Opracował: Franz Aufmann
Konstrukcja jednokondygnacyjnego schronu (OPDOT) dla 45 mm armaty i ciężkiego karabinu maszynowego (ros. одноэтажная ОПДОТ на 1 – 45 мм пушку, одну пулемётную установку и один ручной пулемёт) pochodzi z 1940 roku . W pierwotnym projekcie zakładano dwie klasy odporności na ostrzał, dla pocisku kalibru 210 mm i 155 mm. Wewnętrzne powierzchnie stropu i ścian narożnych na ostrzał otrzymały sztywne zabezpieczenie przeciw odłamkowe w postaci pasów stalowej blachy o grubości 6 mm, umieszczonej pomiędzy dwuteowymi profilami stalowymi № 14-22. Maksymalne rozstawie profili stropu wynosi około 35 cm a ścian 60 cm. Pozostałe ściany, nie narażone na bezpośredni ostrzał, otrzymały standardowe zabezpieczenie przeciw odłamkowe w postaci siatki stalowej o grubości 5 mm. Schrony tego typu często występowały na „Linii Mołotowa”.
Odkopany schron dla 45 mm armaty i ciężkiego karabinu maszynowego (OPDOT ) daje możliwość zapoznania się ze stosowanymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi, które w większości przypadków są niewidoczne.
Izby bojowe.
Podstawowe uzbrojenie umieszczono w dwóch izbach bojowych za staliwnymi pancerzami skrzynkowymi. W osi schronu znajduje się stanowisko 45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1934 sprzężonej z 7,62 mm ciężkim karabinem maszynowym wz. 39 DS (zestaw DOT-4). W prawej izbie umieszczono 7,62 mm ciężki karabin maszynowy wz. 1910/30 Maxim na lawecie fortecznej z 1939 roku (zestaw NPS-3). Izby bojowe posiadają różną wysokość. Pomieszczenie dla armaty przeciwpancernej jest wyższe.
Oba stanowiska bojowe posiadają 60 – stopniowe sektory ognia. Kąt między osiami strzelnic wynosi 55 stopni. W odległości 35 metrów od schronu kończy się pole martwe między sektorami ognia. Sektory ognia z obu strzelnic zaczynają się nakładać.
Schrony, prezentowane na zdjęciach, nie wyposażono w stanowisko 45 mm armaty przeciwpancernej. W większości przypadków, omawiany typ schronu OPDOT posiadał tylko osadzony pancerz stanowiska ckm (NPS-3). W technologii budowy schronu przewidziano możliwość późniejszego osadzania skrzynkowego pancerza, nie dostarczonego podczas etapu betonowania schronu. W ścianie pozostawiano otwór technologiczny. Na rysunku 01 zarys otworu technologicznego został zaznaczony cienką linią. O przeznaczeniu otworu technologicznego świadczy odległość między profilami (dwuteowniki № 20 o stopie równej 10 cm) i drugi charakterystyczny element. Jest nim ogniwo mocowane do stropu w osi strzelnicy (patrz Fot. 05). Było niezbędne przy montażu armaty przeciwpancernej. drugie ogniwo do mocowania liny, na której podwieszano armatę powinno znajdować się na przeciwległej ścianie. W niektórych schronach, zamiast ogniwa osadzono w ścinie stalową rurę o średnicy około 5 cm. Koniec liny blokowano po drugiej stronie ściany.
Dowieziony w późniejszym czasie pancerz ustawiano w otworze technologicznym na dwóch poziomych belach. Pierwsza znajdowała się pomiędzy dwoma pionowymi dwuteownikami № 20 (patrz Fot. 05) i pokrywała się z dolną poziomą płaszczyzną otworu technologicznego. Druga belka, ustawiona na dwóch wspornikach nitowanych lub spawanych do pionowych dwuteowników № 20, podpierała pancerz od zewnętrznej strony. Szczelinę pomiędzy pancerzem a ścianami otworu technologicznego wypełniano betonem, zalewanym przez dwa otwory pozostawione w stropie obiektu.
Efektem prowadzenia intensywnego ognia z obu stanowisk były duże ilości łusek, wypełnionych trującymi gazami prochowymi. W celu szybkiego ich usunięcia z izb bojowych, stanowiska bojowe wyposażono w zrzutnie, którymi łuski spadały do zbiorników poniżej fundamentu schronu. Zbiorniki widoczne są na zdjęciach odkopanego schronu w Hamulce (Grodzieński RU). Stanowią przedłużenie ścian czołowych na całej szerokości schronu co prezentuje Fot. 02 i Fot. 03. Od fundamentu oddziela je łatwo rozróżnialna cienka warstwa wylewki betonowej, która pod tylną częścią schronu została uszkodzona (Fot. 03).
Każdy zbiornik posiadał oddzielny układ odpowietrzający. W obu izbach bojowych wykonano szyby techniczne (Rys. 01. -11), pozwalające na usunięcie zgromadzonych łusek i czyszczenie zbiorników. Otwór szybu zamykany był czworokątną gazoszczelną klapą. Zdjęcie 04 prezentuje zachowaną ościeżnicę, wykonaną ze spawanych kątowników. Otwór technologiczny dla zrzutni łusek jest na zdjęciu zasypany.
7,62 mm ciężki karabin maszynowy wz. 1910 Maxim posiadał lufę chłodzoną wodą. Układ chłodzenia składał się z dwóch zbiorników z ręczną pompą. Studnia (Rys.01. -18) zabezpieczała niezbędną ilość wody technicznej i pitnej dla załogi.
Obronę zapola i wejścia do schronu zapewniał ręczny karabin maszynowy, umieszczony w strzelnicy zewnętrznej za gazoszczelnym pancerzem Pf-39. Druga strzelnica (wewnętrzna, patrz Rys. 01. -17) umieszczona była w osi korytarza wejściowego.
Wyjście ewakuacyjne
Schron wyposażono w wyjście ewakuacyjne. Dawało załodze pozorne poczucie bezpieczeństwa. Pozwalało na opuszczenie schronu w przypadku zaklinowanych lub uszkodzonych drzwi wejściowych. Wyjście ewakuacyjne składało się z dwóch pionowych szybów połączonych krótkim poziomym korytarzem, przebiegającym pod fundamentem schronu. Szyb wejściowy znajdował się w izbie z zewnętrzną strzelnicą obrony (Fot. 06). Zamykany był czworokątną klapą lub okrągłym deklem (Rys. 01. -14). Zewnętrzny pionowy szyb wyjścia (Rys. 01. -15) ewakuacyjnego znajdował się przy ścianie poniżej zewnętrznej strzelnicą obrony zapola. W ścianach obu szybów zamocowane był klamry. Obie strzelnice obrony bezpośredniej chroniły dostęp do szybu. Zdjęcie 03, odkopanego schronu w Hamulce, świetnie prezentuje przebieg wyjścia ewakuacyjnego.
Wejście do schronu
Radzieckie schrony fortyfikacji stałej, projektowane po 1940 roku, charakteryzuje wyjątkowo dobrze dopracowane rozwiązanie konstrukcyjne wejścia do schronu (Rys. 01. -6). Opiera się na na zastosowaniu korytarza, załamanego pod kątem prostym ze szczeliną przeciw podmuchową. W ten sposób wyeliminowano możliwość bezpośredniego ostrzału ciężkich gazoszczelnych drzwi wejścia do schronu i oddziaływania fali uderzeniowej spowodowanej wybuchowymi pocisków lub ładunków saperskich. Standardowym zabezpieczeniem wejścia do korytarza były drzwi kratowe (Rys. 01. -19). Ochronę zapewniała strzelnica wewnętrzna (Rys. 01. -17). W bocznej ścianie umieszczono uproszczoną czerpnię (Rys. 01. -16) powietrza dla układu napowietrzania schronu.
Wentylacja schronu
Schron zaprojektowano jako gazoszczelne dzieło forteczne [01]. Został wyposażony w śluzę przeciwgazową. Wymianę powietrza w niebojowej części obiektu zapewniały dwa niezależnie pracujące układy wentylacyjne. Dopływ czystego powierza oraz nadciśnienie w schronie zapewniał układ napowietrzania. Wymianę powietrza w schronie zapewniał wentylator. Znajdował się w izbie filtrów i usuwał zużyte powietrze (z niebojowej części schronu) na zewnątrz po przez układ rur.
Odrębny układ zastosowano do usuwania gazów prochowych z obu izb bojowych, izolowanych od pozostałych pomieszczeń drzwiami gazoszczelnymi. Parametry eksploatacyjne wspomnianych układów były tak dobrane, aby w schronie, obsadzonym przez załogę, panowało stałe nadciśnienie. Różnica ciśnień uniemożliwiała przenikanie skażonego powietrza do schronu podczas ataku chemicznego. W przypadku omawianego typu schronu, wentylator umieszczony był na dwóch wspornikach w izbie bojowej ckm (Rys. 01. -12).
[01] Założenia dotyczące rozwiązania wentylacji radzieckich schronów bojowych zasadniczo odbiegały od przyjętych w niemieckiej lub polskiej fortyfikacji stałej. Zostaną omówione w oddzielnym temacie.