Opracował: Franz Aufmann

 

Wejście do schronu

Wejście do schronu chronione było drzwiami kratowymi osadzonymi w płaszczyźnie tylnej ściany oraz gazoszczelnymi  drzwiami pancernymi, znajdującymi się w głębi korytarza. Korytarz wejściowy zaplanowano  w kształcie litery „L” (Rys. 01, – 7.). Tego typu rozwiązanie chroniło drzwi pancerne przed bezpośrednim ostrzałem i odłamkami. W osi korytarza umieszczono wewnętrzną strzelnicę obrony wejścia (Rys. 01, – c.). Strzelnica chroniona była pancerzem, mocowanym za pomocą czterech kotw (Fot. 04 i 05.).
Standardowym rozwiązaniem było umieszczenie w korytarzu jednej z dwóch czerpni powietrza. W omawianym schronie znajdowała się na ścianie po prawej stronie wejścia (Fot. 03.). Czworokątna płyta stalowa, chroniąca wlot powietrza mocowana była za pomocą czterech kotw. Powietrze dostawało się po przez otwory wykonane w płycie.

Stanowiska bojowe ckm.

Schron posiada dwa stanowiska bojowe ckm do ognia bocznego. Podobnie jak w pozostałych wznoszonych obiektach fortyfikacji stałych z lat 1937-38 w pasie działania Armii „Baranowicze” oba stanowiska broni maszynowej chronione są małą  płytą pancerną z 1936 roku z niegazoszczelną strzelnicą.

Zgodnie z przyjętymi zasadami pancerz umieszczono we wnęce w elewacji schronu. Powierzchnia płyty była lekko cofnięta względem lica ściany. To rozwiązanie ograniczało boczny ostrzał strzelnicy przez oddziały wroga, którym udało się obejść lub przebić się przez linię obrony. Umożliwiało również wykorzystanie grubości ściany na umieszczenie stanowiska ckm bez potrzeby zwiększania kubatury izby bojowej. Istotną zaletą takiego posadowienia pancerza  było wyeliminowanie zalewania izby bojowej przez wodę, ściekającą po zewnętrznej ścianie obiektu. Zjawisko to było typowe dla dużych płyt umieszczonych na licu ściany zewnętrznej.

Broń maszynową umieszczono na stabilnych podstawach fortecznych z tylnym podparciem, odmiennie niż w przypadku schronu wzniesionego na wiosnę 1936 roku na zapolu prawoskrzydłowego dzieła grupy fortowej „Carski Dar” (więcej >>) mimo zastosowania tego samego typu płyty pancernej. Grubość ściany w lewej izbie (Rys. 01, – 1.) pozwalała na umieszczenie stanowiska bojowego w wewnętrznej wnęce ściany. Natomiast w prawej izbie (Rys. 01, – 4.) konieczne było wykonanie betonowego wspornika, wysuniętego poza wewnętrzną powierzchnię ściany (patrz Fot. 06 i 07.) z uwagi na grubość ściany wynoszącą około 80 cm. Dopiero w 1939 roku zaczęto stosować płyty pancerne, których integralnym elementem konstrukcyjnym były stalowy wspornik.

Oba stanowiska bojowe otrzymały nawiew powietrza. Powietrze tłoczone przez wentylator dostarczane było rurą podwieszoną pod stropem. Wylot rury,  zakończony zasuwą do regulacji wydatku, znajdował się nad stanowiskiem ckm. Zachowaną płytę pancerną z 1936 roku z niegazoszczelną strzelnicą ckm prezentuje Fot. 08.

 

 

 

Kopuły

Schron miał otrzymać dwie kopuły. W stropie schronu zachowały się w dobrym stanie dwa szyby. Wymiary szybu nie pozwalają jednoznacznie określić producenta kopuł. Lewa kopuła miała być kopułą obserwacyjną. Prawy szyb posiada doprowadzenie rury napowietrzającej (Fot. 12.). Rozwiązanie to sugeruje możliwość wykorzystania kopuły do ochrony stanowiska broni maszynowej. Należałoby uznać, że kopuła spełniała rolę obserwacyjno-bojowej.
W szybach zachowały się podesty i elementy bazujące podstawy kopuł (Fot. 11.). W przypadku schronu w Zaosiu, do przestrzeni obu kopuł można było dostać się z podszybia po przez właz w poziomym podeście. Podest wykonano z walcowanej stalowej blachy. Otwór włazu i boczne ściany klapy zostały odpowiednio z ukosowane. Zamknięta klapa chowała się w podeście, tworząc z nim jednolitą płaszczyznę. Do łączności stanowiska w kopule z dowódcą schronu stosowano rury głosowe, nazywane fachowo w tamtych czasach telefonem akustycznym.
Do podszybia można było dostać się za pomocą czworokątnego otworu w ścianie.  Zastosowano rozwiązanie typowe dla  wyjść ewakuacyjnych, które przedstawiono na Fot. 12. Otwór posiada w świetle wymiary 60 x 60 cm. Zachowała się jedynie ościeżnica lekkich drzwi stalowych zabezpieczających przejście.

 

Wentylacja.

Prawdopodobnie wentylator o napędzie ręcznym mocowany do podstawy oraz filtr przeciwchemiczny znajdował się w pomieszczeniu – 8 (Rys. 01). Zajmował powierzchnie o przybliżonych wymiarach 67 x 114 cm, przy czym średnica filtra przeciwchemicznego wynosiła około 67 cm. Powietrze mogło być zasysane przez wentylator po przez filtr przeciwkurzowy z dwóch czerpni powietrza. Pierwsza z nich znajdowała się na tylnej elewacji schronu a druga w korytarzu wejściowym. Wloty czerpni zabezpieczała czworokątna płyta stalowa, mocowana za pomocą czterech kotw. Powietrze dostawało się po przez otwory wywiercone w płycie. Położenie otworów można opisać czworokątem o bokach równoległych do krawędzi płyty.
Do napowietrzania schronu uruchamiano wentylator cyklicznie co godzinę na 20 minut. W trybie ciągłym pracował podczas  prowadzenia ognia oraz ataku gazowego. Tylko w czasie alarmu gazowego zasysane powietrze oczyszczane było (przechodziło) przez filtr przeciwchemiczny. W pozostałych przypadkach omijało ten filtr przewodem obejściowym. Zmianę przepływu powietrza realizowano przy pomocy zaworów odcinających.
Powietrze, tłoczone przez wentylator rozprowadzane było za pomocą stalowych rur, podwieszonych pod stropem. Wyloty rur, zabezpieczone zasuwami do regulacji wydatku, znajdowały się przy stanowiskach bojowych oraz pomieszczeniu przyległym do lewej izby bojowej. Prawa kopuła posiadała kanał na rurę napowietrzającą. Widoczny jest na Fot. 12.

---

Wyjście ewakuacyjne.

Schron posiadał dwa wyjścia ewakuacyjne (Rys. 01. – 3 i – 6). Umożliwiały załodze opuszczenie schronu po przez wyłazy prowadzące z podszybia obu kopuł.  Wyjścia ewakuacyjne zabezpieczono pancerzami o spawanej konstrukcji. Dostęp z zewnątrz do każdego z nich  znajdował się w sektorze ostrzału stanowiska ckm.
Tego typu rozwiązanie lub w zmodyfikowanej wersji z drzwiami kratowymi, chroniącymi dostępu z zewnątrz do podszybia kopuły, było unikalnym na terenach zachodniej i centralnej Polski.  Zastosowano go w 1939 roku zaledwie w dwóch schronach.  Pierwszy z nich, schron dla armaty polowej, został wybudowany w Nowogrodzie nad Narwią przez  Kierownictwo Robót nr 20 pod dowództwem mjr sap. Karola Kleczke. Drugi obiekt dla broni maszynowej wzniosło w pobliżu miejscowości Gliniski Kierownictwo Robót nr 18 pod dowództwem mjr sap. Jana Prochasskiego, gdyż od marca 1939 roku połowa personelu i sprzętu została przeniesiona z Baranowicz do Osowca z zadaniem wybudowania fortyfikacji stałych na linii rzek Biebrza-Narew.

---

Ogrzewanie

Do ogrzewania schronu przewidziano żeliwny piec węglowy. Do usuwania gazów spalinowych zastosowano rurę stalową, poprowadzoną przez tylną ścianę schronu w prawej izbie bojowej.  W elewacji schronu wykonano pionowy kanał mieszczący komin (Fot 13.). Piec prawdopodobnie znajdował się w pomieszczeniu – 8 (Rys. 01).

---

[01] – Karnet – zawierał szczegółowe założenia taktyczno-techniczne niezbędne do opracowania projektów poszczególnych schronów bojowych. Z zasady podawano w nim następujące dane:

1. zadania schronu,
2. uzbrojenie wraz z kierunkami sektorów ostrzału,
3. liczebność obsady,
4. odporność na ostrzał,
5. zakres obrony przeciwgazowej i gazoszczelności,
6. łączność,
7. środki ochrony biernej,
8. zaopatrzenie.

---

Podziękowania dla pana Dmitrii Artamonova,
autora zaprezentowanych fotografii schronu,
za ich użyczenie.

Хочу выразить свою благодарность Дмитрию Артамонову,
автору фотографий сооружения,
которые были использованы в статье.

Franz Aufmann