Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Widok tylnej ściany schronu z tzw. kazamatą pancerną na ciężki karabin maszynowy (okolice miejscowości Osetnik, Pozycja Lidzbarska, na mapie 2-54 ).
Schron na ckm z tzw. kazamatą pancerną z 1933 roku na Pozycji Lidzbarskiej
Na uwagę zasługują schrony do ognia skośno – czołowego lub czołowego z tzw. kazamatą pancerną, wzniesione w ramach rozbudowy Pozycji Lidzbarskiej (niem. Heilsberg-Stellung) w rejonie miejscowości Stygajny w 1933 roku. Stanowisko broni maszynowej było chronione stalową płytą czołową o wymiarach 320 x 165 x 10 cm [01] i płytą stropową o wymiarach 320 x 305 x 15 cm [02]. Boczne ściany o grubości 100 cm wykonano z żelbetu. Tak chronione stanowisko bojowe ckm przeznaczono do obrony pozycji w odkrytym terenie oraz w rejonach ważnych strategicznie szlaków komunikacyjnych. Zastosowanie poziomej płyty, zamiast standardowego żelbetowego stropu o grubości 80 cm, znacznie obniżyło wysokość tej części schronu. W ten sposób zredukowano do minimum powierzchnię czołową obiektu, narażoną na bezpośredni ostrzał wroga. Niska sylwetka schronu ułatwiała prawidłowe maskowanie obiektu.
W odróżnieniu od większości wybudowanych jednoizbowych schronów bojowych na Pozycji Lidzbarskiej, obiekty z kazamatą pancerną wznoszone w 1933 roku zaplanowano jako schrony o trzech pomieszczeniach. W skład pomieszczeń wchodziła izba bojowa, izba pogotowia oraz przedsionek. Wszystkie obiekty z 1933 roku z tzw. kazamatą pancerną wyposażono w wyjście ewakuacyjne [03].
Rys. 01. Przekrój schronu broni maszynowej z tzw. kazamatą pancerną z rejony Stygajn (Pozycja Lidzbarska, na mapie 2-54 ). -1. izba bojowa, -2. Izba pogotowia, -3. przedsionek, -4. nisza przyłącza kablowego sieci telefonicznej., -5. zamknięcia przewodów wentylacji grawitacyjnej, -6. wyjście ewakuacyjne niezabezpieczone drzwiami wewnętrznymi, -7. zamknięcie przewodu wentylacyjnego, -8. betonowy cokół dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 na podstawie fortecznej.
Izba bojowa
Stan zachowania obiektów z różnym stopniem zniszczenia części bojowej (Fot. 01) umożliwia tylko w nieznacznym stopniu rozpoznacie konstrukcji schronów z tzw. kazamatą pancerną. W żadnym, ze znanych autorowi niniejszego opracowania obiektów Pozycji Lidzbarskiej, nie zachowały się płyty tworzące kazamatę pancerną.
Izba bojowa o podstawie czworokąta o wymiarach 200×200 cm posiadała wysokość 188 cm. Ze względu na wymiary płyty czołowej przewidziano wykonanie tylko dolnej części żelbetowej ściany (Rys. 01) czołowej. Nadano jej kształt litery „T” a wydłużoną środkową część wykorzystano jako cokół pod ciężki karabin maszynowy sMG 08 na podstawie fortecznej. Od zewnątrz wykonano dodatkowo wzmacniające przedpiersie. Płyty kazamaty pancernej zachodziły symetrycznie po 60 cm na boczne ściany schronu. Ich zewnętrze powierzchnie pokrywały się z licem obu ścian. Wewnętrzna ściana tylna izby bojowej posiadała standardową grubość 50 cm, typową dla schronów z kazamatą pancerną wznoszonych na Pozycji Lidzbarskiej w 1933 roku [04]. Fot. 02 prezentuje stan ściany o tej grubości po eksplozji w izbie bojowej. Wejście do przestrzeni bojowej chronione były stalowymi drzwiami gazoszczelnymi.
Pomieszczenie pogotowia
Izbę pogotowia zaplanowano na planie prostokąta o wymiarach 310×200 cm. W tylnej ścianie izby wykonano wyjście ewakuacyjne [05]. Chronione było przez rząd belek dwuteowych wsuwanych w obustronnie wykonane pionowe kanały w bocznych ścianach otworu. Od strony elewacji schronu otwór wyjścia ewakuacyjnego był zamurowany ścianką, wykonaną z jednego rzędu cegieł. Od strony izby pogotowia nie przewidziano w 1933 roku zamknięcia drzwiami gazoszczelnymi (Fot. 03).
Pomieszczenie miało zapewnioną wentylację grawitacyjną. Do tego celu służyły dwa przewody, zakończone zamknięciami „ramkowymi” [06] na tylnej ścianie izby pogotowia (Fot. 03). W późniejszym okresie, już po 1937 roku, przeprowadzono modernizację wentylacji schronu.
Po przez zastosowanie filtrowentylatora HES 0,6 uzykano wymuszony obieg powietrza. Na ścianie zachowały się cztery śruby mocujące wspornik filtrowentylatora (Fot. 05). Filtrowentylator poprzez jeden z przewodów zasysał powietrze z zewnątrz schronu i tłoczył je w zależności od potrzeb, jako czyste chemicznie lub niefiltrowane do pomieszczenia pogotowia. Przewód ssący z zamknięciem „ramkowym” oznaczono napisem eksploatacyjnym „Ansaugrohr”. Na załączonym zdjęciu Fot. 05 znajduje się po prawej stronie.
Schron wyposażono w późniejszym okresie w składane prycze i piec do ogrzewania izby i podgrzewania posiłków załogi.
Przedsionek
Przedsionek pełnił rolę śluzy przeciwgazowej. Zamykany był od strony wejścia do obiektu i izby pogotowia stalowymi drzwiami gazoszczelnymi starego typu. W pomieszczeniu wykonano dwie nisze, na wyposażenie schronu i na przyłącze kablowe sieci telefonicznej (Fot. 06).
Na etapie projektowania nie przewidziano zastosowania wymuszonego przepływu powietrza do wentylacji tego pomieszczenia. Do rozwiązania problemu powrócono dopiero pod koniec 1936 roku.
Wejście do schronu, w omawianym przypadku, umieszczono na tylnej ścianie schronu. Było to rozwiązanie optymalne dla obiektu prowadzącego ogień czołowy. Bryła schronu chroniła wejście przed bezpośrednim ostrzałem. W 1933 roku wzniesiono również na odcinku Stygajny schrony na ciężki karabin maszynowy do ognia skośno – czołowego ze stanowiskom bojowym ckm, chronionym tzw. kazamatą pancerną. Wejście do schronu wykonano w bocznej ścianie. Chronione było ciężkimi drzwiami stalowymi z lukiem ewakuacyjnym (niem. schwere Flußstahltüren, einteilig mit Mannloch). Prowadziło bezpośrednio do przedsionka, spełniającego rolę śluzy przeciwgazowej (Rys. 02).
[01] – Arkadiusz Woźniakowski, Piotr Mściwojewski, Tomasz Chwietkiewicz, Pozycja Lidzbarska Odcinek Łozy – jezioro Tauty. 4HISTORIE (1) 0/2011, ISSN-2083-3083.
[02] – Produkcja tego modelu kazamaty pancernej nie była w późniejszym okresie kontynuowana. Posiadała klasę odporności na ostrzał „B”. Na pozycji Lidzbarskiej odsadzana była w obiektach o odporności „B1”. Wysokość płyty czołowej została oszacowana na podstawie pomiarów uszkodzonych obiektów.
[03] -Wznoszone w kolejnym roku schrony do ognia czołowego z tzw. kazamatą pancerną pozbawione są wyjścia ewakuacyjnego i przedsionka pełniącego rolę śluzy przeciwgazowej.
[04] – Wznoszone na Pozycji Lidzbarskiej w 1934 roku schrony bojowe z tzw, kazamatą pancerną posiadają ścianę działową o grubości 100 cm pomiędzy przestrzenią bojową a izbą pogotowia.
[05] – więcej w opracowaniu „Wyjście ewakuacyjne – Notausgang„.
[06] – zamknięcie „ramkowe” przewodu wentylacyjnego lub kominowego opisano w opracowaniu „Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego„.
Opisane w opracowaniu schrony zostały oznaczone numerami 2-41 i 2-54. Lokalizacja tych obiektów jest określona na mapie „Trójkąt Lidzbarski – mapa turystyczna” wydawnictwa Casamata (https://www.facebook.com/casamata.info/).