Miesiąc: lipiec 2022

Badania terenowe – Schron na dwa ckmy B1-5 (MG- Doppel – Schartenstand)

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:
Franz Aufmann

Fot. 01. Widok w kierunku jednego ze schronów 5 odcinka dywizyjnego Trójkąta Lidzbarskiego, w pobliżu miejscowości Budniki (gmina Lidzbark Warmiński).
Rys. 01. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 (niem. Doppel- MG- Schartenstand ) według dokumentacji rysunkowej 175 B9 z 1937 roku.

Sztab generalny armii (niem. Generalstab des Heeres)  zakładał, że standaryzacja obiektów fortyfikacyjnych spowoduje skrócenie czasu budowy pozycji obronnych i obniży ich koszt. Wznoszenie schronów o powtarzalnej konstrukcji (według tych samych planów) pozwalało na precyzyjne określenie zapotrzebowania na niezbędne do ich budowy surowce oraz zunifikowane wyposażenie. Umożliwiało kontrolę nakładów ponoszonych na budowę poszczególnych obiektów jak i całej pozycji obronnej. Schrony o powtarzalnej konstrukcji i przypisanymi im zadaniami bojowymi, jako standardowe obiekty, określono mianem „Regelbau”. Konstrukcje standardowych schronów o klasie odporności B1 na ostrzał, opracowane pod koniec 1936 roku, zostały zatwierdzone do stosowania w pierwszym kwartale 1937 roku.

________________________________________

Opis do rys. 01: 1. i 2. Izba bojowa dla ckm sMG 08 na podstawie fortecznej, 3. Korytarz oddzielający część bojową od socjalnej, 4. Izba gotowości bojowej, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Strzelnica obrony bezpośredniej z zamknięciem 57 P8, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola, chroniona płytą typu 48 P8, 8. Wyjście ewakuacyjne.
________________________________________

 

Fot. 02. Widok schronu B1 – 5 na dwa ciężkie karabiny maszynowe o osiach strzelnic przecinających się pod kątem 90 stopni. Obiekt wybudowany na Pozycji Pomorskiej w pobliżu miejscowości Sarbiewo w gminie Zwierzyn, w powiecie strzelecko-drezdeneckim (Fot. Arkadiusz Mitura).
Rys. 02. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5a (niem. Doppel- MG- Schartenstand mit geschlossenen Schußsektoren) o osiach strzelnic przecinających się pod kątem 32,5 stopni według dokumentacji rysunkowej 803 B2 z 1938 roku.

 

 

Przeprowadzone badania terenowe wykazały, że w 1937 roku wzniesiono schrony bojowe dla dwóch ciężkich karabinów maszynowych B1-5 [01] (niem. niem. MG- Doppel- Schartenstand), które posiadają odstępstwa od pierwotnego projektu według rysunku 175 B9 [02]. Do zadań głównych schronu bojowego B1-5 należało prowadzenie skutecznej obrony w dwóch sektorach o osiach głównych przecinających się pod kątem 900. Sektor ognia dla jednego stanowiska bojowego, mierzony w płaszczyźnie poziomej, wynosił 650 (Rys. 01). Przykładem zastosowania takiego rozwiązania był schron B1-5, wybudowany na Pozycji Pomorskiej (niem. Die Pommernstellung) w pobliżu miejscowości Sarbiewo (Fot. 02). Należy zwrócić uwagę na fakt, że przy takiej konfiguracji sektorów ognia tworzyło się na przedpolu martwe pole.

 

Fot. 03. Widok izby ckm ze strzelnicą obrony wejścia w tylnej ścianie. Obiekt wybudowany na Pozycji Pomorskiej w pobliżu miejscowości Sarbiewo (Fot. Arkadiusz Mitura).

 

Rys. 03. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 o osiach strzelnicy płyty stalowej 7 P7 i 10 P7, przecinających się pod kątem około 55 stopni. Schron wzniesiony w 1937 roku w pobliżu miejscowości Czechów nad Notecią.
Rys. 04. Schron bojowy B1-5 dla dwóch ckm-ów, wzniesiony w pobliżu miejscowości Górki nad Notecią. Kąt przecięcia osi strzelnic dla sMG 08 wynosi około 60 stopni.

 

W celu prowadzenia skutecznej obrony planiści, odpowiedzialni za rozbudowę pozycji obronnych, wprowadzili zmiany w pierwotnej konstrukcji. Wznoszone w 1937 roku obiekty otrzymywały również  nakładające się wzajemnie lub uzupełniające się sektory ognia z obu izb bojowych ckm.  W większości przypadków, dla wyeliminowania martwego pola ostrzału, korygowano kątowe położenie izby bojowej ckm ze strzelnicą o osi głównej prostopadłej do osi wejścia (zgodnie z pierwotnym projektem). Ciekawostką może być fakt, że już w 1938 roku pojawił się zatwierdzony do stosowania nowy projekt schronu na dwa ciężkie karabiny maszynowe o osiach strzelnic przecinających się pod kątem 32,50. Łączny sektor ostrzału dla tego obiektu wynosił 97,50. Schron otrzymał oznaczenie B1-5a (Rys. 02), a dokumentacja konstrukcyjna numer rysunku 803 B2. Tajemnicą poliszynela pozostaje fakt, czy wprowadzenie nowego projektu schronu w 1938 roku było tylko legalizacją wybudowanych już obiektów ze zmianami konstrukcyjnymi podstawowego rozwiązania według rysunku 175 B9, czy też rozszerzeniem katalogu o nową, doskonalszą konstrukcję.

Projektanci na Linii Noteci (niem. Die Netzestellung) dopuszczali możliwość zastosowania płyt chroniących stanowisko karabinu maszynowego różnej grubości w zależności od kierunku przewidywanego natarcia wojsk nieprzyjaciela. Użycie do ochrony stanowiska bojowego ciężkiego karabinu maszynowego płyty o mniejszej grubości niż wymagane 10 cm, np. stalowej płyty 10 P7 o grubości 6 cm wymuszało wprowadzenia zmian konstrukcyjnych. Należało wykonać żelbetonowy płaszcz wzmacniający płytę o mniejszej grubości oraz dolną część ściany czołowej ze względu na wymiar wysokościowy płyty 10 P7, mniejszy od przewidzianej w projekcie płyty 7 P7. Ścianę czołową formowano w kształcie litery „T”. Wykorzystywano ją jako cokół dla blaszanej skrzynki z zamocowanymi saniami dla podstawy fortecznej ciężkiego karabinu maszynowego (Rys. 03).

 

Fot. 01. Schron bojowy B1-5 dla dwóch ckm-ów, wzniesiony w pobliżu miejscowości Górki nad Notecią. Kąt przecięcia osi strzelnic dla sMG08 wynosi około 60 stopni.
Rys. 05. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 w pobliżu miejscowości Jedamki na terenie Rejonu Umocnionego „Giżycko” (gmina Miłki, powiat giżycki). Podatkowy płaszcz żelbetonowym przed płytą 7 P7 został wykonany w późniejszym okresie.
Rys. 06. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 wzniesiony na 5 odcinku dywizyjnym Trójkąta Lidzbarskiego, w pobliżu miejscowości Budniki (gmina Lidzbark Warmiński).

 

Przykładem opisanego rozwiązania może być schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 wzniesiony w 1937 roku w Czechowie nad Notecią. Osie strzelnic w płytach stalowych 7 P7 i 10 P7 przecinają się pod kątem około 550. Zastosowano uzupełniające się sektory ognia o łącznym polu ostrzału równym 110 stopni.

W schronach B1-5 na terenie Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Die Lötzener Seenstellung) umiejętnie zoptymalizowano wykorzystanie powierzchni. W wewnętrznych ścianach izb bojowych wykonano nisze amunicyjne (Rys. 05). Zwiększono niezbędną powierzchnię magazynową przy jednoczesnym zredukowaniu zapotrzebowania na beton bez obniżenia odporności schronu na ostrzał.

Schrony B1-5 na terenie Linii Noteci oraz Rejonu Umocnionego Giżycko otrzymały korytarz o zwiększonej kubaturze względem podstawowego projektu. Korytarz a jednocześnie śluza przeciwgazowa, oddzielał część bojową od socjalnej. W korytarzu umieszczono wewnętrzną strzelnicę obrony wejścia (Rys. 03). W pierwotnym projekcje wykorzystano płytę 57 P8 [03]. W wyniku zmiany położenia stanowiska obrony wejścia z izby bojowej do korytarza zdecydowanie poprawiano możliwość prowadzenia ogania ze stanowiska broni maszynowej w izbie bojowej oraz ułatwiano nadzór wejścia i manewrowanie bronią. Prowadzenie skutecznej obrony przy pomocy broni ręcznej umożliwiał układ wentylacji. Korytarz, jak i przestrzeliwana śluza przeciwgazowa, był pośrednio napowietrzany.

Zgodnie z pierwotnymi założeniami wyjście ewakuacyjne zaplanowano w izbie gotowości bojowej. Na Linii Noteci dopuszczalne było umieszczenie go również w zewnętrznej ścianie korytarza oddzielającego część bojową od socjalnej.

Nowością w projektach standardowych konstrukcji schronów z końca 1936 roku było obowiązkowe stanowisko obrony wejścia i zapola. Miało być chronione stalową płytą 48 P8 [04]. Wyjątkiem są obiekty na terenie Rejonu Umocnionego Giżycko.

 

Fot. 04. Ruina schronu bojowego dla dwóch ckm-ów B1-5 wniesionego na 5 odcinku dywizyjnym Trójkąta Lidzbarskiego, w pobliżu miejscowości Budniki (gmina Lidzbark Warmiński). Widok w kierunku izby bojowej do ognia czołowego.
Rys. 07. Schron bojowy dla dwóch ckm-ów B1-5 z niefortunnie zaplanowanym wejściem do izby bojowej. Wewnętrzną strzelnicą obrony wejścia umieszczono w izbie bojowej. Schron wzniesiony na 5 odcinku dywizyjnym Trójkąta Lidzbarskiego, w pobliżu miejscowości Kiertyny Małe (powiat Bartoszyce).

W części obiektów zastosowano wycofaną już z produkcji płytę stalową o grubości 2 cm o oznaczeniu Urzędu Uzbrojenia (niem. Heereswaffenamt) OB 3294 [05]. Płytę osadzono w ścianie. Do celów obrony zapola i wejścia wykorzystywano jedynie dużą strzelnicę o wymiarach 32 x 28 cm, pierwotnie wykorzystywana jako strzelnica dla ckm. Część płyty wraz z przeziernikiem obserwacyjnym osadzono w ścianie.

Badania terenowe przeprowadzone na umocnieniach Trójkąta Lidzbarskiego wykazały, że planiści tej pozycji obronnej wprowadzili tylko nieznaczne zmiany w  wytycznych podstawowego projektu schronu B1-5. Zachowali konfigurację pomieszczeń. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia, zgodnie z pierwotnym projektem znalazła się w ścianie działowej pomiędzy izba bojową a śluzą przeciwgazową. Wyjście ewakuacyjne, zgodnie z pierwotnym projektem z 1937 roku było zlokalizowane w izbie gotowości bojowej.

 

 

[01] – B1 – oznacza klasę odporności obiektu na ostrzał a 5 – numer kolejny typowego rozwiązania konstrukcyjnego.
[02] – 175 – oznacza numer kolejny projektu, B jak Bauten – jedna z 4 stosowanych w niemieckiej nomenklaturze liter kodowych, w tym przypadku  określająca budowle (pozostałe to: P jak Panzer – elementy pancerne, S jak Ausstattung – elementy wyposażenia i ML jak Lüftung – elementy układu wentylacji), oraz 9 – cyfrowy kod powstania projektu, czyli 1936 rok ( pozostałe to: 7 – 1934, 8 – 1936, 9 – 1936, 01 – 1937, 2 – 1938, 3 – 1939 itd.),
[03] – Zamknięcie strzelnicy broni ręcznej 57P8 – Gewehrschartenverschluss
[04] – Zamknięcie strzelnicy broni ręcznej 48P8 – Gewehrschartenverschluss
[05] – Stahl-Schartenplatte 2 cm stark – 2 cm płyta stalowa ze strzelnicą (1932)

 

Trójsektorowy schron broni maszynowej – izby bojowe, badania terenowe umocnień Trójkąta Lidzbarskiego (2)

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:
Stefan Fiedorowicz
Franz Aufmann

Fot. 01. Przysypana ziemią izba bojowa nr 3 trójsektorowego schronu broni maszynowej o sygnaturze 624 szóstego odcinka dywizyjnego Trójkąta Lidzbarskiego. Odsłonięta boczna płaszczyzna oporowa dla 15 cm płyty stropowej.

 

Trójsektorowy schron dla broni maszynowej o sygnaturze 624 został wybudowany na szóstym odcinku dywizyjnym Trójkąta Lidzbarskiego w 1933 roku na podstawie jednorazowego projektu. Żelbetonowa konstrukcja schronu została zaprojektowana w klasie ”B” odporności na ostrzał. Zgodnie z nowo opracowaną instrukcją dotyczącą wymagań dla obiektów fortyfikacji stałej [01] cechą charakterystyczną, łatwo rozpoznawalną dla schronów o tej klasie odporności na ostrzał, była grubość ścian zewnętrznych. Wynosiła 150 cm. Konstrukcja schronu wzbudza zainteresowanie badaczy fortyfikacji. W jej projekcie, obok typowych rozwiązań dla obiektów tej klasy odporności na ostrzał z Pozycji Lidzbarskiej, wykorzystano wyjątkowo rzadkie rozwiązanie w niemieckiej fortyfikacji, jakim były poziome tunele, łączące izby bojowe.

 

 

Fot. 02. Przysypana ziemią izba bojowa nr 3 trójsektorowego schronu broni maszynowej o sygnaturze 624 szóstego odcinka dywizyjnego Trójkąta Lidzbarskiego. Po lewej stronie widoczny wylot łącznika a po prawej stronie wejście do izby bojowej.

 

Rys. 01. Próba rekonstrukcji konfiguracji pomieszczeń schronu bojowego nr 624 szóstego odcinka dywizyjnego umocnień Trójkąta Lidzbarskiego. Model schronu zorientowany został zgodnie z planem ogni.

Opis do rysunku: 1-3. Izby bojowe ckm, 4-5. Pomieszczenia gotowości bojowej, 6. Śluza przeciwgazowa, 7. Korytarz, 8. Wejście do schronu zabezpieczone drewnianymi drzwiami obitymi blachą stalową i stalowymi belkami o profilu dwuteowym, 9. Wyjście ewakuacyjne chronione ceglaną za murówką i zabezpieczone stalowymi belkami o profilu dwuteowym, 10 – 11. Tunele (łączniki) pomiędzy izbami bojowymi, 12. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia.

 

Do każdej z trzech izb bojowych prowadził oddzielny korytarz z pomieszczenia gotowości bojowej. Czworokątny otwór wejścia o wymiarach 80 x 110 cm w świetle był zamykany ciężkimi drzwiami stalowymi. Pomieszczenie bojowe przykryto stalową płytą stropową o wymiarach 320 x 305 cm i grubości 15 cm. Zastosowanie płyty zamiast żelbetonowego stropu o grubości 150 cm redukowało do minimum powierzchnię czołową schronu, narażoną na bezpośredni ostrzał oraz ułatwiało skuteczne maskowanie. Płyta opierała się na żelbetonowych ścianach z trzech stron. Na boczne ściany zachodziła po 60 cm a 95 cm na tylną. Mocowana była do bocznych ścian izby za pomocą kotw oraz w tylnej części do dwóch pionowych wsporników o profilu dwuteowym nr 24. Były niezbędne do podparcia płyty stropowej w procesie betonowania schronu. Zamocowane do płyty stropowej równoramienne kątowniki, opierające się o powierzchnie ścian izby bojowej, ustalały położenie płyty.

 

Fot. 03. Wylot łącznika (po prawej stronie zdjęcia) o wymiarach 60 x 80 cm w izbie bojowej nr 1 trójsektorowego schronu broni maszynowej o sygnaturze 624 szóstego odcinka dywizyjnego Trójkąta Lidzbarskiego.

 

Stanowiska bojowe broni maszynowej, niezależnie od typu prowadzonego ognia, były chronione stalową płytą czołową o wymiarach 320 x 165 x 10 cm [01]. Obie płyty [02], czołową i stropową (umieszczoną w profilowanym gnieździe płyty stropowej) połączono za pomocą śrub i równoramiennego kątownika 20 x 20 cm. Płytę czołową wzmocniono zewnętrznym, żelbetonowym płaszczem o grubości 50 cm. W nim też wykonano ówcześnie stosowany profil strzelnicy dla karabinu maszynowego i przeziernika obserwacyjnego o rozglifieniu pozbawionym zabezpieczenia przeciwrykoszetowego. Ze względu na wymiar wysokościowy płyty przewidziano wykonanie tylko dolnej części żelbetowej ściany czołowej. Nadano jej kształt litery „T” a wydłużoną środkową część wykorzystano jako cokół dla blaszanej skrzynki z saniami dla podstawy fortecznej karabinu maszynowego sMG 08. Strzelnicę i przeziernik obserwacyjny dla dowódcy stanowiska bojowego (niem. Waffenführer) zamykano gazoszczelnymi zasuwami.

 

Fot. 04. Wylot łącznika w izbie bojowej nr 1 trójsektorowego schronu broni maszynowej o sygnaturze 624 szóstego odcinka dywizyjnego Trójkąta Lidzbarskiego.

Niekonwencjonalne rozwiązanie

Niekonwencjonalnym rozwiązaniem, jakie zastosowano w tym schronie, były poziome łączniki (tunele) pomiędzy każdą izbą bojową. Wyloty łączników, o czworokątnym przekroju poprzecznym o wymiarach 60 x 80 cm, znajdują się na bocznych ścianach izb bojowych. Dolna płaszczyzna łącznika pokrywała się z posadzką izby bojowej. Górną płaszczyznę łącznika wykonano przy pomocy traconego szalunku z arkuszy blachy falistej typu H jak Heinrich. Autorom niniejszego opracowania nie są znane tego typu rozwiązania w innych schronach bojowych na terenie Trójkąta Lidzbarskiego.

O podobnym rozwiązaniu wypomina Krzysztof Motyl w artykule pt. „Oderstellung w latach 1928-1932 protoplastą wschodnich umocnień granicznych III Rzeszy”. Podaje dwa przykłady schronów 496 i 540, których izby bojowe otrzymały dodatkowe, bezpośrednie połączenie. Zdaniem autora pomiędzy izbami bojowymi:

„znajdowała się zamykana drzwiami przelotowa nisza o wymiarach 1 x 1 m, która pełniła prawdopodobnie funkcję składu amunicyjnego”.

 

Fot. 05. Widok otworu 100 x 100 cm w ścianie pomiędzy izbami bojowymi schronu nr 540 Pozycji Odry (Fot. Arkadiusz Mitura).
Rys. 01. Konfiguracja izb schronu nr 540 z Pozycji Odry. W ścianie działowej pomiędzy izbami bojowymi wykonano otwór 100 x 100 cm. Na rysunku 1. i 2. – izba bojowa, 3. – śluza przeciwgazowa, 4. – otwór w ścianie działowej, 5. – wejście do schronu.

Otwór w ścianie umieszczono tuż pod stropem obiektu w osi strzelnicy stanowiska bojowego ciężkiego karabinu maszynowego. W obu obiektach grubość ściany pomiędzy izbami bojowymi wynosiła 1 metr. Takie położenie otworu jest sprzeczne z funkcją ściany działowej i jej odpornością na ostrzał. Zdaniem autorów niniejszego opracowania, wybór położenia niszy na amunicję w osi jednej z dwóch strzelnic nie był optymalnym rozwiązaniem. Na powierzchni ścian widoczne są ślady po ościeżnicach drzwi, zabezpieczających obustronnie otwór. Schrony 496 i 540 z Pozycji Odry nie posiadały wyjść ewakuacyjnych.

W schronie dwusektorowym 495, do każdej izby bojowej można było dostać się z zewnątrz po przez oddzielne wejścia i śluzy przeciwgazowe. Otwór w ścianie, łączący obie izby bojowe, nabiera dodatkowego znaczenia w przypadku zaklinowania lub przysypania jednych z dwóch drzwi wejściowych. Natomiast w obiekcie nr 540 do izb bojowych prowadzą oddzielne wejścia z tego samego pomieszczenia – śluzy przeciwgazowej. Schron posiadał jedno wejście, prowadzące do izb bojowych po przez obszerną śluzę przeciwgazową.

 

Fot. 06. Widok otworu 100 x 100 cm w ścianie pomiędzy izbami bojowymi schronu nr 540 Pozycji Odry (Fot. Arkadiusz Mitura).

Inne zastosowania

Jednoznaczne przeznaczenie łączników pomiędzy izbami bojowymi jako składu amunicyjnego nie potwierdza rozwiązanie zastosowane w 1938 roku w schronach biernych [03] na Pozycji Olsztyneckiej. Schrony posiadały dwa pomieszczenia o równoległych osiach. Były szalowane za pomocą standardowych segmentów z blachy falistej typu Heinrich [04]. Obie izby połączono korytarzykiem, którego wymiary w przekroju poprzecznym nie odbiegają wielkością od wykonanych w trójsektorowym schronie nr 624 na Pozycji Lidzbarskiej. Wynoszą 60 x 80 cm (szerokość x wysokość), ale ich efektywna szerokość przejścia została zredukowana do około 55 cm. Ostre krawędzie blach falistej  zabezpieczano w przejściu przy pomocy drewnianych listw (Fot. 09).

 

Fot. 07. Przejście między pomieszczeniami schronu biernego z 1938 roku na Pozycji Olsztyneckiej.

 

Fot. 08. Przejście o wymiarach 60 x 80 cm (szerokość x wysokość) w przekroju poprzecznym pomiędzy pomieszczeniami schronu biernego z 1938 z Pozycji Olsztyneckiej.

 

 

[01] – Zostaje zatwierdzona do stosowania instrukcja dotycząca budowy i konstrukcji obiektów fortyfikacji stałej (niem. Vorschrift für den Bau ständiger Befestigungsanlagen) z dnia 16.08.1933. Wszystkie nowo opracowywane konstrukcje schronów powinny być zgodne z nowo opracowanymi wytycznymi. Projektanci obiektów fortecznych otrzymują do wykorzystania standardowe elementy konstrukcji i wyposażenia. Instrukcja przewiduje dla schronów 6 nowych klas odporności.

[02] – Zastosowany komplet płyt nie ujęto w katalogu konstrukcji typowych „Panzeratlas”. Pojedynczej egzemplarze, zapewne z zapasów magazynowych, były wykorzystywane jeszcze w nowo wznoszonych schronach na strategicznie ważnych rejonach Pozycji Lidzbarskiej do końca 1936 roku.

[03] – Schron bierny dla drużyny piechoty na Pozycji Olsztyneckiej (1938)

[04] – Schrony wzniesione na blasze falistej H

 

Serdeczne podziękowania dla Nadleśnictwa Bartoszyce
za umożliwienie przeprowadzenia badań terenowych
i pomiarów obiektu.

Trójsektorowy schron broni maszynowej – badania terenowe umocnień Trójkąta Lidzbarskiego (1)

Posted on Franz AufmannPosted in Fortyfikacje niemieckie

Opracował:
Stefan Fiedorowicz
Franz Aufmann

Fot. 01. Wejście do trójsektorowego schronu broni maszynowej o sygnaturze 624 (6 odcinek dywizyjny umocnień Trójkąta Lidzbarskiego) (Fot. Franz Aufmann).

 

Rys. 01. Próba rekonstrukcji konfiguracji pomieszczeń schronu bojowego nr 624 szóstego odcinka dywizyjnego umocnień Trójkąta Lidzbarskiego. Model schronu zorientowany został zgodnie z planem ogni. Opis do rysunku: 1-3. Izby bojowe ckm, 4-5. Pomieszczenia gotowości bojowej, 6. Śluza przeciwgazowa, 7. Korytarz, 8. Wejście do schronu zabezpieczone drewnianymi drzwiami obitymi blachą stalową i stalowymi belkami o profilu dwuteowym, 9. Wyjście ewakuacyjne chronione ceglaną zamurówką i zabezpieczone stalowymi belkami o profilu dwuteowym, 10 – 11. Tunele (łączniki) pomiędzy izbami bojowymi, 12. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia.

Pozycja Lidzbarska, w początkowym zamyśle, projektowana była jako  szkieletowa linia umocnień przy maksymalnym uwzględnieniu naturalnych przeszkód terenowych. Zakładano, że szkieletowa pozycja obronna osiągnie gotowość bojową w ciągu 10 dni [01]. Niezbędny czas na wykonanie przewidzianych w pierwotnym projekcie wszelkich umocnień polowych, w tym zapór przeciwpiechotnych i przeciwpancernych, miała zagwarantowała w początkowej fazie konfliktu zbrojnego skuteczna obrona oddziałów straży granicznej.

Zgodnie z pierwotnymi założeniami projektu trzon pozycji stanowiły głównie małe, jednosektorowe obiekty dla broni maszynowej. Przyjęty system ogni bocznych, uznany na podstawie doświadczeń I wojny światowej za najbardziej skuteczny do zwalczania atakujących oddziałów piechoty, umożliwiał również wzajemne wspieranie się obiektów. Jednocześnie stanowiska ogniowe, o strzelnicach do ognia bocznego i ścianach czołowych osłoniętych nasypami ziemnym, były trudne do rozpoznania i zwalczania przez artylerię nieprzyjaciela. Umocnienia, często wznoszone na obszarach leśnych utrudniały rozwinięcie ataku piechocie i jednostkom pancernym.

Od podanych zasad zdarzały się nieliczne odstępstwa. Na około 850 stanowisk ogniowych zinwentaryzowanych w końcu 1944 roku obiektów Trójką Lidzbarskiego wykazano zaledwie 5 schronów trójsektorowych i 40 schronów dwusektorowych [02]. Autorom niniejszego opracowania znana jest lokalizacja dwóch schronów trójsektorowych z 1933 roku oraz jednego [03] z 1936 roku. Do największych pod względem kubatury należy obiekt 6 odcinka dywizyjnego, wybudowany w 1933 roku w pobliżu miejscowości Poniki (niem. Groß Poniken), po wschodniej stronie drogi z Sępopola do Szczurkowa [04].

Trójsektorowy schron o sygnaturze 624 – zadania ogniowe

Mapa 01. Wycinek pozycji obronnej 6 odcinka dywizyjnego Trójkąta Lidzbarskiego pomiędzy miejscowością Judyty (niem. Juditten) i Retowy (niem. Rettauen). Na archiwalnej mapie z 1936 roku, oddającej ówczesny układ ciągów komunikacyjnych i ukształtowanie terenu, zaznaczono lokalizację schronów bojowych z określeniem kierunku ognia. Schron bojowy nr 624 na 3 ciężkie karabiny maszynowe MG 08, oznaczono kolorem niebieskim jako A.
Fot. 02. Sygnatura trójsektorowego schronu (Fot. Stefan Fiedorowicz).

Każde z trzech stanowisk bojowych dla ciężkiego karabiny maszynowego sMG 08 prowadziło ogień w sektorze 65 stopni. Skuteczny zastosowanej broni wynosił 1200 metrów. Poszczególne sektory ognia wzajemnie uzupełniały się, tak że łączny sektor ostrzału wynosił 165 stopni. Największe martwe pole, znajdujące się pomiędzy sektorami ognia ze stanowisk bojowych nr 1 i 2, wynosiło zaledwie 31 metrów.

Stanowisko bojowe MG 08 na podstawie fortecznej w izbie bojowej nr 1 (numeracja odautorska) ryglowało ogniem czołowym drogę z Sępopola do Szczurkowa, która przebiegała przez linię umocnień. W przypadku próby obejścia przez nieprzyjaciela schronu od strony wschodniej, otwierał ogień ciężki karabin maszynowy w izbie bojowej nr 2. Obrona mogła być wspierana przez ogień czołowy dwusektorowego schron broni maszynowej, wzniesionego u podnóża wzniesienia terenu, zwanego „Wzgórzem myśliwego”. Oba schrony miały możliwość wzajemnej obrony bezpośredniego przedpola. Zadanie to wypełniało drugie stanowisko ckm do ognia bocznego wspomnianego dwusektorowego schronu i trzecie stanowisko schronu o sygnaturze 624.

Obrona prawego skrzydła opierała się na stanowiskach ogniowych na jeden ciężki karabin maszynowy. Na uwagę zasługują trzy schrony po wschodniej stronie drogi. W sektorze ognia dwóch z nich znajduje się broniony szlak komunikacyjny i przedpole schronu 624. Trzeci schron broni podejścia do obu obiektów na prawym skrzydle.

[01] – Dlatego też w dniach od 27 września do 7 października 1937 roku przeprowadzono ćwiczenia na wybranym odcinku obrony, położonym na północ od Lidzbarka Warmińskiego.

[02] – Burk Kurt, „Die deutschen Landesbefestigunen im Osten 1919-1945“, Osnabrück 1993.

[03] – Z notatek bunkrołazika – schron na trzy stanowiska bojowe ckm (3).

[04] – Powiat Bartoszyce.

 

Autorzy niniejszego opracowania składają
podziękowania dla Nadleśnictwa
Bartoszyce za umożliwienie prowadzenia
badań terenowych i pomiarów obiektu.