PDOT – schron na 3 ckmy

1. PDOT – dwukondygnacyjny schron na 3 ckmy i opcjonalnie na rkm

Fot. Linia Mołotowa. PDOT - dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od strony przedpola (Hrebcianka Rawsko-Ruski Rejon Umocniony). — Fot. 01. Linia Mołotowa. PDOT – dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od strony przedpola (Hrebcianka, Rawsko-Ruski Rejon Umocniony).

Schron na trzy stanowiska bojowe ciężkich karabinów maszynowych występował na Linii Mołotowa w kilku rozwiązaniach konstrukcyjnych. Wcześniej został opisany jednokondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm (ros. одноэтажная ПДОТ на три пулемётные установки и ручной пулемёт). Niniejsze opracowanie dotyczy, dwukondygnacyjnego schronu na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm (ros. двуэтажная ПДОТ на три пулемётные установки и ручной пулемёт). Podstawowe uzbrojenie schronu stanowiły 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim na podstawach fortecznych z 1939 roku, ustawione za staliwnymi gazoszczelnymi pancerzami skrzynkowymi. Takie stanowisko bojowe w terminologii sowieckiej określane było jako zestaw NPS-3. Każde z trzech stanowisk znajdowało się w oddzielnej izbie bojowej. Te zaś zamykane były gazoszczelnymi drzwiami. Łączny sektor ostrzału broni głównej schronu wynosił 170 stopni a sektor ostrzału każdego stanowiska bojowego NPS -3 wynosił 60 stopni.

Fot. Linia Mołotowa. PDOT - dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od strony zapola (Hrebcianka Rawsko-Ruski Rejon Umocniony). — Fot. 02. Linia Mołotowa. PDOT – dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od strony zapola (Hrebcianka, Rawsko-Ruski Rejon Umocniony).

Rys. 01. Górna kondygnacja schronu PDOT na trzy ciężkie karabiny maszynowe. Po prawej stronie wariantowe rozwiązanie schronu z dodatkową strzelnicą na rkm. 1.-3. izba bojowa dla stanowiska bojowego NPS-3, 4. izba dowodzenia, 5. korytarz z szybem do dolnej kondygnacji, 6. śluza przeciwgazowa, 7. korytarz wejściowy z czerpniami powietrza, 8. szyb wyjścia ewakuacyjnego, 9. pomieszczenie magazynowe, 10. pomieszczenie magazynowe ze strzelnicą rkm. — Rys. 01. Linia Mołotowa. Górna kondygnacja schronu PDOT na trzy ciężkie karabiny maszynowe. Po prawej stronie wariantowe rozwiązanie schronu z dodatkową strzelnicą na rkm. 1.-3. izba bojowa dla stanowiska bojowego NPS-3, 4. izba dowodzenia, 5. korytarz z szybem do dolnej kondygnacji, 6. śluza przeciwgazowa, 7. korytarz wejściowy z czerpniami powietrza, 8. pomieszczenie magazynowe, 9. szyb wyjścia ewakuacyjnego, 10. pomieszczenie magazynowe ze strzelnicą rkm.

Omawiany schron występował również w wariancie z dodatkową strzelnicą na ręczny karabin maszynowy w bocznej lewej ścianie (Rys. 01). Fot. 03-05 prezentują obiekt od strony zapola. Elewacja schronu została częściowo odsłonięta w wyniku pozyskiwania żwiru. Ściany schronu, które miały otrzymać narzut kamienno-ziemny, zostały pokryte warstwą smoły w celu zabezpieczenia ich przed wilgocią. Narzut kamienno-ziemny chronił ściany schronu przed bezpośrednim ostrzałem. Zdjęcia zostały wykonane na terenie żwirowni w pobliżu miejscowości Wąsosz (Linia Mołotowa, Osowiecki Rejon Umocniony). Poniżej strzelnicy rkm znajduje się nisza z rurą odprowadzającą zanieczyszczone powietrze z maszynowni (o większej średnicy) i przewodem usuwającym na zewnątrz spaliny silnika wysokoprężnego, napędzającego agregat prądotwórczy.

Fot. Linia Mołotowa. PDOT - dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od lewej strony (Wąsosz Osowiecki Rejon Umocniony). — Fot. 03. Linia Mołotowa. PDOT – dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od lewej strony (Wąsosz Osowiecki Rejon Umocniony). Od lewej: pancerz stanowiska NPS-3 – został odstrzelony przez niemieckich saperów, strzelnica rkm, Poniżej nisza z rurami odprowadzającymi powietrze i gazy spalinowe z maszynowni.

Fot. Linia Mołotowa. PDOT - dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od strony zapola (Wąsosz Osowiecki Rejon Umocniony). — Fot. 04. Linia Mołotowa. PDOT – dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od strony zapola (Wąsosz Osowiecki Rejon Umocniony). Od lewej: na tylnej elewacji schronu szczelin przeciwpodmuchowa, wejście do schronu, poniżej prostokątny otwór wyjścia ewakuacyjnego, pozbawiony betonowej obudowy do poziomu otworu wejściowego.

Fot. Linia Mołotowa. PDOT - dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od prawej strony (Wąsosz Osowiecki Rejon Umocniony). — Fot. 05. Linia Mołotowa. PDOT – dwukondygnacyjny schron na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm w widoku od prawej strony (Wąsosz Osowiecki Rejon Umocniony).

Rys. 02. Schemat dolnej kondygnacji schronu PDOT na trzy karabiny maszynowe. — Rys. 02. Linia Mołotowa. Schemat dolnej kondygnacji schronu PDOT na trzy karabiny maszynowe. 9. szyb wyjścia ewakuacyjnego, 11. maszynownia, 12. izba załogi, 13. pomieszczenie dla filtrów przeciwchemicznych, 14. korytarz z szybem łączącym obie kondygnacje, 15. latryna, 16. pomieszczenie magazynowe.

Izby bojowe na ckm

Trzy 7,62 mm ciężkie karabiny maszynowe wz. 1910 Maxim umieszczono na podstawach fortecznych z 1939 roku za dwuczęściowym staliwnym pancerzem skrzynkowym. Było to standardowe rozwiązanie, stosowane w obiektach bojowych na Linii Mołotowa. W nomenklaturze sowieckiej oznaczane było symbolem NPS-3. Łuski z wystrzelonych nabojów spadały hermetyczną zrzutnią do zbiornika, znajdującego się pod fundamentem schronu. W izbie załogi (Rys. 2, 12.), w dolnej kondygnacji schronu, wykonano właz do zbiornika. Pozwalał na okresowe oczyszczania i usuwania zalegających łusek. Zamykany był gazoszczelną klapą. W celu odpowietrzania przestrzeni zbiornika poprowadzono rurę, pionowo wzdłuż ściany.

Ściany schronu posiadają zróżnicowaną grubość. Ich grubość zawiera się od 1,2 mm (tylna) do 1,5 m (czołowe i boczne). Ściany, uznane jako narażone na bezpośredni ostrzał nieprzyjaciela, uzyskały od strony izb sztywne zabezpieczenie przeciw odłamkowe (na załączonych rysunkach nie zostało zaznaczone). Było wykonane z arkuszy blachy o grubości około 5 mm, rozpiętej pomiędzy osadzonymi w ścianie dwuteownikami o stopie równej 10 cm. Tego typu zabezpieczenie ściany lewej izby schronu PDOT na trzy ckmy do ognia czołowego (Hrebcianka, Rawsko-Ruski RU) widoczne jest na Fot. 06. Lewa izba bojowa schronu PDOT (Fot. 07.), z której prowadzono ogień w kierunku zapola (Mosty Małe, Rawsko-Ruski RU), jako mniej narażona na bezpośredni ostrzał nieprzyjaciela, otrzymała standardowe – elastyczne zabezpieczenie przeciwodłamkowe w postaci siatki drucianej (Fot. 11), umieszczonej zaraz za ostatnim rzędem prętów zbrojeniowych.
Strop schronu, o grubości około 1,5 metra, wzmocniony dwuteownikami (Fot. 07.), uzyskał sztywne zabezpieczenie przeciw odłamkowe.

Każde stanowisko NPS-3 wyposażone było w układ chłodzenia lufy 7,62 mm ciężkiego karabinu maszynowego Maxim wz. 1910. Układ składała się z dwóch zbiorników. Jeden z nich umieszczono pod stropem na wspornikach (Fot. 08.). Drugi znajdował się po prawej stronie stanowiska na poziomie posadzki. Nie przewidziano termicznego przepływu chłodziwa, stosowanego w polskiej fortyfikacji stałej (patrz: Układ chłodzenia ciężkiego karabinu maszynowego w fortyfikacji stałej). Chłodziwo przepompowywano za pomocą ręcznej pompki mocowanej do wsporników (Fot. 08). W lewej izbie umieszczono jedynie dolny zbiornik. Górny, ze względu na ograniczoną powierzchnię pomieszczenia, ustawiono w środkowej izbie bojowej (Rys. 01, 2) na wspornikach osadzonych w lewej ścianie działowej.

Fot. xx. Lewa izba dla ckm ze ścianą ze sztywnym zabezpieczeniem przeciwodłamkowego. (Linia Mołotowa , Hrebcianka, Rawsko-Ruski Rejon Umocniony). — Fot. 06. Lewa izba dla ckm ze ścianą ze sztywnym zabezpieczeniem przeciwodłamkowym. (Linia Mołotowa , Rawsko-Ruski Rejon Umocniony, Hrebcianka).

Fot. xx. Lewa izba dla ckm ze ścianą bez sztywnego zabezpieczenia przeciwodłamkowego. (Linia Mołotowa , Mosty Małe, Rawsko-Ruski Rejon Umocniony). — Fot. 07. Lewa izba dla ckm ze ścianą bez sztywnego zabezpieczenia przeciwodłamkowego. (Linia Mołotowa, Rawsko-Ruski Rejon Umocniony, Mosty Małe).

Fot. xx. Prawa izba dla ckm ze ścianą ze sztywnym zabezpieczeniem przeciwodłamkowego. (Linia Mosty Małe , Hrebcianka, Rawsko-Ruski Rejon Umocniony). — Fot. 08. Prawa izba dla ckm ze ścianą ze sztywnym zabezpieczeniem przeciwodłamkowego. (Linia Mołotowa, Rawsko-Ruski Rejon Umocniony, Mosty Małe). Od lewej: dwa wsporniki do mocowania pompy układu chłodzenia ckm, otwór przewodu usuwającego na zewnątrz gazy prochowe. wsporniki pod zbiornik układu chłodzenia ckm.

W schronie standardowo stosowano usuwania gazów prochowych. Wentylator zasysający gazy prochowe ze wszystkich stanowisk umieszczono w prawej izbie bojowej (Rys. 01, 3). Wsporniki do jego mocowania prezentuje Fot. 09. Gazy prochowe usuwane były na zewnątrz poprzez rurę osadzoną w ścianie (Fot. 08). Poniżej widoczny jest wylot rurki odwadniającej rurę usuwającą gazy prochowe.

Fot. xx. Prawa izba dla ckm ze ścianą ze sztywnym zabezpieczeniem przeciwodłamkowego. (Linia Mosty Małe, Rawsko-Ruski Rejon Umocniony). — Fot. 09. Prawa izba dla ckm ze ścianą ze sztywnym zabezpieczeniem przeciwodłamkowego. (Linia Mołotowa, Rawsko-Ruski Rejon Umocniony, Mosty Małe). Po lewej stronie wsporniki pod podstawę dla wentylatora, usuwającego gazy prochowe.

Fot.10. Linia Mołotowa. Sztywne zabezpieczenie przeciwodłamkowe przy pancerzu skrzynkowym dla stanowiska NPS-3. Arkusze blachy dodatkowo usztywnione za pomocą stalowych prętów, osadzonych w ścianie schronu.

Fot. xx. Siatka druciana miała przeciwdziałać powstawaniu odłamków skruszonego betonu podczas uderzeń pocisków i dużym kalibrze. — Fot. 11. Linia Mołotowa. Elastyczne zabezpieczenie przeciwodłamkowe. Siatka druciana miała przeciwdziałać powstawaniu odłamków skruszonego betonu podczas uderzeń pocisków o dużym kalibrze.

2. PDOT – jednokondygnacyjny schron na 3 ckmy i rkm

Fot. 01. Linia Mołotowa. PDOT – jednokondygnacyjny schron na trzy ckm i rkm od strony przedpola. (Podemszczyzna – Rawsko-Ruski Rejon Umocniony)

Schron na trzy stanowiska bojowe ciężkich karabinów maszynowych występował w kilku rozwiązaniach konstrukcyjnych. Poniższe opracowanie dotyczy jednokondygnacyjnego schronu na trzy ciężkie karabiny maszynowe i rkm (ros. одноэтажная ПДОТ на три пулемётные установки и ручной пулемёт, dalej w skrócie PDOT) w strzelnicy obrony wejścia i zapola. Schron został opracowany w 1940 roku i został umieszczony w katalogu konstrukcji typowych. Stanowiska bojowe 7,62 mm ciężkiego karabinu maszynowego wz. 1910 Maxim na podstawach fortecznych z 1939 roku chronione były staliwnymi gazoszczelnymi pancerzami skrzynkowymi (zestaw NPS-3). Każde z trzech stanowisk znajdowało się w oddzielnej izbie bojowej. Przejścia pomiędzy izbami zamykane były drzwiami gazoszczelnymi. Łączny sektor ostrzału broni głównej schronu wynosił 170 stopni a sektor ostrzału każdego stanowiska bojowego NPS -3 wynosił 60 stopni. Sektory ognia poszczególnych stanowisk bojowych uzupełniały się dopiero w odległości 43 metrów od schronu.

Fot. 02. Linia Mołotowa. PDOT – jednokondygnacyjny schron na trzy ckm i rkm od strony zapola. (Podemszczyzna – Rawsko-Ruski Rejon Umocniony)

Rys. 01. Linia Mołotowa. Schemat PDOT – jednokondygnacyjnego schronu na 3 ckm. – 1. korytarz, – 2. śluza przeciwgazowa, – 3. korytarz ze strzelnicą obrony bezpośredniej, – 4. izba dowodzenia, – 5. – 6. – 7. izba bojowa ckm, – 8. izba załogi, – 9. izba filtrów, – 10. pomieszczenie socjalne ze strzelnicą obrony wejścia i zapola, włazem wyjścia ewakuacyjnego i WC, – 11. studnia, – 12. kotwy do mocowania stolika na wentylator, – 13. strzelnica obrony wejścia i zapola, – 14. właz szybu ewakuacyjnego, – 15. zewnętrzny szyb ewakuacyjny.

Fot. 03. Linia Mołotowa. Widok części techniczno-socjalnej od strony wejścia do izby załogi. Nie wykonano ścian działowych. Ich miejsce zaznaczono strzałkami.

Fot. 04. Linia Mołotowa. Widok części techniczno-socjalnej od strony do izby załogi w kierunku strzelnicy obrony zapola. Nie wykonano ścian działowych. Ich miejsce zaznaczono strzałkami.

Fot. 05. Linia Mołotowa. Widok wewnętrznej ściany nośnej od strony socjalno-technicznej części schronu. Po lewej stronie zarys wnęki wejścia do izby załogi z korytarza.

Dla schronu przewidziano strzelnicę obrony wejścia i zapola. Miała być wyposażona w gazoszczelny pancerz PZ-39 strzelnicy (ros. пулеметная казематная установка ПЗ-39) dla ręcznego karabinu maszynowego. Pancerz (więcej >>) przeznaczony był tylko dla fortyfikacji stałych zachodnich rejonów umocnionych na nowej granicy ZSRR. Umocnienia przeszły do historii pod nieformalną nazwą „Linii Mołotowa”.

Konstrukcja schronu

Schron posiada zróżnicowaną grubość zewnętrznych żelbetonowych ścian nośnych w zależności od przewidzianego ostrzału. Największą grubość uzyskały ściany czołowe, w których osadzono pancerze skrzynkowe stanowisk bojowych. Ich grubość jest łatwa do oszacowania, gdyż odległość czoła pancerza skrzynkowego do lica wewnętrznej powierzchni ściany wynosiła dokładnie 100 cm. Ściany boczne wzmocniono od zewnątrz narzutem kamienno-ziemnym sięgającym aż po zewnętrzną powierzchnię stropu. Od wewnętrznej strony posiadały standardową elastyczną ochronę przeciwodłamkową w postaci siatki stalowej (w polskiej fortyfikacji stałej nazywana była siatką Ledóchowskiego). W uzasadnionych przypadkach mogły otrzymać sztywną ochronę przeciwodłamkową, standardową dla stropów, w postaci arkuszy blachy o grubości 4-5 mm rozłożonych pomiędzy dwuteownikami (Fot. 03).
Strzelnice ckm chroniono przed bocznym ostrzałem nieprzyjaciela poprzez odpowiednio uformowany narzut kamienno-ziemny (Fot. 07). Powierzchnię narzutu kamienno-ziemnego wzmacniała powłoka betonowa.
Wewnętrzna żelbetowa ściana nośna o standardowej grubości około 60 cm podtrzymywała strop i wydzielała w schronie część bojową, część techniczno-socjalną oraz blok wejściowy (Fot. 04). Cienkie żelbetowe ściany działowe o grubości około 18 cm wyodrębniały w części techniczno-socjalnej izbę załogi, pomieszczenie socjalne ze strzelnicą obrony zapola i izbę zaplecza technicznego. Wykonywano je w późniejszym okresie po rozszalowaniu obiektu, którego żelbetowa konstrukcja uzyskała już wymaganą wytrzymałość. W miejscach położenia ścianek działowych, pozostawiono w fundamencie schronu i ścianach nośnych kanały. Zostały one zaznaczone strzałkami na zdjęciach części socjalno-technicznej schronu.
PDOT – jednokondygnacyjny schron na trzy ckm i rkm nie posiadał maszynowni z zestawem prądotwórczym. Zostało wydzielone małe pomieszczenie (Rys. 01. – 9.) na zestaw filtrów przeciwchemicznych i stanowisko wentylatora układu napowietrzania. Wentylator posiadał napęd ręczny. Umieszczony był na stalowej konstrukcji, kotwionej do fundamentu schronu. Drugi wentylator, usuwający zużyte powietrze z części techniczno socjalnej, mocowano do dwóch wsporników osadzonych w ścianie nośnej. Znajdował się w pobliżu wlotu rury usuwającej powietrze na zewnątrz schronu. W tym samym pomieszczeniu zlokalizowano studnię. Woda była niezbędna do układu chłodzenia karabinów maszynowych. Każde stanowisko bojowe posiadało niezależny układ chłodzenia, składający się z dwóch zbiorników. Pojemność jednego zbiornika szacowana jest na 50 litrów wody.

Wyjście ewakuacyjne

Wyjście ewakuacyjne miało umożliwić załodze opuszczenie schronu w przypadku zaklinowania się wejściowych drzwi pancernych. Składało się z dwóch równoległych pionowych szybów połączonych krótkim poziomym korytarzem pod fundamentem schronu (Rys. 01). Wyjście do szybu od strony izby socjalnej chronione było gazoszczelną okrągłą pokrywą lub czworokątną klapą. Poziomy odcinek korytarza pod fundamentem schronu zamykany był za pomocą dwuteowników wsuwanych w poprzeczny kanał. Czworokątny otwór szybu ewakuacyjnego widoczny jest na Fot. 03 i 04 poniżej wnęki strzelnicy obrony zapola.
W przypadku wysokiego poziomu wód gruntowych, stosowano znacznie prostsze rozwiązania. Wyjście ewakuacyjne mogło być umieszczone w tylnej ścianie schronu (Fot. 06b) nad poziomem gruntu. Zabezpieczone było dwoma rzędami teowników, wsuwanych w pozycji pionowej w poprzeczny kanał. Takie rozwiązanie zastosowano w jednym ze schronów w pobliżu miejscowości Podemszczyzna (Rawsko-Ruski RU). Innym rozwiązaniem, bezpieczniejszym dla załogi obiektu, było wyjście ewakuacyjne umieszczone w ścianie pomiędzy izbą załogi a korytarzem wejściowym (Fot. 06a). Lokalizację obu rozwiązań zaznaczono na Rys. 02 i 03.