Stahl-Schartenplatte 4 cm stark – 4 cm płyta stalowa ze strzelnicą na sMG 08

Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Widok strzelnicy ciężkiego karabinu maszynowego w schronie o odporności B1 na Pozycji Lidzbarskiej (1934).

 

Fot. 02. Widok 4 cm płyty stalowej ze strzelnicą ckm w schronie z 1934 roku na Pozycji Lidzbarskiej (zdjęcie z 2010 r.). Na zasuwie strzelnicy zachowały się wyraźne ślady po elementach ryglujących.

Płyta stalowa o grubości 4 cm ze strzelnicą dla ciężkiego karabinu maszynowego była jednym z najczęściej stosowanym pancerzem w niemieckiej fortyfikacji stałej z pierwszej połowy lat trzydziestych zeszłego wieku. Określano ją jako płytę pancerną ze strzelnicą (Panzer-Schartenplatte von 40 mm nach Zeichnung Wa.O.B. 3292) wykonaną według rysunku Wa.O.B. 3292. Szacuje się, że w latach 1932-1934 na terenie  Pozycji Lidzbarskiej, wykorzystano około 300 sztuk [01], głównie w schronach o odporności nie wyższej niż B1. Sporadycznie osadzano ją od 1934 roku do 1936 roku w schronach Pozycji Pomorskiej. Prawdopodobnie, ze względu na istniejące zapasy magazynowe, osadzana była zamiennie z płytą stalową o oznaczeniu 10P7 (6 cm płyta stalowa ze strzelnicą ckm). Stosowano ją w obiektach o odporności od C do B1. Wyjątkowo zastosowano ją w trzech cięższych schronach typu B-Werk [02] do obrony mniej zagrożonych sektorów obrony.

Konstrukcja większości schronów bojowych, wzniesionych na Pozycji Lidzbarskiej, oparta była na blasze falistej typu Heinrich. Stanowisko bojowe chronione było ścianą żelbetonową (Fot. 01), wzmocnioną płytą stalową o wymiarach 196 x 150 cm (szer. x wys.). Płyta o grubości 4 cm ze strzelnicą dla ciężkiego karabinu maszynowego była przeznaczona do osadzania w ścianie schronu.

 

Rys. 01. Rysunek 4 cm płyty stalowej ze strzelnicą ckm. U góry dwa otwory o średnicy 5 cm. Przerywanymi liniami zaznaczono zagłębioną część pancerza w ścianie.

 

 

Fot. 03. Widok osadzonej płyty w schronach z 1933/1934 roku (Pozycja Lidzbarska).

 

Fot. 04. Widok osadzonej płyty w schronie z końca 1934 roku (Pozycja Lidzbarska).

 

W obiektach Pozycji Lidzbarskiej, o wytrzymałości B1, umieszczano ją w jednej trzeciej grubości, licząc od wewnętrznej powierzchni ściany. Pancerz nie obejmował swoją powierzchnią całej ściany. Zagłębienie płyty w ścianie zaznaczono na rysunku 01 liniami przerywanymi [03]. Niechroniona płytą dolna część ściany tworzyła wraz z żelbetowym betonowym cokołem dla ciężkiego karabinu maszynowego zarys litery „T”. Dwa najczęściej spotykane rozwiązania ukształtowania dolnej części ściany w schronach Pozycji Lidzbarskiej zaprezentowano na Fot. 08 i Fot. 09. Powstała przy płycie nisza pozwalała na racjonalne wykorzystanie powierzchni izby bojowej oraz skrócenie jej długości. Konstrukcja schronu wymusiła wykonanie czworokątnego wycięcia w górnej krawędzi płyty na belkę nośną, podtrzymującą blachę falistą.

 

 

Strzelnica

Przewidziane położenie osadzenia płyty w ścianie uwzględniono w konstrukcji pancerza. Rozglifienie żelbetonowej części strzelnicy pozbawione było profilu antyrykoszetowego (Fot. 01).  Otwór strzelnicy w świetle posiadał stosunkowo duże wymiary 21 x 28 cm (szer x wys.). Musiał pomieścić lufę z chłodnicą wodną ciężkiego karabinu maszynowego wz.08 i zapewnić żądany sektor ostrzału. Strzelnica dla sMG008 została wyposażona przez konstruktorów Urzędu ds. Uzbrojenia (niem. Heereswaffenamt) w zamknięcie o grubości efektywnej większej niż grubość płyty. Do wykonania zasuwy zastosowano blachę walcowaną ze stali konstrukcyjnej o podwyższonej jakości o grubości 8 cm. Zasuwa, na części odpowiadającej zarysowi strzelnicy, posiadała obniżoną grubość do 6 cm. W ten sposób wyeliminowano możliwość unieruchomienia zasuwy w pozycji „zamknięte”. Uwzględniono, że podczas ostrzału strzelnicy z broni maszynowej mogą nastąpić plastyczne wypływki relatywnie miękkiego materiału zasuwy w miejscach uderzenia pocisków.

Rozwiązanie to stosowane było w niemieckiej fortyfikacji we wszystkich nowo konstruowanych płytach stalowych i pancernych o grubości w zakresie 4 -10 cm, chroniących stanowisko sMG08. Zwiększoną grubość zasuwy i cofnięcie powierzchni zasuwy prezentuje Fot. 06.

 

 

Fot. xx. Po lewej stronie widok zasuwy strzelnicy ckm od strony izby bojowej. Po Prawej stronie zaznaczono cofnięty zarys powierzchni czołowej zasuwy strzelnicy ckm.. Po p
Fot. 06. Po lewej stronie – widok zasuwy strzelnicy ckm od strony izby bojowej. Po prawej stronie – widok zasuwy strzelnicy od strony przedpola. Zaznaczono cofnięty zarys powierzchni czołowej zasuwy strzelnicy ckm.

 

Kolejnym problemem, który został rozwiązany przez konstruktorów Urzędu ds. Uzbrojenia, było zapewnienie gazoszczelności zamknięcia strzelnicy i przeziernika do obserwacji sektora ostrzału. Zastosowano uszczelkę filcową dociśniętą prowadnicami i zmocowana wkrętami do wewnętrznej płaszczyzny płyty. W celu zapewnienia warunku gazoszczelności narzucono okresowe nasączanie olejem uszczelki filcowej (Fot. 07). W pozycji „zamknięte”, zasuwa szczeliny obserwacyjnej dociskana była do uszczelki przez dwa pokrętła z radełkowanym chwytem, umieszczone w dolnej i górnej prowadnicy w pionowej osi symetrii przeziernika (Rys. 01).  Ruch zasuwy ograniczały dwa opory.

 

Fot. 07. Po lewej stronie. Boczny widok prowadnic zasuwy przeziernika z filcową uszczelką i ogranicznikiem ruchu zasuwy. Po prawej stronie. Widok prowadnic zasuwy przeziernika z filcowa uszczelką. Brak zasuwy przeziernika.

 

W podobny sposób uszczelniono zamkniecie strzelnicy. Zasuwę unieruchamiano w dwóch skrajnych położeniach: „zamknięte” i „otwarte”. Położenia te określał lewy i prawy ogranicznik przesuwu. Zasuwę unieruchomiano za pomocą rygli. Ruch roboczy rygli uzyskiwano przez obrót dźwigni. Rygiel z pochyłą powierzchnią wsuwał się w pionowy kanał wykonany w prowadnicy i dociskał zasuwę do uszczelki na wewnętrznej powierzchni płyty. W celu ułatwienia przesuwu zasuwy, umieszczono ją na dwóch elementach tocznych, redukujących opory tarcia.

Prowadnice obu zasuw mocowano do płyty za pomocą śrub. Otwory w płycie wykonano na przelot, ze względu na jej małą grubość. Zostały nagwintowane na całej głębokości. Elementem dociskowym był cylindryczny łeb śruby z płaskim czołem. Dociskał prowadnicę za pomocą dwóch podkładek. Pierwsza podkładka była usztywniającą. Produkowano ją ze stali sprężynowej – blachy o grubości około 1 mm.  Drugą podkładkę wykonywano z ołowiu. Łatwo odkształcała się plastycznie. Utrudniała zerwanie śrub mocujących w przypadku odkształceń płyty, spowodowanych uderzeniami pocisków (Fot. 08).

 

Fot. 08. Po lewej stronie. Widok dolnej prowadnicy z nacięciami na podstawę forteczną dla sMG 08. Powyżej dwa wkręty z łbami stożkowymi do mocowania uszczelki filcowej (brak na zdjęciu). Po prawej stronie. Widok podkładki ołowianej w gnieździe z wykręconą  śrubą dociskową.

 

[01] Zastosowanie 4 centymetrowej płyty stalowej w fortyfikacji niemieckiej w latach 1932-1936. Arkadiusz Woźniakowski, 4HISTORIE (2) 1/2015, ISSN-2083-3083.
[02] dwa schrony B-Werk z okolic Szczecinka i jeden z okolic Starego Osieczna.
[03] Zagłębienie płyty w ścianie ulegało zmianie również ze względu na sposób ustalania płyty w procesie betonowania schronu. Przyjmując za położenie otworów o średnicy 5 cm za bazowe, można stwierdzić, że w najstarszych schronach Pozycji Lidzbarskiej były widoczne a w późniejszym okresie przykryte warstwą betonu.