Niemieckie obiekty obserwacyjne na Górnym Śląsku
Opracował: Tomasz Zamysłowski
Na Górnym Śląsku przed wybuchem II Wojny Światowej, jak i w jej trakcie, powstały liczne obiekty militarne. Większość z nich jest dobrze znana a ich konstrukcja zbadana i opisana. Wyjątek stanowią tajemnicze obiekty obserwacyjne. To proste konstrukcje o podstawie czworokąta, wykonane z żelbetu [01] o wymiarach zewnętrznych 430 x 380 cm i wysokości 300 cm. Grubość ścian wynosi 65 cm, a stropu 50 cm. Obiekty posiadają jedną izbę o wymiarach 300 x 260 cm i wysokości 230 cm.
Na ścianie o długości 380 cm zlokalizowano otwór wejściowy, na ścianach bocznych o długości 430 cm zlokalizowano dwie szczeliny obserwacyjne. Pierwsza w formie prostokąta o wymiarach 100 x 10 cm została umieszczona na wysokości 160 cm od posadzki. Druga zlokalizowana na przeciwległej ścianie posiada otwór obserwacyjny o wymiarach 60 x 10 cm zlokalizowany na wysokości 120 cm od posadzki [02]. Szczelina ta otrzymała rozbudowane stopniowanie przeciw rykoszetowe o kącie 120°. Kilka obiektów posiada zlokalizowany na ścianie wejściowej otwór prawdopodobnie przeznaczony na przewód kominowy prostego piecyka ogrzewającego pomieszczenie.
Na tej samej ścianie zlokalizowano również otwory technologiczne (przyjmujące różną formę) przewidziane do montażu bliżej nie określonej konstrukcji, prawdopodobnie drewnianej ( nie wszystkie obiekty jej posiadają). W niektórych obiektach widnieją ślady po mocowaniu instalacji elektrycznej/telefonicznej.
Do chwili obecnej tajemnicą pozostaje przeznaczenie owych obiektów, jak i lata w których powstały. Funkcję bojową można wykluczyć z powodu małej odporności obiektów, jak i budowy samych szczelin obserwacyjnych wykluczających użycie cięższego uzbrojenia niż broń ręczna załogi. Prawdopodobnie obiekty te stanowiły części systemu obrony przeciwlotniczej Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego i wchodziły w skład bądź Służby Obserwacyjno – Meldunkowej lub Służby Ostrzegawczej, biernej obrony przeciwlotniczej. Istnieje jeszcze wersja o powiązaniu obiektów z Służbą Obserwacyjno-Meldunkową artylerii przeciwlotniczej [03].
Do chwili obecnej udało się zlokalizować 16 obiektów [04] na terenie szeroko pojętego Górnego Śląska. Ostatnie dwa obiekty zostały odnalezione w terenie w 2017 roku i różnią się zastosowanymi do budowy materiałami od swoich poprzedników. Pierwszy z nich zlokalizowano w Orzeszu. Do budowy jego ścian wykorzystano cegły. Drugi z obiektów znajduje się w Przeciszowie. Użyte materiały do budowy rzucają nieco światła na datę powstania budowli. Ściany zostały wybudowane betonowych bloczków. Sam pomysł produkcji i wykorzystania przy budowie wszelkiego typu schronów prefabrykowanych, betonowych bloczków powstał na Górnym Śląsku w 1943 roku. Spowodowany był wprowadzoną reglamentacją cementu oraz prętów zbrojeniowych. Obszarem w którym najbardziej rozpowszechniło się wznoszenie obiektów z tych prefabrykatów, był teren wokół Oświęcimia [05], gdzie m.in. z betonowych bloczków wybudowano wszystkie schrony dowodzenia baterii przeciwlotniczych, broniących zakładów benzyny syntetycznej Buna-Werke koncernu IG Farbenindustrie. Sam fakt zastosowania do budowy schronów z w/w prefabrykatów sugeruje, że zostały one wybudowane po 1943 roku. Należy również przyjąć, że pozostałe powstały w tym samym okresie. Do tej pory nie udało się odnaleźć jakichkolwiek dokumentów w archiwach na temat tych obiektów.
[01] – Dwa obiekty nie zostały wykonane z żelbetu o czym dalej.
[02] – Wszystkie wymiary wewnętrzne oraz zewnętrzne nieznacznie różnią się od siebie w poszczególnych obiektach.
[03] – Dwa obiekty znajdują się w sąsiedztwie baterii przeciwlotniczych Popice (Flak-Großbatterie „Poppitz/Mittelhof”) oraz Byczyna/Niewiesze (Flak- Großbatterie „Grünwiese”).
[04] – Kolejny obiekt wg. przekazów ustnych miał znajdować się na terenie baterii przeciwlotniczej w Bytomiu –Rozbarku (s.Heimat –Flak-Bttr.236/VIII Roßberg) , zdjęcia lotnicze z II WŚ oraz z okresu powojennego jak i inwentaryzacja obiektów fortyfikacyjnych wykonana przez LWP zaprzecza istnienia tego typu obiektu w tym rejonie. Kolejny obiekt ma (miał) się znajdować w rejonie miejscowości Borek k. Oświęcimia.
[05] – W samym Oświęcimiu znajdowała się ich wytwórnia.
Literatura :
– Śląski Rocznik Forteczny Tom I „Niemieckie obiekty obserwacyjne z okresu II Wojny Światowej na Górnym Śląsku” Waldemar Sykosz
– Śląski Rocznik Forteczny Tom III „Niemieckie obiekty obserwacyjne z okresu II Wojny Światowej na Górnym Śląsku – uzupełnienie ” Waldemar Sykosz
– Śląski Rocznik Forteczny Tom VI „Niemieckie obiekty obserwacyjno-alarmowe na Górnym Śląsku c.d. ” Waldemar Sykosz
– Śląski Rocznik Forteczny Tom XI „Niemieckie obiekty obserwacyjno-alarmowe.Odnaleziono kolejne dwa obiekty” Waldemar Sykosz , Tomasz Zamysłowski
Strony internetowe :
https://eksploratorzy.com.pl/index.php