Opracował: Franz Aufmann

Schrony ze stanowiskiem obserwatora artylerii w kopule 44P8, wznoszone w 1936 roku na Pozycji Lidzbarskiej, wyposażono w układ wentylacyjny o wymuszonym obiegu powietrza. Skomplikowany przebieg rur wentylacyjnych i kominowych sprzyjał  błędom podczas prac. Obiekt o wydzielonych pięciu pomieszczeniach, o zróżnicowanej wysokości od 1,90 do około 4,65 metra, okazał się trudnym do wentylowania przy zastosowaniu jeszcze niedoskonałych  filtro-wentylatorów. Wystąpiły problemy z odpowiednią wymianą powietrza. Poprawę efektywności wymiany powietrza utrudniało niepowtarzalne wykonanie połączeń wentylacyjnych pomiędzy pomieszczeniami.
Pierwsze archiwalne dokumenty dotyczące układu wentylacji dla tego typu schronu, znane autorowi niniejszego opracowania, pochodzą z lipca 1936 roku. Urządzeniem mającym zapewnić oczekiwaną wymianę powietrza był filtro-wentylator. Projektanci przewidywali po 2 lub 3 egzemplarze na schron. Urządzenie to zasysało powietrze poprzez czerpnię z zewnątrz schronu, a następnie tłoczyło do jego wnętrza. W wyniku różnicy ciśnień powietrze przemieszczało się pomiędzy pomieszczeniami. Przepływ powietrza umożliwiały osadzone w ścianach rury.

 

Opis do rys. 03.
1. Szyb kopuły dla stanowiska obserwatora artylerii, 2. Pomieszczenie operacyjne. 3. Izba gotowości bojowej, 4. Pomieszczenie dowódcy, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Czerpnia z przewodem dostarczającym powietrze do urządzeń filtro-wentylacyjnych HES, 7. Przewód napowietrzający stanowisko obserwacyjne lub pomieszczenie operacyjne, 8. Przewód napowietrzający izbę dowódcy, 9. Przewód odprowadzający powietrze ze stanowiska obserwatora, 10. Przewód odprowadzający powietrze z izby dowódcy, 11. Przewód odprowadzający powietrze z pomieszczenia operacyjnego i izby gotowości, 12. Zabezpieczony pancerzem przewód odprowadzający powietrze ze schronu.

Filtro-wentylatory uruchomiano w kilkuminutowych cyklach roboczych co godzinę. Czas trwania cyklu napowietrzania uzależniony był od kubatury schronu i liczebności załogi.

Wprowadzono podział pomieszczeń na bezpośrednio i pośrednio napowietrzane. Bezpośrednio napowietrzane było stanowisko obserwatora w kopule oraz izba dowódcy. Izba załogi oraz śluza przeciwgazowa należała do pomieszczeń pośrednio napowietrzanych. Wyjątek stanowiło pomieszczenie operacyjne. Było bezpośrednio napowietrzane ale przez odpowiednie ustawienie zaworów przyjmowało również powietrze z pomieszczenie dla obserwatora artylerii. W przeważającej ilości przypadków zachowały się niekompletne zamknięcia  starego typu [03].

Bardzo szeroki zakres prac studyjnych i doświadczalnych, związany z usprawnieniem wentylacji, okazał się niewspółmiernie duży z efektem finalnego rozwiązania. Dla tego typu schronu przewidziano dwa urządzenia filtro-wentylacyjne nowej generacji [04]. Umieszczono je na ścianie izby załogi przy wejściu do pomieszczenia dowódcy. Urządzenie to zasysało powietrze poprzez czerpnię (Rys. 03. 6) na elewacji schronu oraz przewód o średnicy 10 cm, który w układzie wentylacji grawitacyjnej służył do odprowadzania powietrza na zewnątrz schronu. Przewód dostarczający powietrze do urządzenia filtro-wentylacyjnego, zgodnie z wytycznymi, zabezpieczono obrotowym zaworem odcinającym [05]. Umieszczono go przy wylocie przewodu, tuż przy powierzchni ściany.

Jeden z filtro-wentylatorów tłoczył powietrze do (Rys. 03. 8) izby dowódcy. W przeciwległym narożniku osadzono kolejny przewód (Rys. 03. 10), z wlotem zabezpieczonym zaworem. Rura o średnicy 10 cm umożliwiała przepływ powietrza do izby załogi. Drugi z wentylatorów tłoczył powietrze (Rys. 03. 7) do stanowiska obserwatora lub pomieszczenia operacyjnego. W zależności od ustawienia zaworów pomieszczenie operacyjne mogło być bezpośrednio zasilane przez filtro-wentylator lub pośrednio ze stanowiska dla obserwatora (Rys. 03. 9). W wyniku różnicy ciśnień przewód 11 umożliwiał wypływ powietrza z pomieszczenia operacyjnego i izby załogi do śluzu przeciwgazowej. Wypływ powietrza na zewnątrz schronu zabezpieczała rura, osadzona w zewnętrznej (Rys. 03. 12). Wylot przewodu na elewacji schronu chroniony był identycznym pancerzem co czerpnia powietrza.

Stan zachowania

Autorowi niniejszego opracowania nie udało się dotrzeć do pierwotnej dokumentacji opisywanego schronu ze stanowiskiem obserwatora artylerii w kopule 44P8. Ten typ schronu zaistniał również na Pozycji Neckar-Ens (niem. Neckar-Enz-Stellung) i Pozycji Wetterau-Main-Tauber w zachodniej części III Rzeszy. Obie pozycje wznoszone były od 1935 roku. Ciekawostką może być fakt, że jeden egzemplarz wybudowano również na odcinku „Gall” Pozycji Pomorskiej.

W podsiadanej dokumentacji z 1936 roku nie wspomniano o wykorzystaniu istniejącego układu wymuszonego obiegu powietrza do okresowej wentylacji grawitacyjnej w okresie pokoju, kiedy schron nie był obsadzony przez załogę. Nie jest wykluczone, że stosowana informacja mogła być przekazana bezpośrednio wałmistrzom, którzy sprawowali nadzór na schronami w okresie pokoju.
Stan zachowanych omawianego typu schronów, wzniesionych w 1936 roku na Pozycji Lidzbarskiej, pozwolił mi na ogólną ocenę układu wentylacji. W schronach zastosowano charakterystyczne rozwiązania typowe dla wentylacji grawitacyjnej.
Położenie wlotu rury (Rys. 3. 12) odprowadzającej powietrze ze śluzy w układu wymuszonego obiegu powietrza, tuż nad poziomem posadzki, świetnie sprawdzało się w układzie wentylacji grawitacyjnej, jako kanał napowietrzający (Fot. 23) to pomieszczenie.
Wylot rury doprowadzającej powietrze do filtro-wentylatorów w izbie załogi (Rys. 3. 6) jest optymalnie położony z punktu widzenia odprowadzenia powietrza z izby załogi na zewnątrz schronu w układzie wentylacji grawitacyjnej. Wylot przewodu, chroniony gazoszczelnym zamknięciem starego typu, znajduje się pod stropem (Fot. 20).
Przepływ powietrza pomiędzy śluzą gazoszczelną a izbą załogi i pomieszczeniem operacyjnym (Rys. 3. 11) w układzie wentylacji grawitacyjnej zapewniał przewód w ścianie (Fot. 22).