Opracował: Franz Aufmann
W roku budowlanym 1934 wypracowana we wcześniejszych latach koncepcja linii obrony opartej na schronach broni maszynowej ulega modyfikacjom. Uznano, że schrony broni maszynowej do ognia bocznego tworzące system ogni bocznych (niem. Breitenfeuer) mogą zapewnić skuteczniejszą obronę pozycji posiadając wsparcie ogniem czołowym. Zdaniem niemieckich fortyfikatorów rozwiązanie problemu mogło nastąpić poprzez:
– wybudowanie schronów broni maszynowej o klasie odporności na ostrzał C i B1 do ognia czołowego
lub
– wprowadzenie do walki oddziałów piechoty prowadzących frontalny ostrzał ze stanowisk polowych.
Dlatego też dla wybranych lokalizacji obiektów należało przewidzieć istnienie dodatkowych pomieszczeń dla drużyn piechoty w osłanianych przez nią schronach. Pomysł ten rozszerzono również na obiekty fortyfikacji stałej do ognia czołowego. Drużyna piechoty, najmniejsza stała jednostka w formacjach piechoty, liczyła 13 osób. Składała się z dowódcy w stopniu podoficera lub starszego szeregowego i 12 żołnierzy.
Zwiększenie kubatury schronu o dodatkową izbę musiało być uzasadnione uwarunkowaniami taktyczno-technicznymi. Wybudowanie schronu bojowego dla ckm z dodatkową izbą było ekonomicznie uzasadnione. Koszt budowy takiego schronu był niższy niż dwóch – bojowego dla ckm i biernego dla drużyny. Jednoczenie zwracano uwagę projektantom, że dążenie do realizowania możliwie dużej ilości zadań bojowych z jednego obiektu fortyfikacji stałej, jest niewłaściwe. Rozbudowany obiekt cechowało podwyższone oddziaływanie pojedynczego trafienia pocisku artyleryjskiego, jak i znikoma odporność na zadymienie przez nieprzyjaciela.
Można było zrezygnować z zalecanego rozwiązania przy projektowaniu nowo wznoszonych obiektów linii obrony w przypadku, jeżeli dwa schrony bojowe dla ckm zapewniały sobie wzajemną
ochronę ogniową w nocy, jak i w trudnych warunkach atmosferycznych. Przyjęto, że warunek ten był spełniony, gdy maksymalna odległość między wspomnianymi obiektami wynosiła 100 metrów, nawet przy pokrywających się sektorach ostrzału.
Przykładem schronu broni maszynowej z pomieszczeniem dla drużyny piechoty (niem. MG-Schartenstand mit Einheitsgruppe) może być obiekt wybudowany w 1934 roku po wschodniej stronie ówczesnej drogi krajowej nr 125 (niem. Rechstraße) ze Szczecinka do Białego Boru. Głównym zadaniem schronu było ryglowanie płaską zaporą ogniową traktu komunikacyjnego, który przecinał w tym miejscu linię obrony. Drużyna piechoty wspierała obronę ze stanowisk polowych.
Nowy projekt schronu bojowego dla ciężkiego karabinu maszynowego i drużyny piechoty oparto na sprawdzonych już wcześniej rozwiązaniach. Podstawą projektu była konstrukcja jednoizbowego schronu dla ckm do ognia czołowego [01] o klasie odporności na ostrzał B1. Pomieszczenie dla drużyny piechoty skonfigurowano równolegle do izby bojowej. Na uwagę zasługuje zmodyfikowana bierna śluza przeciwgazowa. Wykonano w niej wejście do pomieszczenia dla drużyny piechoty a wyjątkowo dobrze zaprojektowane przedłużenie ściany bocznej wejścia do schronu skutecznie osłaniało drzwi wejściowe do tej izby. Wzajemna konfiguracja izby bojowej oraz wejścia do schronu nie została zmieniona. Zachowano strzelnicę broni ręcznej do obrony wejścia. W ścianie osadzono pancerz nieskatalogowany starego typu.
Należy zwrócić uwagę, że schron bojowy dla ciężkiego karabinu maszynowego i drużyny piechoty z 1934 roku (Rys. 01) otrzymywał w tylko jedno wejście. Było chronione stalowymi drzwiami starszego typu o czworokątnym zarycie, bez zaokrąglonych naroży. Pomyślano również o zastosowaniu w schronach dla ckm i drużyny piechoty dwóch wyjść, które umożliwiały szybkie opuszczenie schronu i zajęcie wyznaczonych pozycji polowych. To rozwiązanie stosowano z powodzeniem na Pozycji Pomorskiej w kolejnym roku. Wyposażono je w świetnie opracowane drzwi stalowe 14P7 [02] z charakterystycznie zaokrąglonymi narożami.
Schron otrzymał standardowy dla obiektów fortyfikacji stałej nasyp kamienno-ziemny. Nasyp wokół schronu tworzył niewielki pagórek, typowy dla okolicy. Utrudniał rozpoznanie lokalizacji schronu. Chronił wejście do obiektu przed bezpośrednim skośnym ostrzałem. Płyta o grubości 10 cm ze strzelnicą ckm, została zdemontowana przez saperów Wojska Polskiego w okresie powojennym. Zachowały się jednak
czytelne ślady równi ogniowej. Odpowiednio ukształtowana zapewniała ostrzał w wymaganym sektorze i chroniła strzelnicę przed bocznym ostrzałem. Wykonane przed stalową płytą żelbetonowe przedpiersie zapobiegało wnikaniu pocisków artyleryjskich pod fundament schronu i przeciwdziałało zasypywaniu strzelnicy.
Schron uzyskał dostęp do sieci telefonicznej. W śluzie gazoszczelnej wykonano niszę na przyłącze kabla ziemnego sieci telefonicznej a w ścianie do pomieszczenia drużyny piechoty i izby bojowej przepusty kablowe. Przyłącze polowej sieci telefonicznej osadzono na elewacji schronu po lewej stronie wejścia, poniżej czerpni powietrza. W późniejszym okresie była przewidziana nisza na przyłącze telefonicznej sieci polowej [03]. Na tej samej wysokości wykonano przepust kablowy przez ścianę do śluzy gazoszczelnej. Łączność pomiędzy izbą bojową a pomieszczeniem dla drużyny miała zapewnić również rura głosowa.
Pomieszczenie dla drużyny piechoty zachowało standardy schronu biernego z 1934 roku [04]. Zgodnie z nowymi wytycznymi w ścianach wznoszonych obiektów wykonano nisze oświetleniowe na lampy karbidowe lub naftowe. Obiekt otrzymał grawitacyjny układ wentylacji oraz instalację kominową dla pieca okopowego.
Gazoszczelne zamknięcia rur wentylacyjnych zwyczajowo, ale nie optymalnie, osadzono na tej samej ścianie. Piec, w celu zaoszczędzenia miejsca mógł być umieszczony w niszy w tylnej ścianie schronu. Nad wnęką umieszczono napis eksploatacyjny „Rachenentwicklung am Tage verboten” zakazujący używania pieca w ciągu dnia. Wydobywający się przez komin dym dekonspirował położenie schronu. Dlatego też na przestrzeni kilku lat dopracowywano zasady stosowania pieców i selekcjonowano typy środków opałowych.
Limit komfortu dla załogi w niemieckich schronach fortyfikacji stałej, które wznoszono w 1934 roku, wypełniały hamaki podwieszane na hakach pod stropem pomieszczenia. Dopiero w grudniu 1936 roku udało się niemieckim fortyfikatorom opracować wytyczne dotyczące między innymi wyposażania nowo budowanych obiektów w składane prycze jako podstawowe wyposażenie w zamian wcześniej stosowanych hamaków. Schrony były w późniejszym okresie kilkukrotnie modernizowane i tylko w nielicznych zachowały się haki dla hamaków.
W tylnej ścianie wykonano również wyjście ewakuacyjne [05]. Wyjście ewakuacyjne miało zapewnić załodze schronu poczucie bezpieczeństwa. Stworzyć możliwość opuszczenia obiektu w przypadku zablokowania wyjścia ze schronu, zasypania lub zakleszczenia drzwi wejściowych. Wyjście ewakuacyjne zabezpieczała cienka ceglana ścianka, wykonana w płaszczyźnie elewacji, oraz dwuteowe belki. Belki osadzone były w pionowych kanałach, które wykonano w bocznych ścianach otworu wyjścia ewakuacyjnego. Pod stropem wykonano poziome kanały, symetryczne względem otworu wyjścia ewakuacyjnego, umożliwiające wsuwanie belek.
Aktualizacja opracowania w dniu 21.09.2020 r.
[01] – konstrukcja jednoizbowych schronów dla ckm do ognia czołowego ze śluzą przeciwgazową (niem. MG-Schartenstand ohne Breitschaftsraum) została zaprezentowana w opracowaniu „Schrony broni maszynowej wzniesione w 1934 roku na Pozycji Pomorskiej”.
[02] – konstrukcja drzwi została opisana w opracowaniu „Drzwi stalowe 14P7 z lukiem ewakuacyjnym (Stahltür mit Mannloch)”.
[03] – więcej w opracowaniu „Nisza przyłącza kabla polowej sieci telefonicznej”.
[04] – schrony bierne, wybudowane w 1934 roku, zostały opisane w opracowaniu „Schrony bierne odcinka obrony między jeziorami Dołgie – Bielsko (1934)”.
[05] – więcej w opracowaniu „Wyjście ewakuacyjne – Notausgang”.