Przedstawiona, w opracowaniu „Grupa bojowa schronów – Trzy schrony wkomponowane w umocnienia ziemne na odcinku taktycznym Karz. Pozycji Pomorskiej” [01], koncepcja zastosowania kopuły typu 61 P8 w zamian starszej 3 P7 w schronach budowanych w 1936 roku wymagała dalszych prac nad analizą konstrukcji obiektów. W pierwszej kolejności określono kryteria, jakie powinny spełniać schrony do rozpoznania ich konstrukcji i wskazania zastosowanej kopuły bojowej. Następnie wyselekcjonowano obiekty wzniesione w 1936 roku na Pozycji Pomorskiej o:
– tej samej klasie odporności na ostrzał,
– stanie zachowania wskazującym na osadzenie trójstrzelnicowej kopuły oraz pozwalającym na odtworzenie ich konstrukcji,
– zbliżonej konfiguracji pomieszczeń,
– porównywalnej kubaturze.
Do analizy konstrukcji schronów z osadzonymi trójstrzelnicowymi kopułami wyselekcjonowano trzy obiekty. Pierwszy z obiektów wchodził w skład odcinka taktycznego Pr.Ost, a jego ruina znajduje się na północ od miejscowości Prusinowo Wałeckie. Obiekt posiada sygnaturę Pr.Ost. 4.
Kolejne dwa obiekty, wschodni o późniejszym oznaczeniu Pz.W. 742 i zachodni, wzniesiono na odcinku Kl.GA (Klein Galgenberg) w rejonie miejscowości Strzaliny. Wschodni o późniejszym oznaczeniu Pz.W. 742, posiada oznaczenie 20 na załączonej mapie. Drugi schron – zachodni odpowiada położeniu obiektowi o oznaczeniu 14.
Wskazane schrony spełniały kryteria określone na wstępie prac. Szczególnie istotny był fakt, że wszystkie trzy wyselekcjonowane obiekty posiadały taką samą konfigurację pomieszczeń przy identycznej kubaturze. Do istotnych różnic należało położenie wyjścia ewakuacyjnego. W schronie Pr.Ost 4 zostało zlokalizowane w śluzie przeciwgazowej a w dwóch obiektach w rejonie miejscowości Strzaliny w izbie gotowości bojowej.
W żadnym z wyselekcjonowanych obiektów nie zachowała się kopuła bojowa, osłaniająca stanowisko jednego lub dwóch ciężkich karabinów maszynowych. Podczas „odstrzeliwania” pancerzy przez saperów konstrukcja schronów została w znacznym stopniu zniszczona. Stropy wszystkich obiektów zostały zerwane i wyrzucone w powietrze siłą eksplozji, osiadły w różnych położeniach. Spękane, żelbetonowe ściany zewnętrzne o grubości 100 cm przemieściły się, a nieregularne części uszkodzonego fundamentu rozsunęły się. Pomocnym elementem wskazującym na przybliżone położenie kopuły lub typ pancerza były nieliczne zachowane kotwy.
Odtworzenie pierwotnego kształtu ściany czołowej schronu, z osadzoną w niej kopułą, było znacznie utrudnione. Przedstawione w opracowaniu szkice wyselekcjonowanych obiektów należy traktować jako subiektywną, odautorską rekonstrukcję obiektów. Dotarcie do planów wspomnianych schronów pozwoliłoby na weryfikację zaprezentowanych rysunków.
Wyniki badań
Przeprowadzone badania konstrukcji trzech wyselekcjonowanych obiektów o identycznej konfiguracji pomieszczeń potwierdziły, że schrony te zostały wyposażone w trójstrzelnicowe kopuły dwóch typów. Zastosowano kopułę 3 P7 lub zamiennie również trójstrzelnicową kopułę 61 P8 po wcześniejszych zmianach konstrukcji części czołowej schronu i układu wentylacji kopuły. Zatem przeprowadzone badania zachowanych ruin schronów nie wykluczają zastosowania kopuły 61 P8 w zamian pierwotnie planowanej 3 P7 również w przypadki schronu o sygnaturze Karz.9 [02].
Kopuła bojowa typu 3 P7
Trójstrzelnicowa kopuła bojowa typu 3 P7 na jeden ciężki karabin maszynowy została osadzona w schronie o sygnaturze Pr.Ost. 4 i schronie nr 20 w rejonie miejscowości Strzaliny [03]. Niesymetryczny sektor ostrzału dla pojedynczej strzelnicy wynosił 68° (w lewo 23° i w prawo 45° od osi strzelnicy). Łączny sektor ostrzału wynosił 198-200°.
Kopuła, zaprojektowana w klasie odporności B1 na ostrzał, została zatwierdzona do stosowania przez Szefa Dowództwa Wojsk Lądowych (niem. Chef der Heeresleitung) w 25.11.1935 roku. Grubość pancerza w strefie narażonej na ostrzał wynosiła 12,5 cm. Jej konstrukcja została oparta na sprawdzonych rozwiązaniach stosowanych już w wcześniej produkowanych płytach stalowych do ochrony stanowiska 7,92 mm karabinu maszynowego MG 08. Kopuła otrzymała duże, czworokątne strzelnice o niesymetrycznym sektorze ognia. Zamykano je zasuwami, przesuwnymi pomiędzy dwoma poziomymi prowadnicami. Karabin maszynowy, zamocowano na podstawie fortecznej. Całość ustawiono w przesuwnych saniach na blaszanym stoliku. Obrotowy stolik umożliwiał ustawienie karabinu maszynowego w jednej z trzech strzelnic [04].
Kopuła bojowa typu 61 P8
Kopuła bojowa typu 61 P8 została osadzona w schronie nr 20 w rejonie miejscowości Strzaliny [02] jak i w schronie o sygnaturze Karz.9, omawianym w opracowaniu „Grupa bojowa schronów – Trzy schrony wkomponowane w umocnienia ziemne na odcinku taktycznym Karz. Pozycji Pomorskiej. Kopuła, zaprojektowana w klasie B1 odporności na ostrzał, została zatwierdzona do stosowania 22.08.1936 roku przez Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych (niem. Oberkommado des Heeres).
Trzy gazoszczelne strzelnice kopuły 61 P8 pozwalały na obronę przy pomocy jednego lub dwóch ciężkich karabinów maszynowych MG 34 w łącznym sektorze 190°, przy czym sektor ostrzału dla pojedynczej strzelnicy wynosił 63° przy kątach podniesienia broni od -15° do +12°.
Kopuła 61 P8 należała do grupy nowoczesnych kopuł bojowych opracowanych przez firmę Krupp. Na bazie projektu kopuły 20 P7 [05] powstała grupa kopuł w skład której, oprócz wspominanej już 61 P8, wchodziła trójstrzelnicowa kopuła 60 P8 [06] w klasie odporności B na ostrzał oraz sześciostrzelnicowa kopuła 35 P8 [07] w klasie odporności B1. Cechą znamienną wspominanych pancerzy jest ta sama średnica wewnętrzna kopuły na wysokości strzelnic. Pozwoliło to na obniżenie kosztów produkcji poprzez wprowadzenie zunifikowanych podzespołów takich jak podstawa forteczna dla karabinu maszynowego MG 34, bieżni po której się przemieszczała podstawa forteczna pomiędzy strzelnicami, czy też zamknięcia kuliste strzelnic. Niezależnie od klasy odporności na ostrzał wszystkie kopuły otrzymały to samo zamknięcie kuliste strzelnicy.
Przypisy:
[01] – Grupa bojowa schronów – Trzy schrony wkomponowane w umocnienia ziemne na odcinku taktycznym Karz. Pozycji Pomorskiej.
[02] – O uwarunkowaniach zastosowania kopuły 61 P8 w zamian 3 P7 przygotowywane jest nowe opracowanie.
[03] – Lokalizacja kopuły 3 P7 oraz kopuły 61 P8 w rejonie miejscowości Strzaliny zgodna z kolejnością podaną w tabeli 7. Rozmieszenie kopuł na odcinkach „Pozycji Pomorskiej”, str. 132, Jarosław Lemański Pancerze „Pozycji Pomorskiej”, Studia i Materiał do dziejów Ziemi Wałekiej Nr 5, Wałcz 2014.
[04] – Koncepcję obrotowego stolika w trójstrzelnicowej kopule prezentuje rysunek 01 z opracowania Kopuła bojowa 2 P7.
[05] – Sześciostrzelnicowa kopuła 20 P7 została dopuszczona do stosowania 15.04.1936 r przez Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych (niem. Oberkommado des Heeres).
[06] – Trójstrzelniowa kopuła 60 P8 została dopuszczona do stosowania 17.10.1936 r przez Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych (niem. Oberkommado des Heeres).
[07] – Sześciostrzelnicowa kopuła 35 P8 została dopuszczona do stosowania 15.04.1936 r przez Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych (niem. Oberkommado des Heeres).
[08] – Dokument Wydziału Ia Placówki Wojskowej nr 2: Mapa – Uzbrojenia nr 4. do rozbudowy głównego pola walki na Pomorzu (Tuczno) (niem. Unterlagen der Ia-Abteilung der Heeresdienststelle 2: Armierungs-Karte Nr. 4 zum Ausbau des Hauptkampffeldes im Raum Westpommern Tütz/Tuczno) z połowy 1937 roku. Dokument pochodzi z Deutsch – Russisches Projekt zur Digitalisierung Deutscher Dokumente in Archiven der Föderation (https://wwii.germandocsinrussia.org).
[09] – Sektor ostrzału trójstrzelnicowej kopuły 3 P7 (Panzerturm 3 P7) – pomiar