Unterstand – schron bierny (1932)

Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Ściana tylna schronu biernego, wzniesionego w 1932 roku w ramach budowy umocnień Pozycji Lidzbarskiej (lokalizacja: w pobliżu drogi Orneta – Górowo Iłowieckie).

 

Fot. 02. Segmenty blachy falistej typu H ustawiono na betonowym cokole, który również pełnił rolę ławki dla żołnierzy.

 

Fot. 03. Wejście do schronu. 1-2. otwory wentylacji grawitacyjnej, chronione zamknięciami z zasuwą, – 3. otwór przewodu komi-nowego, chroniony zamknięciem z zasuwą, – 4. miejsce na głowicę kablową, – 5. miejsce na aparat telefoniczny, – 6. doprowadzenie przewodów telefonicznych, – 7. miejsce na półkę (druga symetrycznie położona względem osi drzwi), – 8. kanałek odprowadzający wodę.

 

Fot. 04. Widok ściany z wejściem do schronu.

 

 

Projekt schronu biernego (niem. Unterstand) [01] został opracowany zgodnie z wytycznymi instrukcji „Stellungsbau” z 1930 roku. Mógł spełniać rolę kompanijnego schronu dowodzenia. Wykonano go w najniższej klasie odporności na ostrzał, czyli grubość betonowych ścian skutecznie chroniła jedynie przed uderzeniami odłamków. Standardowa grubość betonowych ścian i stropu, wynosiła około 30 cm. Do budowy schronu wykorzystano segmenty blachy falistej typu H.  Obiekt o długości 300 cm wymagał 6 segmentów. Spełniały one początkowo rolę szalunku traconego a później sztywnego zabezpieczenia antyodpryskowego. W przekroju poprzecznym, odległość między blachami w najszerszym miejscu schronu wynosiła 290 cm. Krzywizna blachy posiadała promień równy 145 cm.
W celu optymalnego wykorzystania chronionej przestrzeni obniżono poziom posadzki (Fot. 02) a segmenty blachy falistej ustawiono na podwyższonym cokole. Cokół stanowił jednocześnie podstawę dla traconego szalunku i pełnił rolę ławki dla żołnierzy. Wzdłuż ścian poprowadzono kanałek odpływowy (Fot. 03, -8). Służył do oprowadzania wody powstałej w wyniku skroplenia się pary wodnej na zimnych ścianach w przeludnionym schronie.
Wejście do schronu znajduje się w jego osi. Otwór o wymiarach 170 x 80 cm w świetle zamykany był stalowymi drzwiami starego typu, znajdującymi się w płaszczyźnie elewacji. Zabezpieczenie przeciwgazowe mogła spełniać kotara [02], umieszczona przy drzwiach wewnątrz schronu.
Schron został wyposażony w wentylację grawitacyjną, standardową dla 1932 roku, w którym został wzniesiony. Nie odnaleziono śladów mogących potwierdzić późniejszą modernizację schronu i montaż standardowego filtrowentylatora, początkowo HES 0,6 lub w późniejszym okresie HES 1,2. Przewody wentylacji grawitacyjnej zabezpieczono zamknięciami. Znajdują się na poziomie posadzki (Fot. 03, -1). Zwyczajowo umieszczano je w płytkiej niszy z ukosowanymi bocznymi płaszczyznami.
Przewidziano zastosowanie pieca do ogrzewania pomieszczenia. W tylnej ścianie schronu umieszczono otwór na przewód kominowy (Fot. 03, -3). Otwór zamykany był typowym zamknięciem dla przewodów wentylacyjnych i kominowych. Zasuwa umieszczona była w prowadnicach mocowanych do płyty o wymiarach 36 x 22 cm (otwór o średnicy 10 cm). Wyprowadzenie przewodu kominowego znajdowało się na tylnej elewacji schronu, po prawej stronie wejścia. Rurę kominową poprowadzono równolegle do zewnętrznej ściany.
Schron miał mieć zapewnioną łączność telefoniczną. Po prawej stronie wejścia (Fot. 03, -6), na poziomie betonowego cokołu (ławki) przy tylnej ścianie, znajduje się rura na doprowadzenie przewodów łączności telefonicznej. Ich zakończenia znajdowały się powyżej mocowanej głowicy kablowej (niem. Kabelendverschluss). Aparat telefoniczny ze skrzynką na baterię mocowano zaraz przy głowicy kablowej.
Spartańskie wyposażenie schronu uzupełniają hamaki, rozpinane pomiędzy stalowymi hakami osadzonymi w ścianach.

Późniejsze rozwiązania w schronach biernych

W późniejszym okresie projektanci, zdecydowanie więcej uwagi poświęcili problemowi wentylacji schronu. Stosowano nadal  wentylację grawitacyjną. W celu zwiększenia jej skuteczności, starannie zaplanowano położenie otworów wentylacyjnych. Otwór napowietrzający ze standardowym gazoszczelnym zamknięcie, podobnie jak w konstrukcji z 1932 roku, znajduje się na ścianie po prawej stronie wejścia (Fot. 05). W celu poprawienia cyrkulacji powietrza w pomieszczeniu, wlot przewodu odprowadzającego zużyte powietrze na zewnątrz schronu, umieszczono na przeciwległej ścianie (Fot. 06). Wlot rury również wyposażono w gazoszczelne zamknięcie. Zamknięcia przewodów wentylacyjnych niezbędne były do okresowego odcięcia dopływu skażonego powietrza w przypadku ataku gazowego.

 

Fot. 05. Ściana schronu biernego z 1934 roku z wejściem. Po lewej stronie wlot przewodu kominowego z gazoszczel-nym zamknięciem. Po prawej stronie wylot przewodu napowietrzającego z gazoszczelnym zamknięciem. Obok pozostałości obudowy złącza telefonicznego.

 

Fot. 06 Przeciwległa ściana izby z wlotem przewodu odprowadzającego zużyte powietrze na zewnątrz schronu. Poniżej cokół konstrukcji nośnej szalunku z blachy falistej – jednocześnie ławka dla załogi schronu.

 

Fot. 07. Ściana czołowa schronu biernego z 1934 roku z wejściem chronionym ciężkimi drzwiami stalowymi o wymiarach 110×80 cm. Po prawej stronie pionowy kanał na przewód kominowy. Przed wejściem studzienka kanalizacyjna.

 

[01] – w instrukcji „Stellungsbau” z 1930 roku pojawia się określenie „Unterstand” w odniesieniu do schronów biernych i stanowisk dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08. W późniejszym okresie określenie „Unterstand” przypisywane jest wyłącznie schronom biernym. Schrony bojowe dla ckm nazywane są ogólnie MG-Stand lub MG- Schartenstand w przypadku schronu bojowego ze stanowiskiem ckm, chronionym przez płytę ze strzelnicą.

[02] – zgodnie z punktami 98 i 99 II części Instrukcji o fortyfikacji polowej.