Kleinstglocken – małe niemieckie kopuły obserwacyjne

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 01. „Wielkość” była atutem kopuł z typoszeregu Kleinstglocke. Mała kopuła 90P9 dla obserwatora piechoty osadzona w stropie B-Werk w Besseringen (Westwall) pomiędzy bojowymi kopułami 20P7

Kleinstglocken – typoszereg małych kopuł obserwacyjnych.

“Wielkość” była atutem kopuł z typoszeregu „Kleinstglocke”. Małe kopuły dla obserwatora piechoty (niem. Kleinstglocke für Infanterie Beobachtung) były stosowne od 1934 roku w niemieckich dziełach fortyfikacji stałej.  Osadzano je w stropach  dzieł fortecznych, w których nie przewidziano  kopuł bojowych, obserwacji i obrony przedpola. Chroniły stanowisko do obserwacji pola walki, naprowadzania na cel i kierowania  ogniem.  W późniejszym okresie wykorzystywano je w schronach typu B-Werk, które wyposażono w granatnik M 19.

Najwcześniejsza konstrukcja staliwnego pancerza, opracowana przez Waffen-Prüf-Amt 5 [01], posiadała grubość ścian równą 60 mm, co opowiadało klasie odporności na ostrzał “C”. W katalogu niemieckich pancerzy (Panzer Atlas z 1942 r.) posiada oznaczenie 9P7 (Rys. 01. sylwetka A). Osadzana była w dziełach fortecznych, wykonanych w klasie odporności “B1” i “B/B1”. Zachowane egzemplarze znajdują się  między innymi na Pozycji Odrzańskiej, Lidzbarskiej i Pomorskiej. Cztery wąskie przezierniki, rozstawione co 90 stopni na obwodzie pancerza, umożliwiały prowadzenie obserwacji bezpośredniej lub za pomocą przyrządu optycznego. Kopuła 9P7 (więcej >>) stosowana była do końca 1938 roku. W późniejszym okresie zastąpiła ją  mała kopuła obserwacyjna 89P9 (Rys. 01. sylwetka A) z pięcioma przeziernikami zamykanymi zasuwami. W dziełach fortecznych o odporności “B neu”, kopuła 89P9 wymagała dodatkowego staliwnego cokołu. Dwa egzemplarze kopuły zachowały się w fortyfikacjach Wału Atlantyckiego w miejscowości Dieppe w północnej Francji.

 

Fot. 01. Jedna z zachowanych małych kopuł dla obserwatora piechoty Pozycji Odry. Schron został wkomponowany w wał przeciwpowodziowy.

W 1935 roku opracowano dwie nowe konstrukcje pancerzy staliwnych. Była to mała kopuła dla obserwatora piechoty 23P8 (Rys. 01. sylwetka B) o klasie odporności “B1” i 24P8 (Rys. 01. sylwetka C) o klasie odporności “B”. Pancerz 23P8, podobnie jak 9P7 posiadała 4 przezierniki. Na terenie Polski zachowały się tylko 3 egzemplarze, wszystkie osadzone w stropach B-Werków Umocnionego Łuku Odry i Warty (niem. Festungsfront im Oder-Warthe Bogen). Stanowisko obserwacyjne, chronione pancerzem 23P8, służyło do kierowania ogniem moździerza M19.

 

Fot. 03. Mała kopuła obserwatora piechoty 90P9 osadzona w schronie Regalbau 105 z zewnętrzną strzelnicą obrony wejścia i zapola punktu oporu Kozioł – Galindestellung.

Już w następnym roku podjęto decyzję o uruchomieniu produkcji nowego pancerza z serii “Kleinsglocke” ze zwiększoną ilością przezierników do prowadzenia obserwacji i wykonanego w klasie odporności “B1”. Kopuła otrzymała oznaczenie 90P9 (Rys. 01. sylwetka B). Grubość pancerza, mierzona na wysokości przezierników, wynosiła 120 mm. Obserwację bezpośrednia można było prowadzić przez jeden z 5 przezierników (więcej >>). Do obserwacji dalekiej przeznaczony był peryskop o oznaczeniu “Pz.B.W.F. 5a” (niem. Panzerbeobachtungswinkelfernrohr 5). Wyjątkowo małe wymiary zewnętrzne kopuły utrudniały bezpośrednie trafienie pociskiem. Zdjęcie 01 prezentuje małą kopułę obserwatora piechoty, osadzoną pomiędzy dwoma pancernymi kopułami typu 20P7 dla dwóch ckm-ów każda.

 

Fot. 04. Kopuła 9 P7 posiadała stosunkowo małą wysokość. Często, dla zwiększenia sektora obserwacji, na stropie obiektu wykonywano żelbetonowy cokół, w którym osadzano kopułę. Szczególnie wysoki znajduje się w schronie na przedmieściu Białego Boru – Pozycja Pomorska.

Waffen Amt opracował w roku 1938 konstrukcję nowego typu. Była to mała gazoszczelna kopuła dla obserwatora piechoty o oznaczeniu 486P2 (Rys. 01. sylwetka D).  Zrezygnowano z tradycyjnych przezierników. Obserwację bliską prowadzano tylko i wyłącznie za pomocą sprzętu optycznego umieszczonego promieniowo w cylindrycznej części kopuły. Zastosowano trzy peryskopy kątowe typu PzBWF 12 (niem. Panzerbeobachtungswinkelfernrohr 12). Do obserwacji dalekiej służył peryskop o oznaczeniu “Sehrohr 4” mieszony w pionowej osi kopuły.

Rys. 01. Sylwetki małych kopuł obserwacyjnych. – A. pancerz 9P7, odporność C, 4 przezierniki; pancerz 89P9, odporność C, 5 przezierników; – B. pancerz 23P8, odporność B1, 4 przezierniki; pancerz 90P9, odporność B1, 5 przezierników; – C. pancerz 24P8, odporność B, 6 przezierników; – D. pancerz 486P2, odporność B1, jeden otwór w pionowej osi i trzy otwory co 120 stopni na części cylindrycznej.

 

[01] Jeden z wydziałów Heereswaffenamt – urzędu zajmującego się w rozwojem i badaniem niemieckiego uzbrojenia od 05.05.1922 roku.