Opracował: Franz Aufmann
Biuro Projektowo-Konstrukcyjne Głównego Zarządu Wojenno-Technicznego Armii Czerwonej opracowało dla nowo budowanych rejonów umocnionych na zachodniej granicy (nieformalna nazwa umocnień – Linia Mołotowa) kilka typów schronów artyleryjskich. Przewidziano zastosowanie schronów artyleryjskich na nie stosowaną do tej pory skalę. Były to konstrukcje jedno lub dwukondygnacyjne z pełnym zapleczem techniczny, pozwalającym na samodzielne prowadzenie walki. W większości przypadków posiadały dwa stanowiska artyleryjskie, usytuowane w oddzielnych izbach bojowych. Projekty dotyczyły schronów do ognia bocznego o równoległych osiach strzelnic. Zastosowanie dwóch stanowisk artyleryjskich pozwalało na prowadzenie jednoczesnego ostrzału w do wybranych celów w pełnym sektorze ognia. Wśród wykonanych opracowań był też projekt schronu artyleryjskiego do ognia czołowego na dwie armaty, wyjątkowo sporadyczne wykorzystany na Linii Mołotowa. Opcjonalnym uzbrojeniem uzupełniającym mogło być stanowisko ciężkiego karabinu maszynowego w orylonie lub rkm do obrony zapola i podejścia do schronu.
Do standardowego uzbrojenia schronów fortyfikacji stałej Linii Mołotowa należał zestaw artyleryjski Ł-17. W skład zestawu fortecznego wchodziła 76,2 mm armata Ł-11 wz. 1938/1939 na lawecie fortecznej z celownikiem optycznym Kt-4, chroniona dwuczęściowym staliwnym pancerzem. Było to uzbrojenie nowej generacji. Pierwsze egzemplarze wyprodukowane przez Kirowskie Zakłady osadzono w schronach w rejonie Kamieńca Podolskiego w czerwcu 1940 roku. Nowe uzbrojenie należało do najsilniejszych, stosowanych w obiektach fortyfikacji stałej za pancerzami pionowymi w ówczesnej Europie.
Armatę forteczną wz. 1938/1939 wyposażono w staliwny, dwuczęściowy pancerz skrzynkowy. Całkowita długość mierzonego pancerza wynosiła 139 cm. Zewnętrzna część pancerza, o całkowitej szerokości 181 cm i długości 60 cm oraz o grubości około 8 cm, posiadała stopnie przeciwrykoszetowe. Wewnętrzna część pancerza o cylindrycznym kształcie była osłoną jarzma kulistego do którego mocowana była lufa armaty. Jarzmo, o zmiennej grubości, przysłaniało otwór w pancerzu zewnętrznym. Wysunięta na zewnątrz część lufy otrzymała na całej długości stalową osłonę. Konstrukcja pancerza umożliwiała prowadzenie ognia w zakresie od – 300 do + 300 w płaszczyźnie poziomej oraz w płaszczyźnie pionowej od -12° do +12° względem osi pancerza.
Opis do rys. 01.
Górna kondygnacja schronu na dwie 76,2 mm armaty i ckm. 1. izba bojowa dla 76,2 mm armaty fortecznej wz. 1938/1939, 2. izba dowodzenia, 3. izba bojowa dla 7,62 mm ckm Maxim wz. 1910, 4. pomieszczenie na amunicję, 5. korytarz z szybem łączności między kondygnacjami, 6. śluza przeciwgazowa, 7. korytarz wejściowy, 8. szyb łączności między kondygnacjami, 9. strzelnica obrony wejścia, 10 strzelnica obrony wejścia w izbie bojowej, 11. czerpnia powietrza, 12. zewnętrzny szyb wyjścia ewakuacyjnego, 13. rów diamentowy.
Obie części pancerza łączono za pomocą czterech śrub. Armatę forteczną mocowano do jarzma po osadzeniu pancerza w żelbetonowej ścianie obiektu. W celu ułatwienia montażu armaty, nad osadzonym pancerzem i w przeciwległej ścianie wykonywano w czasie budowy schronu dwie nisze o przekroju czworokątnym. Służyły one jako podpory dla belki, na której podwieszano armatę do montażu lub naprawy. W niektórych typach schronu, drugą podporą była metalowa obejma (Fot. 05.) mocowana do stropu. Na zdjęciu Fot. 04 widoczne jest rozwiązanie, uznane jako typowe dla zestawu DOT-4 (patrz Fot. 04.). Do stropu nad stanowiskiem bojowym zamocowano ogniwo do podwieszenia 76,2 mm armaty.
Zadaniem fortecznych stanowisk artyleryjskich był ostrzał przedpola punktu oporu, co w wojskowej nomenklaturze sprowadzało się do określenia „zwalczanie siły żywej nieprzyjaciela”. Do tych celów stosowano pociski odłamkowo-burzące OF-350 lub szrapnelowe Sz-354. Maksymalny zasięg ostrzału wynosił 4800 metrów. Należy przyjąć, że pociski odłamkowe skutecznie raziły cele na obszarze o wymiarach 15 x 30 m.
Możliwe było również użycie armaty zgodnie z jej pierwotnym przeznaczeniem – do obrony przeciwpancernej. Pocisk przeciwpancerny Br-350A umożliwiał przebicie pancerza o grubości około 50 mm z dystansu 500 metrów przy kącie uderzenia równym 90°.
Schron
Bryła schronu została zaprojektowana tak, aby strzelnice armat chronione były przed ogniem bocznym. W wysuniętej części schronu – tworzącej orylon, umieszczono stanowisko ckm Maksim wz. 1910. Zapewniało obronę zapola i podejścia do strzelnic broni głównej. Przed ścianą boczną z głównym uzbrojeniem wykonano rów diamentowy (Rys. 01).
Górna kondygnacja obejmowała izby bojowe, pomieszczenie dowodzenia, magazyn amunicji oraz zespół wejściowy. W dolnej części schronu zaplecze socjalne i techniczne.
Oryginalna nazwa schronu brzmi: двухэтажный артиллерийский полукапонир на двa 76 мм орудия и одну пулеметную установку с огнём в тыл из крыла czyli dwukondygnacyjny schron artylerii do ognia jednobocznego na dwie 76 mm armaty z ckm obrony zapola.
Obrona wejścia
Schron otrzymał wyjątkowo dobrą obronę wejścia. Zastosowano aż trzy strzelnice obrony bezpośredniej. Standardowym rozwiązaniem były dwie strzelnice dla ręcznych karabinów maszynowych ze stanowiskami w śluzie gazoszczelnej i korytarzu z szybem do dolnej kondygnacji. Trzecia, dodatkowa strzelnica została umieszczona w osi korytarza wejściowego (Fot. 14.), broniąc podejście od ciężkich gazoszczelnych drzwi wejściowych do schronu. Stanowisko ręcznego karabinu maszynowego umieszczono w zewnętrznej izbie bojowej dla zestawu Ł-17 (Fot. 07.). Wejścia do załamanego pod kątem prostym korytarza chronione były drzwiami kratowymi. Konfiguracja korytarza uniemożliwiała bezpośredni ostrzał ciężkich gazoszczelnych drzwi wejściowych.
Izba bojowa ckm w orylonie schronu APK na dwie 76,2 mm armaty
Opis do Fot. 18.
1. Położenie dolnego zbiornika układu chłodzenia ckm. 2. dwie kotwy do mocowania pompy wodnej, 3. wsporniki rurek, 4. wsporniki górnego zbiornika, 5. wsporniki podstawy wentylatora, 6. rura odprowadzająca gazy prochowe na zewnątrz obiektu.
Układ chłodzenia ckm
7,62 mm ciężki karabin maszynowy Maxim wz. 1910, ustawiony na podstawie fortecznej nowego wzoru z 1939 roku, otrzymał standardowy układ chłodzenie lufy. Podstawowymi elementami układu były dwa zbiorniki na chłodziwo. Dolny zbiornik ustawiony był na dwóch wypoziomowanych podporach na poziomie posadzki (Fot. 18. 1.). Górny zbiornik, o pojemności 50 litrów z bocznym wodomierzem, umieszczono na dwóch wspornikach, osadzonych w ścianie (Fot. 18. 4). Do przepompowywania wody między zbiornikami służyła pompa, mocowana na dwóch kotwach (Fot. 18. 2.). Nie zastosowano samoczynnego przepływu wody ogrzanej w chłodnicy karabinu maszynowego. Zjawisko to było z powodzeń wykorzystywane w polskim układzie chłodzenia ckm, stosowanym w ciężkich schronach fortyfikacji stałej.
Układ chłodzenia wykonano ze stalowych rurek, mocowanych do ściany (Fot. 18. 3.). Jedynie doprowadzenie chłodziwa bezpośrednio do chłodnicy karabinu maszynowego i z chłodnicy wykonywano z elastycznych przewodów. Układ zaworów umożliwiał odcięcie dopływu wody przy konserwacji układu lub przy wymianie broni.
Układ usuwania gazów prochowych.
Izba bojowa ckm posiadała odrębne stanowisko usuwania gazów prochowych. Zadaniem stanowiska było odsysanie gazów prochowych spod komory zamkowej ckm Maxim wz. 1910. Sztywny układ rur stalowych mocowany był do ściany izby za pomocą uchwytów. Gazy prochowe spod komory zamkowej odsysane były za pomocą giętkiego przewodu. Nie mógł utrudniać manewrowania ciężkim karabinem maszynowym na podstawie fortecznej.
Podstawowym elementem układu był wentylator promieniowy. Ustawiony był na podstawie, która mocowana była do dwóch wsporników, osadzonych w ścianie (Fot. 18. 5.).
W izbie bojowej ckm w orylonie mógł być zastosowany wentylator KP-4B o wydatku 60-150 m3/h. Zapewniał skuteczne usuwanie gazów prochowych poprzez rurę osadzoną w ścianie zewnętrznej schronu (Fot. 18. 6.) przy utrzymaniu warunku zachowania nadciśnienia w pomieszczeniu przez układ napowietrzający. Dla porównania, wydatek niemieckiego standardowego urządzenia filtrowentylacyjnego HES 1,2 do napowietrzania izby bojowej ckm wynosił około 72 m3/h.
Wentylator KP-4B posiadał napęd mechaniczny i ręczny. Napęd z silnika elektrycznego przekazywano bezpośrednio na oś wirnika za pomocą paska klinowego. Przekładnię z napędem ręcznym stosowano tylko w przypadku awarii agregatu prądotwórczego.
Konfiguracja rozmieszczenia wyposażenia
Opisana konfiguracja rozmieszczenia wyposażenia była jedną z możliwych dla schronów do ognia bocznego na dwie 76 mm armaty ze stanowiskiem ckm w orylonie. Inny wariant rozmieszczenia wyposażenia został zaprezentowany na Fot. 20. Wymagał jednak wykonania niszy w procesie betonowania schronu. Była ona przeznaczona dla wentylatora promieniowego, usuwającego gazy prochowe. Położenie dolnego zbiornika i pompy wodnej układu chłodzenia ckm pozostawało niezmienne względem wejścia do izby. Górny zbiornik ustawiano na wspornikach po drugiej stronie strzelnicy.
