Opracował: Tomasz Zamysłowski
W związku z planowaną przez III Rzeszę inwazją na ZSRR na terenie obecnej Polski powstało kilka wysuniętych kompleksów dowodzenia, kwater głównych. Te monumentalne betonowe budowle są ogólnie znane i chętnie odwiedzane. W ich cieniu pozostają schrony związane z bezpośrednią ochroną.
W strefie ochrony kwatery głównej Hitlera „Wilczy Szaniec” ( niem. Führerhauptquartier „Wolfsschanze”) jak i przeznaczonego dla pociągu sztabowego schronu stanowiska dowodzenia „Obszar wschód” (niem. Gefechtsstand „Anlage Mitte”) [01] wybudowano szereg stanowisk wartowniczych lub jak wypadku „Wolfsschanze” dodatkowo wieżowych stanowisk broni maszynowej typu 402 P9. Stanowiska te miały zapewnić obronę kompleksów wypadku bezpośredniego ataku dywersantów, oddziałów specjalnych, czy też skoczków spadochronowych. Z racji, że tego typu oddziały nie posiadały ciężkiego uzbrojenia, obiekty te wypełni zabezpieczały wyznaczony teren.
Rozważano również atak na większą skalę po zajęciu przez skoczków spadochronowych pobliskich lotnisk (wchodzących w skład kompleksów dowodzenia). Istniała możliwość lądowania samolotów transportowych za pomocą których oddziały atakujące
uzyskałyby dostęp do cięższego uzbrojenia takiego jak lekkie działa piechoty, czy armaty przeciwpancerne. Aby zapewnić możliwość odparcia spodziewanego ataku od strony lotnisk, jak i głównej drogi prowadzącej do kompleksów wybudowano schrony bojowe przeznaczone do ognia czołowego, zapewniające odpowiednią ochronę przed ostrzałem za pomocą cięższego uzbrojeniem niż broń maszynowa.
Od strony lotniska, wzdłuż wysuniętej na zachód strefy ochrony „Wolfsschanze” wzniesiono trzy schrony bojowe. W przypadku „Anlage Mitte” dwa obiekty [02]. Wybudowano je na skraju lasu, od granicy którego zaczynała się wydzielona płotem z drutu kolczastego strefa ochrona kompleksów. Wzniesione obiekty noszą znamiona standaryzacji tj. projektu schronu bojowego stworzonego specjalnie na potrzeby zabezpieczenia stanowisk dowodzenia.
Schrony zbudowano ze zbrojonego betonu jako jednoizbowe obiekty o kształcie zbliżonym do sześcioboku w formie blokhauzu. Grubość ścian wynosi 100 cm. Żelbetonowy strop o grubości 80 cm (odporności w klasie B1) został standardowo wzmocniony belkami dwuteowymi 240, rozstawionymi co około 34 cm.
Między belkami rozłożono arkusze blachy tworzące sztywne zabezpieczenie przeciwodpryskowe. Miało chronić załogę przed odpryskami betonu podczas uderzeń większych kalibrów. W zależności od przewidzianego sposobu maskowania obiektu, strop mógł posiadać płaską powierzchnię zewnętrzną lub odpowiednio ukształtowaną do pokrycia warstwą ziemi z darnią. Zbrojenie wykonano za pomocą 12 mm prętów stalowych.
Każdy z schronów wyposażono w trzy strzelnice ze stopniowaniem przeciw rykoszetowym. Stanowiska bojowe zabezpieczono stalowymi płytami 422 P01 (niem. Stahl- Schartenplatte 422 P01) o grubości 30 mm (odporności w klasie D). Płytę osadzono w połowie grubości ściany tak, aby osie otworu strzelnicy w płycie i betonowej ścianie pokrywały się. Od strony izby wykonano niszę symetrycznie położoną względem osi strzelnicy. Sposób osadzenia płyty nie umożliwiał wykorzystania wąskiego przeziernika do obserwacji, w który wyposażono płytę 422 P01. Wraz z dużą częścią płyty został przykryty przez żelbetonową ścianę obiektu.
Taki sposób wykorzystania płyty wprowadzono w niemieckiej fortyfikacji od 1937 roku, wraz z opracowaniem pierwszej serii obiektów o konstrukcji standardowych (niem. Regelbau).
Strzelnice rozmieszczono po jednej, w każdej z trzech ścian czołowych. Osie sąsiadujących strzelnic przecinały się pod kątem 55º. Przy założeniu, że sektor ostrzału dla płyty 422 P01 wynosi 63º, uzyskano pokrycie ognia sektora o kącie 173º mierzonym w płaszczyźnie poziomej. Pokrycie szerokiego sektora ognia za pomocą jedynie trzech strzelnic tworzyło stosunkowo duże martwe pole w bezpośredniej bliskości obiektu. Sektory ostrzału poszczególnych stanowisk krzyżowały się w odległości około 164 m.
W osi strzelnicy wykonano betonowe podstawy. Naroża podstawy zostały z ukosowane. Uwagę zwraca dokładne poziomowanie płaszczy betonowej podstawy poprzez wykonanie wylewki. Wymiary są zgodne z wymaganiami dla betonowej podstawy o oznaczeniu 661 S3 z saniami dla stanowiska bojowego karabinu maszynowego prawdopodobnie na lekkiej podstawie fortecznej za stalową płytą 422 P01. W strzelnicy mógł być ustawiony 7,92 mm karabin maszynowy MG 34. Sanie dla podstawy fortecznej mocowane były do betonowego podłoża za pomocą 6 kotw w dwóch rzędach, po trzy w każdym. Oględziny powierzchni betonowych podstaw nie wykazały jednak śladów po kotwach do mocowania sań.
Wejście do schronu zamykane były stalowymi, dwudzielnymi drzwiami, wyjątkowo praktycznymi w zastosowaniu, szczególnie w przypadku kiedy obiekt nie został wyposażony w wyjścia ewakuacyjne. Pozwalały na opuszczenie obiektu nawet w przypadku zablokowania lub częściowego przysypania gruzem ich dolnej części. Drzwi zostały osadzone we wnęce, w połowie grubości ściany. Do minimum ograniczono możliwości ich bezpośredniego ostrzału. Zachowana ościeżnica wskazuje na możliwość osadzenia drzwi typu 435P01 (niem. Stahltür 435 P01, odporność D) w otworze wejściowym o wymiarach 80 x 177 cm w świetle lub 434P01 (niem. Stahltür 434 P01, odporność D).
Obiekty nie przystosowano do stałego przebywania w nich załogi jak i do prowadzenia długotrwałej obrony. Miały być obsadzone wypadku zagrożenia atakiem, który z założenia miał być szybko odparty. Z tego powodu nie zapewniono obsadzie żadnych wygód związanym z długotrwały przebywaniem wewnątrz. Obiekt nie otrzymał instalacji kominowej dla pieca grzewczego. Nie został wyposażony również w żaden z systemów wentylacyjnych odprowadzający gazy prochowe, powstałe w czasie prowadzenia ognia. Załoga zmuszona była do prowadzenia ognia w maskach przeciwgazowych.
Schrony ochrony „Wolfsschanze” zostały staranie zamaskowane jako drewniane budynki [03]. Na ścianach zachowały się pionowe kanały na drewniane listwy. Do nich były mocowane drewniane elementy maskujące obiekt. Na terenie „Anlage Mitte” maskowanie przybrało inną formę. Zostały obsypane ziemią. Świadczy o tym smołowanie obiektów oraz zabezpieczanie przed osuwaniem się ziemi wykonane na stropie. Wykorzystano również siatki maskujące, mocowane do zaczepów przy stropie.
Do czasów obecnych zachowały się tylko dwa niemal kompletne bryły schronów, po jednej w obu lokalizacjach oraz ruiny pozostałych. Odmienną formę schrony ochrony przyjęto w kompleksie schronów kolejowych „Anlage Süd”. Ogólne założenia obronne nie uległy zmianie. Konstrukcję schronów zmodyfikowano przez dodanie wyjście ewakuacyjnego oraz rozbudowano obronę wejścia.
[01] – Kompleks Gefechtsstand „Anlage Mitte” składa się z dwóch schronów przeznaczonych dla pociągów sztabowych wraz z schronami zabezpieczenia technicznego . Jedne ze schronów znajduje się w miejscowości Konewka oraz drugi schron kolejowy położony w miejscowości Jeleń/Spała.
[02] – W Anlage Mitte wybudowano schrony bojowe jedynie przy schronie kolejowy w Konewce (sąsiadującym z lotniskiem w Gliniku) , nie zrobiono tego w drugim obiekcie w Jeleniu/Spale (około 10km od lotniska).
[03] – Widoczne na zdjęciach zrobionych w okresie powojennych.
źródła :
- Bogusław Perzyk – „Wolfschanze – las, beton i miny” (2014),
- Franz W Seidler, Dieter Zeigert – „Die Führerhauptquartiere 1939-45: Anlagen und Planungen im Zweiten Weltkrieg“ (2010)
- http://sochowazagroda.pl/glinnik/.
- Paweł Grad, Niemieckie fortyfikacje Tomaszowa Mazowieckiego i Okolicy. Typy i rodzaje schronów -Uniwersytet Łódzki (2020)