Część I
Opracował: Franz Aufmann
W niemieckich fortyfikacjach stałych okresu międzywojennego zakładano możliwość wykorzystywania otwartych stanowisk obserwatora artylerii lub piechoty. Przewidywano wykonanie nisz dla stanowiska obserwatora artylerii w murze oporowym lub na tylnej elewacji schronu. W zależności od odporności obiektów na ostrzał, otwarte stanowiska obserwacyjne, mogły być zabezpieczone stalowymi drzwiami, osadzanymi w płaszczyźnie elewacji schronu. Równolegle podjęto prace nad konstrukcją pancerzy, które mogłyby skutecznie chronić obserwatora podczas ostrzału. Już w pierwszych projektach z 1921 roku przewidziano zastosowanie stalowej, czworokątnej płyty, osadzanej poziomo w płaszczyźnie stropu nad wydzielonym pomieszczeniem obserwatora. Na przestrzeni czasu, grubość płyty, w zależności od odporności obiektów na ostrzał, ulegała zmianie z 4 do 10 cm.
W celu prowadzenia obserwacji należało wysunąć lornetkę nożycową poprzez wykonany w płycie cylindryczny otwór. Zastosowano rozwiązanie niezwykle proste a zarazem funkcjonalne. Stanowisko było wyjątkowo trudne do wykrycia przez obserwatorów nieprzyjaciela.
W latach 1934 – 1936 zakładano, że otwarte stanowisko obserwatora artylerii będzie rozwiązaniem tymczasowym. W 1934 roku opracowano i przyjęto na uzbrojenie małą kopułą 9P7, pierwszą z serii pancerzy, chroniących stanowisko obserwatora piechoty. Do końca 1935 roku następuje zakończenie kilku projektów kopuł obserwacyjnych dla potrzeb artylerii. Dla obiektów o odporności B1 przeznaczono kopułę obserwacyjną 44P8. Została wyposażona w optyczny peryskop, wysuwany w pionowej osi czaszy pancerza. Grubości ściany kopuły wynosiła 16 cm. Od tego momentu dalsze wznoszenie obiektów fortyfikacyjnych z otwartymi stanowiskami obserwatora artylerii można byłoby uznać za nieracjonalne. W konstrukcjach typowych schronów z 1937 roku występuje już sporadycznie. Ponownie powraca do łask w lecie 1938 roku wraz z nowym projektem „Limes” rozbudowy (niem. Limesbauprogramm) linii umocnień.
Schron dla obserwatora artylerii z otwartym oraz chronionym płytą stanowiskiem (1934).
Do ciekawszych konstrukcji można zaliczyć schron do kierowania ogniem artylerii ze stanowiskiem chronionym poziomą płytą w części czołowej obiektu oraz odkrytym stanowiskiem obserwacyjnym w niszy na tylnej elewacji.
Schron, wzniesiony prawdopodobnie w 1934 roku lub w 1935 roku (ze wskazaniem na 1934 rok) w pobliżu miejscowości Wielewo, jest pozbawiany obecnie elementów pancernych. Zdaniem autora niniejszego opracowania, należy do najlepiej zachowanych obiektów tego typu na Pozycji Lidzbarskiej. Obiekt wybudowano w klasie odporności B1. Został wkomponowany w skarpę Pasłęki. Tylną ścianę, jedyną odsłoniętą powierzchnię schronu, pokryto charakterystycznym tynkiem ułatwiającym maskowanie obiektu.
Schron posiada dwa pomieszczenia, izbę gotowości bojowej oraz wydzielone pomieszczenie ze stanowiskiem obserwatora chronionym poziomą płytą stalową. Wejście do schronu zabezpieczała para drzwi. Rozwiązanie to było często stosowane w schronach Pozycji Lidzbarskiej. Ciężkie stalowe drzwi z zaokrąglonymi narożami osadzono w płaszczyźnie elewacji a lekkie gazoszczelne od strony izby gotowości bojowej. Podobne zabezpieczenie przed przedostawaniem się skażonego powietrza do izby gotowości bojowej zastosowano w przejściu do pomieszczenia obserwatora artylerii.
Łączność między obiektami zapewniała łączność telefoniczna. Wylot kabla ziemnego znajduje się w niszy na złącze telefoniczne w izbie gotowości bojowej (Rys. 01.12). Łączność po przez polową sieć telefoniczną zapewniała nisza z przyłączem, wykonana na tylnej elewacji schronu (Rys. 01.7). Dostęp do sieci telefonicznej miało stanowisko obserwatora artylerii, chronione poziomą płytą (Rys. 01.10). Pod stropem izby gotowości bojowej poprowadzono w rowku o czworokątnym przekroju poprzecznym wewnętrzny kabel do niszy na złącze telefoniczne.
Schron uzyskał początkowo wentylację grawitacyjną. Do tego celu przeznaczono dwa doprowadzenia wentylacyjne (Rys. 01.9). Czerpnie powietrza (Rys. 01.6) osadzono w tylnej ścianie obiektu. W późniejszym okresie, najwcześniej pod koniec 1937 roku, zamontowano standardowy filtrowentylator HES 1,2. Wspornik dla tego urządzenia zamocowano do ściany działowej w izbie gotowości bojowej. W przypadku braku zagrożenie ataku gazowego fitrowentylator pracował w cyklach 10 minutowych. Częstotliwość cykli napowietrzania była uzależniona od stanu liczebnego załogi i kubatury pomieszczenia. W pracach projektowych zakładano, że zapotrzebowanie powietrza dla jednego żołnierza wynosi 1 m3/h.
Wymagany przepisami w 1934 roku poziom komfortu w niemieckiej fortyfikacji miał zapewnić załodze stół z siedziskami oraz hamaki podwieszane pod stropem (lub drewniane prycze). Te wytyczne obowiązywały do końca 1936 roku, po czym w nowo wznoszone obiekty fortyfikacji stałej miały być wyposażane w składane prycze.
Przewidziano możliwość ogrzewania schronu. Wykonano instalację kominową, zabezpieczoną standardowym zaworem odcinającym. Od 1937 roku stosowano świetnie dopracowany konstrukcyjnie piec Wt80. Jako opał można było stosować zarówno brykiety jak
i węgiel. Brykiety były zalecane ze względu na małą ilość dymu, która wydzielała się podczas ich spalania. Gazoszczelność pieca umożliwiała jego szybkie wygaszanie. Występująca w wersji Wt80K z 1939 roku płyta grzewcza, pozwalała załodze na gotowanie lub podgrzewanie posiłków.Schron otrzymał wyjście ewakuacyjne. Dawało załodze poczucie bezpieczeństwa. W bocznej ścianie schronu pozostawiono czworokątny otwór o wymiarach 60 x 80 cm w przekroju poprzecznym. Został zabezpieczony od zewnętrznej strony cienką ceglaną ścianką i blokadą z dwuteowników. W przypadku braku możliwości opuszczenia schronu przez zasypane lub zaklinowane drzwi wejściowe należało zdemontować blokadę oraz przebić cienką ceglaną ściankę. Następnie usunąć, opadające pod własnym ciężarem, sypkie wypełnienie pionowego szybu ewakuacyjnego. W celu opuszczenia schronu należało pokonać poziomy odcinek wyjścia w ścianie zewnętrznej a następnie wspiąć się po klamrach, ocembrowanym szybem na powierzchnię. Szyb kończył się na poziomie zewnętrznej powierzchni stropu. Zabezpieczony był lekką pokrywą, chroniącą przed zalewaniem przez wodę deszczową.
Otwarte stanowisko obserwatora artylerii
Otwarte stanowisko obserwatora zostało umieszczone na tylnej elewacji schronu. Nisza stanowiska, co było regułą w niemieckich obiektach o kategorii odporności na ostrzał B1, otrzymała ochronę w postaci stalowych drzwi, osadzonych w płaszczyźnie elewacji schronu. Czoło stanowiska uzyskało zaokrąglenie. Ułatwiało prowadzenie obserwacji przedpola za pomocą lornetki. Stanowisko posiadało wewnętrzną łączność z izbą gotowości bojowej. W zaokrąglonej powierzchni niszy znajduje się wlot rury, prawdopodobnie do łączności głosowej. Przed stanowiskiem nie wykonano podwyższenia stropu, chroniącego narzut ziemny przed zsuwaniem się ze stropu, co widoczne jest na fot. 05 po usunięciu darni.
Stanowisko obserwatora, chronione poziomą, stalową płytą
Drugie stanowisko obserwatora przewidziano w części czołowej schronie. Umieszczono je w wydzielonym pomieszczeniu. Do ochrony stanowiska zastosowano czworokątną płytę o wymiarach 2,0 x 2,0 m z cylindrycznym otworem. Płytę zamocowano do bryły schronu za pomocą ośmiu kotw. Otwór w płycie miał umożliwić wysunięcie lornetki nożycowej do prowadzenia obserwacji. Obserwator zajmował stanowisko na stalowym podeście. Niezbędne oprzyrządowanie umieszczono w dwóch niszach. Łączność wewnętrzną zapewniała rura głosowa a zewnętrzną aparat telefoniczny.
