Opracował: Franz Aufmann
Wytyczne
Obowiązujące od 1930 roku wytyczne dla konstrukcji niemieckich schronów fortyfikacji stałych, określone w opracowaniu „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau), ulegają zmianie w 1933 roku. Na podstawie zdobytych doświadczeń przy wznoszeniu schronów Pozycji Odry (niem. Oderstellung) i Pozycji Lidzbarskiej (niem. Heilsberg-Stellung) zostaje opracowana i zatwierdzona do stosowania nowa instrukcja, która dotyczy budowy i konstrukcji obiektów fortyfikacji stałej (niem. Vorschrift für den Bau ständiger Befestigungsanlagen vom 16.08.1933). Część trzecia zatytułowana „Teil 3. Beton und Panzerung” wprowadza nowe kategorie odporności obiektów fortecznych na ostrzał. Przypisano im literowe oznaczenia (od najniższej do najwyższej klasy odporności na ostrzał): D, C, B1, B, A1 i A.
Wszystkie nowo opracowywane konstrukcje schronów muszą być zgodne z obowiązującymi wytycznymi.
W 1933 roku niemieccy projektanci są na etapie poszukiwań optymalnych rozwiązań konstrukcyjnych obiektów fortyfikacji stałej. Związani z budową poszczególnych pozycji obronnych nabierają niezbędnego doświadczenia. Opracowują konstrukcje uznane za podstawowe. Są one charakterystyczne dla wznoszonej pozycji obronnej a niekiedy unikalne na pozostałych. Jednocześnie trwają prace nad doskonaleniem technologii wznoszenia podstawowych obiektów fortyfikacji.
Projektanci obiektów fortyfikacji stałej otrzymują do wykorzystania nowo opracowywane elementy konstrukcji i wyposażenia. W celu łatwej ich identyfikacji nadano im oznaczenia kodowe. Litera „B” w oznaczeniu kodowym dotyczy konstrukcji typowych obiektów. Dla elementów pancernych i stalowych zarezerwowano literę „P”. Przykładem godnym uwagi może kazamata pancerna 5P7. Liczba poprzedzająca literę „P” jest numerem pancerza a kolejna liczba po wyróżniku literowym oznacza zakodowany rok wprowadzenia do stosowania lub na uzbrojenie. Symbol „7” przypisany jest do 1934 roku. Pozostałe elementy stalowe wyposażenia schronów wyróżnione są literą „S”. Zgodnie z przyjętymi założeniami, ujednolicone wyposażenie będzie stosowane we wszystkich projektach schronów bojowych i biernych. Miało to na celu obniżenie kosztów związanych z budową obiektów fortecznych, skróceniem czasu oczekiwania na elementy wyposażenia i redukcji jego kosztów produkcji. W okresie przejściowym wykorzystuje się wyposażenie wcześniej już wyprodukowane i znajdujące się w magazynach saperskich.
W skład nowo wznoszonych niemieckich umocnień mają wchodzić ujednolicone schrony, o standardowym i powtarzalnym wyposażeniu i budowane przy wykorzystaniu tej samej technologii.
Schron bojowy na ckm z 1934 roku z tzw. kazamatą pancerną 5P7 na Pozycji Lidzbarskiej
W 1934 roku wznoszone są na północno- zachodnim odcinku obrony Pozycji Lidzbarskiej schrony bojowe (niem. Schartenstand mit einer MG-Scharten und Deckenplatte 5P7) o klasie odporności B1 ze stanowiskiem ciężkiego karabinu maszynowego, chronionym pancerzem tzw. kazamatą pancerną 5P7. Kazamata pancerna 5P7 (niem. MG-Scharten- u. Deckenplatte), spełniająca wymagania instrukcji z 16.08.1933 roku, składa się z płyty czołowej ze strzelnicą ckm oraz płyty stropowej. Obie płyty wykonano z blachy walcowanej ze stali konstrukcyjnej (niestopowej) o średniej zawartość węgla.
Zastosowane rozwiązania konstrukcyjne w nowo wznoszonych schronach na Pozycji Lidzbarskiej znacznie odbiegają od stosowanych w obiektach tego samego typu a budowanych w poprzednim roku. Są to małe schrony dwuizbowe do ognia czołowego o zróżnicowanej kubaturze pomieszczenia pogotowia (Rys. 01). Ze względu na uwarunkowania terenowe schrony z tzw. kazamatą pancerną do ognia czołowego stanowią prawie 1/3 ilości wszystkich wybudowanych schronów bojowych fortyfikacji stałej [o1] na wznoszonym w 1934 roku pierwszym odcinku dywizyjnym Pozycji Lidzbarskiej.
Wejście
W przypadkach schronów z rys. 01 niemieccy projektanci zrezygnowali z przedsionka, pełniącego rolę śluzy przeciwgazowej. Do schronu prowadziło wejście umieszczone standardowo w tylnej ścianie (Fot. 02). Zastosowano ciężkie drzwi gazoszczelne. Umieszczono je w otworze wejściowym, zarówno w wewnętrznej i zewnętrznej płaszczyźnie ściany schronu. Od zewnątrz zamykane było ciężkimi drzwiami stalowymi o wymiarach 80 x 110 cm z lukiem ewakuacyjnym (niem. schwere Flußstahltüren, einteilig mit Mannloch). Były to drzwi starczego typu. Po 1934 roku zaniechano ich produkcji. Zostały zastąpione przez świetnie opracowane drzwi 14P7 [02].
Grubość żelbetowej ściany tylnej wynosi 100 cm. Przy zastosowaniu w schronie wentylacji grawitacyjnej, bez wymuszonego obrotu powietrza, nieprzewietrzana śluza przeciwgazowa nie spełniała swojego zadania. Zrezygnowano również z wyjścia ewakuacyjnego, stosowanego w schronach do ognia czołowego wznoszonych na Pozycji Lidzbarskiej jeszcze w 1933 roku. Poprzestano na ewentualnym wykorzystaniu luku ewakuacyjnego w drzwiach wejściowych. Nie przedłużono ściany tylnej lub bocznej orylonem (Fot. 02) w celu zabezpieczenia strefy wejścia przed osypywaniem się gruntu podczas ostrzału artyleryjskiego i ewentualnym jego zasypaniem. Przed wejściem umieszczono studzienkę kanalizacyjną, odprowadzającą nadmiar wody deszczowej (Uwaga. Otwory studzienek są niezabezpieczone!).
Izba pogotowia
Izba pogotowia to pomieszczenie o podstawie czworokąta o wymiarach 310 x 320 cm (Rys. 01, A). Przeznaczona była dla dowódcy i 4 żołnierzy obsługi ciężkiego karabinu maszynowego. Wyposażenie schronu było modernizowane na przestrzeni lat. W ścianach schronu osadzono przewody wentylacji grawitacyjnej, zamykane od strony izby za pomocą gazoszczelnych zamknięć starszego typu. Wylot przewodu napowietrzającego znajduje się na ścianie tylnej powyżej poziomu posadzki. Wlot przewodu odprowadzającego powietrze umieszczono w ścianie bocznej, zaraz poniżej stropu. Gazoszczelne zamknięcie [03] przewodu wentylacyjnego nie zostały uznane za standardowe po 1934 roku. Stosowano je nadal w nowo budowanych obiektach do momentu wprowadzenia wymuszonego obiegu powietrza. Na wlocie przewodu odprowadzającego zużyte powietrze na zewnątrz schronu montowano jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy firmy Dräger [04] z Lubeki.
Prawdopodobnie w późniejszym okresie układ wentylacji schronu poddano modernizacji. Po 1937 roku schron mógł otrzymać filtrowentylator typu HES. Na ścianie tylnej pozostały śruby, których rozstaw jest identyczny jak dla śrub do mocowania podstawy wentylatora (Fot. 04). Wlot trzeciego przewodu wentylacyjnego umieszczono na ścianie bocznej poniżej stropu, w pobliżu wejścia do izby bojowej (Fot. 03). W tym typie schronu wykorzystywany był jako przewód kominowy dla pieca do ogrzewania schronu lub podgrzewania posiłków. Modernizacja wentylacji pomieszczenia pogotowia została jednolicie przeprowadzona dla tego samego typu schronu. W przypadku izby pogotowia o większej kubaturze przewód wentylacji przy ścianie działowej z wejściem do izby bojowej został wykorzystany do zasysania powietrza przez filtrowentylator HES (Fot. 05) a nie jako przewód kominowy.
Schron wyposażono w środki łączności. Podczas budowy schronu w ścianie działowej pomiędzy izbą bojową a pogotowia oraz w ścianie tylnej osadzono rury głosowe. W ścianie tylnej (Fot. 04) wylot przewodu został opisany już słabo czytelnym napisem „Sprachrohr”. Poniżej przewidziano miejsce dla telefonu fortecznego z baterią. Nisza ze złączem telefonicznym i doprowadzeniem kabla znajduje się w bocznej ścianie, po prawej stronie wejścia. Jest widoczna na zdjęciu fot. 07.
Na ścianach zachowały się ślady po blaszanych wspornikach do mocowania składanych prycz. Odległość między wspornikami odpowiada w przybliżeniu długości pryczy. Wsporniki posiadały zróżnicowaną wielkość (Fot. 08). Dla niżej położonych pryczy stosowano większe wsporniki. Tego typu składane prycze stosowano w niemieckiej fortyfikacji stałej od 1935 roku.
[01] – Trójkąt Lidzbarski Odcinek 1 Frombork – Płoskiński Młyn. Mapa turystyczna fortyfikacji na terenie Nadleśnictwa Zaporowo, Arkadiusz Woźniakowski 2017,
[02] – Więcej w opracowaniu Drzwi stalowe 14P7 z lukiem ewakuacyjnym (Stahltür mit Mannloch)
[03] – Więcej w opracowaniu Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego
[04] – Więcej w opracowaniu Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk