Opracował: Franz Aufmann
Koncepcja schronu bojowo-obserwacyjnego o oznaczeniu B1-4/I dla drużyny piechoty z osadzoną w stropie małą kopułą obserwatora 9P7 (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I) jest rozwinięciem konstrukcji schronu bojowego dla ckm i drużyny piechoty (niem. MG-Schartenstand mit Gruppe B1-2a). Projekt schronu bojowo-obserwacyjnego B1-4/I dla drużyny piechoty, zatwierdzony do stosowania w 1938 roku, zakładał realizowanie dwóch zadań obronnych. Głównym zadaniem była skuteczna obrona wyznaczonego sektora za pomocą 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej, chronionego za pomocą 100 mm płyty stalowej 7P7 ze strzelnicą. Drugie zadnie polegało na prowadzeniu obserwacji okrężnej. Stanowisko obserwatora piechoty znajdowało się w małej kopule obserwacyjnej 9P7, osadzonej w stropie obiektu. Trzecim zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa załodze schronu i drużynie piechoty. Schron został zaprojektowany w klasie odporności B1. Konstrukcja schronu powinna wytrzymać jednorazowe trafienie pociskiem kal. 150 mm lub wielokrotne trafienie pociskami kal. 105 mm. Żelbetowe ściany zewnętrze posiadały grubość 1,00 metra a strop 0,8 metra. Wzmacniano go stalowymi belkami o profilu dwuteowym 240, ustawianymi w odstępach co 30 cm. Grubość ścian wewnętrznych wynosiła 0,5 m i 1 metr. Próbki o kształcie sześcianu, wykonane z betonu przygotowanego do wzniesienia schronu, po 28 dniach powinny osiągnąć wytrzymałość na ściskanie większą niż 350 kg/cm2, co było w tym okresie ogólnie przyjętym kryterium w fortyfikacjach stałych krajów europejskich. Standardowym rozwiązaniem w obiektach tego typu było zastosowanie blachy stalowej, układanej pomiędzy belkami. Zapewniała ona załodze schronu osłonę przed odłamkami betonu, tworzącymi się podczas uderzeń pocisków większych kalibrów.
Izba załogi została oddzielona od strefy bojowej za pomocą korytarza (Rys. 01, 2) oraz od strefy wejściowej poprzez przedsionek – śluzę przeciwgazową (Rys. 01, 5). Obronę bezpośrednią wejścia zapewniały 3 strzelnice broni ręcznej z dwoma stanowiskami w izbie załogi i jednym w podszybiu małej kopuły obserwacyjnej. Część elewacji wejściowej chroniona była okapem. Pod nim znajdowało się jedno dwóch wejść do schronu, zabezpieczone drzwiami 14P7 oraz strzelnica obrony wejścia i zapola. Strzelnicę wzmacniała płyta stalowa z zamknięciem. Zrezygnowano ze strzelnicy karabinowej 48P8 na rzecz 403P9, pozwalającej skuteczniej bronić zapola.
Przedsionek pełnił rolę śluzy przeciwgazowej oraz pomieszczenia do dezaktywacji. Składowano w nim narzędzia saperskie oraz przenośne kubły ustępowe. Hermetycznie zamykane pojemniki mogły być wykorzystywane przez załogę tylko podczas walki.
Załoga schronu bojowo-obserwacyjnego dla drużyny piechoty z małą kopułą 9P7 składała się z minimum 20 żołnierzy. Obsadę ciężkiego karabinu maszynowego stanowiło 5 ludzi (1+4). Do obsługi stanowiska obserwatora piechoty w małej kopule obserwacyjnej 9P7 przewidziano dwóch żołnierzy. Obiekt gwarantował schronienie dla drużyny piechoty (1+12). Za załogi schronu przewidziano prycze do spania. Prycze znajdowały się w izbie załogi. Były mocowane uchylnie w trzech poziomach.
Opis do rysunku 01 i 02
Rys. 01. Konfiguracji pomieszczeń oraz standardowy układ wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego Regelbau B1-4/I.
Rys. 02. Konfiguracji pomieszczeń oraz odtworzony układ wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego Regelbau B1-4/I na postawie inwentaryzacji obiektów Rejonu umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seenstellung).
1. Izba bojowa dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 na podstawie fortecznej za płytą stalową 7P7, 2. Korytarz – wewnętrzna śluza przeciwgazowa, 3. Izba załogi, 4. Wartownia – pomieszczenie z małą kopułą obserwatora 9P7 oraz strzelnicą obrony wejścia 57P8 i zapola, 5. Przedsionek – śluza przeciwgazowa, 6. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia 57P8, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola 403P9, 8. Wyjście ewakuacyjne, 9. Czerpnia powietrza, 10. filtrowentylator HES, 11. Nadciśnieniowy zawór 4ML.01 firmy Drägera, 12. Wylot przewodu dla zużytego powietrza, chroniony pancerzem, 13. Przewód kominowy.
Układ wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego B1-4/I dla drużyny piechoty – MG-Schartenstad mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I
Opis układu wentylacji schronu bojowo-obserwacyjnego B1-4/I dla drużyny piechoty (niem. MG-Schartenstand mit Kleinstglocke und Gruppe B1-4/I) ukazał się w niemieckiej publikacji „Der Westwall” pana Dietera Bettingera i Martina Bürena. Rysunek schronu z układem wentylacyjnym znalazł się również w polskim opracowaniu „Wyposażenie socjalne obiektów fortyfikacji niemieckiej 1933-1944” pani Anny Kędryny i pana Roberta Jurgi z 1999 roku. Obie publikacje prezentują schematy wentylacyjne zgodne z projektem schronu z końca 1936 roku.
Schron bojowo-obserwacyjny o oznaczeniu Regelbau B1-4/I (Regelbau nr 471 lub nr rysunku 174B9) został zaprojektowany jako obiekt gazoszczelny. W pomieszczeniach zastosowano gazoszczelne drzwi oraz zamknięcia strzelnic. Przewidziano możliwość zamknięcia przewodów doprowadzających powietrze przy pomocy zaworów obrotowych 2ML.01 [01]. W przypadku ataku gazowego należało wypełnić wodą studzienki kanalizacyjne. Utrzymywane nadciśnienie w pomieszczeniach schronu miało uniemożliwić przenikanie powietrza do wnętrza obiektu nawet przy otwartych strzelnicach podczas prowadzenia walki.
Projekt układu wentylacji przewidywał bezpośrednie i pośrednie napowietrzanie pomieszczeń. Bezpośrednio napowietrzanymi pomieszczeniami były izba bojowa (Rys. 01. 1), izba załogi (Rys. 01. 3) i wartownia – pomieszczenie z osadzoną w stropie małą kopułą obserwacyjną 9P7. W tych pomieszczeniach umieszczono urządzenia filtrowentylacyjne HES. Urządzenia HES zasysały powietrze poprzez czerpnie (Rys. 01. 9) i tłoczyły do pomieszczenia. Uzyskane w pomieszczeniu bojowym nadciśnienie umożliwiło szybki wypływ zanieczyszczonego powietrza na zewnątrz schronu przez otwartą strzelnicę ckm w płycie stalowej 7P7 lub przezierniki w małej kopule obserwacyjnej 9P7. Podczas prowadzenia ognia z ciężkiego karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej, wentylator pracował w trybie ciągłym. Wentylator w podszybiu kopuły obserwacyjnej uruchomiany był w cyklach roboczych po 10 minut co 30 minut.
Zgodnie z projektem schronu z końca 1936 roku pomieszczeniami pośrednio napowietrzanymi był przedsionek – śluza przeciwgazowa (Rys. 01. 5) oraz korytarz (Rys. 01. 2), oddzielający część bojową schronu od izby załogi. Oba pomieszczenia zasilane były szeregowo powietrzem poprzez rury osadzone w ścianach z wlotami zabezpieczonymi jednokierunkowymi zaworami (Rys. 01. 11) nadciśnieniowymi 4ML.01 [02] firmy Dräger z Lubeki. Zawory umożliwiały przepływ powietrza tylko w jednym kierunku przy minimalnym nadciśnieniu równym 5 mm słupka wody. Urządzenie było ustawiane w zakresie 5-15 mm słupka wody. Wylot rury odprowadzającej powietrze, który znajdował się na elewacji schronu, był zabezpieczony pancerzem o takiej samej konstrukcji co czerpnie powietrza.
Badania terenowe
Przeprowadzono inwentaryzację schronów bojowo-obserwacyjnych Regelbau B1-4/I na terenie Frontu Wschodniego Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seenstellung) pomiędzy miejscowościami Kruklin i Jedamki. Obiekty wznoszone były w 1937 roku. Stwierdzono odstępstwa od opisanego wcześniej projektu układu wentylacji. Z czynnego obiegu wentylacji został wyłączony korytarz (Rys. 02. 2), oddzielający pomieszczenia bojowe od izby załogi. Powietrze z izby załogi (Rys. 02. 3) kierowane było bezpośrednio do śluzy przeciwgazowej (Rys. 02. 5) przy pomocy rury o średnicy 10 cm z wlotem zabezpieczonym zaworem 4ML.01. Zawór umieszczono w niszy o czworokątnym zarysie. Na zdjęciu 04 i 05 zaznaczono położenie przewodu z zaworem Drägera w izbie załogi. Zdjęcie 07 prezentuje położenie wylotu tego przewodu w śluzie przeciwgazowej.
[01] – podstawowe informacje znajdują się w opracowaniu : Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber 2ML.01
[02] – podstawowe informacje znajdują się w opracowaniu: Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk