Opracował: Franz Aufmann

 

Projekt małej kopuły 9 P7 (niem. Kleinstglocke für Infanterie Beobachtung), chroniącej stanowisko obserwatora piechoty, został opracowany przez Waffen-Prüf-Amt 5 [01]. Pierwsze egzemplarze wykonano w 1934 roku i jeszcze w tym samym roku zastosowano w niemieckich fortyfikacjach zgodnie z planowanym przeznaczeniem. Jednym z przypadków odstępstwa jest wyposażenie stanowiska dla obserwatora artylerii w małą kopułę 9 P7 w Starym Osiecznie (więcej >>>). W zestawieniu ilości pancerzy na dzień 12.02.1941 [02] podano, że łącznie dostarczono 258 sztuk małych kopuł 9 P7 dla potrzeb niemieckich fortyfikacji. Precedensem jest fakt przyznania producentom tych pancerzy odrębnych oznaczeń. Zakład Otto Grusona & Co [03] z Magdeburga-Buckau dostarczył 207 egzemplarzy małych kopuł o oznaczeniu 9aP7. Drugim producentem była firma Schichau-Werke z Elbląga [04]. Małe kopuły obserwacyjne z Elbląga posiadały oznaczenie 9bP7. W atlasie pancerzy niemieckich z 1942 roku oraz w zachowanej dokumentacji funkcjonują dwa oznaczenia, co nie zaistniało dla innego typów pancerzy produkowanych przez kilku dostawców.
Zgodnie z projektem Waffen-Prüf-Amt 5 chromoniklowy staliwny korpus pancerza w klasie odporności „C” posiada grubość 60 mm w przekroju normalnym. Stosowano go do końca 1938 roku w nowo budowanych  obiektach fortecznych od odporności „B1”. Przewidziano mocowanie do bryły schronu za pomocą 6 kotw. Głębokość osadzenia wynosiła od 32 cm do 65 cm (mierzona od podstawy) przy całkowitej wysokości pancerza 100 cm.
Do prowadzenia obserwacji służyły cztery przezierniki. Znajdowały się na wysokości 74 cm określonej od podstawy kopuły. Rozstawione je co 90 stopni względem pionowej osi małej kopuły. Takie położenie przezierników świetnie sprawdzało się przy obserwacji dalekiej za pomocą peryskopu kątowego. Prowadzenie obserwacji bliskiej, bezpośredniego otoczenia schronu było jednak znacznie ogranicone ze względu na istnienie pół martwych pomiędzy sektorami obserwacji. Problem ten starano się rozwiązać po pierwszych doświadczeniach eksploatacyjnych osadzonych pancerzy. Opracowano nowy projekt kopuły. Przy zachowaniu tych samych wymiarów gabarytowych pancerza zwiększono ilość przezierników z czterech do pięciu. Dostosowanie do nowych wymagań w stosunku do odporności obiektów na ostrzał rozwiązano za pomocą dodatkowego elementu jakim był staliwny cokół, na którym ustawiano małą kopułę obserwacyjną. Nowy pancerz otrzymał oznaczenie 89P9 (niem. Kleinstglocke für Infanterie Beobachtung 89 P9). Wraz z cokołem miał być stosowany w obiektach fortecznych o odporności “B neu”. Do 1941 roku firma Otto Gruson & Co wyprodukowała zaledwie dwa egzemplarze.

 

Przezierniki

Do prowadzenia obserwacji przeznaczono cztery przezierniki. Rozstawione je co 90 stopni względem pionowej osi małej kopuły. Zostały umieszczone w ścianie stożkowej części pancerza, na wysokości 74 cm od podstawy. Przeziernik (Fot. 02 -1.)  zamykany był za pomocą zasuwy (Fot. 02 -2.) umieszczonej miedzy dwiema prowadnicami, górną i dolną. Przesunięcie zasuwy między dwoma kołkami oporowymi, wyznaczającymi położenie „otwarte” i „zamknięte”, nie wymagało użycia siły. Zasuwa spoczywała na dwóch kulkach łożyskowych minimalizujących opory tarcia. W pozycji „zamknięte” zsuwa unieruchomiona była za pomocą docisku. W górnej i dolnej prowadnicy,  znajdowały się dwie śruby z radełkowanym pokrętłem, które dociskały zasuwę do filcowej uszczelki. Uszczelka przylegała do wewnętrznej powierzchni pancerza. Dociśnięta była przez prowadnice i wkręty. Jej pozostałości i wkręty mocujące widoczne są na zdjęciu Fot. 03. Zastosowane rozwiązanie zapewniało gazoszczelność.

 

Stoliki

Pod każdym z czterech przezierników umieszczono składany stolik. Posiadał on odpowiednio wyprofilowany kształt (Fot. 04) aby umożliwić pionowy montaż peryskopu kątowego Pz.B.W.F.5a. Do tłoczonej z blachy podstawy został przymocowany za pomocą nitów blat stolika. Wykonano je ze sklejki (z kilku klejonych warstw forniru). Na zaprezentowanych zdjęciach widoczna jest tylko  blaszana podstawa stolika. Podczas prowadzenia obserwacji można było korzystać tylko z jednego stolika. Pozostałe musiały być złożone. Średnica kopuły na wysokości przezierników wynosiła zaledwie 57 cm.

 

 

Siedzisko

Konstrukcja siedziska umożliwiało zmianę położenia pomiędzy przeziernikami bez konieczności opuszczania stanowiska. Posiadało regulację wysokości położenia. Zamontowane było do dwuczęściowego ruchomego wspornika mocowanego do ściany szybu. Pancerz kopuły nie obejmowała całej przestrzeni stanowiska obserwacyjnego. Powyżej mocowania wspornika siedziska, na całym obwodzie szybu znajduje się poziome zagłębienie. Służyło do oparcia nóg podczas prowadzenia obserwacji. Zdjęcie Fot. 05. z 2005 roku prezentuje częściowo zachowany wspornik siedziska obserwatora w jednym ze schronów Pozycji Odry.

Prowadzenie obserwacji

Obserwację powadzono w jednym z czterech sektorów przy zamkniętych pozostałych przeziernikach. Do prowadzenia obserwacji dalekiej przewidziany był peryskop o oznaczeniu Panzer-Beonachtungs-Winkel-Fernrohr Pz.B.W.F.5a [05]. Na wyposażeniu znajdował się jeden egzemplarz jako podstawowy a drugi jako rezerwowy (przechowywany w drewnianej skrzynce w podszybiu kopuły). Zastosowany peryskop dawał 2,5 krotne powiększenie obrazu a kąt pola obserwacji wynosił 19 stopni. Peryskop na wsporniku mocowany był do pancerza poniżej stolika (Fot. 02 -6.). W tym celu wykonano powierzchnię bazową na wewnętrznej ścianie pancerza, osadzono dwie szpilki z gwintowanymi zakończeniami dla nakrętek motylkowych oraz odpowiednio wyprofilowano kształt stolika (Fot. 04.).  W pozycji roboczej, oś obiektywu powinna ustawiona być w poziomej płaszczyźnie otwartego przeziernika. Okular znajdował się około 21 cm poniżej przeziernika. Obserwator nie był narażony na wpływ fali uderzeniowej powstającej podczas eksplozji pocisków w pobliżu kopuły. Zdjęcie peryskopu znajduje się w artykule „Kleinstglocke  90 P9 – Mała kopuła obserwatora piechoty”
Rozwiązano również problem oddziaływania fali uderzeniowej powstającej podczas eksplozji pocisków w pobliżu kopuły podczas prowadzenia obserwacji bliskiej bez udziału peryskopu kątowego. W tym celu zaprojektowano specjalną wkładkę. Przestrzeń przeziernika została przysłonięta grubą szklaną płytką w blaszanej obudowie. Producentem wkładki była firma Heinrich Krieghoff Waffenfabrik z Suhl z Turyngii.
Obserwację bliską prowadzono bez sprzętu optycznego i dotyczyła tylko celów w bezpośrednim pobliżu schronu.

 

---

Przypisy:

[01] Jeden z wydziałów Heereswaffenamt – urzędu zajmującego się w rozwojem i badaniem niemieckiego uzbrojenia od 05.05.1922 roku.

[02] Dudek M, Sadowski J. Pancerze fortyfikacji niemieckich z lat 1934-1941, Atlas pancerzy Gliwice 2006, strona 146, Zestawienie ilości pancerzy.

[03] Pełna nazwa firmy: Eisen-und Stahlwerk Otto Gruson & Co w Magdeburgu-Buckau przy Schönebecker Straße 66. Założona w 1871 roku przez Otto Gruson’a, modszego z dwóch braci Gruson.  Firma została przejęta przez Maschinenfabrik Buckau R. Wolf w 1930 roku. Działała nadal jako Eisen-und Stahlwerk Otto Gruson & Co do 1945 roku.

[04] Pełna nazwa firmy: F. Schichau, Maschinen- und Lokomotivfabrik, Schiffswerft und Eisengießerei GmbH

[05] Producentem peryskopu kątowego była firma Emil Busch AG Optische Industrie z Rathenow.