Opracował: Franz Aufmann
1.1. PPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na 2 ckmy
Dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ciężkie karabiny maszynowe (ros. двуэтажный пулеметный полукапонир на две пулемётные установки) o równoległych kierunkach ognia jest obiektem często spotykanym na „Linii Mołotowa”. Obiekt został zaprojektowany jako gazoszczelny z pełnym zapleczem technicznym, obejmującym maszynownię z agregatem prądotwórczym i systemem wentylacyjnym z przeciwchemicznymi filtrami.
Dolna kondygnacja znajduje się poniżej poziomu gruntu. Przed ścianą czołową ze strzelnicami znajduje się rów diamentowy. Utrudniał podejście do strzelnic i uniemożliwiał ich zasypanie przez grunt lub gruz przemieszczony podczas ostrzału artyleryjskiego. Przednia ściana została przedłużona orylonem chroniącym strzelnice przed bocznym ostrzałem. Powinna być obsypana nasypem kamienno-ziemnym, chroniącym przed ostrzałem od strony przedpola. Wejście znajdowało się w tylnej ścianie. Stropy wzmacniano standardowo stalowymi profilami dwuteowymi, między którymi rozłożono arkusze z blachy stalowej. Zgodnie z wcześniejszymi doświadczeniami, miały chronić załogę przed odpryskami betonu, powstającymi podczas bezpośredniego trafienia pocisku w strop obiektu.
Schron posiada dwa stanowiska bojowe 7,62 mm ciężkich karabinów maszynowych Maxim wz. 1910. Obsadę stanowiska stanowiło trzech żołnierzy w tym dowódca w stopniu podoficera. Broń osadzono na podstawie fortecznej z 1939 roku za dwudzielnym staliwnym pancerzem skrzynkowym. W nomenklaturze radzieckiej stanowisko bojowe składające się z broni posadowionej na podstawie fortecznej oraz staliwnego pancerza posiadało oznaczenie NPS-3. Podstawa forteczna została wyposażona w nowoczesny celownik optyczny KTP z podświetlaną skalą i powiększeniu 2,5x. Pole obserwacji ograniczone było do 40. Stanowiska bojowe umieszczono w oddzielnych izbach zamykanych lekkimi drzwiami gazoszczelnymi. Do chłodzenia ciężkiego karabinu maszynowego, przewidziano wodny układ chłodzenia. Składał się z dwóch zbiorników na wodę. Pompa, zapewniająca przepływ wody między zbiornikami, mocowana była do dwóch kotw osadzonych w ścianie (Fot. 03, -2). Powyżej pompy, na dwóch poziomych wspornikach, ustawiony był górny zbiornik (pod stropem) o pojemności 50 litrów (Fot. 03, -3.). Dolny zbiornik powinien znajdować się w rogu izby bojowej na wysokości posadzki (na rys. 01 nie został oznaczony).
Schron wyposażono w układ usuwania gazów prochowy. Łuski z wystrzelonych nabojów usuwane były przez gazoszczelną zrzutnie łusek na zewnątrz schronu do rowu diamentowego. Na fot. 03 widoczna jest zachowana część zrzutni a osadzona w czołowej ścianie schronu na poziomie posadzki. Do komory zamkowej karabinu maszynowego podłączony był giętki przewód do odsysania gazów prochowych. Na schemacie schronu (Rys. 01) zaznaczono przebieg stalowych rur odprowadzających zanieczyszczone gazami prochowymi powietrze z obu izb bojowych. Zamocowane były do uchwytów pod stropem schronu. Wentylator, zasysający zanieczyszczone gazami prochowymi powietrze, zamocowano do ściany po lewej stronie wejścia w pierwszej izbie od strony orylonu. Przewód osadzony w ścianie czołowej a odprowadzający zanieczyszczone gazami prochowymi powietrze na zewnątrz schronu, widoczny jest w prawym górnym rogu izby bojowej (Fot. 03, -4) lub na Fot. 01.
Komunikację między kondygnacjami zapewniał szyb z klamrami (Rys. 01 -4). Zamykany był gazoszczelną klapą wykonaną z tłoczonej blachy. W pomieszczeniu z szybem znajdowała się wewnętrzna strzelnica obrony wejścia. Dodatkowym zabezpieczeniem wejścia do schronu były drzwi kratowe oraz ciężkie drzwi stalowe, znajdujące się w drugiej części korytarza wejściowego (Rys. 01 -6.) Załamany pod kątem prostym korytarz wejściowy (ros. сквозник), zakończony szczeliną przeciw podmuchową, uniemożliwiał bezpośredni ostrzał ciężkich drzwi wejściowych. Rozwiązanie było stosowane już w fortyfikacji rosyjskiej przed I Wojną Światową.
Dowódca schronu kierował ogniem z izby dowodzenia (Rys.01, -04). Przewidziano możliwość okrężnej obserwacji pola walki za pomocą peryskopu ustawionego na statywie. Celowniki optyczne na obu stanowiskach NPS-3 umożliwiały prowadzenie obserwacji tylko w zakresie sektora ognia. Zdjęcie fot. 07 prezentuje pancerz peryskopu osadzony w stropie schronu. Od zewnątrz zamykany był obrotową płytką widoczną na fot. 09. W schronach fortyfikacji stałej dla broni maszynowej stosowano peryskopy TU 1 i PER 27 o czterokrotnym powiększeniu obrazu. Ruchomy pryzmat obiektywu pozwalał na obserwację w zakresie od +400 do -400 w płaszczyźnie pionowej. W pozycji roboczej peryskop wysunięty był na wysokość 30-40 cm ponad powierzchnię stropu.
Izbę dowódcy wyposażono również w telefon polowy. Uchwyty do mocowania sprzętu zostały osadzone w ścianie (Fot. 06). Przewidziano również możliwość łączności za pomocą radiostacji polowej. W stropie obiektu pozostawiono otwór technologiczny o przekroju 10×10 cm do zamocowania wysuwanej anteny. Do łączności wewnętrznej zastosowano rury głosowe.
Centralnym pomieszczeniem dolnej kondygnacji była izba załogi (Rys. 02 -7). Została wyposażona w dwupiętrowe składane prycze, mocowane do zaczepów osadzonych w ścianie i stropie. Ich ilość odpowiadała 1/3 stanu osobowego. Były wykorzystywane przez załogę na trzy zmiany.
Niezbędną ilość powietrza dostarczał układ nawiewu. Wydatek powietrza można było regulować za pomocą zaworu motylkowego, zamontowanego na wylocie rury napowietrzającej. Wymianę powietrza zapewniał drugi wentylator, zamontowany na podstawie do ściany pomiędzy wejściami do latryny i pomieszczenia z wyjściem ewakuacyjnym. Na zdjęciu fot. 11 widoczne są dwa otwory technologiczne pod wsporniki na podstawę z wentylatorem. Pod fundamentem izby załogi umieszczono zbiornik na wodę techniczną. Była stosowana w układzie chłodzenia ciężkich karabinów maszynowych i silnika wysokoprężnego generatora prądotwórczego. Właz do zbiornika zamykany był uchylną klapą. Znajdował się w pobliżu klamer szybu komunikacyjnego (patrz Fot. 08).
Pomieszczenie z wyjściem ewakuacyjnym zamknięte było lekkimi drzwiami gazoszczelnymi. W pomieszczeniu znajdowało się ujęcie wody lub dodatkowy zbiornik. Otwór wyjścia ewakuacyjnego wykonano w zewnętrznej ścianie (na zdjęciu nr 12 został zamurowany). Zakończony był pionowym szybem z klamrami przed wejściem do schronu. Blokada wyjścia ewakuacyjnego została rozwiązana w standardowy sposób. Po prawej stronie widoczny jest kanał do wsuwania dwuteowników w pozycji pionowej. Stopa dwuteownika jest równoległa do ściany z otworem wyjścia ewakuacyjnego.
Fundament pomieszczeń technicznych znajduje się poniżej pozostałej części schronu. W pierwszym pomieszczeniu od strony izby załogi umieszczono filtry przeciwchemiczne. Ustawione były w kolumnach po trzy filtry w każdej. Powietrze, zasysane przez czerpnie powietrza znajdujące się w korytarzu wejściowym, kierowane było przez filtry przeciwchemiczne tylko w przypadku spodziewanego ataku gazowego. Wentylator układu nawiewu tłoczył powietrze do pomieszczeń schronu. W układzie nawiewu zamontowany był wymiennik ciepła. Kierowana była do niego nagrzana woda układu chłodzenia silnika wysokoprężnego, wykorzystywanego do napędu generatora prądu.
Wejście do maszynowni zamykano lekkimi drzwiami gazoszczelnymi. W tym pomieszczeniu panowała zawsze podwyższona temperatura. Zestaw prądotwórczy, pracujący w układzie szeregowym, mocowany był do fundamentu za pomocą sześciu kotw. Nad silnikiem wysokoprężnym ustawiano na dwóch kształtownika zbiornik na wodę. Była wykorzystywana do grawitacyjnego chłodzenia silnika. W przypadku osiągnięcia zbyt wysokiej temperatury mogła być schładzana w wymienniku ciepła umieszczonym w układzie nawiewu schronu. Gazy spalinowe usuwane były bezpośrednio na zewnątrz schronu. Wylot rury znajdował się w niszy wykonanej w skośnym odcinku ściany czołowej (patrz fot. 02). W tej samej niszy znajdował się wylot drugiego przewodu, którym tłoczone było przez wentylator zużyte powietrze z maszynowni (rura o większej średnicy).
1.2. PPK – jednokondygnacyjny schron do ognia bocznego na 2 ckmy
Opisywany jednokondygnacyjny schron na dwa ckm-y do ognia jednobocznego (ros. ППК– пулеметный полукапонир) bez strzelnicy obrony zapola wchodził w skład punktu oporu, znajdującego się na północny wschód od miejscowości Wólka Zamkowa. Schron nie należy do częst0 spotykanych obiektów „Lini Mołotowa”. Punkt oporu należała do 62 Brzeskiego Rejonu Umocnionego, budowanego w latach 1940-1941 na nowej zachodniej granicy ZSSR. „Linia Mołotowa”, to współczesna nieformalna nazwa umocnień.
Schron posiadał dwa stanowiska bojowe ciężkich karabinów maszynowych. Każde z nich było ustawione w oddzielnej izbie. Osie sektorów ognia obu stanowisk były równoległe i skierowane na międzypole sąsiedniego punktu oporu, zlokalizowanego w pobliżu miejscowości Minczewo. Obiekt nie posiadał w zewnętrznej izbie bojowej dodatkowej strzelnicy dla ręcznego karabinu maszynowego do obrony wejścia i zapola.
W skład stanowiska bojowego o oznaczeniu NPS-3, wchodził ciężki karabin maszynowy Maxim wz. 1910 na lawecie fortecznej z 1939 roku za dwudzielnym staliwnym pancerzem skrzynkowym. Ściana boczna z osadzonymi pancerzami była chroniona przed ostrzałem bocznym przez orylon. Nie wykonano rowu diamentowego.
Wejście do schronu
Część wejściową do schronu zaplanowano tak aby niemożliwe było bezpośrednie ostrzelanie z zewnątrz ciężkich gazoszczelnych drzwi wejściowych. Do wejścia do schronu prowadził korytarz wejściowy z załamaniem pod kątem 90 stopni. Na jego końcu znajdowała się szczelina przeciw podmuchowa. Wejście do korytarza chroniły uchylne drzwi kratowe oraz strzelnica z ręcznym karabinem maszynowym. W korytarzu znajdowały się dwie czerpnie powierza układu napowietrzania schronu. Jedna z nich widoczna jest na zdjęciu 02 po lewej stronie strzelnicy obrony wejścia.
Poniżej strzelnicy znajduje się otwór do opróżniania szamba. Był zabezpieczany pancerzem.
Zachowała się ościeżnica ciężkich gazoszczelnych drzwi wejściowych. Wykonane były ze stalowej blachy o grubości 12 mm, wzmocnione kątownikami.
Śluza przeciwgazowa
Schron zaprojektowano jako obiekt gazoszczelny. Aby dostać się do schronu, należało przejść przez śluzę gazoszczelną. Od strony obiektu, śluza zamykana była lekkimi drzwiami gazoszczelnymi.
Korytarz
Izby bojowe
Izby bojowe zasypane są gruzem w wyniku eksplozji przy wysadzaniu pancerzy i częściowo zniszczoną ścianką działową. Uszkodzona ściana z zamurowanym otworem po pancerzu znajduje się po lewej stronie zdjęcia. Poniżej stanowiska bojowego NPS-3 znajdowała się zrzutnia łusek, którą łuski po wystrzelanych nabojach spadały do rowu diamentowego wykonanego przed ściną frontalną lub do zbiorników zbudowanych pod fundamentem schronu.
Na ścianie prawej izby bojowej (druga od orylonu) zachowały się wsporniki i kotwy do mocowania wyposażenia. Widoczne po prawej stronie ceowniki przeznaczono do mocowania wentylatora (z napędem ręcznym lub mechanicznym). Ograniczona przestrzeń izby zdecydowanie wymuszała zastosowanie elektrycznego napędu wentylatora. Zadaniem wentylatora było usuwania gazów prochowych i zanieczyszczonego powietrza z obu izb bojowych na zewnątrz schronu poprzez rurę umieszczoną w ścianie powyżej wsporników. Zakładano, że stanowiska ogniowe w schronie będą prowadziły intensywny ostrzał. Do chłodzenia ciężkiego karabinu maszynowego, przewidziano układ chłodzenia. Składał się z dwóch zbiorników na wodę. Pompa, zapewniająca przepływ wody między zbiornikami, mocowana była do dwóch kotw, osadzonych w ścianie na wysokości wsporników dla wentylatora. Powyżej pompy, na dwóch poziomych wspornikach, ustawiony był górny zbiornik (pod stropem) o pojemności 50 litrów. Dolny zbiornik powinien znajdować się w rogu izby bojowej na wysokości posadzki.
Na rysunku dodatkowo umieszczono widok prawej strony izby ze zdjętym zbiornikiem na wodę do chłodzenia ckm oraz usuniętą rurą doprowadzającą zanieczyszczone gazami prochowymi powietrze z obu stanowisk NPS-3. Dlatego też widoczna jest poma wodna do przepompowywania chłodziwa. W dolnym rogu znajduje się wentylator z ręcznym napędem (w tym przypadku) na standardowej podstawie. Jeszcze nie wykonałem rysunku silnika elektrycznego, który zamiennie mógłby napędzać wentylator. Nie znam wymiarów gabarytowych. Zanieczyszczone gazami prochowymi powietrze z obu stanowisk ckm usuwane są na zewnątrz przez skośną rurę umieszczoną w ścianie zewnętrznej schronu.
Jeżeli przy lewej ścianie umieścimy skrzynki z za taśmowaną amunicją, to w izbie nie ma zbyt dużo wolnego miejsca.
Maszynownia
W maszynowni znajdował się generator prądu stałego. Mocowany był do fundamentu schronu za pomocą sześciu kotw. Silnik wysokoprężny stanowił napęd prądnicy. Ponad silnikiem na dwóch wspornikach ustawiony był zbiornik układu chłodzenia. Przy ścianie działowej pomieszczenia z wyjściem ewakuacyjnym (Zdjęcie 10) znajdują się dwa wsporniki do mocowania wentylatora. Zadaniem wentylatora było usuwanie zanieczyszczonego powietrza z maszynowni na zewnątrz schronu poprzez rurę osadzoną w ścianie. Równolegle poprowadzona była druga rura, którą usuwane były gazy spalinowe z silnika wysokoprężnego. Pod maszynownią znajdował się zbiornik na wodę techniczną. Wejście do zbiornika (Zdjęcie 11.) zabezpieczała uchylna klapa.
Filtro-wentylatorownia
W pomieszczeniu znajdował się główny wentylator napowietrzający schron oraz zestawy filtrów przeciwchemicznych do oczyszczania powietrza podczas ewentualnego ataku gazowego. W sowieckich schronach układ wentylacji składał się z dwóch niezależnych systemów. Zadaniem układu napowietrzającego było dostarczanie świeżego powietrza do pomieszczeń. Do schronu mogło być dostarczane było powietrze nieprzefiltrowane lub przefiltrowane podczas ataku gazowego. Ilość dostarczanego powietrza musiała utrzymać w schronie nadciśnienie, gwarantujące warunek gazo szczelności schronu.
Równolegle funkcjonował układ usuwania zużytego powietrza. W pomieszczeniach takich jak maszynownia, izba załogi i izby bojowe, znajdowały się wentylatory do usuwania zanieczyszczonego powietrza i gazów prochowych.
Filtry przeciwchemiczne ustawiono w kolumnach jeden nad drugim. W fundamencie schronu wykonano szyb studni do zaopatrywania schronu w wodę. Szyb studni chroniony był włazem o prostokątnym lub okrągłym zarysie.
Pomieszczenie socjalne
W pomieszczeniu socjalnym znajdowała się ubikacja „turecka”. Nad nią na dwóch wspornikach ustawiony był zbiornik na wodę do spłukiwania. Po lewej stronie bliżej wejścia zamocowana była umywalka. W ścianie po prawej stronie osadzono dwa ceowniki dla bojlera. Był on napełniany przy pomocy ręcznej pompy. Na ścianie zachowały się trzy kotwy do mocowania pompy.
W ścianie, pomiędzy pomieszczeniem socjalnym a korytarzem wejściowym wykonano strzelnicę do obrony wejścia. W niszy nie osadzono pancerza strzelnicy.
