Schron bierny – ukrycie dla armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej (1934)

Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Schron bierny – ukrycie dla polowej armaty przeciwpancernej i jej działonu. Odcinek taktyczny De Pozycji Pomorskiej (niem. Pommernstellung).
Rys. 01. Schron bierny – ukrycie dla armaty przeciwpancernej i obsługi. 1. izba gotowości bojowej działonu, 2. garaż dla armaty przeciwpancernej, 3. nisza na złącze sieci telefonicznej, 4. nisze na składany stół z siedziskami, 5. nisza oświetleniowa, 6. doprowadzenie powietrza z gazoszczelnym zamknięciem, 7. odprowadzenie zużytego powietrza z gazoszczelnym zamknięciem, 8. przewód kominowy z gazoszczelnym zamknięciem.

 

Fot. 02. Izba załogi schronu o sygnaturze De T4– ukrycia dla polowej armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej. Odcinek taktyczny De Pozycji Pomorskiej pomiędzy jeziorami Dołgie i Bielsko.

 

Na nowo wznoszonym ufortyfikowanym odcinku obrony Pozycji Pomorskiej, pomiędzy miejscowościami Biały Bór i Gwda Wielka, wybudowano w 1934 roku 6 schronów biernych jako ukrycie dla armaty przeciwpancernej i jej obsługi (niem. Takunterstellraum mit Bereitschaftsraum). Armata przeciwpancerna wytaczana była na pozycję polową, zlokalizowaną w pobliżu obiektu. Stąd też prowadzono obronę. W wyznaczonym sektorze obrony często wykonywano zaporę przeciwpancerną, której zadaniem było spowolnienie lub zatrzymanie pojazdu pancernego wroga. Był wtedy łatwym celem dla załogi armaty przeciwpancernej.
Zagłębiony w gruncie schron bierny, jako ukrycie dla armaty przeciwpancernej i jej działonu, zaprojektowano w klasie odporności C. Oznaczało to, że żelbetonowe ściany obiektu powinny mieć grubość 60 cm a strop 50 cm. Schron posiadał dwa pomieszczenia, garaż dla polowej armaty przeciwpancernej i izbę dla jej pięcioosobowej załogi [01]. Oba pomieszczenia połączono wewnętrznym przejściem, zamykanym dwudzielnymi stalowymi drzwiami. Wzniesione schrony wyposażono zgodnie z obowiązującymi w 1934 roku wytycznymi. Poszczególne obiekty różnią się między sobą różnorodnością jak i rozmieszczeniem wyposażenia.

Pomieszczenie dla załogi

Zgodnie z obowiązującymi w 1934 roku standardami zastosowano w schronie wentylację grawitacyjną. Wszystkie wloty lub wyloty przewodów zostały zwyczajowo opisane napisami eksploatacyjnymi. Przewód doprowadzający powietrze (oznaczenie: Belüftung) do schronu otrzymał wymagane gazoszczelne zamknięcie. Nie we wszystkich obiektach osadzono w ścianie przewód z gazoszczelnym zamknięciem [02], odprowadzający zużyte powietrze (oznaczenie: Entlüftung) na zewnątrz. W późniejszym okresie zmodernizowano układ wentylacji w schronach. Niezbędną ilość powietrza dla załogi miało zapewnić urządzenie filtro-wentylacyjne (niem. HES). W poddanych inwentaryzacji schronach znaleziono osadzone w ścianach kotwy do mocowania wspornika filtro-wentylatora. Urządzenie tłoczyło powietrze do pomieszczenia w 10 minutowych cyklach roboczych.
We wszystkich wybudowanych obiektach przewidziano możliwość ogrzewania izby dla załogi za pomocą pieca okopowego. Wykonano standardową instalację kominową (oznaczenie: Ofenrohr) z gazoszczelnym zamknięciem. Osadzono ją w większości przypadków w bocznej ścianie schronu.
Wymagany przepisami w 1934 roku poziom komfortu miał zapewnić załodze składany stół z siedziskami oraz drewniane prycze [03] lub hamaki. W fortyfikacjach stałych innych państw jedną pryczę dzieliło na zmiany trzech żołnierzy. W badanych obiektach wykonano wnęki na składany stół i siedziska. W niektórych schronach zachowały się haki do podwieszania hamaków. Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi budowy i konstrukcji obiektów niemieckiej fortyfikacji stałej od końca 1936 roku rozwiązanie to nie miało być już stosowane w nowo wznoszonych schronach.
Wejście do izby załogi zamykane było ciężkimi drzwiami stalowymi z lukiem ewakuacyjnym (niem. schwere Flußstahltüren, einteilig mit Mannloch) z początku lat trzydziestych. Tylko jeden ze schronów, o oznaczeniu E T1 omawianego odcinka umocnień, otrzymał dodatkowe zabezpieczenie [04]. Było nim zabezpieczenie w postaci stalowych belek o profilu dwuteowym, które wsuwano poziomo (poniżej nadproża) w pionowe kanały (Fot. 07 i 08), obustronnie wykonane w bocznych ścianach otworu wejściowego.

 

Fot. 03. Izba załogi schronu biernego o sygnaturze De T4 – ukrycia dla polowej armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej. Odcinek taktyczny E Pozycji Pomorskiej pomiędzy jeziorami Dołgie i Bielsko.

 

Fot. 04. Izba za­ło­gi schro­nu bier­ne­go o sy­gna­tu­rze E T2 – ukry­cia dla po­lo­wej ar­ma­ty prze­ciw­pan­cer­nej z pomieszczeniem gotowości bojowej. Od­ci­nek tak­tycz­ny E Po­zy­cji Po­mor­skiej po­mię­dzy je­zio­ra­mi Do­łgie i Biel­sko.
Fot. 05. Izba załogi schronu biernego o sygnaturze De T4 – ukrycia dla polowej armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej. Odcinek taktyczny De Pozycji Pomorskiej.
Fot. 06. Wejście do schronu biernego o sygnaturze E T2.
Fot. 07. Wejście do schronu biernego o sygnaturze E T1. Nie standardowe zabezpieczenie wejścia do tego typu schronu. Poniżej nadproża wykonano obustronnie kanały na wsuwane stalowe dwuteowe belki.
Fot. 08. Wejście do schronu biernego o sygnaturze E T1. Poniżej nadproża widoczny jest kanał (zaznaczony strzałkami) na wsuwane stalowe dwuteowe belki, zabezpieczające wejście do schronu.

Schron miał mieć zapewnioną łączność telefoniczną. W tym celu w izbie załogi  wykonano w ścianie wnękę na przyłącze kabla telefonicznego (Fot. 03). W przypadku schronu o sygnaturze E T2 wnękę na przyłącze kabla telefonicznego umieszczono w zewnętrznej ścianie garażu (Fot. 09).

Garaż

Pomieszczenie dla polowej armaty przeciwpancernej wykonano na planie czworokąta o wymiarach 250 cm x 370 cm. Wjazd o szerokości 158 cm zabezpieczały dwuskrzydłowe stalowe drzwi. W ścianach wykonano nisze na podstawowe oświetlenie.

 

Fot. 09. Wjazd do garażu dla polowej armaty przeciwpancernej w schronie o sygnaturze E T2. Po prawej stronie nisza na złącze kabla telefonicznego oraz wejście do izby załogi (nie występuje w pozostałych obiektach).
Fot. 10. Garaż dla polowej armaty przeciwpancernej w schronie o sygnaturze E T2.

Postscriptum

Muzeum Wału Pomorskiego i Militarnej Historii Pomorza w Szczecinku przejęło kontrolę nad jednym ze schronów biernych – ukryciem dla armaty przeciwpancernej i jej załogi. Schron został wzniesiony w 1934 roku na obrzeżach ówczesnego Białego Boru przy jednym z głównych szlaków komunikacyjnych. Dlatego też pierwotnie otrzymał maskowanie na zabudowanie gospodarcze. Posiada zachowaną sygnaturę B 15b. Został wykonany w klasie B1 odporności na ostrzał.
Ciekawostką może być fakt, że w schronie tym pojawiły się rozwiązania nie stosowne we wcześniej opisanych obiektach tego samego typu. Wejście do izby załogi w tym schronie zabezpieczała para drzwi. Pierwsze, podobnie jak we wcześniej opisanych obiektach, były otwieranymi na zewnątrz, ciężkimi drzwiami stalowymi. Drugie, prawdopodobnie lekkie drzwi gazoszczelne, otwierały się do wewnątrz. W schronie zachował się jedynie ślad po osadzonej ościeżnicy. Również wewnętrzne przejście pomiędzy pomieszczeniami zabezpieczone było przez lekkie drzwi gazoszczelne od strony izby załogi i dwudzielne stalowe drzwi od strony garażu.
Nowy właściciel przystąpił do rewaloryzacji obiektu. Otwory wejściowe zostały zabezpieczone nowo wykonanymi drzwiami. Schron nabiera „blasku”. Przed obiektem umieszczono tablicą informacyjną.

 

Fot. 11. Widok schronu biernego – ukrycia dla armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej w Białym Borze (Fot. Jacek Stępień). Jedyny schron wykonany w klasie odporności na ostrzał B1. Obecnie filia Muzeum Wału Pomorskiego i Militarnej Historii Pomorza w Szczecinku . Po prawej stronie umieszczono tablicę informacyjną, jaką można spotkać na 14 szlakach turystycznych, obejmujących fortyfikacje Pozycji Pomorskiej. Szlaki wyznaczyli członkowie Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Turystyczno Historycznego Jazda 4×4. Stowarzyszenie to prowadzi również  Muzeum Wału Pomorskiego i Militarnej Historii Pomorza.

 

[01] – Ar­ma­tę ob­słu­gi­wał  dzia­łon (1+7), dowodzony przez podoficera. Na stanowisku po lewej stronie zajmował miejsce działonowy i celowniczy, a po prawej stronie ładowniczy i dwóch amunicyjnych.

[02] – Przewodów odprowadzających powietrze nie osadzono w schronach odcinka taktycznego E, pomiędzy jeziorami Wielimie i Dołgie. Standardowe zawinięcie przewodów wentylacyjnych zostało opisane w opracowaniu: Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego.

[03] – wolnostojące drewniane prycze lub łóżka – Anna Kędryna i Robert Jurga w opracowaniu pt. „Wyposażenie socjalne obiektów fortyfikacji niemieckiej 1933 – 1944”, strona 12.

[04] – Zabezpieczenie wejścia za pomocą stalowych belek o profilu dwuteowym stosowano w schronach bojowych na początku lat trzydziestych. W późniejszym okresie było to standardowe zabezpieczenie wyjścia ewakuacyjnego w niemieckiej fortyfikacji i sowieckiej z początku lat czterdziestych.