Opra­co­wał: Franz Auf­mann

1.1. PPK – dwu­kon­dy­gna­cyj­ny schron do ognia bocz­ne­go na 2 ckmy

 

 

Dwu­kon­dy­gna­cyj­ny schron do ognia bocz­ne­go na dwa cięż­kie ka­ra­bi­ny ma­szy­no­we (ros. двуэтажный пулеметный полукапонир на две пулемётные установки) o rów­no­le­głych kie­run­kach ognia jest obiek­tem czę­sto spo­ty­ka­nym na „Linii Mo­ło­to­wa”. Obiekt zo­stał za­pro­jek­to­wa­ny jako ga­zosz­czel­ny z peł­nym za­ple­czem tech­nicz­nym, obej­mu­ją­cym ma­szy­now­nię z agre­ga­tem prą­do­twór­czym i sys­te­mem wen­ty­la­cyj­nym z prze­ciw­che­micz­ny­mi fil­tra­mi.
Dolna kon­dy­gna­cja znaj­du­je się po­ni­żej po­zio­mu grun­tu. Przed ścia­ną czo­ło­wą ze strzel­ni­ca­mi znaj­du­je się rów dia­men­to­wy. Utrud­niał po­dej­ście do strzel­nic i unie­moż­li­wiał ich za­sy­pa­nie przez grunt lub gruz prze­miesz­czo­ny pod­czas ostrza­łu ar­ty­le­ryj­skie­go. Przed­nia ścia­na zo­sta­ła prze­dłu­żo­na ory­lo­nem chro­nią­cym strzel­ni­ce przed bocz­nym ostrza­łem. Po­win­na być ob­sy­pa­na na­sy­pem ka­mien­no-ziem­nym, chro­nią­cym przed ostrza­łem od stro­ny przed­po­la. Wej­ście znaj­do­wa­ło się w tyl­nej ścia­nie. Stro­py wzmac­nia­no stan­dar­do­wo sta­lo­wy­mi pro­fi­la­mi dwu­te­owy­mi, mię­dzy któ­ry­mi roz­ło­żo­no ar­ku­sze z bla­chy sta­lo­wej. Zgod­nie z wcze­śniej­szy­mi do­świad­cze­nia­mi, miały chro­nić za­ło­gę przed od­pry­ska­mi be­to­nu, po­wsta­ją­cy­mi pod­czas bez­po­śred­nie­go tra­fie­nia po­ci­sku w strop obiek­tu.

 

Schron po­sia­da dwa sta­no­wi­ska bo­jo­we 7,62 mm cięż­kich ka­ra­bi­nów ma­szy­no­wych Maxim wz. 1910. Ob­sa­dę sta­no­wi­ska sta­no­wi­ło trzech żoł­nie­rzy w tym do­wód­ca w stop­niu pod­ofi­ce­ra. Broń osa­dzo­no  na pod­sta­wie for­tecz­nej z 1939 roku za dwu­dziel­nym sta­liw­nym pan­ce­rzem skrzyn­ko­wym. W no­men­kla­tu­rze ra­dziec­kiej sta­no­wi­sko bo­jo­we skła­da­ją­ce się z broni po­sa­do­wio­nej na  pod­sta­wie for­tecz­nej oraz sta­liw­ne­go pan­ce­rza po­sia­da­ło ozna­cze­nie NPS-3. Pod­sta­wa for­tecz­na zo­sta­ła wy­po­sa­żo­na w no­wo­cze­sny ce­low­nik optycz­ny KTP z pod­świe­tla­ną skalą i po­więk­sze­niu 2,5x. Pole ob­ser­wa­cji ogra­ni­czo­ne było do 4⁰. Sta­no­wi­ska bo­jo­we umiesz­czo­no w od­dziel­nych izbach za­my­ka­nych lek­ki­mi drzwia­mi ga­zosz­czel­ny­mi. Do chło­dze­nia cięż­kie­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go, prze­wi­dzia­no wodny układ chło­dze­nia. Skła­dał się z dwóch zbior­ni­ków na wodę. Pompa, za­pew­nia­ją­ca prze­pływ wody mię­dzy zbior­ni­ka­mi, mo­co­wa­na była do dwóch kotw osa­dzo­nych w ścia­nie (Fot. 03, -2). Po­wy­żej pompy, na dwóch po­zio­mych wspor­ni­kach, usta­wio­ny był górny zbior­nik (pod stro­pem) o po­jem­no­ści 50 li­trów (Fot. 03, -3.). Dolny zbior­nik po­wi­nien znaj­do­wać się w rogu izby bo­jo­wej na wy­so­ko­ści po­sadz­ki (na rys. 01 nie zo­stał ozna­czo­ny).
Schron wy­po­sa­żo­no w układ usu­wa­nia gazów pro­cho­wy. Łuski z wy­strze­lo­nych na­bo­jów usu­wa­ne były przez ga­zosz­czel­ną zrzut­nie łusek na ze­wnątrz schro­nu do rowu dia­men­to­we­go. Na fot. 03 wi­docz­na jest za­cho­wa­na część zrzut­ni a osa­dzo­na w czo­ło­wej ścia­nie schro­nu na po­zio­mie po­sadz­ki. Do ko­mo­ry zam­ko­wej ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go pod­łą­czo­ny był gięt­ki prze­wód do od­sy­sa­nia gazów pro­cho­wych. Na sche­ma­cie schro­nu (Rys. 01) za­zna­czo­no prze­bieg sta­lo­wych rur od­pro­wa­dza­ją­cych za­nie­czysz­czo­ne ga­za­mi pro­cho­wy­mi po­wie­trze z  obu izb bo­jo­wych. Za­mo­co­wa­ne były do uchwy­tów pod stro­pem schro­nu. Wen­ty­la­tor, za­sy­sa­ją­cy za­nie­czysz­czo­ne ga­za­mi pro­cho­wy­mi po­wie­trze, za­mo­co­wa­no do ścia­ny po lewej stro­nie wej­ścia w pierw­szej izbie od stro­ny ory­lo­nu. Prze­wód osa­dzo­ny w ścia­nie czo­ło­wej a od­pro­wa­dza­ją­cy za­nie­czysz­czo­ne ga­za­mi pro­cho­wy­mi po­wie­trze na ze­wnątrz schro­nu, wi­docz­ny jest w pra­wym gór­nym rogu izby bo­jo­wej (Fot. 03, -4) lub na Fot. 01.

 

 

 

Ko­mu­ni­ka­cję mię­dzy kon­dy­gna­cja­mi za­pew­niał szyb z klam­ra­mi (Rys. 01 -4). Za­my­ka­ny był ga­zosz­czel­ną klapą wy­ko­na­ną z tło­czo­nej bla­chy. W po­miesz­cze­niu z szy­bem znaj­do­wa­ła się we­wnętrz­na strzel­ni­ca obro­ny wej­ścia. Do­dat­ko­wym za­bez­pie­cze­niem wej­ścia do schro­nu były drzwi kra­to­we oraz cięż­kie drzwi sta­lo­we, znaj­du­ją­ce się w dru­giej czę­ści ko­ry­ta­rza wej­ścio­we­go (Rys. 01 -6.) Za­ła­ma­ny pod kątem pro­stym ko­ry­tarz wej­ścio­wy (ros. сквозник), za­koń­czo­ny szcze­li­ną prze­ciw po­dmu­cho­wą, unie­moż­li­wiał bez­po­śred­ni ostrzał cięż­kich drzwi wej­ścio­wych. Roz­wią­za­nie było sto­so­wa­ne już w for­ty­fi­ka­cji ro­syj­skiej przed I Wojną Świa­to­wą.

Do­wód­ca schro­nu kie­ro­wał ogniem z izby do­wo­dze­nia (Rys.01, -04). Prze­wi­dzia­no moż­li­wość okręż­nej ob­ser­wa­cji pola walki za po­mo­cą pe­ry­sko­pu usta­wio­ne­go na sta­ty­wie. Ce­low­ni­ki optycz­ne na obu sta­no­wi­skach NPS-3 umoż­li­wia­ły pro­wa­dze­nie ob­ser­wa­cji tylko w za­kre­sie sek­to­ra ognia. Zdję­cie fot. 07 pre­zen­tu­je pan­cerz pe­ry­sko­pu osa­dzo­ny w stro­pie schro­nu. Od ze­wnątrz za­my­ka­ny był ob­ro­to­wą płyt­ką wi­docz­ną na fot. 09. W schro­nach for­ty­fi­ka­cji sta­łej dla broni ma­szy­no­wej sto­so­wa­no pe­ry­sko­py TU 1 i PER 27 o czte­ro­krot­nym po­więk­sze­niu ob­ra­zu. Ru­cho­my pry­zmat obiek­ty­wu po­zwa­lał na ob­ser­wa­cję w za­kre­sie od +40⁰ do -40⁰ w płasz­czyź­nie pio­no­wej. W po­zy­cji ro­bo­czej pe­ry­skop wy­su­nię­ty był na wy­so­kość 30-40 cm ponad po­wierzch­nię stro­pu.

Izbę do­wód­cy wy­po­sa­żo­no rów­nież w te­le­fon po­lo­wy. Uchwy­ty do mo­co­wa­nia sprzę­tu zo­sta­ły osa­dzo­ne w ścia­nie (Fot. 06). Prze­wi­dzia­no rów­nież moż­li­wość łącz­no­ści za po­mo­cą ra­dio­sta­cji po­lo­wej. W stro­pie obiek­tu po­zo­sta­wio­no otwór tech­no­lo­gicz­ny o prze­kro­ju 10×10 cm do za­mo­co­wa­nia wy­su­wa­nej an­te­ny. Do łącz­no­ści we­wnętrz­nej za­sto­so­wa­no rury gło­so­we.

 

Cen­tral­nym po­miesz­cze­niem dol­nej kon­dy­gna­cji była izba za­ło­gi (Rys. 02 -7). Zo­sta­ła wy­po­sa­żo­na w dwu­pię­tro­we skła­da­ne pry­cze, mo­co­wa­ne do za­cze­pów osa­dzo­nych w ścia­nie i stro­pie. Ich ilość od­po­wia­da­ła 1/3 stanu oso­bo­we­go. Były wy­ko­rzy­sty­wa­ne przez za­ło­gę na trzy zmia­ny.
Nie­zbęd­ną ilość po­wie­trza do­star­czał układ na­wie­wu. Wy­da­tek po­wie­trza można było re­gu­lo­wać za po­mo­cą za­wo­ru mo­tyl­ko­we­go, za­mon­to­wa­ne­go na wy­lo­cie rury na­po­wie­trza­ją­cej. Wy­mia­nę po­wie­trza za­pew­niał drugi wen­ty­la­tor, za­mon­to­wa­ny na pod­sta­wie do ścia­ny po­mię­dzy wej­ścia­mi do  la­try­ny i po­miesz­cze­nia z wyj­ściem ewa­ku­acyj­nym. Na zdję­ciu fot. 11 wi­docz­ne są dwa otwo­ry tech­no­lo­gicz­ne pod wspor­ni­ki na pod­sta­wę z wen­ty­la­to­rem. Pod fun­da­men­tem izby za­ło­gi umiesz­czo­no zbior­nik na wodę tech­nicz­ną. Była sto­so­wa­na w ukła­dzie chło­dze­nia cięż­kich ka­ra­bi­nów ma­szy­no­wych i sil­ni­ka wy­so­ko­pręż­ne­go ge­ne­ra­to­ra prą­do­twór­cze­go. Właz do zbior­ni­ka za­my­ka­ny był uchyl­ną klapą. Znaj­do­wał się w po­bli­żu kla­mer szybu ko­mu­ni­ka­cyj­ne­go (patrz Fot. 08).

Po­miesz­cze­nie z wyj­ściem ewa­ku­acyj­nym za­mknię­te było lek­ki­mi drzwia­mi ga­zosz­czel­ny­mi. W po­miesz­cze­niu znaj­do­wa­ło się uję­cie wody lub do­dat­ko­wy zbior­nik. Otwór wyj­ścia ewa­ku­acyj­ne­go  wy­ko­na­no  w ze­wnętrz­nej ścia­nie (na zdję­ciu nr 12 zo­stał za­mu­ro­wa­ny). Za­koń­czo­ny był pio­no­wym szy­bem z klam­ra­mi przed wej­ściem do schro­nu. Blo­ka­da wyj­ścia ewa­ku­acyj­ne­go zo­sta­ła roz­wią­za­na w stan­dar­do­wy spo­sób. Po pra­wej stro­nie wi­docz­ny jest kanał do wsu­wa­nia dwu­te­ow­ni­ków w po­zy­cji pio­no­wej. Stopa dwu­te­ow­ni­ka jest rów­no­le­gła do ścia­ny z otwo­rem wyj­ścia ewa­ku­acyj­ne­go.

Fun­da­ment po­miesz­czeń tech­nicz­nych znaj­du­je się po­ni­żej po­zo­sta­łej czę­ści schro­nu. W pierw­szym po­miesz­cze­niu od stro­ny izby za­ło­gi umiesz­czo­no fil­try prze­ciw­che­micz­ne. Usta­wio­ne były w ko­lum­nach po trzy fil­try w każ­dej. Po­wie­trze, za­sy­sa­ne przez czerp­nie po­wie­trza znaj­du­ją­ce się w ko­ry­ta­rzu wej­ścio­wym, kie­ro­wa­ne było przez fil­try prze­ciw­che­micz­ne tylko w przy­pad­ku spo­dzie­wa­ne­go ataku ga­zo­we­go. Wen­ty­la­tor ukła­du na­wie­wu tło­czył po­wie­trze do po­miesz­czeń schro­nu. W ukła­dzie na­wie­wu za­mon­to­wa­ny był wy­mien­nik cie­pła. Kie­ro­wa­na była do niego na­grza­na woda ukła­du chło­dze­nia sil­ni­ka wy­so­ko­pręż­ne­go, wy­ko­rzy­sty­wa­ne­go do na­pę­du ge­ne­ra­to­ra prądu.

Wej­ście do ma­szy­now­ni za­my­ka­no lek­ki­mi drzwia­mi ga­zosz­czel­ny­mi. W tym po­miesz­cze­niu pa­no­wa­ła za­wsze pod­wyż­szo­na tem­pe­ra­tu­ra. Ze­staw prą­do­twór­czy, pra­cu­ją­cy w ukła­dzie sze­re­go­wym, mo­co­wa­ny był do fun­da­men­tu za po­mo­cą sze­ściu kotw. Nad sil­ni­kiem wy­so­ko­pręż­nym usta­wia­no na dwóch kształ­tow­ni­ka zbior­nik na wodę. Była wy­ko­rzy­sty­wa­na do gra­wi­ta­cyj­ne­go chło­dze­nia sil­ni­ka. W przy­pad­ku osią­gnię­cia zbyt wy­so­kiej tem­pe­ra­tu­ry mogła być schła­dza­na w wy­mien­ni­ku cie­pła umiesz­czo­nym w ukła­dzie na­wie­wu schro­nu. Gazy spa­li­no­we usu­wa­ne były bez­po­śred­nio na ze­wnątrz schro­nu.  Wylot rury znaj­do­wał się w niszy wy­ko­na­nej w sko­śnym od­cin­ku ścia­ny czo­ło­wej (patrz fot. 02). W tej samej niszy znaj­do­wał się wylot dru­gie­go prze­wo­du, któ­rym tło­czo­ne było przez wen­ty­la­tor zu­ży­te po­wie­trze z ma­szy­now­ni (rura o więk­szej śred­ni­cy).

---

1.2. PPK – jed­no­kon­dy­gna­cyj­ny schron do ognia bocz­ne­go na 2 ckmy

Opi­sy­wa­ny jed­no­kon­dy­gna­cyj­ny schron na dwa ckm-y do ognia jed­no­bocz­ne­go (ros. ППК– пулеметный полукапонир) bez strzel­ni­cy obro­ny za­po­la wcho­dził w skład punk­tu oporu, znaj­du­ją­ce­go się na pół­noc­ny wschód od miej­sco­wo­ści Wólka Zam­ko­wa. Schron nie na­le­ży do czę­st0 spo­ty­ka­nych obiek­tów „Lini Mo­ło­to­wa”. Punkt oporu  na­le­ża­ła do 62 Brze­skie­go Re­jo­nu Umoc­nio­ne­go, bu­do­wa­ne­go w la­tach 1940-1941 na nowej za­chod­niej gra­ni­cy ZSSR.  „Linia Mo­ło­to­wa”, to współ­cze­sna nie­for­mal­na nazwa umoc­nień.
Schron po­sia­dał dwa sta­no­wi­ska bo­jo­we cięż­kich ka­ra­bi­nów ma­szy­no­wych. Każde z nich było usta­wio­ne w od­dziel­nej izbie. Osie sek­to­rów ognia obu sta­no­wisk były rów­no­le­głe i skie­ro­wa­ne na mię­dzy­po­le są­sied­nie­go punk­tu oporu, zlo­ka­li­zo­wa­ne­go w po­bli­żu miej­sco­wo­ści Min­cze­wo. Obiekt nie po­sia­dał w ze­wnętrz­nej izbie bo­jo­wej do­dat­ko­wej strzel­ni­cy dla ręcz­ne­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go do obro­ny wej­ścia i za­po­la.
W skład sta­no­wi­ska bo­jo­we­go o ozna­cze­niu NPS-3, wcho­dził cięż­ki ka­ra­bin ma­szy­no­wy Maxim wz. 1910 na la­we­cie for­tecz­nej z 1939 roku za dwu­dziel­nym sta­liw­nym pan­ce­rzem skrzyn­ko­wym. Ścia­na bocz­na z osa­dzo­ny­mi pan­ce­rza­mi była chro­nio­na przed ostrza­łem bocz­nym przez ory­lon. Nie wy­ko­na­no rowu dia­men­to­we­go.

 

---

Wej­ście do schro­nu

 

Część wej­ścio­wą do schro­nu za­pla­no­wa­no tak aby nie­moż­li­we było bez­po­śred­nie ostrze­la­nie z ze­wnątrz cięż­kich ga­zosz­czel­nych drzwi wej­ścio­wych. Do wej­ścia do schro­nu pro­wa­dził ko­ry­tarz wej­ścio­wy z za­ła­ma­niem pod kątem 90 stop­ni. Na jego końcu znaj­do­wa­ła się  szcze­li­na prze­ciw po­dmu­cho­wa. Wej­ście do ko­ry­ta­rza chro­ni­ły uchyl­ne drzwi kra­to­we oraz strzel­ni­ca z ręcz­nym ka­ra­bi­nem ma­szy­no­wym. W ko­ry­ta­rzu znaj­do­wa­ły się dwie czerp­nie po­wie­rza ukła­du na­po­wie­trza­nia schro­nu. Jedna z nich wi­docz­na jest na zdję­ciu 02  po lewej stro­nie strzel­ni­cy obro­ny wej­ścia.
Po­ni­żej strzel­ni­cy znaj­du­je się otwór do opróż­nia­nia szam­ba. Był za­bez­pie­cza­ny pan­ce­rzem.

Za­cho­wa­ła się  oścież­ni­ca cięż­kich ga­zosz­czel­nych drzwi wej­ścio­wych. Wy­ko­na­ne były ze sta­lo­wej bla­chy o gru­bo­ści 12 mm, wzmoc­nio­ne ką­tow­ni­ka­mi.

---

Śluza prze­ciw­ga­zo­wa

Schron za­pro­jek­to­wa­no jako obiekt ga­zosz­czel­ny. Aby do­stać się do schro­nu, na­le­ża­ło przejść przez śluzę ga­zosz­czel­ną. Od stro­ny obiek­tu, śluza za­my­ka­na była lek­ki­mi drzwia­mi ga­zosz­czel­ny­mi.

---

 

 

 

 

---

Ko­ry­tarz

 

 

---

Izby bo­jo­we

Izby bo­jo­we za­sy­pa­ne są gru­zem w wy­ni­ku eks­plo­zji przy wy­sa­dza­niu pan­ce­rzy i czę­ścio­wo znisz­czo­ną ścian­ką dzia­ło­wą. Uszko­dzo­na ścia­na z za­mu­ro­wa­nym otwo­rem po pan­ce­rzu znaj­du­je się po lewej stro­nie zdję­cia. Po­ni­żej  sta­no­wi­ska bo­jo­we­go NPS-3 znaj­do­wa­ła się zrzut­nia łusek, którą łuski po wy­strze­la­nych na­bo­jach spa­da­ły do rowu dia­men­to­we­go wy­ko­na­ne­go przed ściną fron­tal­ną  lub do zbior­ni­ków zbu­do­wa­nych pod fun­da­men­tem schro­nu.
Na ścia­nie pra­wej izby bo­jo­wej (druga od ory­lo­nu) za­cho­wa­ły się wspor­ni­ki i kotwy do mo­co­wa­nia wy­po­sa­że­nia. Wi­docz­ne po pra­wej stro­nie ce­ow­ni­ki prze­zna­czo­no do mo­co­wa­nia wen­ty­la­to­ra (z na­pę­dem ręcz­nym lub me­cha­nicz­nym). Ogra­ni­czo­na prze­strzeń izby zde­cy­do­wa­nie wy­mu­sza­ła za­sto­so­wa­nie elek­trycz­ne­go na­pę­du wen­ty­la­to­ra. Za­da­niem wen­ty­la­to­ra było usu­wa­nia gazów pro­cho­wych i za­nie­czysz­czo­ne­go po­wie­trza z obu izb bo­jo­wych na ze­wnątrz schro­nu po­przez rurę umiesz­czo­ną w ścia­nie po­wy­żej wspor­ni­ków. Za­kła­da­no, że sta­no­wi­ska ognio­we w schro­nie będą pro­wa­dzi­ły in­ten­syw­ny ostrzał. Do chło­dze­nia cięż­kie­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go, prze­wi­dzia­no układ chło­dze­nia. Skła­dał się z dwóch zbior­ni­ków na wodę. Pompa, za­pew­nia­ją­ca prze­pływ wody mię­dzy zbior­ni­ka­mi, mo­co­wa­na była do dwóch kotw, osa­dzo­nych w ścia­nie na wy­so­ko­ści wspor­ni­ków dla wen­ty­la­to­ra. Po­wy­żej pompy, na dwóch po­zio­mych wspor­ni­kach, usta­wio­ny był górny zbior­nik (pod stro­pem) o po­jem­no­ści 50 li­trów. Dolny zbior­nik po­wi­nien znaj­do­wać się w rogu izby bo­jo­wej na wy­so­ko­ści po­sadz­ki.

 

 

Na ry­sun­ku do­dat­ko­wo umiesz­czo­no  widok pra­wej stro­ny izby ze zdję­tym zbior­ni­kiem na wodę do chło­dze­nia ckm oraz usu­nię­tą rurą do­pro­wa­dza­ją­cą za­nie­czysz­czo­ne ga­za­mi pro­cho­wy­mi po­wie­trze z obu sta­no­wisk NPS-3. Dla­te­go też wi­docz­na jest poma wodna do prze­pom­po­wy­wa­nia chło­dzi­wa. W dol­nym rogu znaj­du­je się wen­ty­la­tor z ręcz­nym na­pę­dem (w tym przy­pad­ku) na stan­dar­do­wej pod­sta­wie. Jesz­cze nie wy­ko­na­łem ry­sun­ku sil­ni­ka elek­trycz­ne­go, który za­mien­nie mógł­by na­pę­dzać wen­ty­la­tor. Nie znam wy­mia­rów ga­ba­ry­to­wych. Za­nie­czysz­czo­ne ga­za­mi pro­cho­wy­mi po­wie­trze z obu sta­no­wisk ckm usu­wa­ne są na ze­wnątrz przez sko­śną rurę umiesz­czo­ną w ścia­nie ze­wnętrz­nej schro­nu.

Je­że­li przy lewej ścia­nie umie­ści­my skrzyn­ki z za ta­śmo­wa­ną amu­ni­cją, to w izbie nie ma zbyt dużo wol­ne­go miej­sca.

 

---

 

 

Ma­szy­now­nia

W ma­szy­now­ni znaj­do­wał się ge­ne­ra­tor prądu sta­łe­go. Mo­co­wa­ny był do fun­da­men­tu schro­nu za po­mo­cą sze­ściu kotw. Sil­nik wy­so­ko­pręż­ny sta­no­wił napęd prąd­ni­cy. Ponad sil­ni­kiem na dwóch wspor­ni­kach usta­wio­ny był zbior­nik ukła­du chło­dze­nia. Przy ścia­nie dzia­ło­wej po­miesz­cze­nia z wyj­ściem ewa­ku­acyj­nym (Zdję­cie 10) znaj­du­ją się dwa wspor­ni­ki do mo­co­wa­nia wen­ty­la­to­ra. Za­da­niem wen­ty­la­to­ra było usu­wa­nie za­nie­czysz­czo­ne­go po­wie­trza z ma­szy­now­ni na ze­wnątrz schro­nu po­przez rurę osa­dzo­ną w ścia­nie. Rów­no­le­gle po­pro­wa­dzo­na była druga rura, którą usu­wa­ne były gazy spa­li­no­we z sil­ni­ka wy­so­ko­pręż­ne­go. Pod ma­szy­now­nią znaj­do­wał się zbior­nik na wodę tech­nicz­ną. Wej­ście do zbior­ni­ka (Zdję­cie 11.) za­bez­pie­cza­ła uchyl­na klapa.

---

Fil­tro-wen­ty­la­to­row­nia

W po­miesz­cze­niu znaj­do­wał się głów­ny wen­ty­la­tor na­po­wie­trza­ją­cy schron oraz  ze­sta­wy fil­trów prze­ciw­che­micz­nych do oczysz­cza­nia po­wie­trza pod­czas ewen­tu­al­ne­go ataku ga­zo­we­go. W so­wiec­kich schro­nach układ wen­ty­la­cji skła­dał się z dwóch nie­za­leż­nych sys­te­mów.  Za­da­niem ukła­du na­po­wie­trza­ją­ce­go było do­star­cza­nie świe­że­go po­wie­trza do po­miesz­czeń. Do schro­nu mogło być do­star­cza­ne było po­wie­trze nie­prze­fil­tro­wa­ne lub prze­fil­tro­wa­ne pod­czas ataku ga­zo­we­go. Ilość do­star­cza­ne­go po­wie­trza mu­sia­ła utrzy­mać w schro­nie nad­ci­śnie­nie, gwa­ran­tu­ją­ce wa­ru­nek gazo szczel­no­ści schro­nu.

Rów­no­le­gle funk­cjo­no­wał układ usu­wa­nia zu­ży­te­go po­wie­trza. W po­miesz­cze­niach ta­kich jak ma­szy­now­nia, izba za­ło­gi i izby bo­jo­we, znaj­do­wa­ły się wen­ty­la­to­ry do usu­wa­nia za­nie­czysz­czo­ne­go po­wie­trza i gazów pro­cho­wych.

Fil­try prze­ciw­che­micz­ne usta­wio­no w ko­lum­nach jeden nad dru­gim. W fun­da­men­cie schro­nu wy­ko­na­no szyb stud­ni do za­opa­try­wa­nia schro­nu w wodę. Szyb stud­ni chro­nio­ny był wła­zem o pro­sto­kąt­nym lub okrą­głym za­ry­sie.

---

Po­miesz­cze­nie so­cjal­ne

W po­miesz­cze­niu so­cjal­nym znaj­do­wa­ła się ubi­ka­cja „tu­rec­ka”. Nad nią na dwóch wspor­ni­kach usta­wio­ny był zbior­nik na wodę do spłu­ki­wa­nia.  Po lewej stro­nie bli­żej wej­ścia za­mo­co­wa­na była umy­wal­ka. W ścia­nie po pra­wej stro­nie osa­dzo­no dwa ce­ow­ni­ki dla boj­le­ra. Był on na­peł­nia­ny przy po­mo­cy ręcz­nej pompy. Na ścia­nie za­cho­wa­ły się trzy kotwy do mo­co­wa­nia pompy.

W ścia­nie, po­mię­dzy po­miesz­cze­niem so­cjal­nym a ko­ry­ta­rzem wej­ścio­wym wy­ko­na­no strzel­ni­cę do obro­ny wej­ścia. W niszy nie osa­dzo­no pan­ce­rza strzel­ni­cy.

 

 

 

---