Opracował: Franz Aufmann
Korpus gazoszczelnej kopuły bojowej Zakładów Ostrowieckich, zgodnej z Instrukcją Fort. 23/1935 ze zmianami z 1937 roku (dalej kopuła bojowa Z.O. na ckm), był odlewany ze staliwa chromo-niklowego. Zgodnie z wymaganiami musiał posiadać niezmienne właściwości mechaniczne w całym przekroju normalnym. Podczas odbioru technicznego wycinano mechanicznie z odlewu próbki do badań wytrzymałościowych. Wykonywano próbę na rozerwanie oraz udarność. Pobrana próbka powinna posiadać większą wytrzymałość na rozciąganie (Rm) niż 65 kg/mm2 przy całkowitym wydłużeniu po rozerwaniu większym niż A = 10% oraz udarność Um ≥ 7 kgm/cm2.
Korpusy kopuł były wytwarzane o różnych grubościach pancerza, w zależności od przewidzianej klasy odporności schronu na ostrzał, w którym miały być osadzone. Grubość pancerza mierzona na tej samej wysokości mogła wynosić 175-180 mm lub 140-145 mm. Tolerancja wykonania grubości pancerza wynosiła 10 mm. Kopuły mogły posiadać pas wzmacniający w strefie narażonej na ostrzał na całym obwodzie. W przypadku kopuł o grubości pancerza 140-145 mm wzmocnienie obejmowało tylko strefę obejmującą trzy strzelnice rozstawione co 60 stopni względem pionowej osi symetrii kopuły (Fot. 04.). Dla wszystkich odmian kopuł średnica wewnętrzna na wysokości strzelnic wynosiła 1,50 metra, pomijając pierwsze kopuły bojowe dostarczone na wyposażenie schronów punktu oporu wzg. 307,4 „Dąbrówka Wielka”. Powierzchnia ta była obrabiana mechanicznie. Zachowanie stałej średnicy na wysokości strzelnic pozwalało na zastosowanie jednego typu obrotowego wspornika z podstawą forteczną na ciężki karabin maszynowy, pozwalającego na zmianę strzelnic (tj. sektorów ognia).
Część pancerzy wykonano z bocznym wejściem o szerokości 60 cm. Tego typu kopuły osadzono w stropach schronów „L” i „E” odcinka „Nowogród” (więcej>>>).
Kopuły Z.O. na ckm zgodne z instrukcją Fort. 23/1935 otrzymały cztery strzelnice dla broni maszynowej. Dwie strzelnice boczne są położone symetrycznie względem środkowej. Ich osie przecinają się pod kątem 120 stopni. Przeznaczone były do prowadzenia ognia czołowego. Ogień czołowy bliski, wykonywano do uzupełnienia bocznych zapór płaskich pierwszej linii ze strzelnic ściennych wzdłuż linii przeszkód lub zapór ryglowych. Ogień czołowy daleki pozwalał na zadawanie poważnych strat nacierającemu przeciwnikowi, znajdującemu się jeszcze na dalszym przedpolu. Czwarta strzelnica, położona naprzeciwko strzelnicy środkowej, służyła do obrony zapola schronu lub wzmocnienia zapór ryglujących. Linię przechodzącą przez strzelnicę środkową od strony przedpola i strzelnicę do obrony zapola nazywano osią kopuły. Była pokazywana na planie ogni schronu. Pod czaszą pancerza zostało umieszczone zabezpieczenie przeciwodpryskowe wykonane z tłoczonej blachy.
Dla kopuły został zaprojektowany blaszany podest o grubości 30 mm. W podeście wycięto otwór na właz zamykany blaszaną pokrywą. Powierzchnie boczne pokrywy i włazu zostały z ukosowane. W środku podestu wykonano otwór na zrzutnię łusek oraz otwory do mocowania kolumny pod obrotowy wspornik dla podstawy fortecznej i karabinu maszynowego. Kolejny otwór wykonano dla rury napowietrzającej przestrzeń kopuły bojowej (Fot. 03.).
Gazoszczelna strzelnica ckm
Standardowe rozwiązanie kopuły bojowej na ckm zostało doposażone w gazoszczelne zamknięcia strzelnic. Dolną szerszą część otworu strzelnicy wypełniała staliwna wkładka z uskokami przeciw-rykoszetowymi (Fot. 01.), typowa dla wcześniejszych rozwiązań. W otworze wkładki umieszczana była lufa ciężkiego karabinu maszynowego Maxim spoczywającego na podstawie fortecznej. Strzelnica miała standardowy 60o sektor ostrzału w płaszczyźnie poziomej przy kącie podniesienia w zakresie od -15 do +10 stopni. Górna węższa część strzelnicy, służąca do obserwacji lub celowania, została przysłonięta obrotowym gazoszczelnym zamknięciem umieszczonym w dwuczęściowym korpusie (Fot. 06.). Zostało one zapożyczone z opracowanej już w 1933 roku konstrukcji pancerza skrzynkowego a stosowanego od 1936 roku (więcej >>> ). Zamknięcie składa się z dwuczęściowego korpusu, w gnieździe którego osadzono obrotowy wałek. Korpus zamknięcia zamocowano do wewnętrznej powierzchni pancerza za pomocą czterech śrub z ołowianymi podkładkami dociskowymi. W wałku wykonany był przeziernik (Fot. 07). Obrót walca o 90 stopni powodował zamknięcie szczeliny obserwacyjnej. Zadanie to ułatwiał uchwyt znajdujący się po prawej strony strzelnicy. Gazoszczelność zamknięcia zapewniała uszczelka filcowa.
Zamknięcia górnej części strzelnicy zachowały się w jedynie w polskiej kopule osadzonej radzieckim schronie do ognia dwubocznego w Przemyślu przy ulicy Sanockiej w pobliżu byłego hotelu „Gromada”, teraz „Accademia”. Kopuła wyprodukowana w Zakładach Ostrowieckich została pozyskana przez Armię Czerwoną ze składów Kierownictwa Robót na wschodnich terenach Polski. Pancerz posiada sygnaturę Z.O. 1938. N 1056 126 (wykonywana w procesie odlewania kopuły). Wkładki z profilem przeciw rykoszetowym można oglądać w strzelnicach kopuły schronu „L” przy moście w Nowogrodzie nad Narwią (Fot. 02.). Zostały pozyskane z dwóch kopuł o mniejszej grubości pancerza, gdyż czoło wkładki nie pokrywa się z cylindryczna powierzchnią pancerza.
W granicach Polski zachowało się 5 egzemplarzy gazoszczelnych kopuł Z.O. na ckm, trzy w Przemyślu (Przemyski Rejon Umocniony) i dwa w pobliżu miejscowości Mosty Małe (Rawsko-Ruski Rejon Umocniony). Trzy egzemplarze pozostają nadal w polskich fortyfikacjach w Nowogrodzie nad Narwią.