Odkryte stanowisko obserwatora

Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Tylna elewacja schronu bojowego o odporności B1 z 1934 roku dla 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 na postawie fortecznej za stalową płytą. Po prawej stronie wejścia do schronu umieszczono otwarte stanowisko obserwatora piechoty lub artylerii. Odcinek obrony Miradź Północ (niem. Grünberg Nord) Pozycji Pomorskiej. Schron znajduje się na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego na północ od drogi Człopa – Miradź.

 

Fot. 02. Tylna elewacja schronu bojowego o odporności B1 z 1934 roku, o sygnaturze Grü. N. 10 z odcinka obrony Miradź Północ (niem. Grünberg Nord) Pozycji Pomorskiej.
Fot. 03. Widok otwartego stanowiska obserwatora piechoty lub artylerii w schronie z 1934 roku. Po prawej stronie powinna znajdować się ościeżnica z drzwiami stalowymi. Nisza na ościeżnicę stalowych drzwi, zabezpieczających stanowisko przed oddziaływaniem odłamków, widoczna jest na Fot. 05.

Odkryte stanowisko obserwatora artylerii w schronie bojowo-obserwacyjnym z 1934 roku

Pod­sta­wo­wy środ­kiem obro­ny na nowo pro­jek­to­wa­nych nie­niec­kich po­zy­cjach obron­nych w la­tach trzy­dzie­stych ubie­głe­go wieku był 7,92 mm cięż­ki ka­ra­bin ma­szy­no­wy sMG 08 sys­te­mu Ma­xi­ma. Stanowisko bojowe  ckm na podstawie fortecznej (niem. Schartenstand) umieszczano początkowo w schronach o konstrukcji betonowej a w późniejszym okresie o konstrukcji żelbetonowej, bardziej odpornej na ostrzał artyleryjski. Dowódca schronu, zajmował miejsce po lewej stronie stanowiska ckm i poprzez przeziernik w płycie stalowej prowadził obserwację pola walki tylko w zakresie sektora ostrzału. Standardowy sektor ostrzału dla strzelnic w płytach chroniących stanowisko 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08, wynosił w płaszczyźnie poziomej 65 stopni. Dlatego też część schronów bojowych otrzymało stanowisko obserwatora, niezbędne do nadzorowania pola walki zgodnie z wytycznymi taktyczno-obronnymi danego odcinka umocnień. Stanowisko obserwatora artylerii niezbędne było do kierowania ogniem. W niemieckiej fortyfikacji stałej występowało jako:
– odkryte stanowisko obserwatora, umieszczane na tylnej elewacji schronu,
– stanowisko obserwatora chronione poziomą płytą z otworem na niezbędny do obserwacji sprzęt optyczny,
– stanowisko obserwatora chronione staliwną kopułą [01].

Niezależnie od ryzyka szybkiego wykrycia otwartego stanowiska obserwatora artylerii umieszczano je zarówno na tylnej elewacji obiektów bojowych jak i biernych (np. schronów dowodzenia) [02]. Fotografie 01 i 02 prezentują otwarte stanowisko obserwatora na tylnej elewacji schronu bojowego z 1934 roku dla ckm z odcinka obrony Miradź Północ (niem. Grünberg Nord) Pozycji Pomorskiej. Stanowisko umieszczone w niszy umożliwiało prowadzenie obserwacji okrężnej za pomocą lornetki. Informacje przekazywane były za pomocą polowej sieci telefonicznej lub poprzez rury głosowe, jeżeli stanowisko otrzymało takie wyposażenie. Obserwator prowadził obserwację na stojąco. Nisza, wykonana na planie czworokąta 90 cm x 80 cm, posiadała głębokość 144 cm. Dla części stanowisk obserwacyjnych z 1934 roku przewidziano stalowe drzwi, nie ujęte w katalogu pancerzy z 1942 roku. Zabezpieczały one stanowisko przed oddziaływaniem odłamków podczas ostrzału. Nie wszystkie stanowiska obserwacyjne otrzymały to zabezpieczenie. Przykładem może być schron bojowo-obserwacyjny S.T.F 11 (Fot. 06) z pobliskiego odcinka „Pustelnia” (niem. Salmer Theerofen).
W nowo wznoszonych obiektach fortyfikacji stałej otwarte stanowisko obserwatora artylerii uznawane było za podstawowe do momentu opracowania i zatwierdzenia do stosowania staliwnej kopuły 44P8 dla obserwatorów artyleryjskich. Kolejny powrót do sprawdzonego już rozwiązania otwartego stanowiska obserwatora  nastąpił w 1938 roku wraz z nowym programem rozbudowy niemieckich pozycji obronnych. Powrót do otwartych stanowisk obserwacyjnych został wymuszony przez chroniczny brak importowanych dodatków stopowych takich jak chrom, nikiel lub molibden do „uszlachetniania” staliwa, niezbędnego do produkcji kopuł, chroniących stanowiska obserwatora przed ostrzałem.

 

Fot. 04. Widok otwartego stanowiska obserwatora piechoty lub artylerii w schronie o odporności B1 z 1934 roku. Widoczna jest nisza przeznaczona do montażu ościeżnicy stalowych drzwi.
Fot. 05. Widok otwartego stanowiska obserwatora piechoty lub artylerii w schronie o odporności B1 z 1934 roku. Po lewej stronie widoczny jest betonowy występ, niezbędny do mocowania ościeżnicy.
Fot. 06. Widok otwartego stanowiska obserwatora piechoty lub artylerii w schronie o odporności B1 z 1934 roku. Stanowisko nie jest konstrukcyjnie przygotowane do osadzenia ościeżnicy stalowych drzwi.

Fot. 07. Tylna ściana schronu bojowo-obserwacyjnego z 1936 roku dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 z odkrytym stanowiskiem obserwacyjnym. Odcinek taktyczny Młyn Brzeźno (odcinek Bruchmühle) Pozycji Pomorskiej.

 

Fot. 08. Odkryte stanowisko obserwatora. Na pierwszym planie nisza na ościeżnicę drzwi 54P8 a w głębi nisza na wyposażenie stanowiska.

 

Odkryte stanowisko obserwatora w schronie bojowo-obserwacyjnym z 1935-36 roku

Jedno z ciekawszych odkrytych stanowisk obserwatora artylerii znajduje się na tylnej elewacji schronu bojowo-obserwacyjnego Br. 7 (Fot. 07), wzniesionego w 1936 roku na odcinku Młyn Brzeźno (odcinek Bruchmühle) Pozycji Pomorskiej. Wejście do niszy zabezpieczały stalowe drzwi 54P8 (70 cm x 130 cm x 30 mm) a od góry pozioma stalowa blacha. Po podniesieniu blachy na dwóch cylindrycznych prowadnicach (Fot. 09) należało ją zablokować na żądanej wysokości. Masywne drzwi oraz stalowa blacha chroniła stanowisko obserwatora przed zasypywaniem i uderzeniami odłamków lub odprysków betonu. Stanowisko obserwatora, wykonane na planie czworokąta 80 cm x 80 cm, posiadało głębokość około 140 cm.
Obserwacja pola walki mogła być prowadzona za pomocą sprzętu optycznego. Obserwator miał do dyspozycji składane siedzisko. Zamocowane było do prawej ściany niszy stanowiska (Fot. 08). W miejscu mocowania pozostały dwie kotwy. W czołowej ścianie stanowiska wykonano niszę na telefon polowy oraz niezbędne wyposażenie stanowiska. Obserwator mógł prowadzić łączność optyczną z dwoma sąsiadującymi schronami.

Fot. 09. Widok stanowiska obserwatora. W ścianach osadzono pionowe prowadnice płyty przykrywającej stanowisko. Po obu stronach prowadnicy dwie kotwy do mocowania siedziska.

 

Odkryte stanowisko obserwatora w schronie 123B8 z lat 1935-36 (Trójkąt Lidzbarski)

 

Fot. 10. Widok odkrytego stanowiska obserwatora w schronie 123B8 w pobliżu miejscowości Kierdyny Małe na Pozycji Lidzbarskiej (niem. Heilsberger Stellung). Od lewej: nisza na przyłącze polowej sieci telefonicznej, czerpnia powietrza ze zniszczoną płytą ochronną, odkryte stanowisko obserwatora z niszą na przyłącza sieci telefonicznej.

 

Schron, zgodny z projektem 123B8, był w latach 1935-36 standardowym obiektem z okrytym stanowiskiem obserwatora artylerii (niem. Stand für offenen Artilleriebeobachter), wznoszonym na często na elewacjach schronów Trójkąta Lidzbarskiego (niem. Heilsberger Stellung). Odkryte stanowisko umieszczono na tylnej elewacji schronu (Fot. 10).

 

Fot. 11. Widok odkrytego stanowiska obserwatora w schronie 123B8. Widoczna jest nisza na przyłącze telefoniczne oraz zakończenie rury głosowej do wewnętrznej łączności.

 

Fot. 12. Widok niszy na przyłącze telefoniczne z wylotami stalowych rurek na kable telefoniczne w odkrytym stanowisku obserwatora artylerii. Rurka 01 prowadzi do odkrytego stanowiska obserwatora. Rurka 02 prowadzi do wnętrza schronu.

 

Wejście zabezpieczone było stalowymi drzwiami 54P8 (70 cm x 130 cm x 3 cm). Stanowisko obserwatora o szerokości 70 cm posiadała zaokrągloną powierzchnię czołową (Fot. 11). Tam też osadzono kotwy do mocowania sprzętu optycznego do obserwacji wyznaczonego sektora. W omawianym przypadku kotwy nie zostały osadzone, a w ścianie pozostawiono czworokątny otwór 8 cm x 8 cm o głębokości 20 cm.
Poniżej została wykonana nisza na planie czworokąta 40 cm x 29 cm na przyłącze do łączności telefonicznej (Fot. 12). Kable telefoniczne wyprowadzono ze stanowiska obserwatora w dwóch stalowych rurkach średnicy 2”. Wylot pierwszej z nich znajdował się w niszy przyłącza polowej sieci telefonicznej. Nisza ta znajdowała się na tylnej ścianie obiektu (Fot. 13), a w opisywanym przypadku jej wymiary [01] umożliwiały zamocowanie dwóch przyłączy kablowych. Druga ze stalowych rurek zapewniała doprowadzenie kabla telefoniczne do wnętrza schronu.
Obserwatorowi zapewniono również wewnętrzną łączność za pomocą rury głosowej. Widoczna jest na zdjęciu fot. 11.

Fot. 13. Widok niszy 40 cm x 32 cm x 14 cm (szerokość x wysokość x głębokość) na przyłącza polowej sieci telefonicznej. Widoczne są dwa wyloty stalowych rurek na kable. Rurka 01 prowadzi do odkrytego stanowiska obserwatora. Rurka 02 prowadzi do wnętrza schronu.
Rys. 01. Elewacja schronu 123B8. 1. nisza na przyłącze polowej sieci telefonicznej, 2. Czerpnia powietrza, 3. odkryte stanowisko obserwatora, 4. stalowa rura o średnicy 2″ dla przewodu telefonicznego, 5. stalowa rura o średnicy 2″ dla przewodu telefonicznego, 6. rura głosowa do wewnętrznej łączności.

 

Otwarte stanowisko obserwatora (Pozycja Pomorska)

Fot. 14. Widok odkrytego stanowiska obserwatora w schronie, wzniesionym w 1936 roku w ramach rozbudowy odcinka obrony w pobliżu miejscowości Sępolno Wielkie (Pozycja Pomorska). Zaokrąglona część niszy skierowana była w kierunku przedpola. Obustronnie osadzono w bocznych ścianach cylindryczne prowadnice kolumn górnej osłony stanowiska (Fot. Marek Leszczyński).

 

Fot. 15. Odkryte stanowisko obserwatora w schronie dowodzenia z izbą bojową na ckm.

 

Fot. 16. Otwarte stanowisko obserwatora. Na wprost – pionowa stalowa prowadnica z kanałem na do mocowania kolumn górnej osłony stanowiska. Po prawej stronie prowadnicy wylot rury łączności głosowej i nisza na przyłącze telefoniczne (Fot. Paweł Winnicki).

 

Odkryte stanowisko obserwatora piechoty i artylerii jest nadal przewidziane w nowo wznoszonych w 1936 roku niemieckich obiektach fortyfikacji stałej Pozycji Pomorskiej [01]. Przykładem zastosowania tego rozwiązania jest kompanijny schron dowodzenia ze stanowiskiem ogniowym na ciężki karabin maszynowy (niem. Kompanieführer-Stand mit MG-Schartenanlage). Obiekt został wzniesiony na południe od drogi Sępólno Wielkie – Kołtki. Otrzymał sygnaturę Karz. 12.

Odkryte stanowisko obserwatora zostało umieszczone na tylnej ścianie schronu. Niszę stanowiska obserwacyjnego zabezpieczały od tyły stalowe drzwi 54P8 (osadzone w płaszczyźnie elewacji), a od góry pozioma osłona. Pozioma osłona nie zachowała się. Zapewne wykonano ją ze stalowej walcowanej blachy. Obserwator, po podniesieniu stalowej osłony do góry, mógł prowadzić nadzór pola walki za pomocą sprzętu optycznego. Osłona unoszona była na dwóch pionowych kolumnach, przesuwnych w cylindrycznych prowadnicach osadzonych w bocznych ścianach stanowiska obserwacyjnego.
Stanowisko zapewniało obserwatorowi minimum komfortu. Podstawę niszy umieszczono około 128 cm poniżej zewnętrznej powierzchni stropu schronu.

Szerokość stanowiska wynosi 70 cm. Obserwator miał zapewnioną łączność z punktem dowodzenia. Informacje mógł przekazywać za pomocą rury głosowej. Jej wylot znajduje się w zaokrąglonej części czołowej stanowiska. Ta metoda łączności była zawodna, szczególnie  podczas prowadzenia ognia ze stanowiska ciężkiego karabinu maszynowego. Dlatego też w ścianie czołowej stanowiska wykonano dodatkowo niszę na przyłącze telefoniczne. Zapewniało ono łączność ze stanowiskiem dowodzenia w schronie i polową siecią telefoniczną po przez drugie przyłącze, standardowo mocowane w niszy na elewacji wejściowej obiektu.

Tuż nad niszą na przyłącze telefonicznie (w osi stanowiska) osadzono w ścianie płytkę stalową do mocowania sprzętu optycznego. Do obserwacji stosowano lornetki nożycowe.

 

 

[01] – Stanowisko obserwatora artylerii, chronione małą kopułą obserwacyjną 9P7 zostało opisane w opracowaniu Stanowisko obserwacyjne w Starym Osiecznie (Pozycja Pomorska).

[02] – Na Pozycji Lidzbarskiej, jako jedynej ze wschodnio niemieckich pozycji obronnych okresu międzywojennego, nie łączono obronnej i obserwacyjnej funkcji schronu.

[03] – temat został opisany we wpisie pt. „Nisza przyłącza kabla polowej sieci telefonicznej„.