Dla po­trzeb so­wiec­kich umoc­nień za­pro­jek­to­wa­no kilka typów schro­nu for­ty­fi­ka­cji sta­łej do ognia jed­no­bocz­ne­go na 45 mm ar­ma­tę prze­ciw­pan­cer­ną wz. 1934 sprzę­żo­ną z 7,62 mm cięż­kim ka­ra­bi­nem ma­szy­no­wym wz. 39 DS (sta­no­wi­sko DOT-4) oraz cięż­ki ka­ra­bin ma­szy­no­wy Maxim wz. 1910 na pod­sta­wie for­tecz­nej (sta­no­wi­sko NPS-3). Dla wszyst­kich wer­sji schro­nu, osie sek­to­rów ostrza­ły uzbro­je­nia głów­ne­go były rów­no­le­głe. Oba sta­no­wi­ska bo­jo­we umiesz­czo­no w od­dziel­nych po­miesz­cze­niach za­my­ka­nych drzwia­mi ga­zosz­czel­ny­mi.

Schro­ny, w wer­sji dwu i jed­no­kon­dy­gna­cyj­nej o peł­nym za­ple­czu tech­nicz­nym i so­cjal­nym, prze­zna­czo­no do obro­ny po­zy­cji na głów­nych kie­run­kach ataku nie­przy­ja­cie­la. Wzno­szo­ne je w jed­nej z wer­sji, w za­leż­no­ści od uwa­run­ko­wań geo­lo­gicz­nych pod­ło­ża i stanu wód grun­to­wych. W za­leż­no­ści od lo­ka­li­za­cji w punk­cie oporu, po­szcze­gól­ne typy schro­nów wzno­szo­no w jed­nej z dwóch klas od­por­no­ści na ostrzał.

Na kie­run­kach o mniej­szym zna­cze­niu obron­nym prze­wi­dzia­ne były schro­ny jed­no­kon­dy­gna­cyj­ne ze zre­du­ko­wa­nym za­ple­czem tech­nicz­nym. Pro­jekt kon­struk­cyj­ny nie za­kła­dał  wy­po­sa­że­nia obiek­tu w ge­ne­ra­tor prą­do­twór­czy. Schron po­sia­da­ły ręcz­ny układ wen­ty­la­cji a tylko w przy­pad­kach moż­li­wo­ści do­pro­wa­dze­nia za­si­la­nia ener­ge­tycz­ne­go z sieci lub z są­sied­nie­go obiek­tu, sto­so­wa­no me­cha­nicz­ny układ wen­ty­la­cji. Ten typ schro­nu otrzy­mał do­dat­ko­we sta­no­wi­sko PZ-39 dla ręcz­ne­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go do obro­ny wej­ścia i za­po­la. Zlo­ka­li­zo­wa­no je w izbie bo­jo­wej dla cięż­kie­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go Maxim wz. 1910 na pod­sta­wie for­tecz­nej.

Na te­re­nie 66 Oso­wiec­kie­go Re­jo­nu Umoc­nio­ne­go (w po­bli­żu miej­sco­wo­ści Niedź­wiad­na) wznie­sio­no ko­lej­ną wer­sję schro­nu for­ty­fi­ka­cji sta­łej do ognia jed­no­bocz­ne­go na sta­no­wi­sko DOT-4 i sta­no­wi­sko NPS-3. Obiekt, jako tylko i wy­łącz­nie blok bo­jo­wy, zo­stał wy­bu­do­wa­ny w po­bli­żu schro­nu- matki z peł­nym za­ple­czem tech­nicz­nym i so­cjal­nym. Obiek­ty po­łą­czo­no po­ter­ną. Schron – matka miał do­star­czać nie­zbęd­ne media do funk­cjo­no­wa­nia bloku bo­jo­we­go.

 

 

Rys. 01. Górna kon­dy­gna­cja schro­nu OPPK do ognia bocz­ne­go na 45 mm ar­ma­tę prze­ciw­pan­cer­ną i ckm. 1. izba bo­jo­wa dla sta­no­wi­ska DOT-4, 2. izba bo­jo­wa dla sta­no­wi­ska NPS-3, 3. skład amu­ni­cji, 4. izba do­wo­dze­nia, 5. ko­ry­tarz z szy­bem mię­dzy kon­dy­gna­cyj­nym, 6. śluza prze­ciw­ga­zo­wa, ko­ry­tarz wej­ścio­wy, 18. pio­no­wy ze­wnętrz­ny szyb ewa­ku­acyj­ny, 19. po­kry­wa szybu do opróż­nia­nia szam­ba, 20. czerp­nia po­wie­trza, 21. strzel­ni­ca obro­ny wej­ścia, 22. wen­ty­la­tor ukła­du usu­wa­nia gazów pro­cho­wych, 23. rów dia­men­to­wy, 24. ory­lon.

 

 

Izby bo­jo­we

Izby bo­jo­we otrzy­ma­ły układ na­wie­wu świe­że­go po­wie­trza oraz układ usu­wa­nia gazów pro­cho­wych. Gazy pro­cho­we z obu sta­no­wisk bo­jo­wych za­sy­sa­ne były przez wen­ty­la­tor pro­mie­nio­wy o na­pę­dzie elek­trycz­nym. Za­mo­co­wa­no go na pod­sta­wie do dwóch kształ­tow­ni­ków osa­dzo­nych w tyl­nej ścia­nie izby bo­jo­wej (Rys. 01. 22) ze sta­no­wi­skiem DOT-4. Gazy wy­rzu­ca­ne był rurą na ze­wnątrz schro­nu przy strzel­ni­cy ar­ma­ty prze­ciw­pan­cer­nej.
Do obu sta­no­wisk do­pro­wa­dzo­no wodę tech­nicz­ną. Na ścia­nie po pra­wej stro­nie strzel­ni­cy umiesz­czo­no pompę wodną (na zdję­ciu 02 za­cho­wa­ne kotwy do mo­co­wa­nia pompy). W po­miesz­cze­niu ze sta­no­wi­skiem DOT-4 woda nie­zbęd­na była do schła­dza­nia prze­grza­nej lufy 7,62 mm cięż­kie­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­wym wz. 39 DS. Broń po­sia­da­ła lufę chło­dzo­ną po­wie­trzem. Przy pro­wa­dze­niu in­ten­syw­ne­go ognia, nawet krót­ki­mi se­ria­mi, ule­ga­ła szyb­kie­mu prze­grza­niu.

Sta­no­wi­sko ckm Maxim wz. 1910 wy­po­sa­żo­no w dwu­zbior­ni­ko­wy układ chło­dze­nia. Zbior­nik za­si­la­ją­cy układ chło­dze­nia ckm usta­wio­no na dwóch wspor­ni­kach pod stro­pem izby. Zbior­nik wy­po­sa­żo­no w wskaź­nik po­zio­mu chło­dzi­wa. Do zbior­ni­ka usta­wio­ne­go na po­sadz­ce izby spły­wa­ła pod­grza­na woda z chłod­ni­cy ckm. Do ścia­ny, za­zwy­czaj po­ni­żej zbior­ni­ka za­si­la­ją­ce­go, za­mo­co­wa­na była pompa wodna do prze­pom­po­wy­wa­nia chło­dzi­wa mię­dzy zbior­ni­ka­mi. W okre­sie zi­mo­wym, jako chło­dzi­wa, sto­so­wa­no roz­twór wody ze spi­ry­tu­sem lub wody z gli­ce­ry­ną.

Przej­ście po­mię­dzy izba­mi bo­jo­wy­mi za­my­ka­ne było lek­ki­mi drzwia­mi ga­zosz­czel­ny­mi (Fot. 05.), tło­czo­ny­mi z bla­chy 0 gru­bo­ści 4-5 mm. Ko­ry­tarz z szy­bem ko­mu­ni­ka­cji mię­dzy kon­dy­gna­cyj­nej za­bez­pie­czo­ny był od stro­ny izby bo­jo­wej i śluzy prze­ciw­ga­zo­wej cięż­ki­mi drzwia­mi ga­zosz­czel­ny­mi (Fot. 04.).

---

Izba do­wo­dze­nia

Oba sta­no­wi­ska bo­jo­we mogły nad­zo­ro­wać pole walki wy­łącz­nie za po­mo­cą ce­low­ni­ków optycz­nych uzbro­je­nia głów­ne­go schro­nu. Sek­tor ognia dla obu sta­no­wisk wy­no­sił 60⁰. W izbie do­wo­dze­nia, w szy­bie chro­nio­nym uchyl­nym za­mknię­ciem, zo­stał umiesz­czo­ny pe­ry­skop do ob­ser­wa­cji okręż­nej. Sto­so­wa­no pe­ry­sko­py PER 27 lub PER 40 o po­więk­sze­niu 4x i polu ob­ser­wa­cji +/- 40⁰. Pe­ry­skop usta­wio­ny był na sta­ty­wie. Do opro­wa­dze­nia ob­ser­wa­cji gło­wi­cę pe­ry­sko­pu wy­su­wa­no na wy­so­kość około 30 cm ponad po­ziom stro­pu.
Łącz­ność miała za­pew­nić sieć te­le­fo­nicz­na lub ra­dio­sta­cja. Żel­be­to­no­wa kon­struk­cja schro­nu świet­nie tłu­mi­ła roz­cho­dze­nie fal ra­dio­wych. W stro­pie obiek­tu wy­ko­na­no drugi szyb na wy­su­wa­ną an­te­nę. Oprzy­rzą­do­wa­nie mo­co­wa­ne było na uchwy­tach osa­dzo­nych w ścia­nach izby. Ra­dio­te­le­gra­fi­sta miał do dys­po­zy­cji mały sto­lik. Kon­struk­cja ba­zo­wa­ła na ste­la­żu wy­ko­na­nym z ką­tow­ni­ków, osa­dzo­nych w ścia­nie izby.

 

 

Ko­ry­tarz gór­nej kon­dy­gna­cji

Po­miesz­cze­nie okre­śla­ne ko­ry­ta­rzem roz­dzie­la­ło część bo­jo­wą schro­nu od bloku wej­ścio­we­go ze śluzą prze­ciw­ga­zo­wą (Rys. 01, 6) oraz umoż­li­wia­ło ko­mu­ni­ka­cję z dolną kon­dy­gna­cją schro­nu. Szyb ko­mu­ni­ka­cji przy­kry­wa­ny był lekką, ga­zosz­czel­ną kalpą, wy­ko­na­ną z tło­czo­nej bla­chy. Chro­ni­ła ona czwo­ro­kąt­ny otwór o wy­mia­rach 88 na 88 cm, wy­ko­na­ny w stro­pie mię­dzy kon­dy­gna­cyj­nym. Osa­dzo­na ją luźno na dwóch za­wia­sach. Wa­ru­nek ga­zosz­czel­no­ści za­pew­nia­ło sześć rygli do­ci­ska­ją­cych kalpę z gu­mo­wą uszczel­ką do oścież­ni­cy.
Do dol­nej kon­dy­gna­cji pro­wa­dzi­ły klam­ry. Scho­dze­nie uła­twia­ły bocz­ne po­rę­cze. W osi szybu osa­dzo­no w stro­pie ogni­wo uła­twia­ją­ce trans­port wy­po­sa­że­nia do dol­nej kon­dy­gna­cji.
W ko­ry­ta­rzu znaj­do­wa­ła się strzel­ni­ca obro­ny wej­ścia (Rys. 01, 21). Pan­cerz, za­my­ka­ją­cy strzel­ni­cę, nie zo­stał osa­dzo­ny w po­zo­sta­wio­nej wnęce.

---

Dolna kon­dy­gna­cja

 

 

Rys. 02. Dolna kon­dy­gna­cja schro­nu OPPK do ognia bocz­ne­go na 45 mm ar­ma­tę prze­ciw­pan­cer­ną i ckm. 9. po­miesz­cze­nie dla fil­trów, 10. izba za­ło­gi, 11. ko­ry­tarz, 12. po­miesz­cze­nie ma­ga­zy­no­we, 13. po­miesz­cze­nie so­cjal­ne – WC, 14. po­ło­że­nie agre­ga­tu prą­do­twór­cze­go, 15. uję­cie wodne, 16. po­zio­my ko­ry­tarz wyj­ścia ewa­ku­acyj­ne­go, 17. pio­no­wy ze­wnętrz­ny szyb ewa­ku­acyj­ny.

 

W dol­nej kon­dy­gna­cji zo­sta­ło zlo­ka­li­zo­wa­ne za­ple­cze tech­nicz­ne i so­cjal­ne. Za­ple­cze tech­nicz­ne umiesz­czo­no pod izba­mi bo­jo­wy­mi. Ko­ry­tarz po­pro­wa­dzo­ny zo­stał wzdłuż osi schro­nu. W jego tyl­nej czę­ści zlo­ka­li­zo­wa­no stud­nię – uję­cie wody. Wodę do celów tech­nicz­nych prze­pom­po­wy­wa­no pom­pa­mi ręcz­ny­mi do zbior­ni­ka, który mie­ścił się pod fun­da­men­tem schro­nu. Właz tech­nicz­ny znaj­do­wał się w wen­ty­la­to­row­ni (Rys. 02, 9). Woda tech­nicz­na była nie­zbęd­na przede wszyst­kim do ukła­du chło­dze­nia broni i sil­ni­ka wy­so­ko­pręż­ne­go agre­ga­tu prą­do­twór­cze­go. Część wody zu­ży­wa­no do celów so­cjal­nych. Pierw­szym po­miesz­cze­niem za wen­ty­la­to­row­nią była no­wo­cze­sna la­try­na Rys. 2, 13). Musz­la la­try­ny spłu­ki­wa­na była wodą z ma­łe­go zbior­ni­ka (wię­cej >>). Za­nie­czysz­cze­nia spły­wa­ły do szam­ba, wy­bu­do­wa­ne­go po­ni­żej fun­da­men­tu schro­nu.
W tym samym po­miesz­cze­niu znaj­du­je po­zio­my ko­ry­tarz wyj­ścia ewa­ku­acyj­ne­go (Rys. 2, 16). Za­bez­pie­czo­ny był pro­fi­la­mi dwu­te­owy­mi, wsu­wa­ny­mi w dwa po­przecz­ne do ko­ry­ta­rza ka­na­ły. Pio­no­wy szyb miał być wy­peł­nio­ny syp­kim ma­te­ria­łem.

---

Izba za­ło­gi

W ciągu za po­miesz­cze­niem ma­szy­now­ni znaj­du­je się izba za­ło­gi. Wy­po­sa­żo­no ją w drew­nia­ne, dwu­pię­tro­we pry­cze. Były mo­co­wa­ne do drew­nia­nej ramy. Usta­wio­no je pro­sto­pa­dle do dłuż­szej ścia­ny. Pio­no­we wspor­ni­ki ramy z jed­nej stro­ny mo­co­wa­no do kotw, osa­dzo­nych w ścia­nie a z dru­giej stro­ny do kotw osa­dzo­nych w stro­pie po­miesz­cze­nia.

Do po­miesz­cze­nia do­star­cza­ne było świe­że po­wie­trze przez układ na­wie­wu. Wylot rury za­koń­czo­ny był za­wo­rem mo­tyl­ko­wym (Fot. 11.). Po­zwa­lał on na re­gu­la­cję wy­dat­ku.

Na dwóch dłu­gich wspor­ni­kach, osa­dzo­nych w ścia­nie, usta­wio­ny był wen­ty­la­tor z na­pę­dem elek­trycz­nym do usu­wa­nia zu­ży­te­go po­wie­trza z izby za­ło­gi na ze­wnątrz schro­nu. Do dzi­siaj w jed­nym ze schro­nów za­cho­wa­ły się wspor­ni­ki i pod­sta­wa wen­ty­la­to­ra (Fot. 12.). Po­mię­dzy ścia­ną a pod­sta­wą wen­ty­la­to­ra było wy­star­cza­ją­co dużo miej­sca na usta­wie­nie jed­ne­go fil­tra prze­ciw­che­micz­ne­go. Jego za­da­niem było oczysz­cza­nie po­wie­trza w ukła­dzie re­cyr­ku­la­cji. Na wy­po­sa­że­niu izby były dwie butle ze sprę­żo­nym tle­nem.

Wen­ty­la­to­row­nia

Wy­ko­na­ne na ścia­nach ry­sun­ki (Fot. 17.), ma­ją­ce uła­twić mon­taż wy­po­sa­że­nia, jed­no­znacz­nie wska­zu­ją, że do oczysz­cza­nia po­wie­trza w tym schro­nie miały być sto­so­wa­ne sta­re­go typu fil­try prze­ciw­che­micz­ne o ozna­cze­niu FPU-50.
Po­miesz­cze­nie wen­ty­la­to­row­ni po­sia­da wy­so­kość 2,5 m, tak aby mogło po­mie­ścić ko­lum­nę o łącz­nej wy­so­ko­ści około 1,65 m. Ko­lum­na skła­da­ła się z czte­rech cy­lin­drycz­nych fil­trów FPU-50. Usta­wio­na była na kon­struk­cji wy­ko­na­nej z ką­tow­ni­ków. Wy­so­kość pod­po­ry wy­no­si­ła 38 cm a sze­ro­kość 50 cm. Po­mię­dzy górną czę­ścią pod­po­ry a po­sadz­ką po­pro­wa­dzo­no prze­wód o czwo­ro­kąt­nym prze­kro­ju po­przecz­nym, do­star­cza­ją­cy po­wie­trze do fil­trów.

Prze­wód, przez który prze­fil­tro­wa­ne po­wie­trze za­sy­sał wen­ty­la­tor, znaj­do­wał się po­mię­dzy stro­pem a ko­lum­ną fil­trów. W przy­pad­ku braku ko­niecz­no­ści oczysz­cza­nia po­wie­trza przez fil­try prze­ciw­che­micz­ne, po­wie­trze za­sy­sa­ne było gór­nym prze­wo­dem bez­po­śred­nio z czerp­ni po­wie­trza (Rys. 01, 20). Zmia­na kie­run­ku prze­pły­wu wy­ma­ga­ła je­dy­nie prze­sta­wie­nia za­wo­rów od­ci­na­ją­cych na wej­ściu dol­ne­go i gór­ne­go prze­wo­du. Fil­try typu FPU-50 za­si­la­ne były przez bocz­ny otwór w cy­lin­drycz­nej czę­ści fil­tra. Po­wie­trze do­star­cza­no rurą o śred­ni­cy 100 mm. Prze­fil­tro­wa­ne po­wie­trze od­bie­ra­ne było przez otwór umiesz­czo­ny w pio­no­wej osi cy­lin­dra. Wy­daj­ność jed­ne­go fil­tra wy­no­si­ła 50 m³/godz. Oczysz­cza­nie po­wie­trza w fil­trach prze­ciw­che­micz­nych sto­so­wa­ne było tylko w przy­pad­ku  ataku ga­zo­we­go.

Tło­czo­ne przez wen­ty­la­tor po­wie­trze było kie­ro­wa­ne głów­nym prze­wo­dem przez wy­mien­ni­ki cie­pła do izb schro­nu. Bocz­nym prze­wo­dem, o od­ga­łę­zie­niu przed wy­mien­ni­ka­mi cie­pła, kie­ro­wa­no po­wie­trze do naj­cie­plej­sze­go po­miesz­cze­nia w schro­nie – ma­szy­now­ni.

Ma­szy­now­nia

Zgod­nie z pro­jek­tem schron zo­stał wy­po­sa­żo­ny w stan­dar­do­wy agre­gat prą­do­twór­czy. Do na­pę­du prąd­ni­cy wy­ko­rzy­sty­wa­no sil­nik wy­so­ko­pręż­ny. Za­sto­so­wa­no gra­wi­ta­cyj­ny układ chło­dze­nia. Zbior­nik o po­jem­no­ści około 100 li­trów usta­wia­no na wspor­ni­kach, osa­dzo­nych w ścia­nie (Fot. 20.). Za­sto­so­wa­no rów­nież moż­li­wość schła­dza­nia chło­dzi­wa w wy­mien­ni­kach cie­kła, za­mon­to­wa­nych w głów­nym prze­wo­dzie ukła­du na­po­wie­trza­nia schro­nu.

Nad sil­ni­kiem, w ste­la­żu wy­ko­na­nym z ką­tow­ni­ków, umiesz­czo­no zbior­nik z pa­li­wem (Fot. 19.). Za­nie­czysz­czo­ne po­wie­trze z ma­szy­now­ni, za­sy­sa­ne przez wen­ty­la­tor z na­pę­dem elek­trycz­nym, usu­wa­ne było na ze­wnątrz schro­nu przy po­mo­cy rury o więk­szej śred­ni­cy. Mniej­szą od­pro­wa­dza­ne były gazy spa­li­no­we.

Pod­ję­to próbę wy­ko­rzy­sta­nia wy­po­sa­że­nia, po­cho­dzą­ce­go z prze­ję­tych pol­skich schro­nów na wschod­nich te­re­nach w 1939 roku. W opra­co­wa­niu „Pol­skie wy­po­sa­że­nie w schro­nach Linii Mo­ło­to­wa” po­da­no in­for­ma­cję o wy­do­by­ciu sil­ni­ka Black­sto­ne DB3 z so­wiec­kie­go schro­nu pod Me­dy­ką. Fot. 18 przed­sta­wia cokół do po­sa­dze­nia sil­ni­ka Black­sto­ne DB3 w schro­nie OPPK na te­re­nie Fortu XX Prze­ko­pa­na prze­my­skiej twier­dzy.