Opracował: Franz Aufmann
Płyta stalowa 7 P7 ze strzelnicą (niem. Stahl- Schartenplatte für MG), chroniąca stanowisko ciężkiego karabinu maszynowego, była jednym z najbardziej popularnych pancerzy niemieckich fortyfikacji stałych okresu międzywojennego. Konstrukcja płyty została opracowana przez Waffen-Prüf-Amt 5 [01] i zatwierdzona do stosowania pod koniec 1933 roku. Wykorzystano wcześniejsze doświadczenia i zweryfikowano rozwiązania zastosowane w już wcześniej produkowanych płytach według rysunku Wa.O.B. 3184 jak również o niższej odporności na ostrzał, o grubości 80 mm według rysunku Wa.O.B. 3060. Co ciekawsze obie wspomniane płyty, zastąpione w nowo wznoszonych obiektach przez 7 P7, posiadały określenie pancernych (niem. Panzer-Schartenplatte).
Grubość płyty wynosi 100 mm, co odpowiada ówczesnej klasie oporności B1. Pierwsze egzemplarze wyprodukowano w 1934 roku. Łącznie wykonano 7563 egzemplarzy z czego 2693 sztuki pozostawały w dniu 15.02.1941 roku na składach [02].
Płyta stalowa 7 P7 była produkowana z walcowanych płyt z niestopowej stali konstrukcyjnej. Dlatego też została opisana w katalogu pancerzy z 1942 roku jako “stalowa płyta ze strzelnicą”. Zrezygnowano z określenia płyty jako “pancernej”. Przyjęło się, że w fortyfikacji niemieckiej to określenie było przypisywane pancerzom wykonanym z wysokostopowych stali. Właściwości fizyczne gwarantowały większą odporność na przebicie przez konwencjonalne pociski przeciwpancerne. Przykładem płyty pancernej może być pancerz o oznaczeniu 6 P7 ze strzelnicą dla ciężkiego karabinu maszynowego.
Korpus płyty 7 P7 wykonywany był ze stali o składzie chemicznym, która aktualnie odpowiada stali konstrukcyjnej niestopowej w gatunku St37 – St44. Nie stwierdzono istotnych zmian twardości w funkcji odległości od powierzchni zewnętrznej płyty, co mogło by wskazywać zastosowanie obróbki cieplno chemicznej. Struktura płyty w przekroju poprzecznym jest jednorodna.
Płyta stalowa 7 P7 o wymiarach zewnętrznych 3400 x 2700 mm (szerokość x wysokość), zgodnie z pierwotnymi założeniami miała chronić stanowisko bojowe 7,92 mm karabinu maszynowego wz. 08 (niem. schwere Maschinengewehr 08 w skrócie sMG08), który pozostawał na uzbrojeniu jednostek fortecznych do końca wojny. Dla lawety fortecznej 08 wykonano w późniejszym okresie adaptery do mocowania karabinów maszynowych nowszej generacji MG34, MG26 i MG37 (czeskiego). Stanowisko bojowe MG 08 za płytą stalową 7 P7 prezentuje zdjęcie Fot. 06 [03].
Charakterystycznym rozwiązaniem dla obiektów niemieckiej fortyfikacji stałej było takie umieszczenie płyty 7 P7, że zewnętrzna powierzchnia płyty 7 P7 pokrywała się z płaszczyzną ścian schronu. Tego typu obiekty można zwiedzać na Pozycji Pomorskiej i Pozycji Odry. Część schronów otrzymała żelbetonowe przedpiersie widoczne na Fot. 01. Zapobiegało wnikaniu pocisków artyleryjskich pod fundament schronu oraz zasypywaniu strzelnicy położonej stosunkowo nisko względem płaszczyzny równi ogniowej.
W późniejszym okresie płyta umieszczana jest w niszy, chroniącej pancerz przed bocznym ostrzałem. W przypadku zastosowania płyty 7 P7 dla stanowiska ckm broniącego wejścia i zapola schronu o odporności B otrzymywała żelbetonowe wzmocnienie z profilem przeciwrykoszetowym, określane w fortyfikacji niemieckiej mianem strzelnicy schodkowej Fot. 02 (niem. Trepenscharte). Przed ostrzałem z broni stromotorowej była chroniona przez okap.
Istotne zmiany zaszły po 1938 roku. Czyniono przygotowania do wprowadzenia nowej klasy odporności o oznaczeniu B neu. Aby można było wykorzystać zalegające w magazynach płyty 7 P7 oraz sprostać nowym wymaganiom, opracowano kilka wersji “nakładek” – dodatkowej płyty lub płyt modyfikujących “starzejący” się już pancerz jak i pierwotne przewidziane dla niego uzbrojenie. W celu wzmocnienia i dostosowania płyty 7 P7 (uwzględniono również 5 P7, 10 P7) do prowadzenia ognia z ciężkiego karabinu maszynowego MG37 na lawecie fortecznej 37 opracowano dodatkową płytę (niem. Zusatzplatte) z zamknięciem kulistym. Była mocowana do płyty od strony izby bojowej. Otrzymała oznaczenie 492a P2. Dla nowo budowanych schronów opracowano dodatkową płytę 492c P2 aby można było wykorzystać zalegającą na magazynach płytę 7 P7.
W celu zwiększenia odporności na przebicie płyty 7 P7, ale uzbrojonej w MG 08, opracowano konstrukcję dodatkowej płyty o oznaczeniu 726 P3. Obie płyty ustawione do siebie równolegle (7P7 od strony izby), osadzane były w schronach na nowej wschodniej granicy państwowej z ZSRR, wytyczonej zgodnie z zawartym paktem Ribbentrop – Mołotow a nieznacznie skorygowanej po podpisaniu traktatu o granicach i przyjaźni we wrześniu 1939 roku. Fot. 03 prezentuje płytę 7 P7 z nakładką 726 P3 chroniącą stanowisko ckm obrony wejścia i zapola. Została osadzona w schronie dla ckm do ognia bocznego typu Regelbau 105c (niem. MG Kasematte mit Kleinstglocke und Flankierungsanlage) o odporności B neu. Tego typu rozwiązanie zastosowano w schronach typu R105 pozycji obronnej “Galindestellung” tworzonej w latach 1940-1941. Schrony wybudowano w pobliżu miejscowości Zbójna, Ptaki i Kozioł. Należy jednak pamiętać, że ten typ schronu mógł otrzymać inne pancerze, chroniące stanowiska bojowe. Schrony typu R 105b (niem. Kasematte mit Sehrohr und Flankierungsanlage), budowane w ramach “Neubau-Programm” na zachodniej granicy na przełomie 1939/1940 roku (Westwall), wyposażone zostały jeszcze w płytę 7 P7 dla głównego stanowiska bojowego a stanowisko obrony wejścia i zapola w płytę 422 P01 (więcej o płycie). Na terenie Polski zachował się w dobrym stanie schron typu R 105 b w Martianach o identycznym opancerzeniu.
Mocowanie płyty stalowej 7 P7
Płyta o wadze 7,5 tony mocowana była do ścian i stropu schronu za pomocą 8 kotw. Kotwa mocująca płytę 7 P7 posiadała średnicę 60 mm. Zakończona była łbem z płaskim czołem o średnicy 120 mm i stożkową powierzchnią dociskową. Czoło łba pokrywało się z powierzchnią zewnętrzną płyty. Kotwy wykonywane były z ciągliwej stali. Szczególną wagę przykładano do właściwości plastycznych i możliwości wydłużenia w przypadku ekstremalnych obciążeń. Wymagany był warunek wydłużenia do 25% w momencie zerwania.
Rozwiązania konstrukcyjne stalowej płyty 7 P7 ze strzelnicą
Płyta otrzymała duży otwór strzelnicy o wymiarach 220 mm x 300 mm (szerokość x wysokość). Pozwalała na prowadzenie ognia w sektorze 650 (w płaszczyźnie poziomej) z ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 ustawionego na lawecie fortecznej. Wymagało to jednak dosunięcia lawety do płyty, tak aby wspornik lawety oparł się o dolną prowadnicę zasuwy w dwóch wycięciach (Fot. 07). Lufa karabinu maszynowego, osłonięta chłodnicą o średnicy około 10 cm, była wysunięcia na zewnątrz, poza płaszczyznę płyty. W płaszczyźnie pionowej sektor ognia wynosił od +50 do -150 względem poziomej osi strzelnicy. Zamknięcie strzelnicy wymuszało wycofanie lufy ze strzelnicy do tyłu, obrót karabinu maszynowego na podstawie fortecznej do pozycji bocznej względem strzelnicy. Zadanie to ułatwiały sanie, na których spoczywała podstawa forteczna. Sanie zaś zamocowane były do blaszanego stolika ustawionego w osi strzelnicy. W celu przysłonięcia stosunkowo dużego otworu strzelnicy, wyposażono MG 08 w 1939 roku w tarczkę ochronną (niem. Schutzschild) o oznaczeniu 429 P01 (Fot. 06).
Zasuwa strzelnicy
Strzelnica płyty stalowej 7 P7 zamykana była przesuwną zasuwą osadzoną w dwóch prowadnicach. Posiadają one w skrajnych położeniach wycięcia na rygle do unieruchomienia zasuwy. Prowadnice mocowane były do płyty za pomocą ośmiu śrub. Zastosowano dwa rodzaje podkładek. Górna, od strony łba śruby była cienką stalowa podkładką. Druga z podkładek wykonana została z ołowiu. Jej zadaniem było przejmowanie obciążeń sprężystych odkształceń podczas ostrzału i niedopuszczenie do zerwania śrub mocujących.
Aby zasuwa mogła się przesuwać w prowadnicach bez użycia większej siły, wyposażono ją w dwie rolki. Każda z nich osadzona była na stalowym trzpieniu wkręcanym w korpus zasuwy. Powyżej komory, w której znajdowała się rolka, wykonano otwór smarujący.
Ruch zasuwy ograniczały dwie śruby. Powierzchnia zasuwy od strony strzelnicy, a odpowiadająca wymiarom strzelnicy, była lekko wgłębiona. Rozwiązanie to stosowane było już we wcześniejszych niemieckich pancerzach. Miało eliminować unieruchomienie zasuwy w wyniku plastycznych odkształceń w miejscach uderzenia pocisków.
W celu zachowania gazoszczelności zamknięcia zasuwa otrzymała wąską uszczelkę filcową. Osadzono ją w kanałku o przekroju poprzecznym w kształcie trapezu. Wysuwanie się uszczelki z kanałka uniemożliwiał jego kształt oraz cztery zaślepki z blachy stalowej, zamocowane przy pomocy wkrętów. Ryglowanie zasuwy umożliwiały dwa wsuwane kliny, zawieszone na stalowym łańcuchu, mocowanym do górnej prowadnicy i zasuwy. Do przesuwania zasuwy o wadze około 95 kg zastosowano boczny uchwyt.
Przeziernik
Do prowadzenia obserwacji zastosowano szczelinę obserwacyjną o wymiarach 100 mm x 10 mm. Zamykana była zasuwą. Opory przesuwu minimalizowały dwie kulki łożyskowe, osadzone w gniazdach w dolnej części zasuwy. Ruch zasuwy ograniczają dwa opory wkręcone w płytę w osi poziomej przeziernika.
Podobnie jak w przypadku strzelnicy, prowadnice dociskały uszczelkę filcową do powierzchni płyty. Docisk zsuwy do uszczelki i jej nieruchomienie zapewniały dwie śruby z radełkowanym uchwytem, umieszczone w prowadnicach w pionowej osi przeziernika.
Obserwację podczas ostrzału umożliwiała specjalna wkładka (niem. Sehschlizverschluß FPzK 2804). Wsuwana była na czas prowadzenia obserwacji w prowadnice od lewej strony przy zasuwie ustawionej w prawym skrajnym położeniu. W metalowej obejmie umieszczono płytę ze szkła odpornego na ostrzał o grubości 74 mm. Konstrukcję wkładki prezentuje Rys. 03 [04].
Napisy eksploatacyjne
Na płycie od strony izby bojowej umieszczany był napis informujący o konieczności wyłączenia oświetlenia przed otwarciem zasuwy strzelnicy lub przeziernika (niem. Vor öffnen der Scharte oder des Sehschlitzes Licht aus!). Kolejny napis związany z płytą stalową 7 P7, powszechnie stosowany w przypadku umocnień Westwall a nie spotykany na wschodnich terenach Niemiec dotyczył uszczelnienia strzelnicy za pomocą pasty w przypadku grożenia atakiem gazowym (niem. Achte bei Gasalar auf: Abdichten der Türen und Schartenplatte mit Paste).
Dodatkowym wyposażeniem pancerza były dwie blendy wykonane z perforowanej blachy, przysłaniające otwór strzelnicy i przeziernika. Miały zapewnić wymianę powietrza w schronie podczas czasie pokoju.
[01] – Jeden z wydziałów Heereswaffenamt – urzędu zajmującego się w rozwojem i badaniem niemieckiego uzbrojenia od 05.05.1922 roku.
[02] – Według Jörg Fuhrmeister, Der neue Panzeratlas 1 und 2. Interfest, ISSN 0931-0878 2001.
[03] – Ciężki karabin maszynowy sMG 08 z traczką ochronną 493 P01 z 1939 roku na podstawie fortecznej. Montaż tarczki przewidywała instrukcja „Anweisung für das Aufsetzen und Abnehmen des M.G.- Schutzschildes” z sierpnia 1939.
[04] – S-Atlas 1944. Katalog części stalowych z 1944 r.
[05] – Zestaw płyt 7P7 i 726P3 dla stanowiska obrony wejścia i zapola schronu.