablokowana i dociśnięta do korpusu. Do blokowania zaworu służyła dźwignia z krzywką mimośrodową znajdująca się nad ciężarkiem do regulacji nadciśnienia.
Pomysłodawcą i producentem zaworu 4ML01 była niemiecka firma Drägerwerk z Lubeki. Konstrukcja zawór została znormalizowana i dostosowana do rur o średnicy 100, 150 i 200 mm. Określono trzy sposoby zabudowy zaworu (Rys. 01).
Rys. 01. Trzy sposoby zabudowy zaworu nadciśnieniowego 4ML.01 firmy Drägerwerk z Lubeki.
