Opracował: Franz Aufmann
Obsada sześciostrzelnicowej kopuły bojowej
W niemieckiej fortyfikacji stałej przyjęto zasadę, że obsługę każdego zastosowanego ciężkiego karabinu maszynowego stanowi dowódca karabinu (niem. Gewehrführer) i 4 strzelców. Obsada sześciostrzelnicowej gazoszczelnej kopuły z dwoma stanowiskami ckm liczyła 10 żołnierzy. Obsada kopuły składała się z dowódcy kopuły, jego zastępcy i 8 strzelców (2+8). Etat zastępcy dowódcy kopuły przewidziany był wyłącznie dla sześciostrzelnicowych kopuł.
W części bojowej kopuły, ograniczonej pancerzem i platformą (Fot. 02) znajdowały się dwa stanowiska karabinów maszynowych na podstawach fortecznych. Do ich obsługi przewidziano 6 żołnierzy, dowódca, jego zastępca i 6 strzelców (2+6). W części bojowej znajdował się dowódca kopuły i czterech strzelców. Każdy karabin maszynowy posiadał celowniczego i taśmowego. Zastępca dowódcy kopuły i dwóch żołnierzy pełnili obowiązki w pomieszczeniu roboczym, znajdującym się poniżej pomieszczenia bojowego. W zależności od konstrukcji schronu mogło być wydzielone dodatkową platformą.
Dowódca kopuły – odpowiedzialny jest za gotowość bojową obsady, broni i wyposażenia. Prowadzi nadzór pola walki. Dowodzi podległymi mu stanowiskami bojowymi oraz nadzoruje skuteczność ostrzału. Utrzymuje łączność z bezpośrednim przełożonym i dowódcami sąsiednich stanowisk ogniowych.
Celowniczy – dowódca ckm, który obsługuje broń. Odpowiedzialny jest za gotowość bojową powierzonej mu broni w każdej z wyznaczonych strzelnic. Usuwa zacięcia i awarie broni.
Zwalcza cele wyznaczone przez dowódcę kopuły oraz kontroluje skuteczność ognia. Wprowadza samodzielnie korektę celowania.
Ładowniczy – współpracuje z dowódcą ckm. Współuczestniczy w czynnościach związanych ze zmianą strzelnic. Podaje amunicję. Nadzoruje niezbędny zapas zataśmowanej amunicji i części zamiennych broni.
Zastępca dowódcy kopuły – nadzoruje czynności strzelców w pomieszczeniu roboczym magazynie amunicji. Utrzymuje łączność z dowódcą kopuły.
Strzelec łącznikowy – odpowiedzialny jest za dostarczenie amunicji, części zamiennych lub podzespołów wyposażenia do pomieszczenia bojowego. Zabezpiecza łączność głosową pomiędzy pomieszczeniem bojowym a roboczym w uzasadnionych przypadkach.
Strzelec amunicyjny – zabezpiecza niezbędną ilość zataśmowanej amunicji w pomieszczeniu roboczym. Dostarcza ją z magazynu amunicji. Dostarcza części zamienne lub podzespoły wyposażenia.
Strzelcy – dwóch strzelców taśmowało amunicję, wykonywało czynności pomocnicze lub zastępowało wyłączonych z walki strzelców obsady.
Stanowisko dowodzenia
Dowódca 6-strzelnicowej kopuły bojowej miał do dyspozycji peryskop firmy Carl Zeiss Jena o oznaczeniu Pz.Rbl.F. 5a (niem. Panzer Rundblick Fernrohr). Peryskop służył do prowadzenia obserwacji okrężnej, określania położenia wybranych celów i kierowania ogniem obu stanowisk broni maszynowej. Głowica peryskopu posiadała ruchome lustro, co umożliwiało prowadzenie obserwacji w płaszczyźnie pionowej z ustawieniami zakresie od +150 do – 150. Pole widzenia wynosiło 140 przy pięciokrotnym powiększeniu. Konstrukcja peryskopu zapewniała szybką wymianę uszkodzonej głowicy. Peryskop Pz.Rbl.F. 5a (Fot.04) był podstawowym wyposażeniem optycznym pomieszczenia bojowego.
Peryskop umieszczono w otworze w pionowej osi kopuły. Zamocowano go do obrotowej kolumny (Fot. 04), osadzonej w platformie. Manewrowanie peryskopem ułatwiała przeciwwaga, umieszczona w kolumnie. Głowica peryskopu była wysunięta ponad zarys pancerza tylko doprowadzenia obserwacji. Dowódca kopuły prowadził obserwację w pozycji stojącej. Poniżej peryskopu, w zasięgu ręki dowódcy, znajdował się telefon typu R (niem. Festungsfernsprecher R) o cylindrycznej obudowie. Zestaw słuchawkowy (niem. Ropffernsprecher) ułatwiał prowadzenie łączności.
Numeracja strzelnic
Na wewnętrznej powierzchni stropu kopuły wydzielono sześć wycinków koła (Fot. 03). W sektorze każdego znalazła się jedna strzelnica broni maszynowej. Sektory oznaczono kolorami a strzelnice ponumerowano od 1 do 6 w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Strzelnicę nr 1 oznaczono kolorem białym, nr 2 brązowym, nr 3 jasnoszarym, nr 4 zielonym, nr 5 żółtym i nr 6 jasnoniebieskim.
Pod czaszą kopuły został umieszczony krąg kątomierzowy (Fot. 09). Miał umożliwić obsadzie dwóch karabinów maszynowych sprawne nakierowanie broni na cel. Krąg kątomierzowy składał się z trzech segmentów. Środkowy o skali kątowej od 0 do 6400 tysięcznych posiada podstawową podziałkę równą 10 tysięcznych i opisaną co 100 tysięcznych. Pierścień ten jest zorientowany względem kierunku północnego.
Dolny pierścień przeznaczony jest dla strzelnic broni maszynowej. Wyskalowany jest w zakresie 560 – 0 – 560 tysięcznych o podstawowej podziałce wynoszącej 10 tysięcznych i opisanej co 100 tysięcznych. Punkt zerowy skali znajduje się zawsze w osi każdej z sześciu strzelnic. Kreski podziałki i cyfry po lewej stronie wykonano czerwoną farbą a po prawej stronie czarną. Podany zakres odpowiada sektorowi ostrzału ckm w płaszczyźnie poziomej. Dla MG 34 na podstawie fortecznej w sześciostrzelnicowych kopułach dla broni maszynowej 20P7 lub 35P8 wynosi on 630.
Górny pierścień z podziałkami przeznaczono dla każdego z zamontowanych peryskopów, które stanowiły pomocnicze wyposażenie optyczne. Peryskop był wykorzystywany przez ładowniczego lub celowniczego ckm do obserwacji bliskiej otoczenia kopuły. Peryskopy umieszczano w poziomych otworach, symetrycznie rozłożonych na obwodzie cylindrycznej części kopuły. Na przestrzeni kilku lat stosowano dwa typy przyrządów optycznych. Pierścień wyskalowany jest w zakresie 530 – 0 – 530 dla każdego gniazda peryskopu Pz.B.W.F. firmy Carl Zeiss Jena a dla peryskopu typu Pz.B.W.F. firmy Busch w zakresie 1340 – 0 – 1340.
Pomocnicze wyposażenie optyczne
Pierwotna konstrukcja kopuły 20P7 dostosowana była do stosowania peryskopów firmy Carl Zeiss Jena o oznaczeniu Pz.B.W.F. 2. (dla kopuły 35P8 był to Pz.B.W.F. 3). Przyrząd zapewniał możliwość obserwacji bocznej w sektorze 700, ale bez powiększenia obrazu. Peryskop firmy Carl Zeiss Jena pozwalał na szybką ocenę pola walki. Ceniony był przez obsługę karabinów maszynowych. Do prowadzenia obserwacji należało skorygować tylko ustawienie ostrości obrazu w zależności od kondycji wzroku obserwatora. Peryskop nie umożliwiał jednak precyzyjnego określania położenia celu. Zapewnienie pełnego nadzoru pola walki, wymagało zastosowania 6 przyrządów firmy Zeiss (Fot. 01).
W późniejszym okresie, dla nowo produkowanych kopuł, znalazły się na wyposażeniu peryskopy firmy Busch z Rathenow. Firma ta opracowała w 1936 roku przyrząd optyczny do obserwacji z głowicą o obrotowym pryzmacie. Pole widzenia zostało zawężone do 190 przy 2,5 krotnym powiększeniu. Obrotowy pryzmat głowicy pozwalał na obserwację w sektorze około 170 stopni tylko w przypadku otworzenia się przysłony. Otwierana była mechanicznie, poprzez wciśnięcie popychacza z poduszką (znajduje się powyżej okularu). Obserwator, pokręcając pokrętłem (znajduje się poniżej okularu), zmieniał położenie kątowe pryzmatu głowicy peryskopu. Aktualne położenie osi sektora obserwacji można było odczytać również na pierścieniu z podziałką. Pierścień znajdował się nad okularem. Podziałkę wyskalowano narastająco w prawo w kolorze czarnym i w lewo od punktu zerowego na czerwono.
Peryskop o oznaczeniu Pz.B.W.F. 9 (niem. Panzer Beobachtungs Winkel Fernrohr) przeznaczony był dla kopuły 35P8, nominalnej grubość staliwnego pancerza równej około 12 cm. Dla kopuły 20P7 (grubość pancerza 25 cm) przewidziany był Pz.B.W.F. 8. Obie kopuły wymagały po 3 peryskopy firmy Busch (Fot. 06), rozstawione promieniowo co 120 stopni. Peryskopy posiadały te same rozwiązania konstrukcyjne. Różniły się wysięgiem głowicy, uzależnionym od grubości pancerza.
Wyznaczanie celów przez dowódcę
Jedną ze sprawdzonych metod było wyznaczanie celu względem oznaczonych punktów. Oznaczonym punktem może być charakterystyczny stały element na przedpolu, np. kępa krzewów, wysokie drzewo. Komenda dowódcy kopuły dla obsługi ckm powinna zawierać: nazwisko celowniczego (np. Franz Aufmann), numer strzelnicy (np. 2), nazwę oznaczonego punktu (np. kierunek wysokie drzewo), położenie celu w tysięcznych na lewo lub prawo od oznaczonego punktu, nazwę celu (np. 20 tysięcznych na lewo – karabin maszynowy) i jego odległość (1100 metrów). W przypadku wyznaczania celu względem oznaczonych punktów za pomocą kręgu kątomierzowego przez dowódcę kopuły dla obsługi ckm komenda powinna zawierać: nazwisko celowniczego, położenie oznaczonego punktu w tysięcznych według kręgu kątomierzowego, odległość, nazwę oznaczonego punktów i położenie celu wyznaczone względem oznaczonego punktu w tysięcznych na lewo lub na prawo.
Równie skuteczną metodą jest posługiwanie się numerami celów, których położenie zostało wcześniej ustalone. Każda komenda może być uzupełniona o wielkość sektora, czy też o głębokość ognia. Wielkość sektora ustalana na prawo i lewo względem kierunku celowania.
Przykład – Wyznaczanie położenia celu za pomocą peryskopu Pz.B.W.F. 3 firmy Carl Zeiss Jena
Peryskop firmy Carl Zeiss Jena Pz.B.W.F.3 do obserwacji bocznej osadzony jest w poziomym gnieździe (Fot. 09).
Należy pamiętać, że
– górny pierścień kręgu kątomierzowego w kopule przeznaczono dla każdego zamontowanego peryskopu a w osi peryskopu znajduje się punkt zerowy skali (Fot. 09).
– dolny pierścień kręgu kątomierzowego w kopule przeznaczono dla strzelnic ckm a w osi każdej strzelnicy znajduje się punkt zerowy skali.
Celowniczy po zidentyfikowaniu celu za pomocą peryskopu do obserwacji bocznej, odczytuje na podziałce peryskopu wartości kierunkowe celu. Na przykład: cel znajduje się 100 tysięcznych na lewo w odległości 1000 metrów.
Następnie odszukuje odczytaną wartość równą 100 tysięcznych na górnej skali – dla gniazda peryskopu do obserwacji bocznej (Fot. 08). Określa odpowiadającą jej wartość na dolnej skali (dla ckm), przeznaczonej dla strzelnicy ckm. W tym wypadku jest to 260 tysięcznych (Fot. 08).
Celowniczy, po ustawieniu ckm w najbliższej strzelnicy po lewej stronie stanowiska peryskopu i obrocie broni o 260 tysięcznych w prawo, powinien zobaczyć cel poprzez celownik optyczny (Pz.Z.F 1 – Panzerrundblick-Zielfernrohr 1 ) ckm. Następnie wprowadza niezbędną poprawkę.
Oświetlenie wnętrza przestrzeni bojowej
Główne oświetlenie kopuły umieszczono wokół pierścienia prowadzącego peryskop Pz.Rbl.F. 5a do obserwacji okrężnej (Fot. 02). Żarówka z mocowaniem bagnetowym była osadzona w oprawce (Fot. 11). Korpus oprawki, składający się z dwóch części, wykonano z tłoczonej blachy stalowej. Żarówka była w pełni chroniona metalową obudową. Zasilana była napięciem stałym 22V/24V. Strumień światła oświetlał przestrzeń poprzez czworokątne wycięcie w obudowie (obejmowało 1/2 obwodu). Wielkość strumienia światła była regulowana w pełnym zakresie. Oznacza to, że bez konieczności wyłączenia zasilania, można było w pełni przysłonić otwór oświetlający. W tym celu należało obrócić blendę z wyciętym czworokątnym otworem, obejmującym 1/3 obwodu. Blenda wykonana została ze stopów aluminium. Radełkowany chwyt ułatwiał obrót blendy.
Więcej na temat sześciostrzelnicowych kopuł:
Sześciostrzelnicowa kopuła bojowa – MG-Panzerturm mit 6 Scharten
Sześciostrzelnicowa kopuła bojowa – reflektor forteczny
Sześciostrzelnicowa kopuła bojowa – stanowisko MG 34
Sześciostrzelnicowa kopuła bojowa – wentylacja
[02] – zdjęcie pochodzi z https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sechs-Scharten-Turm_B-Werk_Besseringen.jpg
[03] – zdjęcie pochodzi z http://cmaw.nl/plaatjes/bunker_items/optiek/Pz.Rbl.F.5.htm