Pak Unterstellraum – bierny schron dla armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej

 

Opracował : Franz Aufmann

Fot. 01. Widok schronu biernego dla polowej armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej (niem. Pak-Unterstellraum) od strony zapola. Został wzniesiony przed miejscowością Jeże przy drodze nr 65 z Kolna do Pisza.

 

Rys. 01. Schron bierny dla polowej armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej. 1. Pomieszczenie dla polowej armaty przeciwpancernej, 2. Pomieszczenia dla działonu armaty przeciwpancernej, 3. Wewnętrzne połączenie pomieszczeń schronu – schodnia, 4. Wyjście ewakuacyjne, 5. wejście do pomieszczenia załogi, 6. Wjazd do garażu armaty ppanc.

 

Fot. 02. Nisza oświetleniowa z dodatkowymi załamaniami płaszczyzn ściany zwiększającymi efektywność oświetlenia. Występuje w schronach biernych południowej i centralnej części pozycji obronnej Masurische Grenz- und Suwalki-Sehnen-Stellung

 

Granicę Trzeciej Rzeszy i ZSRR po zakończeniu działań wojennych w Polsce ustanawiał Pakt Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia oraz traktat o granicach i przyjaźni z 28 września 1939 roku. Wzdłuż nowo wytyczonej linii demarkacyjnej wybudowano w latach 1939-1940 szereg punktów oporu [01]. Niniejsze opracowanie poświęcone jest jednemu typowi schronu biernego dla armaty przeciwpancernej i jej obsadzie (niem. Pak Unterstellraum), jaki wchodził w skład południowego i centralnego odcinka niemieckiej pozycji obronnej  Masurische Grenz- und Suwalki-Sehnen-Stellung.

Bierne schrony dla armaty przeciwpancernej i jej obsady zlokalizowane były bezpośrednio przy szlakach komunikacyjnych. Łatwo je odnaleźć w pobliżu prostych odcinków dróg lub trakcji kolejowych. Oba wspomniane opcje wykorzystano przy planowaniu punktu oporu Scharfenrade (niem. Stützpunkt Scharfenrade) na zachód od miejscowości Prostki (Prostken). Wybudowano między innymi 3 schrony bierne dla armat przeciwpancernych. Dwa przy drogach Grajewo – Ełk i Prostki – Ostrykół oraz jeden przy szlaku kolejowym Grajewo – Ełk.

Schron posiada dwa pomieszczenia o różnej wysokości, połączone korytarzem ze schodnią. Przejście nie zabezpieczono drzwiami gazoszczelnymi. Niższe pomieszczenie przeznaczono dla armaty 3,7 cm armaty przeciwpancernej (niem. 3,7 cm Panzerabwehrkanone). Zastosowano łukowate sklepienie, charakterystyczne dla biernych schronów południowej i centralnej części pozycji obronnej Masurische Grenz- und Suwalki-Sehnen-Stellung. Dlatego też minimalna wysokość pomieszczenia przy bocznej ścianie wynosiła 1,30 m a maksymalna 1,50 m w osi pomieszczenia. Do wzmocnienia stropu zastosowano belki stalowe o profilu w przekroju poprzecznym typu „C”. Długość pomieszczenia umożliwiała wtoczenie 3,7 cm armaty przeciwpancernej. Pożądane było maksymalne uniesienie lufy do góry.

Nie udało się jednoznacznie ustalić rozwiązania konstrukcyjnego niestandardowych, dwuskrzydłowych drzwi garażu dla armaty przeciwpancernej. Prawdopodobnie były to drzwi o konstrukcji drewnianej, ale jednostronnie obite stalową blachą. Żelbetonowa pochylnia uławiała wytaczanie działa na pozycję polową.

Dla czteroosobowej  obsady armaty przeciwpancernej przewidziano pomieszczenie zaprojektowane na planie czworokąta 2,00 x 2,50 m. Wysokość pomieszczenia również zróżnicowana od około 1,87 m do 2,03 m w osi izby. W izbie umieszczono wejście ewakuacyjne. Nie zostało zabezpieczone od strony izby stalowymi drzwiami.

Charakterystycznym elementem schronu są nisze oświetleniowe z dodatkowymi załamaniami płaszczyzn ściany zwiększającymi efektywność oświetlenia. Jest to rozwiązanie unikalne, niepowtarzalne na innych niemieckich pozycjach obronnych w wschodniej części Trzeciej Rzeszy. Występują w schronach biernych południowej i centralnej części pozycji obronnej Masurische Grenz- und Suwalki-Sehnen-Stellung. Budowa schronów tej pozycji była nadzorowana przez Urząd Fortyfikacyjny Giżycko.

 

Fot. 03. Garaż dla armaty przeciwpancernej ze łukowym stropem wzmocnionym przy pomocy belek o przekroju „ceowym”. Belki ustawione prostopadle do osi wzdłużnej garażu. Po lewej stronie wejście do pomieszczenia obsady działa przeciwpancernego.

 

Fot. 04. Przejście między garażem armaty przeciwpancernej a pomieszczeniem dla obsady armaty. Pomieszczenie dla obsady armaty zasypane do poziomu schodni.

 

 

Fot. 05. Wyjście ewakuacyjne w pomieszczeniu dla działonu. Po lewej stronie nisza oświetleniowa z dodatkowymi załamaniami płaszczyzn ściany zwiększającymi efektywność oświetlenia

 

Fot. 05. Pomieszczenia obsady działa przeciwpancernego. Po lewej strony wejście po schodni do garażu (pomieszczenie zasypane do poziomu garażu). Po prawej stronie wyjście ze schronu.

 

Fot. 06. Widok schronu biernego dla armaty przeciwpancernej z pomieszczeniem gotowości bojowej bez nasypu ziemnego (Prostki).

[01] – Zainteresowanym lokalizacjom punktów oporu i poszczególnych schronów na Mazurskiej Pozycji Granicznej (Masurische Grenz- und Suwalki-Sehnen-Stellung) polecam funkcjonującą od wielu lat stronę internetową „ARCHITEKTURA MILITARIS”.