Opracował: Franz Aufmann

 

Doświadczenia niemieckich saperów, zdobyte podczas rozbudowy pozycji obronnych, zostały wykorzystane pod koniec 1936 roku w nowo opracowywanych projektach schronów bojowych fortyfikacji stałej, które już w następnym sezonie budowlanym miały być wznoszone jako konstrukcje typowe (niem. Regelbau). W listopadzie 1936 roku przedstawiono kilka projektów schronów do opiniowania. Jedno z ciekawszych opracowań dotyczyło schronu bojowego o wyjątkowo zwartej bryle. Projektanci zrezygnowali zasady rozdzielenia pomieszczenia bojowego i izby załogi (pomieszczenia gotowości). Nowo opracowany obiekt składał się z tylko z dwóch pomieszczeń, izby bojowej i śluzy przeciwgazowej. Schron bojowy na ciężki karabin maszynowy bez pomieszczenia gotowości (niem. MG-Schartenstand ohne Bereitschaftsraum) otrzymał w marcu 1937 roku określenie Regelbau B1-1. Obiekt przeznaczony był do prowadzenia ognia czołowego. Późniejsza wersja o oznaczeniu Regelbau B1-1a, zastępująca schron bojowy na ckm o oznaczeniu 802B2 z 1938 roku, została opracowana do prowadzenia ognia bocznego. Posiadała obróconą o 90 stopni izbę bojową. Schron ten będzie przedmiotem niniejszego opracowania. Został zaprojektowany w klasie odporności B1. Oznaczało to, że grubość zewnętrznych żelbetowych ścian powinna wynosić 100 cm a stropu 80 cm. Minimalna grubość zastosowanych pancerzy (wykonanych z walcowanej blachy)  nie powinna być mniejsza niż 10 cm. Poczyniono wszelkie starania aby wszystkie elementy wyposażenia takie jak rury układu wentylacyjnego, obniżające wytrzymałość żelbetowej konstrukcji, nie było osadzone w stropie lub w ścianach narażonych na bezpośredni ostrzał. Konfiguracja izb schronu zgodna jest z rys. 01. W zależności od kierunku prowadzenia ognia względem przebiegu pozycji umocnionej, mógł posiadać również konfigurację izb w „lustrzanym” odbiciu (Fot. 01).

Wejście do schronu

Wejście do schronu otrzymało skośny okap wzmocniony stalową belką – ceownikiem 24. Zadaniem okapu była ochrona drzwi wejściowych 14P7 [01] oraz elewacji schronu przed ostrzałem z broni stromotorowej.  Na osłoniętej  części elewacji zostały ulokowane czerpnie  układu wentylacyjnego (Fot. 02) oraz wylot przewodu usuwającego ze schronu zużyte powietrze. Był zabezpieczony przed ostrzałem i oddziaływaniem fali uderzeniowej w taki sam sposób jak czerpnie powietrza. W przypadku braku przedłużenia ściany schronu murem oporowym, wylot przewodu usuwającego zużyte powietrze mógł  być położony poniżej czerpni powietrza (Fot. 10). W wersji projektowej, wylot przewodu znajdował się w profilu przeciwrykoszetowym strzelnicy obrony zapola.
Przy drzwiach wejściowych 14P7 znajduje się nisza z przyłączem dla polowej sieci telefonicznej (Rys. 01, 12). Zadbano aby strop nad wejściem otrzymał stalowe wzmocnienie 62P9. Na uwagę zasługuje fakt, że projektanci schronu, przy zachowaniu minimalnych wymiarów obiektu, wyposażyli go w strzelnicę obrony wejścia i zapola. Strzelnica broni ręcznej uzyskała schodkowy profil przeciwrykoszetowy (Fot. 10). Takie rozwiązanie posiadało określenie „Treppenscharte”. Strzelnica otrzymała wyjątkowo dobrze dopracowane zamknięcie 48P8 [02]. W schronie B1-1a o strzelnicy nie jest prostopadła do płaszczyzny ściany. Obrócono ją w płaszczyźnie poziomej o około 15-16 stopni. Dzięki temu zabiegowi uzyskano efektywniejsze wykorzystanie sektora ognia strzelnicy.  W corocznym opracowaniu Sztabu Generalnego, zatytułowanym „Doświadczenia roku budowlanego 1936” (niem. Erfahrungen des Baujahres 1936), uznano to rozwiązanie za optymalne i zalecane do stosowania w kolejnych latach.

 

 

 

 

Śluza przeciwgazowa

Przestrzeń śluzy przeciwgazowej określały drzwi wejściowe 14P7 oraz gazoszczelne drzwi 19P7 prowadzące do izby bojowej. Śluza została włączona w obieg wentylacji schronu. Pośrednie przewietrzanie śluzy uzyskano w wyniku różnicy ciśnienia panującego w izbie bojowej i na zewnątrz. W miejsce zaworów odcinających starego typu, wymagających stałego nadzoru i ręcznego sterowania, zastosowano nowo opracowany jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy 4.ML.01 firmy Drägerwerk [03]. Zawór umieszczono w niszy na wlocie rury (Rys. 01, 8) usuwającej zużyte powietrze na zewnątrz schronu (Fot. 12). Wylot przewodu na elewacji schronu zabezpieczony był identycznym pancerzem co czerpnie powietrza. W śluzie składano skażone środkami chemicznymi ubrania. Tam też znajdował się skład narzędzi saperskich.

Izba bojowa

Największe pomieszczenie schronu mieściło stanowisko bojowe oraz zaplecze wypoczynkowo-socjalne dla pięcioosobowej załogi. Stanowisko bojowe ciężkiego karabinu maszynowego na podstawie fortecznej chroniła 10 cm stalowa płyta 7P7 [04] ze strzelnicą i przeziernikiem obserwacyjnym. Jej zewnętrzna powierzchnia pokrywała się z elewacją schronu. Kotwiona była do bryły schronu. Obustronnie zachodziła na boczne ściany po 60 cm (Fot. 04). Od dołu została wzmocniona przedpiersiem. Żelbetowy blok skutecznie chronił strzelnicę przed zasypaniem przez przemieszczający się grunt w wyniku ostrzału artyleryjskiego. Jego płaska powierzchnia nie powodowała spiętrzeń łusek wyrzucanych poprzez otwór strzelnicy a zbieranych z posadzki izby bojowej przez obsługę karabinu maszynowego.
Stanowisko bojowe stanowił 7,92 mm ciężki karabin maszynowy MG 08 ustawiony na podstawie fortecznej. W pozycji bojowej podstawa forteczna dosunięta była do płyty 7P7 (opierała się w dwóch gniazdach wykonanych w dolnej prowadnicy zasuwy strzelnicy), tak aby lufa ckm z chłodnicą wysunięta była poprzez strzelnicę na zewnątrz schronu. W celu zamknięcia strzelnicy należało ckm wraz z podstawą forteczną wycofać do tyłu. Zadanie to umożliwiały przesuwne sanie. Na nich ustawiona była podstawa forteczna. Sanie mocowane były do stabilnego blaszanego stolika (Rys. 01, 12), kotwionego do posadzki. Stanowisko bojowe oświetlały dwie lampy naftowe, umieszczone w niszach oświetleniowych (Rys. 01, 13). Umożliwiały one bez dodatkowego oświetlenia przeprowadzenie konserwacji broni. Niezbędny sprzęt do przeprowadzania tych prac oraz zapas zataśmowanej amunicji składowano w zamykanej części blaszanego stolika. Lampy oświetleniowe należało wygaszać przed każdorazowym otwarciem strzelnicy, o czym informował jeden z wielu napisów eksploatacyjnych (wykonanych na ścianach pomieszczenia).
Schron otrzymał łączność telefoniczną. Na schemacie schronu zaznaczono położenie złącza polowej sieci telefonicznej (Rys. 01, 10), oraz miejsce mocowania fortecznego aparatu telefonicznego (Rys. 01, 11) z zamocowaną poniżej skrzynką na baterię.
Zaplecze wypoczynkowo-socjalne miało zabezpieczyć podstawowe potrzeby pięcioosobowej załogi, składającej się z podoficera i czterech żołnierzy. Każdy z nich otrzymał pryczę, która miała być standardowym wyposażeniem w 1937 roku w nowo wznoszonych obiektach. Do podgrzewania posiłków i ogrzewania schronu służył piec (Rys. 01, 15). Od 1937 roku mógł być stosowany piec forteczny WT-80 [05] firmy W. Ernst Haas & Sohn. Komin umieszczono w pionowym kanale  (Rys. 01, 17) na tylnej ścianie schronu. „Ramkowy” [06] zawór odcinający osadzono w bocznej ścianie izby na wlocie przewodu (Rys. 01, 16) dymnego. Wyposażenie uzupełniał składany drewniany stół i taborety.
Schron otrzymał wyjście ewakuacyjne. Umieszczono je w tylnej ścianie izby bojowej [07]. Umożliwiało opuszczenie schronu przez załogę w przypadku zasypania lub zaklinowania drzwi wejściowych 14P7.

Wentylacja

Prowadzenie ognia z ciężkiego karabinu maszynowego wymagało efektywnej wentylacji pomieszczenia. Wymianę powietrza miał zapewnić filtrowentylator (Rys. 01, 6). W pierwotnym projekcie schronu z 1936 roku zastosowano filtrowentylator o wydatku 0,6 m³/min (36 m³/h). W kolejnych latach standardowym urządzeniem tego typu był filtrowentylator (niem. Heeres-Einheits-Schutzlüfter w skrócie Hes). Posiadał wydajność 1,2 m³/min (72 m³/h) w przypadku filtrowanego powietrza lub 1,8 m³/min (108 m³/h) z pominięciem zestawu filtrów. Uzyskiwany przyrost ciśnienia (spręż) wynosił  200 mm słupka wody.
Filtrowentylator tłoczył do izby powietrze, które było zasysane poprzez dwie czerpnie (Rys. 01, 4). Stalowe rury o średnicy wewnętrznej 10 cm, doprowadzające powietrze do filtrowentylatora z czerpni, osadzono z nieznacznym spadkiem w ścianie schronu. Lekkie pochylenie rury, około 1 cm na długości 200 cm (spadek 1:200), pozwalało na ukierunkowanie spływu skraplającej się pary wodnej zawartej w zasysanym powietrzu. Przewidziano odwodnienie przewodu dostarczającego powietrze za pomocą stalowej rurki o małej średnicy.
Początkowo stosowano filtrowentylatory z napędem ręcznym. Podczas prowadzenia ognia ze stanowiska bojowego lub strzelnicy obrony zapola wentylator pracował w cyklu ciągłym. W przypadku pracy z napędem ręcznym wymiana obsługi miała następować co 30 minut. Dopiero w 1939 roku wprowadzono usprawnione rozwiązanie urządzenia z silnikiem elektrycznym a było montowane w nowo budowanych obiektach. Zanieczyszczone gazami prochowymi powietrze usuwane było na zewnątrz schronu poprzez otwór strzelnicy.
Przy zamkniętej strzelnicy ckm filtrowentylator pracował w 10 minutowych cyklach pracy. Wielkość żądanego nadciśnienia w izbie uzyskiwano przez odpowiednie ustawienie jednokierunkowego zaworu nadciśnieniowego Rys. 01, 7). Po przekroczeniu ustawionej wartości zawór otwierał się samoczynnie i umożliwiał przepływ powietrza rurą osadzoną w ścianie do  śluzy przeciwgazowej. Zawór pozwalał na przepływ powietrza tylko w jednym kierunku. Wypływ powietrza ze śluzy przeciwgazowej na zewnątrz schronu kontrolował zawór 8 z rys. 01. Pośrednie przewietrzanie śluzy uzyskano w wyniku różnicy ciśnienia panującego w izbie bojowej i na zewnątrz.

 

 

 

[01] – więcej w opracowaniu Drzwi stalowe 14P7 z lukiem ewakuacyjnym (Stahltür mit Mannloch)
[02] – więcej w opracowaniu Zamknięcie strzelnicy broni ręcznej 48P8 – Gewehrschartenverschluss
[03] – więcej w opracowaniu Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk
[04] – więcej w opracowaniu Stahl- Schartenplatte 7P7 – Płyta stalowa ze strzelnicą 7P7
[05] – więcej w opracowaniu Ofen Wt 80 – gazoszczelny piec
[06] – więcej w opracowaniu Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego
[07] – więcej w opracowaniu Wyjście ewakuacyjne – Notausgang