Opra­co­wał: Franz Auf­mann

Wojna Im­pe­rium Ro­syj­skie­go z Ce­sar­stwem Ja­po­nii w la­tach 1904-1905  ujaw­ni­ła nie­do­stat­ki for­ty­fi­ka­cji ro­syj­skich. Woj­ska ja­poń­skie opra­co­wa­ły sku­tecz­ną stra­te­gię ataku na ro­syj­skie umoc­nie­nia. Na­tar­cie pie­cho­ty pro­wa­dzo­ne było po wcze­śniej­szym sil­nym ostrza­le ar­ty­le­ryj­skim fortu. Szturm pie­cho­ty na­stę­po­wał jesz­cze pod­czas trwa­nia ostrza­łu ar­ty­le­ryj­skie­go, nie dając szans obroń­com na wy­to­cze­nie armat prze­ciw­sz­tur­mo­wych z ukryć i usta­wie­nie ich na sta­no­wi­skach bo­jo­wych. Do ostrza­łu for­ty­fi­ka­cji za­sto­so­wa­no dzia­ła o naj­więk­szym po­sia­da­nym wów­czas ka­li­brze rów­nym 250 mm. Ana­li­za dzia­łań obron­nych twier­dzy Port Artur wy­ka­za­ła ko­niecz­ność wy­po­sa­że­nia for­ty­fi­ka­cji w sta­no­wi­ska ob­ser­wa­cyj­ne, chro­nio­ne pan­ce­rza­mi. Miały one umoż­li­wić obroń­com ob­ser­wa­cję nie­przy­ja­cie­la nawet pod­czas bom­bar­do­wa­nia for­tów. Czas uzy­ska­nia go­to­wo­ści ar­ty­le­rii prze­ciw­sz­tur­mo­wej można było skró­cić przez usta­wie­nie armat na chro­nio­nych be­to­nem nie­ru­cho­mych sta­no­wi­skach lub w wie­żach pan­cer­nych.
Opra­co­wa­no sze­reg pro­jek­tów pan­cer­nych osłon sta­no­wi­ska ob­ser­wa­cyj­ne­go. Już w 1906 roku zo­stał za­twier­dzo­ny przez Ko­mi­tet In­ży­nie­ryj­ny do sto­so­wa­nia sta­no­wi­sko ob­ser­wa­cyj­ne we­dług po­my­słu in­ży­nie­ra woj. płk. Arien­sa [01]. Do pod­sta­wo­wych man­ka­men­tów sta­no­wi­ska można za­li­czyć sto­sun­ko­wo małą opor­ność na ostrzał po­ci­ska­mi więk­szych ka­li­brów oraz wy­jąt­ko­wą trud­ność w jego ma­sko­wa­niu. Dla­te­go też dal­sze prace roz­po­czę­to nad pan­ce­rzem, który zgod­nie z za­le­ce­nia­mi z 20 czerw­ca 1909 roku, miała chro­nić sta­no­wi­sko ob­ser­wa­to­ra przed po­je­dyn­czym ude­rze­niem po­ci­sku ka­li­bru 280 mm. W ko­lej­nych la­tach zo­sta­ły opra­co­wa­ne sta­no­wi­ska ob­ser­wa­cyj­ne  speł­nia­ją­ce po­sta­wio­ne wy­ma­ga­nia. Głów­ny Za­rząd In­ży­nie­ryj­ny (ros. Главное Инженерное Управление -ГИУ) za­twier­dził do sto­so­wa­nia  ko­pu­łę ob­ser­wa­cyj­ną we­dług po­my­słu ge­ne­ra­ła Kło­ka­czje­wa i sta­liw­ną ko­pu­łę ob­ser­wa­cyj­ną we­dług po­my­słu płk. Fio­do­ra Go­len­ki­na.

---

Sta­no­wi­sko ob­ser­wa­cyj­ne we­dług po­my­słu in­ży­nie­ra woj. płk. Arien­sa

Stan­dar­do­we sta­no­wi­sko ob­ser­wa­cyj­ne  za­pla­no­wa­no na pla­nie pro­sto­ką­ta z pół­ko­li­stą ścia­ną czo­ło­wą. Sta­no­wi­sko chro­nio­ne było pan­ce­rzem skła­da­ją­cym się z róż­nej gru­bo­ści blach pan­cer­nych, mo­co­wa­nych przy po­mo­cy nitów do sta­lo­wej kon­struk­cji no­śnej. Kon­struk­cję nośną wy­ko­na­no ze sta­lo­wych pro­fi­li, osa­dzo­nych w be­to­no­wym fun­da­men­cie.  Zgod­nie z za­ło­że­nia­mi ścia­na czo­ło­wa, jako naj­bar­dziej na­ra­żo­na na ostrzał, miała otrzy­mać pół­ko­li­stą płytę pan­cer­ną o gru­bo­ści 76 mm. W tyl­nej ścia­nie o gru­bo­ści 40 mm umiesz­czo­no jed­no­czę­ścio­we sta­lo­we drzwi wej­ścio­we z wi­zje­rem. Kon­struk­cję miał uzu­peł­niać pan­cerz we­wnętrz­ny, wy­ko­na­ny z tło­czo­nych blach sta­lo­wych o gru­bo­ści 25 mm. Jego za­da­niem była ochro­na  za­ło­gi przed od­pry­ska­mi ze­wnętrz­ne­go pan­ce­rza po­wsta­ją­cy­mi pod­czas ude­rzeń po­ci­sków. Za­kła­da­no, że tego typu kon­struk­cja po­win­na prze­nieść ude­rze­nie po­ci­sku o ka­li­brze 150 mm. Punkt ob­ser­wa­cyj­ny miał być umiesz­czo­ny w be­to­no­wym gnieź­dzie o gru­bo­ści do 2,70 metra.

Pół­okrą­gła płyta czo­ło­wa, z trze­ma po­dłuż­ny­mi szcze­li­na­mi ob­ser­wa­cyj­ny­mi o łącz­nym sek­to­rze 180 stop­ni za­pew­nia­ła do­god­ne wa­run­ki do nad­zo­ru przed­po­la. Duża ku­ba­tu­ra po­miesz­cze­nia po­zwa­la­ła na sto­so­wa­nie ką­to­mie­rza ar­ty­le­ryj­skie­go nie­zbęd­ne­go do pre­cy­zyj­ne­go okre­śla­nia po­ło­że­nia wy­bra­nych celów. Na­le­ży zwró­cić uwagę na fakt, że kon­struk­cja sta­no­wi­ska ob­ser­wa­cyj­ne­go umoż­li­wia­ła jego bu­do­wę w róż­nych kla­sach od­por­no­ści na ostrzał w za­leż­no­ści od za­sto­so­wa­nych gru­bo­ści blach. Sta­no­wi­ska o lżej­szym opan­ce­rze­niu prze­zna­czo­no dla Mo­dli­na i Kowna. Do pod­sta­wo­wych man­ka­men­tów sta­no­wi­ska można za­li­czyć sto­sun­ko­wo małą opor­ność na ostrzał po­ci­ska­mi więk­szych ka­li­brów oraz wy­jąt­ko­wą trud­ność w jego ma­sko­wa­niu.

Zdję­cia pre­zen­tu­ją świet­nie za­cho­wa­ne sta­no­wi­sko ob­ser­wa­cyj­ne w for­cie IX twier­dzy w Kow­nie. Pan­cerz  zo­stał głę­bo­ko osa­dzo­ny. Po­sia­da be­to­no­wą osło­ną od stro­ny za­po­la, która cał­ko­wi­cie chro­ni  tylną ścia­nę przed bez­po­śred­nim ostrza­łem. Efekt ten może wy­ni­kać z póź­niej­szych prac mo­der­ni­za­cyj­nych. Ar­chi­wal­ne zdję­cie (Fot. 04), udo­stęp­nio­ne na por­ta­lu hi­sto­rycz­nym do­bro­ni.pl, zo­sta­ło wy­ko­na­ne na te­re­nie Fortu II Ko­se­wo  Twier­dzy Mo­dlin. Kon­struk­cja sta­no­wi­ska była płyt­ko osa­dzo­na w be­to­no­wym gnieź­dzie.

Zgod­nie z pier­wot­ny­mi za­ło­że­nia­mi pro­jek­tu sta­no­wi­ska ob­ser­wa­cyj­ne­go, wej­ście znaj­do­wa­ło się w tyl­nej, nie na­ra­żo­nej na ostrzał ścia­nie. Sta­lo­we drzwi, otwie­ra­ne na ze­wnątrz, po­sia­da­ły prze­zier­nik ob­ser­wa­cyj­ny. Sta­no­wi­ska ob­ser­wa­cyj­ne na te­re­nie Fortu II Ko­se­wo i Fortu VII Cy­bu­li­ce Twier­dzy Mo­dlin, wy­po­sa­żo­no we  właz. Właz wy­ko­na­no  w fun­da­men­cie. Za­my­ka­ny był praw­do­po­dob­nie dwu­dziel­ną klapą. Do prze­strze­ni sta­no­wi­ska można było do­stać się po me­ta­lo­wej dra­bi­nie z po­ter­ny. Punkt ob­ser­wa­cyj­ny Fortu VII zo­stał znisz­czo­ny w 2004 roku. Po sta­no­wi­sku po­zo­stał tylko otwór w be­to­no­wym gnieź­dzie, lekko przy­sy­pa­ny zie­mią. Sze­ro­kość otwo­ru i dłu­gość mie­rzo­na od naj­bar­dziej wy­su­nię­te­go punk­tu pół­ko­la ścia­ny czo­ło­wej do ścia­ny tyl­nej są sobie równe i wy­no­szą po 178 cm.
Je­dy­ny za­cho­wa­ny na te­re­nie Pol­ski pan­cerz sta­no­wi­ska ob­ser­wa­cyj­ne­go, wy­ko­na­ne­go na pod­sta­wie po­my­słu in­ży­nie­ra woj. płk. Arien­sa, znaj­du­je się w for­cie II Ko­se­wo Twier­dzy Mo­dlin. Do­stęp do sta­no­wi­ska jest utrud­nio­ny. Znaj­du­je się na te­re­nie zaj­mo­wa­nym przez woj­sko. Dzię­ki uprzej­mo­ści ko­le­gów, za­in­te­re­so­wa­nych for­ty­fi­ka­cja­mi,  pre­zen­tu­ję uni­kal­ne zdję­cia sta­no­wi­ska z Fortu II Ko­se­wo. Pan­cerz za­cho­wał się w do­sko­na­łym sta­nie. Na zdję­ciu 08, z wi­do­kiem sta­no­wi­ska od stro­ny za­po­la, wi­docz­ne są po pra­wej stro­nie drzwi wy­sta­ją­ce (po pra­wej stro­nie prze­zier­ni­ka) na­gwin­to­wa­ne szpil­ki do mo­co­wa­nia za­wia­sów.

---

[01] B. Perzyk, Pan­cer­ne ko­pu­ły ob­ser­wa­cyj­ne w ro­syj­skiej for­ty­fi­ka­cji sta­łej do 1914 roku. Stu­dia i Ma­te­ria­ły do Hi­sto­rii Woj­sko­wo­ści T XLIV ISSN 0562-2786.T